Bügın, 9 mamyr – Qazaqstanda jäne TMD-ǧa müşe özge elderde Jeŋıs künı. Adamzattyŋ basyna töngen alapat soǧystyŋ aiaqtalǧanyna tura 79 jyl tolyp otyr.
Germaniia äskerı KSRO aumaǧyna şabuyl jasaǧan 1941 jyldyŋ 22 mausymy TMD elderınıŋ resmi tarihynda 4 jylǧa sozylǧan alapat soǧystyŋ bastalǧan künı bolyp esepteledı. Kez kelgen soǧys ekonomikanyŋ damuyn ondaǧan jylǧa artqa şegerıp, ūlttyŋ tūrmys sapasy men demografiialyq äleuetın tejeitını haq. Sondyqtan, soǧystyŋ bıtkenı turaly habardy «qara qaǧazdar» men qalyptan tys azapty jūmystan jauyr bolǧan halyqtyŋ «jeŋıs» dep qabylauy zaŋdylyq.
KSRO üşın jeŋıstı jaqyndatuǧa odaq qūramyndaǧy Qazaq KSR-nıŋ qosqan ülesı zor. 1939 jyly odaq kölemınde jürgızılgen halyq sanaǧy boiynşa Qazaqstanda 6,2 mln adam tūrǧan. 4 jylda qazaq dalasynan 1 mln 200 myŋ azamat maidanǧa attanyp, onyŋ 601 myŋy qaityp oralmady.
100 myŋnan astam qazaqstandyq soǧystaǧy erlıgı üşın türlı deŋgeidegı orden, medaldermen marapattaldy. Onyŋ ışınde 99 maidanger Keŋes Odaǧynyŋ Batyry jäne Täuelsız Qazaqstannyŋ Halyq Qaharmany ataqtaryn ielendı.
«Sovet-german soǧysy kezınde jauǧa atylǧan 10 oqtyŋ toǧyzy Şymkenttegı qorǧasyn zauytynda qūiyldy» dep keletın tämsıl qalǧan. Soǧys jyldarynda Qazaqstan jalpy odaq boiynşa mys qūimasynyŋ 30%-yn, marganes kenınıŋ – 60, mys kenınıŋ – 50, vismuttyŋ – 65, polimetall kenderınıŋ – 70 jäne myryş önımınıŋ 85%-yn öndırdı.
Soǧys jyldaryndaǧy resmi statistikaǧa sai, şaiqasqa jaramsyz bala-şaǧa men qariialardyŋ, jarymjandar men äielderdıŋ tyldaǧy eŋbegınıŋ arqasynda Qazaqstan maidanǧa 500 myŋ tonnadan astam astyq, 230 myŋ tonnadan astam kartop pen kökönıs, 250 myŋ tonnadan astam et, 300 myŋ tonnadan astam süt, 1,7 mln tonna jün, 2,5 mln dana jyly kiım jıberdı. Ūrysqa dep 110 myŋnan asa jylqy, jaudan azat etılgen audandarǧa arnap 500 myŋnan astam mal jöneltken. Tyldaǧy qazaqstandyqtardan 1941-1945 jyldary soǧys tehnikalaryn jasauǧa 480,3 mln rubl jinap alyndy.
1941-1944 jyldary respublikaǧa 300 myŋnan astam nemıs ūltynyŋ ökılı, 45 500 qaraşai, 406 000 şeşen men inguş, 21 150 balqar, 2 200 qalmaq, 4 500 qyrym tatarlary, 27 600 meshet türıkterı jäne basqa da ūlt ökılderı jer audaryldy.
1949 jyly KSRO boiynşa kezektı sanaq jürgızıluı kerek bolatyn. Degenmen, bilık ony ötkızudı taǧy 10 jylǧa keiınge qaldyrdy. Sondyqtan, ekınşı düniejüzılık soǧys bastalar aldynda 6,2 mln halqy bolǧan Qazaqstanda qandy maidannan keiın qanşa adam qalǧany jaily naqty derek joq.
Osylaişa, 1945 jyldyŋ 9 mamyry küllı eldıŋ jadynda erlık pen mūqalmas jıgerdıŋ ülgısı bolyp qaldy. Būl – qanmen, köz jasymen kelgen jeŋıs. Sondyqtan da eş uaqytta ūmytylmaidy. Jer betınde eşqaşan soǧys bolmasyn! Jeŋıs tuy kökte jelbırep tūrsyn!
