Bügıngı taŋda memleketımızdegı eŋ özektı mäselelerdıŋ bırı azamattardyŋ qūqyqtyq mädenietı men sauattylyǧyn arttyru ekenı jasyryn emes. Jaŋa Qazaqstannyŋ basty ūstanymdarynyŋ bırı zaŋ aldynda barlyq azamattardyŋ bırdei ekenın halyqqa ūǧyndyru bolyp otyr. Mäselen, elımızde qūqyqtyq mädeniet qalyptaspaǧandyǧy türlı oqiǧalar oryn alǧan sätte anyq baiqalyp qalady. Mysaly, qoǧamdyq tärtıptı būzǧan tanymal tūlǧalar jazaǧa tartylǧan sätte olardy kündeitınderden görı qoldaityn azamattardyŋ köp boluy osy sözımızge aiqyn dälel. Qazaqstan zaŋy öz azamattaryn änşı, akter, molda, tanymal tūlǧa dep jık-jıkke bölmeitını, bai-baǧylan da, jarly da zaŋ aldynda bırdei ekenı sanaǧa sıŋbei qoǧamda ädılettılık ornatu mümkın emes.
Halyqtyŋ qūqyqtyq mädenietı men sauatyn arttyryp, zaŋdyq bılımın jetıldıru qoǧamdy damytudyŋ negızgı alǧyşartynyŋ bırı sanalady. Demokratiialyq qūndylyqtar saltanat qūrǧan batys elderı men damyǧan memleketterde qūqyqtyq saiasat bır jüiege kelgen. Är adam öz qūqyn qorǧai da, saqtai da bıledı. Zaŋ aldynda özgenıŋ jeke basyn qorlauǧa jol berılmeidı. Är azamattyŋ jeke qūqyǧynyŋ qorǧaluy, qoǧamdyq sananyŋ ädılet biıgıne jetuı kez kelgen memlekettegı qūqyqtyq kedergılerdı joiady. Mysaly, är azamat öz qūqyǧyn bılse, azamattardyŋ boiyndaǧy qūqyqtyq mädenietı tolyq qalyptassa, qoǧamnyŋ damuyna kedergı keltıretın paraqorlyq sekıldı ındetterdıŋ joly bırjola kesılerı anyq. Paraqor da, para beruşı de ädıl jazaǧa tartylatynyn sezınetın jüie qūru üşın zaŋnyŋ qataldyǧy kerek. Bügıngıdei perzenthanadan bastap, o düniege attanǧanǧa deiıngı är qadamyŋa para beretın jüienıŋ qabyrǧasyn qatal zaŋ ǧana setınete alady. Ol üşın eŋ aldymen azamattarymyzdyŋ qūqyqtyq bılımın, bılıgın arttyruymyz kerek.
Azamattardy tolyqqandy teŋdıkke jetkızu qūqyqtyq ideia arqyly ǧana jüzege asady. Qūqyqtyq teŋdık degenımız – bostandyq qaǧidasy. Ol bostandyq qaǧidasynyŋ barar jerı - Ädılettılık. Sondyqtan da älem jūrtşylyǧy ärdaiym teŋdık mäselesın basty nazarda ūstaidy. Zaŋ bärıne ortaq bolmai, kez kelgen problemalar, äkımşılık jäne qylmystyq äreketter, bärı de zaŋ şeŋberınde şeşılmei elımızdıŋ qūqyq qorǧau saiasatyn bırızge tüsıre almaimyz. Sol üşın de memleket qūqyqtyq saiasattyŋ naqty alǧa qoiǧan mındetterın anyqtap, azamattardyŋ qūqyqtyq sauattylyǧy men qūqyqtyq sanasyn jaŋǧyrtuǧa jaǧdai jasap beruı kerek. Aqparat qūraldary türlı tanymdyq-aqparattyq materialdar arqyly qazaqstandyqtardyŋ qūqyqtaryn, zaŋmen qorǧalatyn müddelerın üzdıksız nasihattap otyruy tiıs!
Är azamat özınıŋ zaŋdyq qūqyǧyn qorǧaudyŋ jolyn qalai bılse, onyŋ belgılı bır mejesı men şekarasynyŋ da bar ekenın de ūmytpauy kerek. Mäselen "Qazaqstan Respublikasynyŋ 2030 jylǧa deiıngı qūqyqtyq saiasatynyŋ tūjyrymdamasy" degen qūjat bar. Ol qūjatta elımızdıŋ 2030 jylǧa deiıngı qūqyqtyq saiasatynyŋ tolyq jüiesı taiǧa taŋba basqandai jazylyp tūr. Sondai-aq tūjyrymdamada memlekettık qūqyqtyq saiasat jüiesınıŋ ūlttyq sipatyna da basa män berılgen. Tūjyrymdamada är azamatty qūqyqtyq tūrǧyda qorǧau mäselesı, sot jüielerın retteu, syrtqy saiasi jäne syrtqy ekonomikalyq qyzmettı damytu, sondai-aq qūqyqtyq bılım beru men qūqyqtyq nasihattyŋ basym baǧyttaryn aiqyndalǧan.
Būl qūjat bırınşıden, el azamattarynyŋ qūqyqtyq sauattylyǧyn arttyrudy basty nazarda ūstaidy. Ekınşıden, jalpy qūqyqtyq sanany qalyptastyryp, būqaranyŋ qūqyqtyq mädenietınıŋ joǧary deŋgeige jetkızuge jol aşuǧa baǧyttalady. Üşınşıden, būl tūjyrymdama halyqtyŋ zaŋdy, qoǧamdyq tärtıp pen sotty qūrmetteuge üiretudı basty mındetı sanaidy. Törtınşıden, atalǧan qūjat qoǧamdaǧy äleumettık mınez-qūlyq ülgısın anyqtap, qūqyqtyq nigilizmdı joiuǧa septesedı.
Elımızdegı qūqyqtyq memleket prinsipterınıŋ nyǧaiuy üşın joǧaryda aitylǧan tört baǧyt ta öte özektı bolyp sanalady. Būl tört tın el azamattarynyŋ memlekettıŋ erteŋıne degen senımıne ümıt şyraǧyn jaǧary sözsız. Iаǧni, memlekettıŋ basty ideologiiasy qūqyqtyq qūndylyqtardy qūrmettep, azamattyq qoǧamnyŋ qalyptasuyna jol aşyp beruı kerek. Är azamattyŋ konstitusiialyq qūqyǧy men bostandyqtary saqtalsa, qorǧalsa, ol eldıŋ saiasatyna oŋ közqaras qalyptasady. Ol oŋ közqaras elge investisiia tartudyŋ basty közırıne ainalary sözsız. Sondyqtan da bızdıŋ memleket aldynda memlekettık basqaru jüiesın tek qūqyqtyq negızge süienu arqyly ǧana jüzege asyruy kerektıgı baiqalady.
Būl oraida azamattarymyzdyŋ qūqyqtyq sauattylyǧy men qūqyqtyq mädenietınıŋ deŋgeiın arttyrudy tek memlekettıŋ ǧana moinyna artyp qoiuǧa bolmaidy. Azamattardyŋ boiyndaǧy zaŋdy qūrmetteu sezımın oiatu ısı ūlttyq ideologiia deŋgeiınde jolǧa qoiyluy kerek. Mäselen, balabaqşadaǧy balalardyŋ sanasyna laiyqtalǧan türlı baǧdarlamalar arqyly qūqyqtyq mädeniettı sıŋıre bastauymyz kerek. Bastauyş synyptardan bastap, on bırınşı synypqa deiıngı jetkınşekter mektepten qūqyqtyq mädeniettıŋ älıppesın üirenıp şyǧuy qajet. Memlekettegı basty qūndylyq - zaŋ. Oǧan qūrmet körsetu azamattyq boryşymyzǧa ainaluy kerek.
Tüiın
El tūrǧyndarynyŋ zaŋ şeŋberın ainalyp ötuge tyrysuy, memlekette ädıletsızdıktıŋ ornyǧuyna basty sebep bolyp otyr. Sondyqtan da, zaŋ üstemdıgı saltanat qūrǧan elde azamattardyŋ tynyş ta, qauıpsız ömır süretının ärdaiym nasihattap otyruǧa mındettımız. Qūqyqtyq memlekettıŋ basty sipaty azamattardyŋ bilıkke degen berık senımı arqyly ǧana aiqyn körınedı. Iаǧni, bilık är azamattyŋ jüregıne senım dänegın sebuge baryn saluy tiıs. Al, halyq sol senım negızınde öz qūqyqtaryn qorǧauǧa qabılettı boluy kerek. Zaman, qoǧam talabyna sai zaŋdar da damyp, özgerıp otyrady. Tıptı, Ata-Zaŋ sanalatyn konstitusiiaǧa da tüzetuler engızılıp, uaqyttyŋ yrqyna sai özgertıluı mümkın. Sondyqtan da kez kelgen qazaqstandyŋ zaman talabyna sai zaŋmen bırge qūqyqtyq mädenietı men sauattylyǧyn jaŋartyp otyruy qajet.
Abai Asyl
Adyrna ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
