Başar Asad rejimı qūlady. 2010 jyly Arab elderınde bastalǧan «Arab köktemı» Asad rejimınıŋ de tübıne jettı. 1971 jyly bilıkke kelgen Asad äuletı aqyry 53 jyldan keiın tarih sahnasynan kettı.
Jalpy Siriiadaǧy soǧysty kelısım arqyly aiaqtauǧa qatysty bırneşe talpynys boldy. Sonyŋ bırı «Astana prosesı» bolatyn. 2017 jyly Qazaqstan Siriia soǧysyndaǧy qaqtyǧysuşy taraptardy kelıssöz üstelıne jinady. Oǧan Siriia ükımetı, Türkiia, İran, Resei, Siriiadaǧy oppozisiia ökılderı men AQŞ tarapy jäne BŪŪ qatysty.
Kelıssöz barysynda qaqtyǧysuşy taraptardyŋ arasyndaǧy ūrys qimyldaryn bäseŋdetu üşın arnaiy baqylau punkterın ornalastyru, gumanitarlyq dälızder aşu, «DAİŞ», «Jabhat an-Nusraǧa» qarsy bırlese küresu, laŋkestık ūiymdar basyp alǧan aimaqtardyŋ kartalaryn äzırleu, deeskalasiialyq audandardy qūru jäne basqa ıske asty. Avtobustarmen oppozisiia ökılderı otbasy müşelerın tiep alyp, İdlibke äketu äreketterı boldy.
Jiyntyǧy 22 kezdesu ötıptı. 7-jeltoqsanda Katarda İran, Türkiia jäne Resei üştıgı Siriia boiynşa bas qosty. Būny da sol «Astana formatyna» jatqyzsaq bolatyn şyǧar. Sebebı Siriia soǧysyndaǧy Astana prosesınde negızgı röldı osy üş el oinady.
Siriiadaǧy soǧysuşy taraptardyŋ Asad äskerı qūlaǧanǧa deiıngı baqylau aimaqtaryna nazar audarsaq, Asad eldıŋ 70 paiyzǧa juyǧyn baqylauda ūstaǧanyn köre alamyz. Eldıŋ şyǧysy men soltüstık-şyǧysyn kürdter baqylady, eldıŋ soltüstık-batysy men oŋtüstıktegı bır aimaqty oppozisiia baqylady, Türkiiamen şekaralas aimaqta türık äskerlerı kırdı jäne ol aimaqta Siriia Ūlttyq Armiiasy ūiymy boldy. Qazırgı şabuyldy bastaǧan HTŞ İdlib aimaǧynda ornalasty. Resei äskerı Asad baqylau jürgızetın aimaqta äskeri kolonna bolyp, baqylau jürgızdı. Tartusta äskeri portyn ornalastyryp, Hmeimimge ūşaqtaryn jaiǧastyrdy. Odan bölek ırılı-ūsaqty Asadtyŋ özge bazalarynda Reseidıŋ äskerı boldy.
İrannyŋ Siriiadaǧy äskeri qoimalary, bazalary, arnaiy jasaǧy, äskeri keŋesşılerı bar edı. İran Siriia jerı arqyly tek qana Asadqa emes, sonymen bırge Hezbollaǧa da qaru jetkızıp otyrdy.
Bıraq endı däl osy 7 jylǧa sozylǧan status-kvo joq. Ol joiyldy. Demek «Astana prosesı» de osymen toqtady degen söz. Endı Siriiada negızgı ekı küş bar. Ol Türkiia qoldaityn toptar jäne olar qazır bilıktı töŋkerıp tastady jäne ekınşısı AQŞ qoldaityn kürd jasaqtary. Qazır AQŞ qoldaityn kürd jasaqtary eldıŋ 30-35 paiyzyn öz baqylauynda ūstap tūr. Osylaişa İran men Resei Siriia boiynşa oiynnan ysyrylyp qaldy. Reseidıŋ äskeri bazasynyŋ Siriiada qalatyny nemese şyǧarylatyny da belgısız.
Türkiia soŋǧy tört jylda Reseige ekı märte geosaiasi jeŋılıs syilady. Bırınşısı, Türkiia Qarabaq soǧysy arqyly Äzerbaijan jerın keŋeittı. Resei 2020 jyly soǧysty paidalanyp, Qarabaqqa äskerın kırgızdı. Alaida Äzerbaijan kütpegen jerden 2023 jyly bır kündık operasiia jasap, Qarabaqty tolyq azat ettı. Söitıp Resei äskerın alyp ketuge mäjbür boldy. Resei üşın Qarabaq Kavkazdy türtpektep otyratyn bır tetık edı ǧoi.
Endı mıne Siriiada taǧy da Türkiia öz oiynyn jürgızdı. Qazır reseilık sarapşylar «Erdoǧan taǧy da arqamyzǧa pyşaq sūqty» dep oibailap jatyr.
Al 8-jeltoqsandy tek qana Asad rejimınıŋ qūlauy emes, sondai-aq «Astana prosesınıŋ» bıtuı dep te qarastyrsaq bolatyn şyǧar. Mediatorlyq alaŋ bolǧan "Astana prosesı" osymen tarihqa kettı-au deimın.
Ashat Kasengali
Ūqsas jaŋalyqtar
