Uaqyt beldeuınıŋ özgeruı - elımız üşın özektı taqyryptardyŋ bırı, elımızdıŋ bırneşe saǧattyq aimaqtardy qamtityn ülken aumaǧyn eskere otyryp, mūndai özgerısterdıŋ psihikalyq densaulyqqa äserın, negızınen biologiialyq, psihologiialyq, äleumettık faktorlarmen tüsındırıletının eskeruımız qajet. Sonyŋ ışınde psihologiialyq tūrǧydan alǧanda, osy qūbylystyŋ jiırek kezdesetın mifterı men şyndyǧyna toqtalyp öteiık.
1- Mif: uaqyt beldeuınıŋ özgeruı barlyq adamdarda qatty stress tudyrady
Şyndyq:
Uaqyt beldeuınıŋ özgeruı ärqaşan qatty stresstı tudyrady dep sanalady, bıraq şyn mänınde stress ūiqynyŋ būzyluymen, sozylmaly şarşaumen nemese joǧary mazasyzdyqpen betpe-bet kelgenderde ǧana bolady. Köptegen adamdar üşın dūrys rejimdı ūstanǧan kezde beiımdelu salystyrmaly türde oŋai.
2-Mif: Uaqyt beldeuınıŋ özgeruı ūzaq depressiiany tudyrady
Şyndyq:
Uaqyt beldeuınıŋ özgeruı uaqytşa yŋǧaisyzdyqty tudyruy mümkın bolsa da, būl köbınese depressiiaǧa emes, sirkadtyq yrǧaqtyŋ (biologiialyq saǧattardyŋ) būzyluyna bailanysty. Şarşau, aşulanşaqtyq jäne konsentrasiianyŋ tömendeuı siiaqty belgıler ädette bırneşe künnen keiın basylady. Köptegen adamdar üşın dene bır-ekı apta ışınde jaŋa rejimge beiımdeledı. Alaida, psihikalyq būzylularǧa beiımdılıgı bar adamdarda (mysaly, depressiia nemese mazasyzdyq) beiımdelu ūzaqqa sozyluy mümkın. Iаǧni, beiımdelu kezeŋderınen bastan keşıruı mümkın.
3-Mif: Uaqyt beldeuınıŋ özgeruı psihoemosionaldy tepe-teŋdıktı būzady
Şyndyq:
Keibır adamdar rejimnıŋ özgeruıne bailanysty aşulanşaqtyqty nemese mazasyzdyqty sezınuı mümkın, bıraq būl uaqytşa belgıler. Tūraqty psihoemosionaldy teŋgerımsızdık (disbalans) uaqytty auystyrudan görı maŋyzdy stresstık faktorlardy qajet etedı.
4-Mif: Uaqyt beldeuın özgertkennen keiın, adamda ūzaq uaqyt boiy önımdılıgı tömendeidı
Şyndyq:
Uaqyt beldeuınıŋ özgeruıne bailanysty önımdılık kürt tömendeidı degen tūjyrym asyra aitylǧan. Eskeretın jait būl ärbır adamnyŋ tūlǧalyq erekşelıkterıne tıkelei bailanysty, bastapqy kezderı konsentrasiianyŋ tömendeuı jäne şarşau mümkın, bıraq būl äserler tez basylady. Dene jaŋa kestege beiımdelgennen keiın önımdılık qalpyna keledı. Uaqyt beldeuınıŋ özgeruı adamnyŋ psihikasyna jaǧymdy äser etuı mümkın, äsırese eger özgerıster ūiqynyŋ sapasyn jaqsartuǧa nemese tabiǧi siklmen üilesımdı özara ärekettesuge baǧyttalǧan bolsa.
Sonymen, uaqyt beldeuınıŋ özgeruı kezınde beiımdeluge arnalǧan psihologiialyq ūsynystardy aitatyn bolsaq, olar:
- Ūiqynyŋ sapasyn jaqsartu: barynşa ūiqy rejimın saqtau, ol aǧzanyŋ bioritmıne jaqsy beiımdeluıne mümkındık beredı. Ūiyqtar aldynda meditasiia, tereŋ tynys alu nemese oqu siiaqty bosaŋsytu ädısterın qoldanyŋyz.
- Tabiǧi jaryqpen sinhrondau: uaqyt beldeuın özgertu adamǧa belsendılıgın kündızgı jaryqpen jaqsyraq üilestıruge kömektesedı. Eger adam künı ūzaǧyraq aimaqta bolsa, būl energiia men köŋıl — küi deŋgeiınıŋ joǧarylauyna yqpal etuı mümkın, öitkenı jaryq serotonin-baqyt gormonynyŋ öndırısın belsendıredı.
- Önımdılıktı arttyru: keide uaqyt beldeuın özgertu jaqsy jūmys tärtıbıne äkeluı mümkın. Būl önımdılıktı arttyruy mümkın, äsırese būl sızge üzılıs jasauǧa nemese qolaily uaqytta demaluǧa mümkındık berse.
- Psihologiialyq jaŋartu: basqa uaqyt beldeuıne köşu "jaŋa bastama" äserın tudyruy mümkın. Būl köŋıl-küidı jaqsartuǧa, motivasiiany arttyruǧa jäne tıptı depressiialyq jaǧdailardy jeŋuge kömektesedı.
- Tamaqtanudy baqylau: auyrlyq pen ūiqyşyldyqty tudyrmaityn jeŋıl jäne qūnarly taǧamdardy jeŋız. Susyzdanudy boldyrmau üşın köbırek su ışıŋız, būl şarşaudy küşeituı mümkın.
- Pozitivtı közqarasty qoldanu: uaqyt beldeuınıŋ özgeruı jaŋa täjıribe retınde qarastyryŋyz. Pozitivtı közqaras psihologiialyq yŋǧaisyzdyqty azaitady jäne beiımdeludı tezdetedı. Fizikalyq qimyl-qozǧalysta bolyŋyz. Özıŋızge beiımdeluge uaqyt berıŋız jäne kün tärtıbın saqtauǧa tyrysyŋyz.
Uaqyt beldeuınıŋ özgeruı psihikalyq densaulyqqa uaqytşa äser etuı mümkın, äsırese denenıŋ biologiialyq qajettılıkterın eskermegende. Alaida, mūndai äserler beiımdeluge uaqytty qajet etuı mümkın ekenın atap ötken jön. Degenmen, dūrys daiyndyqpen jäne özıŋızge nazar audara otyryp, jaǧymsyz äserlerdıŋ köpşılıgın azaituǧa bolady. Mūndai özgerısterdıŋ äserı jeke ekenın este ūstaǧan jön, al ūzaqqa sozylǧan problemalar üşın mamanǧa jügıngen jön.
Jūldyzai Alieva
QR DSM "Respublikalyq psihikalyq densaulyq ǧylymi-praktikalyq ortalyǧy" ŞJQ RMK Psihologiialyq zerthana meŋgeruşısı, psiholog, pedagogika magistrı
