Serık ELIKBAI. Jazarmanǧa jalǧyz hat

Sen menen: «Kıtap qalai jazylady? - deisıŋ «Oŋnan solǧa qarai» - Bılesıŋ. «Jazbauǧa bolmaǧan kezde jaz» - Bılesıŋ. «Qalammen jaz» - Bılesıŋ. «Jürekten jürekke» - Bılesıŋ. Türıktıŋ ūly tas kıtabyn jazǧan Tonykökşe qarapaiym, däl,  naqty,  būiryqqa toly, qysqa, nūsqa, oiǧa orasan, boiamasyz, aşy, şyn, şymyr. Nemese söz atasy Maiqy bi sekıldı – «Tügel sözdıŋ tüp iesı.» Taza. Tūnyq.  Aua siiaqty. Onsyz ömır süre almaisyŋ. Körsetu mümkın emes.  Köru mümkın emes. Bar, bıraq joq. Ūly şeberlık,  qadırlı talant osy şyǧar. Aty bar, al sözı... Bükıl söz sonykı. Täŋırı tektes, Qūdai qūdıret. Maiqy bimen salystyrǧanda Mahabharata, Ramaiana,  Rigveda, Visvamitra avtorlar bala tektes. Perışte sekıldı. Ūstazǧa ūqsas. Osylardai jaz. Milliardty ūiytyp, jüregın ezıp, esınen aiyra meditasiiaǧa tüsırıp, nirvanda mūnarlap. Dospambetşe paŋ, täkappar, biık, asqaq, saf altyn, syrbaz, mensınbes, şahid, keudelı, naizaly, jürektı, qoryqpas, ürıkpes, şoşynbas. Fransşa ädemı, Şouşa erekşe, Viion, Rable, Brant, Saks, Grimmelsgauzenşe toilata, Tomas Mann, Gesse, Muzil, Pol Valerişe babymen, sänımen. Marǧasqaşa jekköre, taptai, basyna, buyndyra, qylqyndyra, jaǧadan alyp, jeŋ üzıp, qirata, būza, tıs syndyryp. Ūlylardyŋ kıtaby eşqaşan aiǧailap tūrmaidy. Bır körmege tügı joq. Alǧaş tanyǧanda tüsınıktı sekıldı. Tek jihazǧa qūrauǧa arnalǧan kıtapşadai tüsıngen soŋ, laqtyryp jıbere almaisyŋ. Alǧaş şyqqanda eşkım män bermeuı de mümkın. Mürseiıt qolymen jazyp taratqan kıtaptardai keiın, iä öte keiın tanyp tüsındık Abai sözderın. Mör basylǧan bolys, starşyn, aǧa sūltandar, gubernatorlar, patşa jarlyqtary şaŋ basyp jatyr. Al Abai Alaştan asyp, Mäskeude patşalyq qūruda. Ūlylardyŋ kıtaby qaişylyqqa toly. Oilandyrmai qoimaidy. Al özıŋ şeşımın şyǧar. Qadyrov Qojany qai qiyrǧa şegeleuge bolady. Qūnanbai qūz ūşyna oŋai şyǧamyn deuge dät jete me? Oralhannyŋ Qoŋqaiy oŋ jambasqa, oi janbasqa köne me? Stendaldıŋ Sorelı, Balzaktyŋ Gobsegı şe? Ūlylar är kezde uaqyttan biık, uaqyttyŋ qūly emes. Uaqyttyŋ töreşısı. Qala berdı, Adamzattyŋ aqidasyn anyqtar tarazy basy, qyl köpır qasy. Olar zamanynyŋ oppozisionerlerı. Köşege şyq, keŋırdek üzı joq. Öşpendılıgı, öltırı de joq. Qarǧysy men bet tükıru, soŋynan topyraq şaşauy da joq. Olar ökım aituşy, jan alǧyş ta emes, jan aşuşy da emes, jar basyndaǧy jaraqty jalǧyz jauynger. Qorlauşy emes, qorǧauşy. «Atymdy adam qoiǧan soŋ» Adaldyqqa şaqyruşy. Olardyŋ şyǧarmasy orystanbaidy, patşalanbaidy, keŋestenbeidı, nūrlanbaidy. Sol sebeptı de tırılerdıŋ ışınde bar-joǧy bılınbeidı. Olar tırı ekenıne , ortada bırge jürgenıne kınälı. Sondyqtan Maǧjan, Mūqaǧali, Şopengauer, Kirkoger, Nisşeler baǧalanǧan joq. Ölgen soŋ, qauıp seiılgen soŋ, «tırı qūdailar» bız bügın bılmeitın»bıreuler» eŋırep joqtai bastady. Mūqaǧalidyŋ közı jūmylǧan soŋ, sol künı Jazuşylar Odaǧynyŋ müşelıgıne kırgızdı. Tırı talanttan, ölı ūlyny jaqsy köretın "kömuge qūmar jūrt" tereŋ qazyp, küdıksız kömıp, «uh» dedı. Endı maqtauǧa bolady. Madaqta, aspanǧa atyn ait. Jaǧalai jamyra. Qazaqta «Ölgennıŋ jamany joq». «Jan saqta» degen ūly qazaq. Jaiau qyl,  näpsıŋdı atqa mıngızbei baq, Mıne qalsa, jortqyzyp, jelgızbei baq - deidı kemeŋger, äulie Mäşhür-Jüsıp.  Kım tyŋdapty. Ekonomika basty şarua  degen jūrt jaǧasy jyrtylyp, ruhy tozyp boldy. Qazaq baiymady. Eŋ bastysy, ruh aş qaldy. Sary jūrtta sandalǧan qazaq sanasy, Alaş auylyna kelgen joq, teŋız tösın jalǧyzdyqqa, qūruǧa, öşuge tosty... Ketken keler, al joǧalǧan, joiylǧan qaitar ma? Al endeşe qalamyŋnan siia ornyna qan aqsa, jas ornyna aq jalyn aqsa, jüregıŋnen jusan jūpar tögılse, qabyrǧaŋnan jaraly el, nazaly belge uyq jasai alsaŋ, jaz. Qazaq üşın jaz. Bärı ötken soŋ, būldyr ǧasyrlarǧa qol būlǧai tūryp, pälsapalau ıstıŋ jeŋılı Dospambettı dattau, Qaztuǧandy qorlau, Abaidy aiyptau oŋai. Al tarih köz aldyŋyzda, janyŋda ötıp jatqanda aralaspau. Qiyn. Bügınnıŋ ädetımen ǧaibat aitpau, aryz jazbau – ol da dūrys bolmas-ty. Toqta! Senıŋ oqyrman taqsyrmen, märtebelı ädebietşımen tıldeser, oi bölıser altyn saǧattaryŋ ösek-aiaŋ, bos söz, qan qyjylmen ötude. Geteşe «Mahabbatsyz jazylǧan dünie yntyqsyz oqylady.» Mümkın oqylmaidy. Maǧjanşa süi, Qasymşa «Dariǧala», Iliiasşa qūlai süi, Mūqaǧali, Jūmataişa ūnat. Sodan soŋ jaz. Bıraq selkeusız süier, sūlu qaldy ma eken?! Puşkinşe «Aldanuǧa maqūl bolsaŋ da». Älde Qasymhanşa «Jabylardan jalyǧar kezdı» tosasyŋ ba? Uaqyttan biık, zūlymdyqtan joǧary aqsüiek mınez, bekzat peiılmen bärıne könesıŋ be? Sūltanmahmūdşa şydau, Berdıbekşe syr bermeu. Bır betten ūrsa, ekınşı bettı tosu.  Tolstoişa. «Tolstoi käpır emes, özıŋ – käpır» (Şäkärım) Töŋkerısterden soŋ,  ūly aştyqtan keiın, repressiiadan soŋ osy mümkın be? Bıraq Ahmet Baitūrsynūly, Mūhtar Äuezov, Platon, Tolstoi, Gandi, Säbit Dönentaev, Kafka... Osylai kün keşken,  şydaǧan. Aştyqqa, qorlyqqa, ūrǧanǧa, jamandaǧanǧa, tepkıge, basyna lai qūiǧanǧa, ezgende, tamyrlaryn etten bölgende, etterın süiekten bölgende, äielderın tūtqyndap äketkende, balalary aştan şetınep jatqanda, tuystaryn türmege qamap jatqanda, Ziiat bauyzdalyp ölgende, Älkei Marǧūlan özın-özı tamaǧynan orǧanda Mūhtarşa şydau. Kökbazardan üigen jemısterdı tünde terıp äkelıp, kün keşu. «Abai jolyndai» ūly tuyndy tudyryp tūryp, özıŋnıŋ sonşa qor ekenıŋdı sezınu. Tünek türme ışınde ruhani ūstazdaryŋdy, aǧalaryŋdy tastap şyǧu.  Jendetıŋnen jylulyq kütu. Nemese Maǧjanşa «Toqsanǧa ketu». Tırı qalu. İä, ker zamannyŋ bar syilyǧy - osy. Syilyqqa talas joq. Ataqqa būida salu joq. Bar mūrat – tırı qalu. Aqylsyz emes.  Aqymaq emes. Qanşa önerdı meŋgergen, tek ölmeudı meŋgere almaǧan. Şäkärım, Mırjaqyp, Maǧjan, Ahmet, Säken, Beiımbet, Iliias...Köp. Öte köp. Endeşe ölmes şyǧarma jazu kerek şyǧar. «Jer qazǧandar» Rekviem.  Aza ünı. Köşpelılıkten qol üzıp, basqa bögde qiyrǧa şyqqan qazaq. Älqissa. Ūlttyŋ ūly Şämıldı pır tūtqan Säken jer emes, kör qazyp jürgenderın suretker jürekpen bılmedı deuge bolmas. Nemese «Kökserek». Ziialy qauym mınezben qalu. Ne bolyp jatsa da, bet perdeŋdı şeşpeu. Smaǧūldy örtep jatqanda türın būzbaǧan Älihan mınezben şydau. Säkendei serıge asqaq qarar paŋ Nūrmaǧambet pışınde qalu. Eŋ bastysy – el bıletın türıŋdı būzbau. Aqorda qasynda qasqaiyp otyra beru.  Jaŋaözennen şet,  Arqankergennen alys tūru. Şaŋyraqtan şalǧai bolu. Qazaqqa qatyssyz, orysqa ortaǧy joq, bilıktıŋ betınen almas tuyndyŋdy jazyp jüre beru. Qaraqşylardy qadırleu, ūryny ūlyqtap, baskerlerge bas berıp, qanışerdı qorǧamai aqközdene jaǧynyp, jantaiyp jatu. Kere tastap, küdıksız berılu. Joq! Jylap tūryp jazu. Qazaq qalǧan.  Alaş ölgen. Ruh joq. Orysqa oŋai kettıŋ, Qytaiǧa qytyqsyz köndıŋ. Zarla. Egıl. Eŋıre. Şyŋǧyr. Senıŋ aiǧaiyŋnan şamdaldar kül-parşa bolyp ketsın. Är ärıpıŋnıŋ astynan aruaq tūrsyn. Är jolyŋnyŋ astynda zirat jatsyn. Ünsız qalma. Mūŋsyzdyqpen ünsızdık egız. Tyŋdap al, jaqsylap tyŋda. El ışıne ket. T.Keŋesbaişa «Qaladan ketıŋder» Sodan soŋ jaz. Aqynsyŋ... Tüsınemın sen üşın öleŋ-būlttar, söz köşe Ökınbe, Ūǧa almasa öz şeşeŋ. Jylama bos... Jūrt dılıŋdı sezbese, Senıŋ jolyŋ özgeşe. Senıŋ jolyŋ tym basqa Tek jaza ber tynbastan. Serıgıŋ – oi, tüngı aspan Özıŋdı-özıŋ qinama, Qalamyŋdy al, tūrǧan kezde än qysyp, Jyrlaryŋnan japyraq-söz aŋqysyn. Şümek tılden qyran oilar qalqysyn. Öleŋıŋmen jylyt sen, Jaratqannyŋ jartysyn Sözben qaqsat, saitandyqtyŋ sar tısın. Dünie özı sairap tūrsa ündeme, Talant tarlan söz oqysa kündeme, Şaŋqobyzyn tartqan kezde şyn aqyn Tük deme. Tūra ber batpyrauyq jyrlaryŋdy Qaltaǧa sap bükte de. Eger, Eger eşkım joq bolsa, Senıŋ jyryŋ mi qainatar ot bolsa, Onda oinat, oinat sözdıŋ jasysyn, Şökken kölder tasysyn Sözge erısın Tarbaǧatai basy şyŋ Öleŋ oqy, dos üiınde qas üşın. Tynbaşy, Än bop Abai, jyr – Qasym, Ölıler men tırıler Özegı öşıp tyŋdasyn. Menıkı sol... Jūldyz tılek, ai tılek Dūrysy Keudeŋdegı köp sözdı tırlıgıŋde aityp öt! Äzıreiılge än emes,  Äzıreiılge jan kerek (S.Elıkbai «Söz – Aia») Nemese Tynyştyqbekşe qūpiia, tereŋ, tylsym, qūdırettı, jūmbaq, siqyrly, mäiegın aǧyza, är sözdıŋ älemınıŋ äşekeiın aşa... «Ömır, ölım – qos bölmem» Bardy aita, qiial jetpes qalşylmen. Bıraq tüsıne me, şainap jegenge miy şarşauyq jūr?.. Sözdık ızdep sabyla ma, erınşek el ? Turap berge,küş qaida? Özıŋşe jaz, jolyŋdy tap. Özgeşe oila, Şäkärımşe şyŋyraulatyp, Mūhtarşa mūnarlata, Jüsıpbekşe jeldıre, Beiımbetşe baiyptap, Maǧjanşa mazdata, Säkenşe syldyrai, Iliiasşa ızbūza, Qasymşa qairatpen, Oralhanşa oraǧytyp, Tynymbaişa tūnyq, Mūqaǧalişa muzalatyp,  Qadyrşa qaiyryp, Qabdeşşe qazaqy. Iаǧni öz stilıŋdı tap. Jyryŋnan jüregıŋ, tynys belgıŋnen tılegıŋ tanylsyn. Ol üşın oqy. Toqta! Frezerşe qyryq jyldy qaidan tabasyŋ. Nemese ölgennen keiın jaz, ötkennen keiın jaz. Öşkennen soŋ. Älihannyŋ Turaǧūl ölgen soŋ jazǧanyn kör. Ūlt kösemı Älihannyŋ adami türı, pendeui beinesın körseter osy maqala ǧana. Odan soŋ şeşılmeidı. Qūnanbaidyŋ «pendenıŋ joq-jıtıgı» degenındei. Suyq mınez aǧa sūltannyŋ alǧaşqy jäne soŋǧy jüregın aşary – osy. Qaitalanbaidy. Osylai ait. Bır-aq ret. Bır ışınde bärı bolsyn. Bıreuge ǧana jaz. Jalǧyzǧa ǧana. Keşegı bırınşı hatşylardyŋ qaulylary, bügıngı därıster,joldaular milliondarǧa arnalǧan. Būnyŋ bärı ūmytylady. Qūdailar kıtaby da bıreuge ǧana tüsken. Mūsadan milliardqa tarady. «Jalǧyzyŋa» ǧana (S.Adai). Jaz. Bır jürekten myŋ jürekke şaşylsyn. Siia ornyna qanyŋdy qūi. Bes litr qan jetı millionǧa jetetın bolsyn. Jaz. Örtenıp jaz. Öleŋ jaz. Öleŋ jazu - Qūralu. Künıne myŋ şaǧylyp, Aiarlyqqa qarsy şabu. Jarylys. Qara baqta jalǧyz-jalǧyz qydyru Aiy joq tün. Äldeqaida saǧynyş. Öleŋ jazu - Taǧdyryŋdy jazmyşqa telu būl. Aq paraqta qara ärıptı kebın qylyp ölu būl. Mümkın senıŋ qaqpaŋa daŋq keler kelgısı eger kelgısı Oquşyŋdy taba almai Mümkın mäŋgı ölersıŋ... Belgısız...Belgısız... (S.Elıkbai «Söz – Aia») Al eger aitar sözıŋ altyn aqylyŋnan jeŋıl bolsa, ündeme. «Auzyŋdaǧy marjanyŋ şaşyla ma, jūmǧan auzyŋdy aşpaisyŋ»- deidı ūly qazaq. Ezuınıŋ ar jaǧynda aqyq jatsa, amal neşık. Alaş arystary, bes bäiterek, qyzyl qyrǧyn, ūly aştyq, nemıs-orys soǧysynan, tyŋ köteruden, jeltoqsannan, Jaŋaözennen soŋ ündemeuımız erlık pe? Bostandyǧyŋ boşalai qaşyp, täuelsızdıgıŋ tızerlegende jazbasaŋ, janazaŋa janaşyryŋ joq. Al jaz. «Qalamyŋda ǧalam otyr kürsınıp...».