Esse
1979 jyldyŋ säuırı bolatyn. On bır jasar kezım. Kün senbı edı. Taŋerteŋ äkemnıŋ synyptasy Türıkmenbai keldı. Şäi ışıp alǧan soŋ, äkem traktordyŋ kabinasyna jaiǧasty. Telejkaǧa şeşem, apam, men, ınım, ekı qaryndasym otyrdyq.
Bızden Üstırtke qarai on şaqyrymdai jerde naǧaşylarymyzdyŋ auyly. Solai qarai baǧyt aldyq.
Şeşem:
-Balalarym, naǧaşylaryŋ törkındeuge şaqyrypty. Soǧan bara jatyrmyz.
-Törkındeu degen ne?-dep sūradym.
-Halqymyz "Qyz jat-jūrttyq" -deidı ǧoi. Barǧan jerıne sıŋısıp, balalary bolyp, bırneşe jyl ötken soŋ, äkesı törkın jūrtyna, özı ösken üiıne qonaqqa şaqyrady. Oǧan küieuın, balalaryn alyp baruy kerek. Naǧaşylarymen didarlasady.
Törkındeu ömırınde bır-aq ret bolady. Basqa kezde jäi qonaq bolyp bara beredı.
Bardyq. Bärımız mäz-meiram.Tuǧan naǧaşymyz da, ınısınıŋ üiı de qoi soiyp, qonaq etude.
Kelesı künı tüsten soŋ bız auylǧa attanar aldyn, äke-şeşemızge, balalarǧa kiım berdı. Bırımızge kostium-şalbar, keibırımızge köilek pen jeide būiyrdy.
Sonyŋ aldynda kelgen körşılerınıŋ bırı ışıp alǧan bolu kerek, teŋselıp otyr.
Naǧaşymyz üiındegı tüienıŋ bırın şeşemızge atady.
Sol kezde körşısı:
-Säke! Mūnyŋyz ne? Üiıŋde bar bolǧany ekı tüie. Olarda ekı jyldan bır botalaidy. Är jyly bırınıŋ şūbatyn ışıp otyrsyŋdar. Aldyŋǧy on-jiyrma jyl būryn da joqşylyq boldy. Endı toqşylyq bastalyp kettı me? Basqa elge ketken qyzyŋyzǧa baldardyŋ nesıbesınen jyryp, ekı tüieŋızdıŋ bırın bergenıŋız artyq-dedı.
-Täit, -dedı naǧaşym dausyn köterıp-Qaidaǧyny aitpa! Törkındeu ata-babamyzdan kele jatqan dästür. Qazaǧymyzdyŋ ūlttyq qūndylyqtaryn qasterlei bıluımız kerek. "Aqtaban şūbyryndy" kezınde de, aşarşylyq jyldarynda da ūlttyq bolmysymyzdy joǧaltpai, saltymyzdy saqtai bıldık.
-Jön!
-Öte dūrys-dep jatty basqalar.
Şeşemızdıŋ törkındeuıne naǧaşymyz bergen tüienı auylymyzǧa alyp keldık. Bıraq ylǧi, ösken auylyna qaşyp kete beretın boldy. Jarty jyldai ūstadyq. Köbıne tūsap qoiamyz. Bıraq ebın tauyp, tüie tuǧan jerıne taiyp tūrady. Sodan ata-anamyz ony sol auyldaǧy bıreuge satyp jıberdı.
Anam:
-Ūltymyzdyŋ saltymen kelgen tüie edı. Bızdıŋ auylǧa köndıkpedı.
Onyŋ aqşasyna kiız üi alaiyq. Äkemnıŋ közı bolsyn. Onyŋ üstıne jazda kün ystyqta sonda tūramyz. Balalarymyzda ata-babalary sekıldı üide tūryp, şaŋyraqqa qarap, uyqpen keregedei septesıp sezınıp össın. Ūly ūlttyŋ ūrpaqtary öz qūndylyqtaryn sezıngende quattana tüsedı-dedı. Alty qanat kiız üi aldyq. Tuyrlyǧyn künnıŋ uaqytyna qarai ınımız ekeumız özgertıp qoiamyz. Şaŋyraqtan arǧy jaǧyndaǧy kökke qarap jatyp ösken bızder halqymyzdyŋ salt-dästürlerın şama-şarqymyzşa boiymyzǧa darytuǧa tyrystyq.
Aldanazar Jailyūly
