Qazaqstannyŋ būrynǧy prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev.
Nūrsūltan Nazarbaev biyl alǧaş ret «bırınşı prezident künın» eks-prezident statusynda atap ötedı. Qazaqstandy otyz jyldai üzdıksız basqaryp kelgen ol biyl nauryzda prezidenttıkten ketkenın jariialaǧan edı. Bıraq Nazarbaev eldegı bilıktıŋ bır tarmaǧyn älı uysynda ūstap otyr. Nazarbaev kım? Azattyq būl saualdy eks-prezidentpen bırge qyzmettes bolǧan saiasatkerge, qūqyq qorǧauşyǧa, jazuşy, tarihşy, saiasattanuşy, jas belsendıge qoiyp, pıkırlerın bıldı.
Evgenii Jovtis, qūqyq qorǧauşy: Nazarbaev bıraz ıs tyndyrdy, bıraq ol «klassikalyq avtokratqa» ainaldy
Nūrsūltan Nazarbaevty «būrynǧy prezident» dep atauǧa kelmeidı. Ol älı prezident, iaǧni Konstitusiiaǧa sai bırınşı prezident bolyp otyr. «Nūr Otan» partiiasynyŋ jäne Qauıpsızdık keŋesınıŋ töraǧasy, qūrmettı senator, Konstitusiialyq keŋestıŋ mäŋgı müşesı retınde bilıktıŋ köp tetıgın uysyna ūstap alǧan.
Nūrsūltan Nazarbaev jienı Aisūltanmen bırge sailau uchaskesınde tūr. Astana, 10 qaŋtar 1999 jyl
Nazarbaevtyŋ saiasi mūrasy qarama-qaişylyqqa toly. Qazaq SSR Kommunistık partiiasynyŋ bırınşı hatşysy jäne KOKP ortalyq komitetı saiasi biuro müşesı retınde Nazarbaev aldynda Sovet odaǧy qūlaǧan soŋ qūrylǧan täuelsız eldı basqaru mındetı tūrdy. Mūny köbı kütpedı, asa daiyndalmady da, odaqtyŋ ydyraǧanyn qalamaǧandar da boldy. El basqaruǧa kelgende bılımı men täjıribesı azdau Nazarbaevqa alǧaşynda intuisiiasy, amalyn tabu instinktı, tynbai oquy, maŋaiynda komanda men polittehnologtardy jinai bıluı jäne sovettık nomenklaturada jinaǧan täjıribesı kömektestı.
Eger obektivtı türde baǧalasaq, ol bıraz ıs tyndyrdy. Şaruaǧa kelgende şorqaq memlekettık jüie qalyptassa da, josparly ekonomikadan jeke menşıkke basymdyq berılgen aşyq ekonomikaǧa öttı. Qazaqstan halyqaralyq ūiymdardyŋ müşesı boldy. Qytai, Resei, Batys jäne islam älemındegı saiasi-ekonomikalyq oiyndarǧa qaramastan el territoriiasyn saqtap keldı. Būl jetıstıktıŋ bärın bırınşı prezidenttıŋ atymen bailanystyruǧa bolar edı, alaida bırneşe «bıraq» bar. Naryqtyq ekonomikaǧa jeke menşıktı oŋdy-soldy bölu arqyly öttık. Sovettık nomenklaturany körgen bırınşı hatşy men onyŋ ainalasyndaǧylar naryqtyq ekonomikaǧa ötuden köp paida kördı. Olar tez arada milliarderlerge, multimillionerlerge, zauyt, fabrika, parahodtardyŋ, qarjy imperiiasynyŋ, latifundisterdıŋ iesıne ainaldy. Bükıl halyqqa tiesılı bailyq zaŋsyz jolmen jekelerdıŋ qolynda kettı.
Nazarbaevtyŋ közı qyzyǧyp, toqtai almai qaldy. Türlı manipuliasiia jasap, Konstitusiiany özgertıp, bilıkte 30 jyldai otyryp aldy. Osydan keiın ol klassikalyq avtokratqa ainaldy. Saiasi oppozisiiany, täuelsız BAQ-ty, saiasi-ideologiialyq jan-jaqtylyqty qalaǧandardy joidy. Būl Qazaqstandy demokratiia men erkındıgı tarylǧan, bilık bölısu jüiesı joq, saiasi qūqyqtar men azamattardyŋ erkındıgı jappai būzylatyn elge ainaldyrdy.
Sondyqtan Nazarbaev eldı qalai basqardy degenge baǧa beru qiyn. Onyŋ ornynda basqa adam bolǧanda ne ıster edık dep oilauymyz mümkın. Bıraq bolar ıs boldy, köp ıs jüzege aspady dep ökınermız, köp ıs köŋılımızden şyqpas jäne onyŋ bärın Nazarbaev esımımen bailanystyrarmyz. Bıraq qazır halyqta, bır adamnyŋ jeke basynyŋ tarihyna qaramai, özıne yŋǧaily saiasi, ekonomikalyq, qūqyqtyq orta qūrudan basqa amal qalǧan joq.
Hangeldı Äbjanov, tarihşy, professor: Nazarbaevtyŋ «ättegen-ailary» men «jetıstıkterı»
Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ 50 jasqa jetpei-aq sovettık Qazaqstannyŋ, ekı jyldan soŋ täuelsız Qazaqstannyŋ bırınşı basşysy boluynda kezdeisoqtyq joq. Tabiǧat bergen talanty, üzdıksız oqu men ızdenıspen özın intellektualdy baiytuy, adamdardyŋ sūranysy men köŋıl auanyn döp basyp tanudaǧy sergektıgı, memlekettık şeşım qabyldaudaǧy tabandylyǧy men jaŋaşyldyǧy halyqtyŋ Nazarbaevqa senımın bekemdedı. Nazarbaev beinesın «Elın süigen, elı süigen elbasy» formulasy dälme-däl aşyp tūr. Är ıstı bastau qiyn. Qandai halyqty almaŋyz, täuelsız memleketın qūrǧan tūlǧany, eger missiiasyn mınsız atqara alsa, aiyryqşa ūlyqtaidy, esımın tarihqa altyn ärıptermen jazady. Mıne, osy tūrǧydan kelgende Nazarbaev qazaq – halqynyŋ ūly perzentı, Qazaqstan tarihyndaǧy ūly tūlǧa. Mūndai taǧdyr 100 jylda, älde 1000 jylda bır-aq ret, bır-aq adamnyŋ maŋdaiyna jazylady. Ol täuelsız memlekettı qūruşy retınde tarihta qalady.
Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ 29 jylǧa sozylǧan prezidenttık bilıgı tūtastai alǧanda Qazaqstanǧa paidaly ıstermen körındı. Ony qazır «Nazarbaev modelı», «Nazarbaev qūbylysy» dep bız ǧana emes, älem tanyp otyr. Degenmen «ättegen-aiy» da bar. Ūlan-ǧaiyr bilık iesı bola tūra, jemqorlyqty auyzdyqtai almady. Jemqorlyq qoǧamdy būryn-soŋdy tarihymyzda bolmaǧan auqymda jailady. Qazaq tılı memlekettık märtebesıne laiyq deŋgeige köterılmedı. Jekeşelendıru tym asyǧys jürdı ärı strategiialyq maŋyzy bar ekonomika salalary şetel alpauyttarynyŋ qolyna öttı. Paidasynan ziiany basym joidasyz qymbat jobalar oryndaldy. Mäselen, «EKSPO 2017» körmesı.
Bır elde bırınşı basşy ekeu bolmauy kerek. Qazaq «ekı qoşqardyŋ basy bır qazanǧa syimaidy» degen sözdı beker aitpaǧan. Prezident qyzmetın öz erkımen toqtatqannan keiın memlekettı basqaru ısıne aralaspaǧany jön. Halyq bärın körıp otyr. «Özı qūrǧan jüiege, özı kötergen jıgıtterge senbei me?» degen sūraqty jiı esteimız. 30 jyl jinaǧan pozitivı negativke ainalyp ketpesın dep tıleiık.
Serıkbolsyn Äbdıldin, saiasatker, 1995 jyly taratylǧan Joǧarǧy keŋestıŋ töraǧasy: «Otyz jylymyz bosqa kettı»
Nūrsūltan Nazarbaev memleketke, halyqqa köp jaqsylyq jasaǧan joq. Öz basyna, öz ataǧyna aianbai jūmys ıstedı dep esepteimın. Onyŋ bilıkten aiyrylmai ūzaq jyl otyrǧany memlekettıŋ damuyna terıs äser ettı. Otyz jylymyz, äsırese täuelsızdık alǧannan keiıngı jyldarymyz bosqa ketken jyldar dep esepteimın.
Ol basqarǧan kezde halyqtyŋ ösımı toqtap qaldy, ekonomika da mardymdy damymady. Dälel keltıreiın. Bırınşıden, 1991 jyly Nūrsūltan Nazarbaev prezident bolǧanda halyq sany 17 million bolatyn. Şetten kelgen oralmandardy qosqanda 18 millionnnan endı asyp otyrmyz.
Serıkbolsyn Äbdıldin (sol jaqta bırınşı) men Nūrsūltan Nazarbaev (sol jaqtan sanaǧanda üşınşı tūr) TMD qūru turaly jiynda. Almaty, 21 jeltoqsan 1991 jyl.
Ekınşıden, öndırısımız 1990 jyldyŋ deŋgeiıne jetken joq. Äsırese öŋdeu öndırısı artta qalyp kele jatyr. Sondyqtan ekonomika östı dep aita almaimyz. Bız mūnai önımın ösırdık, bıraq onyŋ halyqqa jaqsylyǧy şamaly. Üşınşıden, Konstitusiiamyzǧa demokratiialyq el bolamyz dep jazǧanbyz. Ol da oryndalmady.
Sondyqtan Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ sözıne emes, ısıne qarau kerek. Ol qazır de bilıkten söz jüzınde ǧana kettı, ıs jüzınde sol qalpynda otyr. Jiǧan bailyǧyn saqtap qalu üşın, jauapkerşılıkke tartylmau üşın bilıkten aiyrylmai otyrǧany tüsınıktı.
Güljan Erǧalieva, jurnalist: «Nazarbaev öz jüiesınıŋ tūtqynyna ainaldy»
Kez kelgen memlekettegı bırınşı prezidenttıŋ tarihy drama men qaişylyqqa toly – dialektika solai. Äsırese, Qazaqstanda solai. Qazaqstannyŋ bolaşaǧy syrtqa täueldı, iaǧni ol – resurstyq ekonomika men onyŋ kepılı sanalatyn avtoritarly bilık. Nazarbaevtyŋ öz jolymen jüruge täjıribesı men batyly jetpedı, nietı de bolǧan joq. Syrtqy älem Nazarbaevty bıraz jyl ekonomika jaǧynan qoldap, ısıne aralaspai oǧan eldı tūraqty basqaruǧa mümkındık berdı. Ol ırı transūlttyq korporasiialarǧa bızdıŋ resurstarymyzǧa oŋai jol aşyp, esesıne syrtqy yqtimal qauıpterden qorǧauǧa qol jetkızıp, özıne artylǧan mındetterdı jaqsy atqardy. Memleket qūrudyŋ saiasi qūrylymnyŋ demokratiialyq modelı jäne naryqtyq ekonomika degen basqa mümkındıkterı de boldy. Bıraq bızdıŋ ülesımızge bır-bırıne säikes kelmeitın, qaişylyqty jüielerge şyrmalǧan feodaldyq-sovettık-kapitalistık gibrid modelı tidı. Bızde feodaldyq-klandyq bilık. Memleket pen qoǧamnyŋ qūrylymy sovettık jüiege keledı. Tabystardy bölu kapitalistık erejemen jüredı. Sondyqtan bızdıŋ qandai el ekenımızdı, damudyŋ qai baǧytyn ūstanatynymyzdy tüsınu qiyn.
Fotogalereia: Nazarbaevtyŋ bilıktegı 30 jyly
Bilıktı üzdıksız ūzartu eldıŋ, Nazarbaevtyŋ bedelıne nūqsan keltırdı. Bırınşı prezidenttıŋ 2005 jylǧa deiıngı bükıl jetıstıgı özıne qarsy şyǧa bastady. Nazarbaev öz jüiesınıŋ tūtqynyna ainaldy. Endı oǧan özı qūrǧan jüieden bosap şyǧu qiynǧa soǧyp otyr. Ol qazır özın Qazaqstandy iyǧyna köterıp tūrǧan Atlant siiaqty sezınıp, «men ketsem, bärı qūrdymǧa ketedı» dep oilaityn boluy kerek. Belgılı bır deŋgeide būl şyndyqqa janasady. Öitkenı memlekettık instituttar älsız jäne öz aldyna jūmys ıstei almaidy, jemqorlyq boiynşa älemde rekord ornattyq. Basqaruşy elitanyŋ bilık pen ekonomikaǧa tereŋdep engenı sonşa, olardy būl jüieden alyp şyǧu qiynǧa soǧyp otyr. Nazarbaevtyŋ otbasy da qiyn jaǧdaida qaldy. Olardyŋ aldynda «ne bilık, ne elden quylu» degen qiyn taŋdau, teŋ şarttardy qalamaityn investorlar men şeteldık serıktesterge qarjylai täueldılık, eskı erejemen ömır sürgısı kelmeitın, tözımı tausylǧan halyq tūr. Būl – şynymen auyr jauapkerşılık. Bırınşı prezidenttıŋ fizikalyq jäne tarihi uaqyty aiaqtaluǧa jaqyn. Naǧyz elbasy, ūlt basşysy retınde 30 jyldyq bilıgı üşın jauapkerşılık sezınse, teoriialyq tūrǧyda, onyŋ şynaiy bilık tranzitın jürgızuge, halyq aldynda özıne taǧylǧan barlyq aiyp boiynşa esep beruge mümkındıgı bar. Halyq erte me, keş pe, tarihymyzǧa enetın Nazarbaev däuırıne öz baǧasyn beredı. Ol tarih älı tolyq jazylyp bıtken joq. Öitkenı ol ömırbaianyna qandai nükte qoiatynyn älı şeşpegen siiaqty.
Beksūltan Nūrjekeev, jazuşy: «Alǧaşqy on jyldaǧy eŋbekterın joqqa şyǧaruǧa bolmaidy»
Nūrsūltan Nazarbaevty prezident bolmai tūrǧan kezde, Temırtauda jūmys ıstep jürgende körgem. «Jūldyz» jurnalynyŋ tılşısı retınde baryp, Nazarbaev körsetken eŋbek adamy jaily maqala jazdym. Menı äuejaiǧa kölıgımen şyǧaryp salǧany esımde. Qolynan kelgen kışıpeiıldılıgın jasady. Prezident bolǧannan keiın aqparat qūraldarynyŋ basşylarymen kezdesudı dästürge ainaldyrdy. Sonda bırneşe ret kördım. Menıŋ şamalauymda, Nazarbaev memlekettıŋ atributtaryn ornalastyruǧa ülken eŋbek sıŋırdı. Prezident bolǧannan keiıngı alǧaşqy on jyldaǧy jaqsy eŋbekterın joqqa şyǧaruǧa bolmaidy.
Nazarbaevtyŋ şirek ǧasyr bilıgınıŋ memleketke paidasy da boldy, ziiany da boldy. Qaisysy basym ekenın bılmeimın. Bıraq auyl jaǧdaiyna köŋıl keş bölındı, auyl halqyna jer ädıl bölınbedı dep esepteimın. Mal ūstaiyn dese mal baǧatyn jer joq. Jerdı kım äkettı, ony eşkım bılmeidı. Qazaq tılı memleket tılınıŋ därejesıne köterılmedı. Latyn älıpbiıne de dūrys ötıp jatqan joq. Joǧarydan tüsken būiryqty oryndap, tılşı ǧalymdardyŋ qoly bailanyp otyr. Nazarbaevtyŋ bilıkten ketkenıne, özgerıs bolǧanyna quanamyn. Bıraq Qasym-Jomart Toqaevqa tolyq senu kerek edı. Qazırgı äreketterı senımsızdık körsetkendei bırtürlı körınedı, sonysyn tüsınıŋkıremedım.
Petr Svoik, ekonomist, saiasatker: Nazarbaevtyŋ Toqaevqa qaldyrǧan «mūrasy»
Stalin Reseidı soqamen qabyldap alyp, özınen keiın atom bombasymen qaldyrdy. Al Nūrsūltan Nazarbaev Qazaq SSR-ın tolyqtai Sovet odaǧynyŋ jüiesıne süiengen köp keşendı öndırıspen qabyldap alyp, prezident Toqaevqa Qazaqstandy «şikızat eksporty – tauar importy» prinsipıne süiengen, üşınşı eldermen sauda ainalymy Euraziia ekonomikalyq odaq aiasyndaǧy saudadan bes ese artyq köpvektorly ekonomikamen tapsyrdy. Ekınşı prezidentke Qazaqstan Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ qūryltaişysy retınde qaldy. Al bırınşı prezident Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ qūrmettı töraǧasy bolyp bekıtılgen.
Nazarbaev Bırlık künı merekesınde jür. Almaty, 1 mamyr 2016 jyl.
Nazarbaev basty tendensiialarǧa ılesıp, kerek jerden tabyla qalatyn qabıletınıŋ arqasynda tarihi şeŋberde ūzaq uaqyt jür. Qazaqstan Sovet odaǧynan eŋ soŋǧy bolyp şyqty. Memlekettık täuelsızdık turaly zaŋ odaqtas memleket taraǧannan keiın bır-aq qabyldandy. Ūlttyq valiutaǧa bız 1993 jyly küzde, Reseidıŋ odaqtas respublikalardan bölıngenın däleldeitın rubldıŋ jazǧy denominasiiasynan keiın bır-aq öttık. Soǧan qaramastan, Qazaqstan basqa memleketterge qaraǧanda naryqqa tez aralasyp ülgerdı. Bızde kolhozdar men sovhozdar tez tarady, tūrǧyn üi-kommunaldyq şaruaşylyǧy erte jäne radikaldy reformadan öttı. Jiyrma jyl būryn Düniejüzılık banktıŋ ūsynysymen engızılgen zeinetaqy jinaqtau jüiesı men qazırgı mındettı medisinalyq saqtandyruǧa köşude rekord ornattyq. «Şeteldık investorlarǧa» keŋ qūşaq jaidyq: mūnaidyŋ törtten üş bölıgın Europa, AQŞ, Qytai men Reseidıŋ kompaniialary öndıredı, qara jäne tüstı metall da şeteldıkterdıŋ qolynda, uran şikızatynyŋ jartysyna juyǧyn taǧy da syrttan kelgen investorlar igerıp jatyr.
Börıhan Nūrmūhamedov, saiasattanuşy: Nazarbaev — «tarihymyz» ben «ömırımız»
Qazaqstandaǧy bırınşı prezident künı biyl otstavkaǧa ketken Nūrsūltan Nazarbaev turaly aitu oŋai şarua emes. Bırınşıden, Esenin aitqandai, «Betpe-bet tūrǧan adamnyŋ jüzın anyq köre almaisyŋ». Bız älı de «osy şaqta» ömır sürıp jatyrmyz, ol älı «ötkenımızge» ainalǧan joq. Ötkenge baǧa beru äldeqaida jeŋıl. Ekınşıden, Nazarbaev bilıkte bolǧan uaqytta köp oqiǧa bolyp, qazaqstandyqtardyŋ tūtas bır buyny ösıp-jetıldı. Osy uaqyt aralyǧynda Qazaqstannyŋ bırınşı prezidentı qandai bolǧanyn bırneşe paraqqa syiǧyzyp, sipattau mümkın be? Menıŋ oiymşa, būl mümkın emes.
Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ otbasy. 1992 jyl.
Degenmen Nazarbaevtyŋ prezidenttıgıne bırneşe maŋyzdy baǧa beruge bolatyn siiaqty. Täuelsız Qazaqstannyŋ bükıl tarihy bırınşı prezidenttıŋ esımımen bailanysty. Zamanaui memlekettıŋ, demokratiialyq jäne saiasi instituttardyŋ, qazaqstandyq diplomatiianyŋ qūryluy, şekarany anyqtau jäne bekıtu, astanany auystyryp, jaŋa qala salu, ūlttyq valiuta şyǧaru, Qazaqstandy halyqaralyq deŋgeide moiyndatu – zamanaui ūlttyq memlekettı sipattaityn osy jäne özge dünielerdı bırınşı prezident Nūrsūltan Nazarbaevtan, onyŋ osy proseske qosqan ülesınen bölıp qarauǧa bolmaidy. Onyŋ älemge «Qazaqstandy», qazaqstandyqtarǧa «älemdı» aşqany – prezident qyzmetındegı negızgı jetıstıgı bolǧan siiaqty. Resei men Qytaidyŋ joǧarǧy memlekettık nagradalary, basqa da marapattary – osynyŋ aiqyn dälelı.
Bızdıŋ elımızde şeşımı tabylmaǧan mäseleler az emes. Olardyŋ bırazy respublikanyŋ osyǧan deiıngı damu kezeŋınen «mūraǧa» qalǧan. Bıraq menıŋ oiymşa, tūlǧaǧa tarihi baǧa berudı elektoraldy baǧalaudan ajyrata bılu kerek. Nūrsūltan Nazarbaev – jyl ötken saiyn būrynǧydan da artyq baǧalai tüsetın «tarihymyz» ben «ömırımız».
Dimaş Äljanov, «Oyan, Qazaqstan» qozǧalysynyŋ belsendısı: «Bız zardaby köp mūramen qalyp otyrmyz»
Joǧarǧy keŋestı taratyp, 1995 jyly Konstitusiia qabyldau arqyly prezident Nūrsūltan Nazarbaev özıne saiasi negız qalyptastyryp, ary qarai qūzyretın keŋeituge mümkındık aldy. Ol qūrǧan saiasi jüie bilık bölınısı prinsipın būzyp, zaŋ şyǧaruşy tarmaqty jäne sot bilıgın atqaruşy bilıkke täueldı ettı.
Nazarbaev eskertkışınıŋ aldynda otyrǧan zeinetker.
Oppozisiiany älsıretıp, olardy jıkke bölu ädısın qoldanyp, sailau erejesı men zaŋdaryn ünemı özgertıp, Nazarbaev öz bilıgın küşeittı. Parlamenttı älsıretu saiasaty, sailaudaǧy ädıletsızdık jäne saiasi qarsylastardy basyp-janşu qoǧamǧa kerı äser ettı. Demokratiianyŋ saiasi partiialar men sailau siiaqty maŋyzdy instituttary elde sol küiı jūmys ıstemei qaldy.
Jüie tolyqtai Nazarbaevtyŋ tūlǧasyna kelıp tıreldı. Qoǧam kikıljıŋsız jüienı ornynan jyljytyp nemese özgertuge qauqarsyz. Sondyqtan qazır balama ädısterdıŋ bärı rejimdı radikaldy jolmen özgertu ideiasynyŋ ainalasynda toǧysatyny – taŋǧalarlyq jaǧdai emes. Būl saiasi jäne ekonomikalyq tūrǧydan ülken qauıp töndıredı. Qoǧam bolaşaqty aiqyn körıp, qajetın anyqtau üşın nege süienerın bılmeidı.
Nazarbaevtyŋ bırınşı ekonomika, keiın saiasat degen konsepsiiasynan nätije şyqpady. Azamattyq jäne saiasi qūqyqtar, öŋırlerdıŋ özın-özı basqaruy jeke bilık pen rejim tūraqtylyǧynyŋ jolynda qūrban boldy. Bız saiasi jäne ekonomikalyq mäselelermen, Nazarbaevtyŋ zardaby köp mūrasymen jäne avtoritarly bilıktı saqtap qaluǧa tyrysatyndarmen bırge qaldyq. Sondyqtan Nazarbaevtyŋ 30 jyldyq basqaruynan keiın bızge taǧy da bır avtokrat keluı yqtimal. Būl Toqaev, Dariǧa, älde basqa bıreu bola ma, ol maŋyzdy emes.
Qazaqstan prezident Nazarbaevpen bırge basqa ssenariimen jüre almas edı. Mūndai jüie memleket evoliusiiasyna kedergı keltırdı. Sebebı ekonomikasy damymaǧan, bilıgı toqyrap qalǧan jüie stagnasiiaǧa tap keldı. Prezident Nazarbaev bilıkte tym ūzaq otyryp, kerı äserler köbeidı. Reformalar auadai qajet bolyp, memleket bırtındep batpaqqa bata bastady. 2005 jyly Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ sailauǧa qatyspai, bilıkten ketuge jaqsy mümkındıgı boldy. Däl sol kezde qoǧamda onyŋ ornyn basatyndar qalyptasqan edı. Sailauda ädıl ötkızgende oppozisiia jeŋıp, bilık tranzitı jūmsaq öter edı. Nazarbaev mümkındıgın jıberıp aldy. Elde saiasi qastandyq, Jaŋaözendegı repressiia, täuelsız basylymnyŋ joiyluy, jeke basqa tabynuşylyq, prezident otbasynyŋ bedelınıŋ tüsuı, radikaldy oppozisiianyŋ qūryluy, bank daǧdarysy, klanaralyq soǧystyŋ küşeiuı, ūltşyldyqtyŋ artuy jäne narazylyq köŋıl-küidıŋ ösuı siiaqty qauıptı oqiǧalar bastaldy.
Asylhan Mamaşūly
Qazis Toǧyzbaev
"Azattyq" radiosy
