Qazaqstandaǧy tūrǧyn üi qūrylysy salasynda jürgen investorlardy äleumettık arzan üi salu mülde qyzyqtyryp otyrǧan joq . «Qazaqstan-menedjmenttık josparlau» ortalyǧy mamandarynyŋ paiymdauynşa, bızdegı qūrylys salasynda jürgen investorlar tek qymbat üilerdı saludy tiımdı sanaidy. «Sondyqtan bolaşaqta Tūrǧyn üi qūrylys salasynda jürgen investorlardy arzan üiler saluǧa mındetteu kerek» deidı mamandar.
Būl rette «Qazaqstan – menedjment josparlau» ortalyǧynyŋ sarapşysy Aida Tıleubekqyzynyŋ aituynşa, Qazaqstan tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankı 2016 jyly jekeşelendırudıŋ keşendı josparyna ense de älı künge deiın jekeşelenbedı. Öitkenı atalmyş bank baspanany halyqqa arzan nesiemen beredı. Al Tūrǧyn üi naryǧynda barynşa köp paida tabudy ǧana oilaityn investorlar mūndai arzan baǧaǧa asa qyzyqpaidy.
«Bızdegı Tūrǧyn üi qūrylysy salasynda jürgen investor üşın qymbat üiler salyp, olardy bälenbai myŋdaǧan dollarǧa satu öte tiımdı. Irı investorlar tek qymbat baǧaly elitalyq üilerge ǧana qarjylaryn salǧysy keledı. Olar memlekettık, äleumettık Tūrǧyn üi baǧdarlamalaryna qatyspaidy. Tıptı osy baǧytta jūmys ısteitın bankterge de investisiia salmaidy. Mysaly, Tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankı 2016 jyly satyluǧa qoiyldy. Bıraq sol aralyqtan berı banktı satyp aluǧa jekelegen investorlar qyzyǧuşylyq tanytpaǧan. Sebebı belgılengen normaǧa säikes banktı satyp alǧannyŋ özınde barlyq äleumettık talaptar saqtalyp, tūrǧyn üiler halyqqa arzan baǧamen berıluı tiıs. Al arzan üiler salu nnvestorlardy qyzyqtyrmaidy. Arzan üi olardyŋ qaltasyn qampaitpaidy.Sondyqtan keleşekte osy mäselenı şeşu maqsatynda ükımet arnaiy şaralardy qarastyrǧany jön. Menıŋşe, investorlardy äleumettık Tūrǧyn üi satu baǧdarlamalaryna jäne arzan üilerdı saluǧa mındettep qatystyru kerek»,-deidı Aida Tıleubekqyzy.
Mamannyŋ aituynşa, aldaǧy üş jylda Qazaqstanda arzan baspana tabu qiyndai tüsedı. Sondyqtan keleşekte Tūrǧyn üi baǧasyn dollarǧa qarap baǧalaudy da doǧaru kerek.
«Dollardyŋ qūbylu saldarynan tūrǧyn üi naryǧy aitarlyqtai zardap şegıp otyr. Dollar qymbattap kettı. Tūrǧyn üi baǧasy dollarmen esepteletındıkten bızdegı üi baǧasy da qosa qymbattady. Būl osy arada investorlarǧa tiımdı bolyp otyr. Bızdegı qūrylys materialdarynyŋ basym bölıgı şetten äkelınedı. Dollar ösken saiyn tauar tasymaldau da barlyǧy qymbat. Kök qaǧazdyŋ yryqqa könbei erkın ainalymǧa ketuı eldegı onsyzda tynysy tarylyp tūrǧan Tūrǧyn üi naryǧyn odan ärı daǧdartyp tūr. Būl jerde bızdıŋ «onsyzda tynysy tarylyp» dep otyrǧanymyzdyŋ sebebı: eldegı jekeşelengen ekınşı deŋgeilı bankter ötken jyldyŋ küzınde ipotekaǧa baspana berudı özderındegı aktivtık qordyŋ azdyǧyna bailanysty uaqytşa toqtatqan edı. İpotkalyq räsımdeudı jalǧastyru da sol jekelegen investorlarǧa tiımsız bolyp otyr. Endı biyldan bastap sol toqtatylǧan ipotekalyq räsımdeu jalǧasyn tabady dep ümıttengenbız. Bıraq dollardyŋ qymbattauy, teŋgenıŋ älsıreuı, bankterdıŋ ipotekalyq räsımdeudı tıpten qiyndatyp jıbergenı būl saladaǧy sūranys pen ūsynystyŋ deŋgeiın tym tömendetıp, qazırde talai baspanasyz qazaqtyŋ baspana aluǧa degen ümıtı qūmǧa sıŋgendei boldy. Sondyqtan būl arada qymbat ipotekaǧa balama köz retınde äleumettık ipoteka jüiesı täjıribege engızıldı. Bıraq ökınıştısı, ol arzan baspanaǧa investisiia salu jaǧy älı de kem»,- dedı Aida Tıleubekqyzy.
Mamandardyŋ baiyptauynşa, aldaǧy uaqytta
arzan baspana saludy igere almauymyz elımızdıŋ ekonomikasyna da, äleumettık jaǧdaiyna da kerı äserın tigızbei qoimaidy.
Būl rette ekonomika ǧylymynyŋ doktoyr Jaŋabai Aldabergenov
«Arzan baspanasyz Tūrǧyn üi qūrylys alǧa baspaidy. Bızdegı arzan degen jaldamaly päterlerdıŋ tölemı de är türlı. Tıptı jekelegen kompaniialardyŋ aralasuymen jaldamaly päter satyp alǧan jaǧdaida qarapaiym qauym ekı bölmelı päterge ai saiyn 120 myŋ teŋge töleuı de mümkın. Halyqqa qoiylatyn talap ta küştı. Sondyqtan Ükımet būl arada investorlarǧa rasymen de arzan päterler saluǧa talap qoia bılu kerek. Ol üşın Tūrǧyn üi naryǧynda jürgen investorlarǧa ūzaq merzımge subsidiia berılse, olar öz kezegınde atalmyş qarjyny arzan pätersaluǧa resurs retınde paidalanǧan bolar edı. Söitıp, naryqqa arzan päterler kele bastaidy. Artynşa ekınşı deŋgeilı bankterge ol päterlerdı arzan paiyzben ipotekaǧa beru jüiesın de qalyptastyratyn edık. Al tıpten būl mümkın bolmasa «Tūrǧyn üi qūrylys jinaq» bankıne arzan nesie beru üşın berıp otyrǧan kapitalyn Ükımet tört esege köbeituı kerek bolady. Halyqtyŋ baspanamen qamtylu ümıtı joiylmasyn desek, Ükımet osyndai naqty-naqty şaralardy qarastyrǧan abzal»,-dedı Jaŋabai Aldabergenov.
Qarlyǧaş ZARYQHANQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
