Särsenbınıŋ sätınde Stamǧazievterdıŋ şaŋyraǧyna qonaq bolyp qaitudyŋ sätı tüstı. Taudy betke alyp örlep kelemın. Saf taza aua janyŋa sergektık syilap, erekşe sezımge böleidı. Qalanyŋ kündelıktı qytymyr tırlıgı jar bermeitındıkten, Alataudyŋ aqşaŋqan tūlǧasyna qarap qana demımızdı jūtyp jüruşı ek, tūmsa tabiǧattyŋ aiasynda taŋǧy auamen tynystap qaitudyŋ retı de däl osy joly orailasty.
Kelısılgen uaqytta beitanys üidıŋ qaqpasynyŋ aldyna keluın kelsem de, keşkılık daiyndap qoiyp, «taŋerteŋgısın, şyǧarda ala ketemın», – degen diktofonymdy sömkege salu alakeuımde asyǧyp jürıp esımnen müldem şyǧyp ketıptı. Jazǧyş qūralymnyŋ bölmede qalyp qoiǧanyn bılgenımde, şegınerge jol joq edı. Däl sol sezımnıŋ arpalysynda özımnıŋ salǧyrttyǧymdy «sybap» tūrǧanymda, qaqpadan külımdei Ramazan aǧamyz şyqty. Qazaqqa tän qonaqjai peiılımen «joǧary şyq» degen işarat bıldırıp, üidı nūsqady. Ūiat ta bolsa, qysyla-qymtyryla «qylmysymdy» aityp, män-jaidy tüsındırdım. «Köterıŋkı köŋılıne kırbıŋ tüsırıp aldym ba?» degen qauıppen änşı aǧanyŋ jüzıne qarap edım, renıştıŋ tittei de nyşany baiqalmady, kerısınşe, menımen bırge alaŋdap, jany aşyp tūr. Didarynan aǧaǧa tän qamqorlyq, äkege tän meiırım, ūstazǧa tän ūlaǧattyŋ ūşqyny aŋǧarylady… Köp oilanbady, dereu bügındıkke orynynan älı qozǧalyp ülgermegen qara tüstı «Djip» avtokölıgın otaldyryp, qalaǧa qarai tömen tüstık. Dıttegen diktofonymyzdy ala sala, bögelmesten kerı qaittyq. Kölıktıŋ ışınde ünsız otyrǧan menı jönsız qysylmasyn dedı bılem, aǧai tok jöndeuşı haqyndaǧy äzıldı aityp küldıre otyryp, respondent pen jurnalist arasyndaǧy resmi şymyldyqty bırden türıp tastady. Bolmysynan köpşıl jan öner, ädebiet jaiyndaǧy äserlı äŋgımesın bastap kettı. Jüsıpbek Elebekov, Jänıbek Kärmenov syndy än alyptarynyŋ aŋyzǧa bergısız önerı men ǧibratty ǧūmyrynan taǧylymdy syr şertıp, odan arǧy äŋgımemız Jänıbek aǧamyzdyŋ arǧy atasy sanalatyn Abaidyŋ dosy Erbolǧa jalǧasyp, dami kele «Abai jolyna» ūlasty. Mädi, Aqan, Bırjandardyŋ da önegelı ömırı men örelı önerlerı nazardan tys qalmady. Änşınıŋ än älemınen özge, ädebiet auylynyŋ da qaltarys-būltarystaryn jan-jaqty taldap, tarazylap otyrǧan tereŋ bılımıne täntı boldyq. Ännıŋ keşegısın tamsana tılge tiek etkenımen, dästürlı ännıŋ bügıngı küiıne kelgende änşınıŋ dausy kümıljıgendei sezıldı. Oraiy kelıp tūrǧanda, bız de kökeidegı oiymyzdy ırkıp qaludy jönsız sanap, alǧaşqy saualdy da qoiyp jıberdık.
- Ramazan aǧa, dästürlı än men dästürlı änşılerdıŋ bügıngı nasihaty qandai? Önerdıŋ osy syndy san türlı problemalaryna özıŋızdıŋ ökpe-nazyŋyzdy aityp, baspasözde jiı körınıp jürsız. Nätije şyǧara alyp jatyrsyz ba?
- Äzırge, nätije joq. «Jalǧyz aǧaş orman bolmaidy» – deidı. Bızdıŋ qazırgı jūmys ıstep jatqan oqu ornymyz – J.Elebekov atyndaǧy estrada-sirk kolledjınen, Qūrmanǧazy atyndaǧy ūlttyq konservatoriiada, Astanadaǧy akademiiada köptegen talantty balalarymyz ūlaǧatty ūstazdardan dästürlı ännıŋ bes mektebı boiynşa tälım alyp, bıtırıp şyǧyp jatyr. Jyldaǧy ötetın än-jyr dodalarynyŋ bas bäigelerın bermeitın de osy – bızdıŋ şäkırtter. Oqu ornyn bıtırıp, tabaqtai diplom alyp şyǧady. Bıraq ol kımge kerek? Oqu bıtırgesın olardy qabyldaityn memlekettık oryndardyŋ joq boluy saldarynan, jūmys taba almai qinalady. Sonda būlardyŋ qaida baruy kerek? Osyny kım şeşedı dep oilaisyz? Mysaly, mūndai mäselenı şeşu – menıŋ qolymnan kelmeidı. Sebebı, menıŋ qolymda bilık joq. Sol üşın de, mäsele köterıp, baspasöz betınde aityp, jazdyrtudy özımnıŋ paryzym köremın. Tūrsynjan aǧamyzdyŋ«Auyz ben qūlaq» degen keremet bır äŋgımesı bar ǧoi. Bızdıŋ qoǧam qazır sol ölı qūlaqtyŋ küiın keşıp otyr, aityp jatsaŋ da sezbeidı. Aitatyn da, soŋynda jaman atty bolatyn da – özıŋ. Bıraq, qalai degenmen de, orta buynnan asqan, aǧa buyn änşımız ǧoi. Aituǧa haqymyz bar. Būl – bızdıŋ paryzymyz. Qazır ortamyzda qandai keremet jas änşıler jür. Olardy qoldau joq, nasihat az. Soǧan qarnymyz aşady. Bızde «tauar» bar da, ony «satu» jaǧy qiyn bolyp tūr. Al, sol änşıler özge ūlttyŋ emes, babasynyŋ keiıngıge mūra etıp tastap ketken düniesın därıptep, şaŋ basyp, ūmytylyp bara jatqandary bolsa, sony nasihattap, joǧalǧan düniesın ornyna keltırıp, joǧyn joqtap, önerdıŋ kökparynda jürgen naǧyz jankeştı ūl-qyzdar ǧoi. Sol sebeptı de dästürlı änşılerdıŋ köbısı estradaǧa ketıp jatyr. Mäselen, operadaǧy klassikalyq änşılerdı alaiyq, olar da: «körermen, tyŋdauşy joq» – dep jylaidy. Bıraq bara qalsaŋ, keremet-keremet änşıler eŋbek etıp, ǧajaiyp tuyndylar ömırge kelıp jatyr. Al, oǧan kım kınälı? Kezınde auylyna Bırjan kelgende Abaidyŋ aitqany bar: «Bırjan aǧa, sız ömırden ötseŋız,endı qaityp sızdei änşı kele me?»- dep. Sonda sal: «Ainalaiyn, Abaijan-au, at töbelındei qazaq aman bolsa, men siiaqty talai änşını äkeledı-au, bıraq özıŋ siiaqty tyŋdauşym bolmai ma dep qorqamyn»- degenı bar ǧoi… Sol sekıldı bızde de jaqsy änşıler bar, tek tyŋdaityn qūlaq pen nasihat deŋgeiı tym tömen. Oǧan kımnıŋ kınälı ekenın bılmedım. Bıraq, bızge memlekettık jüie men talaptar engızıp, arnaiy zaŋ qabyldau kerek. Sonda ǧana būl olqylyqtyŋ orny tolady dep oilaimyn.
Qyzu äŋgımenıŋ jetegınde otyryp, üige qalai jetkenımızdı aŋǧarmai da qalyppyz. Kölıkten tüse bergenımızde, bfilfuly tūrǧan kışkene küşık şäuıldep qarsy aldy. Jatyrqaǧany ma, sälem bergenı me? – Ony tap basyp bajailai almadyq. Aty – Laika eken, taza Sıbırlık it körınedı. Ramazan aǧa osy äŋgımesın aita jürıp, küşıkke tamaq saldy da, üige qarai bettedık. Esıkten Ūltu apai jaidary qalpymen küle qarsy aldy. Al, otaǧasy bolsa, qolyna kürek alyp, taŋerteŋgı esıktıŋ aldyn jauyp qalǧan ūlpa qardy bırden tazartyp tastauǧa kırısıp kettı. Dastarhandy jainatyp jasap qoiǧan Ūltu apaidyŋ as üiıne kırdık. Endı ǧana köşıp kelıp jatsa da, tap-tūinaqtai jinalǧan keŋ üiden otbasylyq jylu men meiırımnıŋ şuaǧy sezıledı. Yntymaǧy jarasqan önerlı otbasyǧa qonys qūtty bolsyn aittyq. Qazan-oşaq iesı: - «Jylda kelıp ketetınbız. Biyl bırınşı ret qystaiyn dep otyrmyz, Alla jazsa. Qūrylysy tolyq aiaqtalǧannan keiın, bırjola köşıp keldık. Älı tolyq ornalasyp, ülgere almai jatyrmyz», – dep, äŋgımesın aita jürıp , şai qamyna kırıstı. Endı dastarhanǧa otyra bergenımızde, bala-şaǧasyna qaiyrly taŋ aityp oiatyp, Ramazan aǧa da üstel basyna keldı. Maşina ışındegı öner jaily äŋgımemız taŋǧy şai üstınde otbasylyq taqyrypqa qarai oiysty.- Mıne, bızdıŋ üi – osy, biyl ǧana keldık. Būryn äbden qalanyŋ tabiǧatyna, tynys-tırşılıgıne üirenıp alǧandyqtan, bala kezımızdegı özımız ösken auyldyŋ sol baiaǧy tūrmys-tırşılıgıne endı-endı boi üiretıp kele jatyrmyz. Talai dünienı ūmytyp qalǧan ekenbız, osynda kelıp esımızge tüsude. Mysaly, qalada tūrǧanda, taŋerteŋ jata beruşı edık, qazır ūiqydan oiana salyp: «ua, qar küreu kerek eken ǧoi» dep kürekke jügıremız.Jap-jaŋa kürek, sypyrǧyştar äkelıp qoidyq. Būlardan qol üzıp qalǧanymyzǧa da 25 jyl bolyp qalypty. Būryn «Nege ülkender qaladan dalaǧa qaşady?» – desek, dalany saǧynady eken ǧoi. Tabiǧatqa jaqyndaǧan saiyn özıŋnıŋ būl ortadan qanşalyqty alystap ketkenıŋdı seze tüsetındeisıŋ. Taŋerteŋ rahattanyp Alatauǧa da qaramaǧaly qaşan?! Osy būiyrtqan jerge ornalasyp aldyq. Mıne, endı jaŋa baspanada otbasylyq ömırımızdıŋ 25 jyldyq kümıs toiyn atap ötpekpız. - Qūtty bolsyn! İä, bızdıŋ oqyrmandar üşın sızderdıŋ önerlerıŋızden özge, otbasylyq ömırlerıŋız de qyzyqty. Qalai tanysqan edıŋızder? Qos änşınıŋ tabysuyna än sebepker boldy ma? - Bızdıŋ kezımızde jaŋa oqu jylynda talantty balalardy jinaityn. Söitıp, auyldaǧy talantty bala bolyp, osynda – Almatyǧa estrada-sirk studiiasyna oquǧa kelgenbız ǧoi. Onda ekı-aq jyl oqytatyn. Men halyq bölımıne, al Ūltu bolsa, Şymkentten kelıp, estrada bölımıne oquǧa tüstı. Ol kezde jai ǧana oqyta salmaidy. Bır ai kolhozǧa aparyp, kartop, alma jinatady, bolmasa temekı, maqta, jüzım tergızedı. Bız de sol talapqa baǧynyp, oquǧa tüskennen keiın arnaiy jūmys kiımımızdı kiıp alyp, Taldyqorǧannyŋ Qoǧaly degen jerıne kartop jinauǧa bardyq. Jūmys ıstei jürıp, jaŋadan kelgen studenttermen tanysyp-bılıstık. Eleuışpen elegende ūntaǧy tüsıp, ırılerı eleuıştıŋ özınde qalady ǧoi. Sol siiaqty tüsken oquşylardyŋ ışınde on bes-jiyrmamyz jaqyn aralastyq. Bır-bırımızge janymyzdy sala kömektesıp, bırge tamaqtanyp, barlyq qiyndyqty bırlese kötere jürıp, ömırdıŋ ülken bır diırmenıne tüstık te kettık. Ekı jyl bırge oqydyq, tanystyq. Ǧalymjan Serıkbaev, Qajybai Jakin, Erbol Qyrǧyzaliev, qaitys bolyp ketken Amanjol syndy dostarym bar, Ūltudyŋ qūrbylary bar bärımız qatty aralasyp kettık. Bırde baiqaimyn, «būl kısı menı jaqsy körıp qalǧan siiaqty» dep äzıldep qoiady (studenttık jyldaryn eske alyp, ekeuı külıp aldy). Sodan ekeumızdıŋ sözımız jarasyp, aramyzda sezım ūşqyny tūtanyp, 23 aqpanda otbasyn qūrdyq. Üilengende kädımgıdei «Limuzinmen», bolmasa «Lexsus»-pen emes, auylǧa qatynaityn qarapaiym avtobuspen Kegenge bardyq. Bara sala betaşaryn jasadyq. Sodan bır-ekı kün auylda boldyq ta, qaitadan qalaǧa keldık. Osydan bar tırşılık bastalǧan. Allaǧa şükır, qazır bır ūl, bır qyzymyz bar. Ekeuı de er jetken. Aldy oquyn bıtırıp, magistraturada oqyp jatyr. Ülken balam – Oljas esepke beiım, mamandyǧy – ekonomist. Al, qyzym Perizat bolsa, tılge jaqyn. Bırneşe tılde erkın söileidı. - «Äkem de, anam da önerge jaqyn boldy, sondyqtan menıŋ de änşı boluym zaŋdylyq, tabiǧi qūbylys boldy» dep jazasyz. Sızderdıŋ ekeulerıŋız de änşısızder. Sol zaŋdylyq balalaryŋyzdyŋ boiynan jalǧasyn tapty ma? - Ekeuı de önerden qūr alaqan emes. Dombyrany alyp, üide de, dostarymen bas qosqanda da än aita beredı. Qyzym anda-sanda konsertterge şyǧyp tūrady. Bıraq, balalarymnyŋ alǧa qoiǧan tübegeilı maqsattary öner bolmady. Olar öner adamdarynyŋ tūrmys-tırşılıgın körıp östı, jaqsy bıledı. Ai-ailap, jyl-jyldap üige kelmeimız. Basymyzda baspana da joq. Päter, jataqhana… Söitıp jürıp, äiteuır, balalardy ösırdık qoi. 1996 jyldary men Qazaqkonsertte jūmys ıstei jürıp, şäkırtterge sabaq berdım, keşkısın meiramhanada än de aittym. Sonda taŋerteŋ ketem, tün ortasynda bıraq kelem. Balalarym osyndai qiyndyqtardyŋ bärın körıp, basqa salany taŋdaǧan şyǧar, mümkın aralasatyn ortasy äser ettı me, äiteuır, önerdı taŋdamady. - Bır üide ekı änşınıŋ bolǧandyǧynyŋ bala tärbiesınde qandai kedergılerı boldy? Önerge endı qadam basqan şaqtaryŋyzda balalaryŋyz jas, alda üzılıssız gastrolder kütıp tūrdy. Sol kezderdegı qiynşylyqtardy qalai jeŋdıŋızder? Bala tärbiesımen kım ainalysty? Ūltu jeŋge: Balalardyŋ kışkentai kezınde men eşqaida şyqqan joqpyn. Tuǧanynan bırınşı synypqa barǧandaryna deiın tapjylmai, ekı balamnyŋ janynda otyrdym. Onda Ramazan ǧana gastrolde jürdı. Al, men ūlym mektep tabaldyryǧyn attaǧannan keiın öner akademiiasyna qaitadan oquǧa tüsıp, syrttai emes, kädımgı studentter sekıldı kündızgı bölımde oqydym. Üiden şyǧa bere student ekenımdı sezınetınmın. Al, saǧat 5-6-ny soǧa bastaǧannan-aq, balalarymdy oilap, üige jetuge asyǧatynmyn. Onda Oljas bırınşı synypta oqidy, Perizat bolsa älı kışkentai. Bastauyş synyptyŋ sabaǧy ekı-üş saǧat bolady ǧoi. Taŋerteŋ qyzym ūiyqtap jatqanda, ūlymnyŋ qolyna kılttı berıp: «Sabaqtan kelgen soŋ, esıktı eşkımge aşpai, üide otyryŋdar» – dep tapsyryp, özım oquǧa ketemın. Qazır oilap qarasam, balalarymyzdy tastap kete beretın sol kezdegımız şynymen de jürektılık eken (külıp aldy). Keşkısın sabaqty bıtıre sala, ekı ökpemızdı qolymyzǧa alyp üige qarai jügıremız ǧoi. Söitıp jürıp, äiteuır, ösırdık. Men öner akademiiasyn bıtırgende, ūlym törtınşı synypty bıtırdı. Mıne, osy sebeptı de estradaǧa elder siiaqty būzyp-jaryp emes, barlyǧyn bırtındep bastap, önerge jailap-jailap keldım. Bırınşı maqsatym ana bolu boldy. Allaǧa şükır, oǧan jettık dep oilaimyn. Al, endı önerge kelsem, ony tastap ketuge talai talaptar qoiyldy. Bıraq, bala künnen taŋdap, jan jüregım ändı qalap kelgendıkten de ol qolymnan kelmedı. Kerısınşe, Ramazannyŋ özıne: «Eger önerdı tasta deseŋ, onda ekeumız de basqa jolǧa keteiık» dep talap qoidym. Sodan öner jolyna qaitadan keldık. Bıreuden ılgerı, bıreuden keiın, osy önerdıŋ ortasynda jūlqynyp şyǧyp ketpesek te, janym süigen käsıppen ainalysyp jürmın. Men üşın būl – ülken quanyş. - Bır salada qyzmet etudıŋ qandai artyqşylyqtary, bolmasa qandai kemşılık-kedergılerı bar? Otbasylyq mınezderıŋızge toqtala ketseŋızder. - İä, şynymen de, jurnalister: «Önerge nege keş oraldyŋyz?», – dep Ūltuǧa jiı sūraq qoiady. Menımen bırge qatarlasyp, Ūltu da gastrolde jürse, sonda bala tärbiesımen kım ainalyspaq? Sondyqtan da balalar tuǧannan keiın Ūltu olar mektepke barǧanşa sahnaǧa şyqpai, özın tolyqtai bala tärbiesıne arnady. Al, üide köp bolmaǧanymmen, gastrolden qolym bosai qalǧanda, mektepke baryp, ūstazdarymen söilesıp, uaqyttyŋ yŋǧaiyna qarai ata-analar jinalysyna da qatysyp tūrdym. Ol kezde azdy-köptı atymyz şyǧyp jatqan kez. Keiın balalar eseie kele, mamandandyrylǧan daryndy balalar mektep-internatynda jatyp oqydy. Al, endı bır salada qyzmet etudıŋ artyqşylyǧy men kemşılıgıne keletın bolsaq, «Aluan türlı jüirık bar, älıne qarap şabady» – deidı ǧoi. Är tyŋdarmannyŋ öz talǧamy, är änşınıŋ öz janküierı bolady. Mäselen, keibır keşterge menı ǧana şaqyryp, Ūltudy şaqyrmauy mümkın. Kei kezderde Ūltudyŋ repertuaryndaǧy änderge sūranys tüsıp: «Bızge sız emes, Ūltu kerek» deitın jaǧdailar boldy. Sonşa jyl oqyp, sonşa jyl armandaǧan käsıbı bolǧannan keiın qalai jıbermeisıŋ? Sondai jaǧdailarda, Ūltu ketıp, üide men qalamyn. Ömır bolǧannan keiın kelıspeitın, renjısıp qalatyn da jaǧdailar bolady. Qazır olai qyzbalyqqa salynudyŋ qyzuy qaityp qaldy. Būryn aldy-artymyzǧa qaramai, jastyqpen lap ete tüsetın edık. Endı onyŋ bärıne baiyppen qarap, barlyq jaǧdaida da aqylǧa jügınemız. Kerek deseŋız, keibır kezderde: «Sender jaŋa zamannyŋ jastarysyŋdar, közqarastaryŋ qalai?» – dep, balalarymyzdan aqyl sūrap, solardyŋ pıkırlerıne de qūlaq asyp jatamyz. Ömır sonysymen de qyzyq pa dep oilaimyn. Repertuar taŋdau, şyǧarmaşylyq jaǧynda da üide künde aiqai-şu. Anau anany tauyp keledı, mynau mynany tauyp keledı. Söitıp aiaq astynan otbasylyq qyzu pıkırtalas ta ötkızıp jıberemız. «Qazaqtyŋ 1000 änı» degen antologiia şyǧyp, tıptı keremet boldy. Osylai, qolymyzdan kelgenınşe, asyl önerdıŋ baǧasyn tüsırmeu üşın qyzmet etıp jatyrmyz. Osy kezde dastarhan basyna 5-6 jas şamasyndaǧy kışkentai bala jügırıp kelıp, üsteldı ainala tızılgen bos oryndyqtardyŋ bırıne otyryp, şai ıştı. Taŋyrqai qaraǧanymdy sezgen boluy kerek, Ramazan aǧai eŋ kenje ınısınıŋ balasy ekenın aityp, büldırşın Saiatpen tanystyrdy. Äjesı, iaǧni änşınıŋ anasy ekeuı jaŋa üige qydyryp kelgen eken. Kelınımen şüiırkelesıp otyryp, taŋǧy şaiyn ışıp alǧan äje būl uaqytta azdap tynyǧuǧa ketıptı. Al, Saiat bolsa , söz arasyda özınıŋkışkentai Eljas esımdı ınısı bar ekenın de aityp ülgerdı. Säbidıŋ bal tılın qyzyqtap, bärımız soǧan mäz bolyp otyrǧanda, dastarhan basyna änşılerdıŋ balalary Oljas pen Perizat jäne Ramazan aǧanyŋ aituynşa,osy üidıŋ tuǧan balasyndai bolyp ketken Oljastyŋ jan dosy - Ädıl de kelıp qatarymyzǧa qosyldy. Oljas ta, Perizat ta asa qarapaiym eken. Amandyq-saulyqtan soŋ jatyrqamai, būrynnan tanys kısılerşe bırden emen-jarqyn äŋgımege aralasyp kettı. Bır baiqaǧanym, Ramazan aǧai öte äzılqoi adam bolyp şyqty. Üstel basyndaǧy äzıl-qaljyŋ men köŋıldı äŋgımemızdıŋ auanyn endı otaǧasynyŋ otbasyndaǧy bolmysyn aşuǧa būrdyq. - Jalpy Ramazan Stamǧaziev dese, basqany bılmedım, menıŋ köz aldyma sal-serılerden qalǧan tūiaq, Aqan, Bırjandardyŋ jalǧasy syndy tūlǧa elesteidı. Otabasyndaǧy bolmysyŋyz da däl osyndai ma? Bızdıŋ sahnada köretın sal-serı Ramazan aǧamyzdyŋ otbasylyq ömırdegı mınezı qandai? (Ekeuı qosylyp emen-jarqyn külıp aldy) Ūltu jeŋge: - Däl sondai. Sızdıŋ oiyŋyz tura keldı. Ol kısı üide de sondai serı. Ramazan aǧa: - Ol jaǧyn bılmedım, bıraq, äiel adam ısteitın şarualarǧa müldem aralaspaimyn. Keibır ärıptesterım ekranda tamaq jasap, bırdeŋelerdı körsetıp jatady. Änın aityp jürgen keremet-keremet aǧalarymyz, ana jerde tamaq turap tūrady. Ol da jaqsy qasiet şyǧar. Bıraq, bızge ondai öner jūqpady, sondyqtan tüsınbeimın de. Ūiat ta bolsa aitaiyn, qazaqta «Qatynbasşy» degen söz bar. Bala künımızde as üi, qazan-oşaqtyŋ basyna barsaq, äjelerımız: «Ketıŋder, ol – äieldıŋ ısteitın şaruasy» dep jolatpaityn. Sony körem de, keide: «Osylarǧa ne joq eken» dep oilaimyn. Üidegı şaruanyŋ barlyǧyn Ūltu özı ısteidı, men ol jaǧyna aralaspaimyn. Al, syrttyŋ, er adamdardyŋ atqaruy kerek şarualary bolsa, oǧan men otaǧasy retınde, balalardyŋ äkesı retınde tolyqqandy jauap beruge mındettımın.. Bızdegı käsıp, bızdegı prinsip osyndai. Al, endı keide bärımız aqyldasyp şeşetın şarualar bolady. Ondaida,ärine, tört közımız tügel otyryp, oŋtaily şeşım qabyldauǧa tyrysamyz. - Ramazan aǧamyz «oşaq basynda barlyq şaruaǧa Sız jauap beredı» dep jatyr. Endı öz-özıŋızge baǧa berıp körıŋızşı? Sız qandai kelınsız? Ūltu jeŋge: - Öz-özıme qalai baǧa beretınımdı bılmeimın. «Er adamnyŋ özınıŋ mındetı bar, äiel adamnyŋ öz mındetı bar», – dep aityp jatady ǧoi. Sondyqtan özımnıŋ mındetımdı atqaryp jatyrmyn dep oilaimyn. Üidıŋ berekesı tıkelei äielge bailanysty. Anam ünemı: «Aiaq kırıp kelgen jerden baq qonady», – dep aityp otyratyn. Sondyqtan bolar, qonaq keledı dese, eŋ bırınşı tabaldyryqtyŋ tazalyǧyna basa män beremın. Odan keiın, ärine, qai kezde de äiel adamnyŋ dastarhany jainap, oty janyp, şaiy qainap, üiı mūntazdai taza tūruǧa mındettı. Anamnyŋ: «Qyzym, otaǧasy üige kelgende, şaŋyraǧyŋ mūntazdai taza, tap-tūinaqtai jinauly tūrsyn. Kelgen adam üiıŋnen ūialmai şyǧuy kerek» degen sözderın ärdaiym qūlaǧyma qūiyp, boi jettım, solai tärbielendım. Osyny men balalaryma da ünemı aityp otyramyn. Quanatynym – balalarymyzǧa qazaqy tärbie berdık. Esıkten qonaq kırgen kezde: «Kelıŋız, joǧary şyǧyŋyz!» dep, dastarhanyn alyp jügırıp jatady. Ol da bolsa kezındegı ata-anamnan alǧan tärbienı balalaryma beruge tyrysyp jatqandyǧymnyŋ körınısı. Ony endı qanşalyqty alady, olardyŋ özderıne bailanysty. - Al, osy otbasyǧa kelın bolyp tüskende qandai qiynşylyqtarmen betpe-bet kelıp edıŋız? Ūltu jeŋge: - O, qiynşylyq köp boldy (külıp aldy). Öitkenı, men kışkentai otbasynda östım, üide üş-aq qyzbyz. Al, Ramazannyŋ äuletı ülken. Ülken äuletke kelın bolǧannan keiın onyŋ mındetı men jauapkerşılıgı de jeŋıl bolmady, kelımdı-ketımdı kısı köp. Keide şai qūiǧanda,ülgere almai, özımnıŋ şai ışe almai qalatyn kezderım de bolatyn. Qazır sony esıme alyp külemın. Äiteuır, tyrysyp jürıp üirendım ǧoi. Endı oilap qarasam, būl da bır ülken mektep bolǧan eken. - Al, özderıŋızdıŋ otbasylaryŋyzda salt-dästürdı qanşalyqty ūstanasyzdar? Ramazan aǧa: - Bızdıŋ eŋ keremettıgımız – ol bızdıŋ qazaqylyǧymyz. Üide taza qazaqşa söileimız, ala jazdai qymyz ışemız, şamanyŋ kelgenınşe. Äke-şeşemız jaqyn jerde tūrady. Auyl jaqqa jolymyz tüse qalsa, ırımşık, qūrt, qarynnyŋ maiyn äkelıp qoiamyz. Qalada tūrsaq ta, Nūrly degen jerdegı saiatşylar klubynyŋ tolyqqandy müşesımız, Bürkıt pen qūmai tazy ūstaimyz. Kelgen qonaqtardy ertıp aparyp, atqa mıngızıp, qolyna bürkıtın berıp, janyna tazysyn ertkızıp, aŋşynyŋ kiımın kigızıp, qyrǧa şyǧaryp, qoian aulatyp, aŋşylyqtyŋ qyzyǧyna batyryp şyǧaryp salamyz. Al, üide kelgen kısıge şamamyz jetkenşe, «qazaqtyŋ süigen asy ǧoi» dep, et asyp beruge tyrysamyz. Jūma künderı şelpek salyp, qūran oqytyp tūramyz. Sopy, dındar bolyp ketpesek te, şama şarqymyzşa qazaqtyŋ barlyq dästürın ūstanudamyz. - Köp änşıler qosymşa käsıpkerlıkke köŋıl bölıp jatady. Al sızder şe? Änşılıkten tys, basqa qandai şarualarmen ainalysasyzdar? Ramazan aǧa: - Kezınde ainalysyp körgenbız. Bıraq qolymyzdan käsıpkerlık kelmedı. Osydan bırneşe jyl būryn kırpış şyǧaratyn zauyt aşyp, bastalǧan künnen bastap bükıl aǧaiyndarymyzdy jinadyq, barlyq tuystar keldı. Söittı de jūmysymyz ılgerı baspai qoidy. Öitkenı, tuysqandyq jürgen jerdegı saudanyŋ siqy mälım ǧoi. Sonymen qaityp jauyp qoidym ondai närsenı. - «Jıgıtke jetı öner az, jetpıs öner köp emes» deidı ǧoi. Änşılıgıŋızdı halqyŋyz jaqsy bıledı. Saiatşylyǧyŋyzdan da habarymyz bar. Būdan özge qandai öner, hobbilaryŋyz bar? Ramazana aǧa: - Mende sol pedagogikadan basqa eşnärse joq siiaqty. Soŋǧy tört jylǧy hobbiymyz üi salu boldy. (Külıp aldy). Ūltu jeŋge: - Būryn qolymyz bosasa taza auaǧa şyǧyp, seruendep qaitatynbyz. Endı taza auaǧa keldık qoi. Al, qazır üidı retteu jūmystarymen taŋnyŋ atqanyn, keştıŋ batqanyn bılmei qalatyn boldyq. - Ūltu apai, sız de oqytuşysyz ba? Ūltu jeŋge: - Joq, men üide balalardyŋ oqytuşysymyn. Ramazan aǧa: - Osy jerde finans jäne soǧys ministrı (äzıldep, iumorǧa salyp, üstel basynaǧylardy jäne bır küldırdı). - Şyǧarmaşylyqtaryŋyzdaǧy jaŋalyqtar da bızdıŋ oqyrmandar üşın asa qyzyq… Ramazan aǧa: - Şyǧarmaşylyǧymyzda aitarlyqtai jaŋalyq joq. Jaŋalyq tıkelei qarjyǧa kelıp tıreledı. Äzırge baiaǧy qarqynymen kele jatyrmyz. Onyŋ sebebı de bar. Ol – myna sız otyrǧan üi. Qūrylysyn aiaqtap, endı ornalasyp jatyrmyz. Alla jazsa, önerımızdı aldaǧy uaqytta ärı qarai qolǧa almaqpyz. …Äserlı äŋgımege elıtıp otyryp,uaqyttyŋ qalai zymyrap ötıp ketkenın de baiqamai qalyppyz. Üstelden tūryp, endı qaituǧa yŋǧailana bergende, baǧana demaluǧa kettı degen änşınıŋ anasy törgı bölmelen şyǧyp kele jatty. Är taŋ saiyn qaiyrly tün tılep, maŋdaiynan iısketudı daǧdyǧa ainaldyrǧan atpaldai azamat anasynyŋ qūşaǧyna säbideiın kömılıp, tıptı körınbei qaldy. Ana bauyrynyŋ alyptyǧyna osy bır jürek eljıreter körınısten keiın jäne bır ilandyq. Üi-ışımen qoştasyp, endı qaituǧa yŋǧailana bergende, baǧana kelgendegı laika şynjyrdan bosap, aiaǧymyzǧa oraldy. Būl joly jatyrqaǧany emes, kerısınşe qonaqjai şaŋyraqtyŋ küşıgıne deiın jadyrai qoştasqany edı… Al, men bolsam, diktofonymdy ūmytyp ketıp, jurnalistikanyŋ jazylmas zaŋdylyǧyna jasaǧan «qiianatyma» ülken tüsınıstıkpen qaraǧan änşınıŋ tereŋ paiymyna süisınıp häm şyǧarmaşylyq älemıne endı-endı attaǧan qadamymdaǧy jıberıp alǧan öz kemşılıgımnen käsıbi sabaq alyp, kölıkke mındım.
Nazerke JŪMABAI.
