Qazaqtyŋ quyrşaǧy

7083
Adyrna.kz Telegram
http://adyrna.kz/content/uploads/2016/01/90adea0aabe6adeadcd17ef4a809c838.jpg
Besınşı synypqa deiın quyrşaq oinadym. Quyrşaq deitın aty ǧana. Şaşaǧy şyqqan jügerınıŋ betıne suret salyp, «şaşyn» sändep älek bolatynbyz. Būl da ūzaqqa sozylmaidy. Jaz aiaqtalǧanda bıtıp qalady. Sosyn qaǧazǧa «quyrşaǧym mynadai bolsa» dep syzbasyn syzyp, armandap otyratynbyz. Üşınşı synyp oqyp jürgende bızden görı qalaǧa jaqyndau tūratyn jien qyz qydyryp keldı üige. Qolynda äibat quyrşaǧy bar. Atyn «Barbi» dep tanystyrdy. Şaşy – sary, közı – kök, aiaǧy – ūz-y-yn. «Teledidardaǧydai sūlu eken» dep tamsanyp qoidym. Jien qyz: «Mūndai quyrşaq tek Almatyda bolady» dedı. Şyndap «auyrdym» barbimen. «Menıŋ öz quyrşaǧym qaşan bolady?», – dep armandadym. Almatydan barbi äkep beretın janaşyr tuysym bolmaǧanyna da ökındım. Bıraq ökınışım ūzaqqa sozylmady. Ǧaiyptan auyldyŋ «şaitan bazaryna» «barbi» kele qaldy. Sary şaştysynan da, jiren şaştysynan alǧyzdyrdym. Barbilerım tap bır sän ülgısın körsetetın qyzdardan aunymaidy. «Sūlu qyzdyŋ kiımı köp bolu kerek» dep neşe türlı köilek tıgemın quyrşaqtarǧa arnap. Kiımıne sai betın boiap, kem-ketıgın de tüzeimın. Kım bıledı, quyrşaqpen oinai bersem, osy uaqytta ısmer bolyp şyǧar ma edım? Ülkender: «Sen bastauyş synypty bıtırdıŋ. Boijetken qyz quyrşaq oinamaidy», – dedı. Amal joq, qimai-qimai quyrşaqpen qoştastyq sosyn. Söitsek, bız armandaǧan barbiıŋız bızge arnalmaǧan eken ǧoi, eseigende oqysaq. Älem psihologtary balanyŋ barbimen oinauyna qarsy. Nege deisız ǧoi? Öitkenı, arşyn tös, qypşa bel, ūzyn siraqty Barbi qyz bala sanasyn tez eseitıp, «qaşan Barbi sekıldı ädemı bolamyz» degen oiǧa jeteleidı eken. Onyŋ üstıne o basta syrtqy symbaty jezökşe äiel beinesıne qarap jasalǧan quyrşaqtan qaiyr, ızgılık kütu – aqylǧa syimaidy. Tarihyna azdap şolu jasasaq, quyrşaq Barbidı şyǧaruşy «Mattel» kompaniiasynyŋ qojaiyndary Hendlerlerdıŋ qyzy Barbaranyŋ qūrmetıne orai qoiylǧan. Satylymǧa alǧaş 1959 jyly şyqqan «sary şaşty qyzdyŋ» qūny 3 dollar bolsa, 45 jyl ötken soŋ (2004 jyly), iaǧni eŋ alǧaşqy barbi Londonda ötken auksionda 17 myŋ AQŞ dollaryna satylǧan. Qazırgı kezde älemnıŋ 150 elıne taraityn barbige teŋ keletın «jıgıt» tabylmai jatyr. Qyzyqty aqparat üşın aita keteiık, «Rassel» kompaniiasy Ken degen quyrşaq-jıgıt üşın Barbige «syrǧa salǧan». Alaida matteldıkter «bızdıŋ qyzdyŋ sūlulyǧyna sızderdıŋ balalaryŋyzdyŋ symbaty säikes kelmeidı» dep, salǧan syrǧasyn da, neke saqinasyn da qaitaryp berıptı. Sodan berı Barbi küieu jıgıtsız. Qazır älemnıŋ quyrşaq jasaityn ırı kompaniialary Barbige teŋ keletın quyrşaq-jıgıttı saudaǧa şyǧaru üşın bäsekelestıkpen äure. Ötkende qatarlas qūrbymyz da mūŋ şaǧyp edı «oiyny qanbaǧan balamyz» dep. Sosyn eseigende estelık bolsyn dep quyrşaq beinesındegı qazaq jıgıtın syilamaq boldyq oǧan. Bır jaǧy boijetken qyzǧa yrymdadyq ta, «janyna jalau bolar qazaq azamatyn tapsyn» dep. Almatynyŋ oiynşaq satatyn bıraz düken-bazaryn araladyq. Tappadyq. Öŋkei mūrty edıreigen, kiımı jalbyraǧan, türı jat bırdeŋeler. Qaibır jyly Qali Särsenbai aǧamyz: «Nemereme qazaq quyrşaǧyn tappadym» dep şyryldaǧanda, asa qūlaq asa qoimaǧan edık. Basqa tüspei bılmeidı ekensıŋ. Qazırgını qoişy, qūrbymyzǧa basqa syilyq tartu etermız, al erteŋ ana bolǧanda balamyzdy qandai oiynşyqpen oinatamyz dep bas qatyrdyq. Osy sözımızdı estıgendei, «bügınde qazaq önerıne, ūlt mädenietıne älemdık deŋgeidegı «Ūlytau» syndy jobasymen öz ülesın qosyp jürgen, prodiuser Qydyrälı Bolmannyŋ bastamasymen qazaqşa söileitın, qazaqşa taqpaq aitatyn, küi tartatyn tūŋǧyş qazaqy tūrpattaǧy quyrşaqtar jasala bastapty» degen aqparatty qūlaǧymyz şaldy. «Qūlannyŋ qasuyna myltyqtyŋ basuy döp keldı» degen osy da. Alaqailap quanyp, Qydykeŋe jolyqtyq «myna aqparat ras pa?» dep. Ras eken. Tıptı, qazaqtyŋ quyrşaq ülgılerın körgende qaitadan bala bolyp oinaǧymyz kelıp kettı… Mässaǧan, Qaraqat – quyrşaq! El ne dese, o desın negızı Qydykeŋ sözdıŋ de, ıstıŋ adamy ǧoi. Är ısınen ūltqa degen igılık aŋǧarylyp tūrady. Endı bastamaşyl Bolman taǧy bır qazaqy jobasymen quantyp otyr. Ūlt bolaşaǧy üşın jasalǧan osyndai jobalardy qoldau sız ben bızge tek paryz bolmaq, qūrmettı oqyrman. Sonda ǧana bız bırlıgı jarasqan, naǧyz ūlttyq memleketke ainalarymyz sözsız. Sonymen qyzuqany Qydykeŋdı jaŋa bastamasymen qūttyqtap, bıraz oi bölısken edık. – Qydyrälı myrza, sız alǧaş ret naryqqa engelı otyrǧan qazaqtyŋ quyrşaqtaryn öz qolyŋyzǧa alypsyz, qūtty bolsyn! – Nietterıŋızge rahmet! Men qandai ıs bastasam da «Būl qazaqqa ne beredı?» degen oidyŋ töŋıregınde ısteimın. Sondyqtan da būl joba da menıŋ aldyŋǧy jobalarymmen tyǧyz bailanysty. Barlyǧy da bır maqsatty – ūlt ruhaniiatyna, ūrpaqqa qyzmet etudı dıttegen. – Qazaqtyŋ quyrşaǧyn jasau oiy sızge qaidan keldı? Sızden būryn mūny eşkım oilamaǧan ba? – Menıŋ balalarymnyŋ oiynşyqtary da özge qazaq balalarynykı sekıldı kıleŋ şetel multfilmınıŋ keiıpkerlerınen alynǧan oiynşyqtar. Qazaqy keiıptegı, balanyŋ ūltyna degen mahabbatyn oiatatyn, tärbielık mänı barlaryn ızdeseŋ tappaisyŋ. Sodan balalarymdy oinatqan saiyn «Nege men balama özımızdıŋ oiynşyǧymyzdy jasap bermeimın?!» degen oi mazalaityn boldy. Sodan, Alla näsıp etıp, mıne qazaq quyrşaqtarynyŋ aldyŋǧy legı naryqqa şyǧuǧa daiyn tūr. – «Qazaqstanda jasalǧan» dep şyǧady ǧoi? – Däl qazırgı uaqytta quyrşaqtardy Gonkongta europalyq sapamen şyǧarǧaly otyrmyz. Sondyqtan da onda «Bal-Bala7» kompaniiasy jobasynyŋ tapsyrysy boiynşa Qazaqstanǧa arnap jasalǧan» dep şyǧady. Alla qalasa, küllı TMD-da joq balalar oiynşyǧyn jasaityn zauytty elımızde saludy josparlap otyrmyz. – Gankong sızderdı aldap ketedı dep qoryqpaisyzdar ma? Jıberılgen önımnıŋ sapasyn qalai anyqtaisyzdar? – Bız älemdık sertifikat alǧan kompaniiamen jūmys jasap jatyrmyz. Al ondai ırı kompaniialar özderınıŋ imidjderıne nūqsan keltırudı oilamaidy, bırınşıden. Ekınşıden, quyrşaqtardy bız arnaiy tekseruden ötkızgen soŋ baryp qabyldaimyz. Öitkenı, bala oiynşyqty auzyna salyp oinaǧanda, onyŋ densaulyǧyna eşqandai ziian kelmeitın bolu kerek. – Keleşekte «Bal-Bala7» jobasy boiynşa qanşama adam jūmyspen qamtylatyn da şyǧar? – Qazırdıŋ özınde būl joba aiasynda jiyrmadan asa adam jūmys ısteude. Keleşekte zauyt aşylǧanda 200-300-den asa adam jūmyspen qamtylatyn bolady. – Qarap otyrsaq, quyrşaqtarda kıleŋ Qaraqat Äbıldinanyŋ beinesı ǧoi? – Qaraqattan özge qazaq ertegılerındegı Er Töstık, Tazşa bala syndy keiıpkerlermen qatar qazaqşa taqpaq aityp, än salatyn köptegen jūmsaq oiynşyqtar da bar. Mysaly Tazşa bala «Assalaumaǧaleikum! Men Tazşa balamyn. Men Betmannan būryn barmyn. Ol menıŋ janymda kım?» dep söileidı. Nege bız Tazşa balany būlai söiletıp otyrmyz? Sebebı, qazırgı balalar mulfilm keiıpkerlerınıŋ bärın bıledı. Ol oiynşyqty körgen bala anasynan: «Anaşym, Tazşa bala degen kım?» dep sūraidy. Sonda balasyna jauap beru üşın anasy da Tazşa balanyŋ kım ekenın ızdep, oqityn bolady. Aldar köse, Külegeş bar. Külegeş qazaq balasynyŋ külkısımen küledı. Qaraqattyŋ ana, änşı retındegı beinesı bar. Ol «Sälem, balaqai. Senıŋ atyŋ kım? Bız senı jaqsy köremız. Sen aqyldysyŋ» degen siiaqty bala sanasyna qonymdy sözder aityp: «Men saǧan qazır än aityp beremın» dep, «Ainalaiyn» änın oryndap beredı. «Ainalaiyn» – ülkennıŋ de, kışınıŋ de eŋ süiıktı änderınıŋ bırı. Bolaşaqta «Asyl äjem» jäne basqa änderdı oryndaidy. Sosyn quyrşaqtarǧa da Qaraqattyŋ sahnalyq kiımderın tıkkızdık. Taǧy 2011 jylǧy qysqy Aziia oiyndarynyŋ nyşany Barystyŋ da quyrşaq beinesın bırneşe türlı etıp jasadyq. Onyŋ bırı kışkentai balanyŋ dausymen elımızdıŋ änūranyn oryndasa, ekınşısı kümbırletıp küi tartady. Bır ǧana quyrşaq arqyly köptegen şeşımın tappaǧan ūlttyq mäselelerdıŋ tüiının tarqatuǧa bolatyndyǧyn bız köptegen mamandarmen keŋese otyryp däleldedık. – Tanymal adamdar beinesı arasynda Qaraqattan basqa änşılerge «quyrşaq bolu» quanyşy būiyra ma? – Nege bolmasyn, Alla qalasa, bız bolaşaqta elge änımen, önerımen eŋbek sıŋırıp jürgen tanymal önerpazdardyŋ beinesın quyrşaq etıp jasaityn bolamyz. Mysaly, Roza Rymbaeva, «MuzART»-tyŋ jıgıtterı quyrşaq keiıpkerge ainaluy mümkın. – Quyrşaq-Qaraqattyŋ özın Qydyrälısız elestetu qiyn eken… – Alla būiyrtsa, ol da bolady (külıp). – Qūpiia bolmasa aityŋyzşy, quyrşaqtardyŋ baǧasy qanşa tūratyn bolady? – Quyrşaq älı satylymǧa şyqqan joq. Ony men aita almaimyn. Marketingtık baǧasyn marketologtar anyqtaidy. Bıraq «Barbi», «Ksiuşa» sekıldı quyrşaqtardan sapa jaǧynan da, bala psihologiiasyna tigızetın äserınıŋ dūrystyǧy jaǧynan da ılgerı tūratynyna kepıldık bere alamyz. – Degenmen de, qarapaiym halyqtyŋ qoly jetımdı bola ma degenım ǧoi… – Mäselen, dükenderde «Barbidı» 15-20 myŋ teŋgege de alyp jatyr ǧoi. Bızdıŋ quyrşaqtardyŋ baǧasy ary ketse 8-9 myŋ teŋge bolady. Sapa jaǧynan da, baǧasy jaǧynan da tiımdı, paidaly bolatyny sözsız. – Qymbat emes pe? – Quyrşaq qūnyna sai paidaly ärı qauıpsız bolǧandyqtan, naryqtaǧy baǧasy özın-özı aqtai aluy şart. Sondyqtan da, onyŋ baǧasy sapasyna sai bolu kerek. Bastapqyda tek Astana, Almaty qalalarynyŋ ırı sauda nüktelerınde satylady. Al qara bazarǧa müldem şyǧarylmaidy. Öitkenı «Bal-Bala7» kompaniia Qazaqstannyŋ älemdık talaptarǧa sai brendı bolmaq. – Naqty satylymǧa qaşan şyǧady? – Däl aita almaimyn. Äzırge osy aqparat ta jetıp qalar. – Älbette. Eŋbegıŋızdıŋ jemısın körıŋız. Ūlt üşın aianbai eŋbek etetın sız sekıldı azamattarymyz köp bolǧai! P.S. «Ūlytau» – Europa jūrşylyǧyn, Resei halqyn, amerikandyqtardy qazaqtyŋ qara dombyrasynan tögılgen qūdırettı küige bas igızse, Qaraqat arqyly Otandyq şou bizneste qazaq qyzynyŋ obrazy qaita jaŋǧyrdy. Al «ABK» arqyly qazaq estrasynda triolar legı qalyptasty. Osyndai älemdık brendke ainalǧan jobalardyŋ avtory Qydyrälı Bolmannyŋ «Bal-Bala» atty Jetınşı jobasy qazaq quyrşaqtarynyŋ älemde teŋdesı joq brendke ainaluyna şyn jürekten tılektespız!

Jadyra NARMAHANOVA.

   
Pıkırler