Besinshi synypqa deıin qýyrshaq oınadym. Qýyrshaq deıtin aty ǵana. Shashaǵy shyqqan júgeriniń betine sýret salyp, «shashyn» sándep álek bolatynbyz. Bul da uzaqqa sozylmaıdy. Jaz aıaqtalǵanda bitip qalady. Sosyn qaǵazǵa «qýyrshaǵym mynadaı bolsa» dep syzbasyn syzyp, armandap otyratynbyz.
Úshinshi synyp oqyp júrgende bizden góri qalaǵa jaqyndaý turatyn jıen qyz qydyryp keldi úıge. Qolynda áıbat qýyrshaǵy bar. Atyn «Barbı» dep tanystyrdy. Shashy – sary, kózi – kók, aıaǵy – uz-y-yn. «Teledıdardaǵydaı sulý eken» dep tamsanyp qoıdym. Jıen qyz: «Mundaı qýyrshaq tek Almatyda bolady» dedi. Shyndap «aýyrdym» barbımen. «Meniń óz qýyrshaǵym qashan bolady?», – dep armandadym. Almatydan barbı ákep beretin janashyr týysym bolmaǵanyna da ókindim. Biraq ókinishim uzaqqa sozylmady. Ǵaıyptan aýyldyń «shaıtan bazaryna» «barbı» kele qaldy. Sary shashtysynan da, jıren shashtysynan alǵyzdyrdym. Barbılerim tap bir sán úlgisin kórsetetin qyzdardan aýnymaıdy. «Sulý qyzdyń kıimi kóp bolý kerek» dep neshe túrli kóılek tigemin qýyrshaqtarǵa arnap. Kıimine saı betin boıap, kem-ketigin de túzeımin. Kim biledi, qýyrshaqpen oınaı bersem, osy ýaqytta ismer bolyp shyǵar ma edim? Úlkender: «Sen bastaýysh synypty bitirdiń. Boıjetken qyz qýyrshaq oınamaıdy», – dedi. Amal joq, qımaı-qımaı qýyrshaqpen qoshtastyq sosyn.
Sóıtsek, biz armandaǵan barbıińiz bizge arnalmaǵan eken ǵoı, eseıgende oqysaq. Álem psıhologtary balanyń barbımen oınaýyna qarsy. Nege deısiz ǵoı? Óıtkeni, arshyn tós, qypsha bel, uzyn sıraqty Barbı qyz bala sanasyn tez eseıtip, «qashan Barbı sekildi ádemi bolamyz» degen oıǵa jeteleıdi eken. Onyń ústine o basta syrtqy symbaty jezókshe áıel beınesine qarap jasalǵan qýyrshaqtan qaıyr, izgilik kútý – aqylǵa syımaıdy. Tarıhyna azdap sholý jasasaq, qýyrshaq Barbıdi shyǵarýshy «Mattel» kompanııasynyń qojaıyndary Hendlerlerdiń qyzy Barbaranyń qurmetine oraı qoıylǵan. Satylymǵa alǵash 1959 jyly shyqqan «sary shashty qyzdyń» quny 3 dollar bolsa, 45 jyl ótken soń (2004 jyly), ıaǵnı eń alǵashqy barbı Londonda ótken aýkıonda 17 myń AQSh dollaryna satylǵan. Qazirgi kezde álemniń 150 eline taraıtyn barbıge teń keletin «jigit» tabylmaı jatyr. Qyzyqty aqparat úshin aıta keteıik, «Rassel» kompanııasy Ken degen qýyrshaq-jigit úshin Barbıge «syrǵa salǵan». Alaıda matteldikter «bizdiń qyzdyń sulýlyǵyna sizderdiń balalaryńyzdyń symbaty sáıkes kelmeıdi» dep, salǵan syrǵasyn da, neke saqınasyn da qaıtaryp beripti. Sodan beri Barbı kúıeý jigitsiz. Qazir álemniń qýyrshaq jasaıtyn iri kompanııalary Barbıge teń keletin qýyrshaq-jigitti saýdaǵa shyǵarý úshin básekelestikpen áýre.
Ótkende qatarlas qurbymyz da muń shaǵyp edi «oıyny qanbaǵan balamyz» dep. Sosyn eseıgende estelik bolsyn dep qýyrshaq beınesindegi qazaq jigitin syılamaq boldyq oǵan. Bir jaǵy boıjetken qyzǵa yrymdadyq ta, «janyna jalaý bolar qazaq azamatyn tapsyn» dep. Almatynyń oıynshaq satatyn biraz dúken-bazaryn araladyq. Tappadyq. Óńkeı murty edireıgen, kıimi jalbyraǵan, túri jat birdeńeler. Qaıbir jyly Qalı Sársenbaı aǵamyz: «Nemereme qazaq qýyrshaǵyn tappadym» dep shyryldaǵanda, asa qulaq asa qoımaǵan edik. Basqa túspeı bilmeıdi ekensiń. Qazirgini qoıshy, qurbymyzǵa basqa syılyq tartý etermiz, al erteń ana bolǵanda balamyzdy qandaı oıynshyqpen oınatamyz dep bas qatyrdyq.
Osy sózimizdi estigendeı, «búginde qazaq ónerine, ult mádenıetine álemdik deńgeıdegi «Ulytaý» syndy jobasymen óz úlesin qosyp júrgen, prodıýser Qydyráli Bolmannyń bastamasymen qazaqsha sóıleıtin, qazaqsha taqpaq aıtatyn, kúı tartatyn tuńǵysh qazaqy turpattaǵy qýyrshaqtar jasala bastapty» degen aqparatty qulaǵymyz shaldy. «Qulannyń qasýyna myltyqtyń basýy dóp keldi» degen osy da. Alaqaılap qýanyp, Qydykeńe jolyqtyq «myna aqparat ras pa?» dep. Ras eken. Tipti, qazaqtyń qýyrshaq úlgilerin kórgende qaıtadan bala bolyp oınaǵymyz kelip ketti…
Mássaǵan, Qaraqat – qýyrshaq!
El ne dese, o desin negizi Qydykeń sózdiń de, istiń adamy ǵoı. Ár isinen ultqa degen ıgilik ańǵarylyp turady. Endi bastamashyl Bolman taǵy bir qazaqy jobasymen qýantyp otyr. Ult bolashaǵy úshin jasalǵan osyndaı jobalardy qoldaý siz ben bizge tek paryz bolmaq, qurmetti oqyrman. Sonda ǵana biz birligi jarasqan, naǵyz ulttyq memleketke aınalarymyz sózsiz.
Sonymen qyzýqany Qydykeńdi jańa bastamasymen quttyqtap, biraz oı bólisken edik.
– Qydyráli myrza, siz alǵash ret naryqqa engeli otyrǵan qazaqtyń qýyrshaqtaryn óz qolyńyzǵa alypsyz, qutty bolsyn!
– Nıetterińizge rahmet! Men qandaı is bastasam da «Bul qazaqqa ne beredi?» degen oıdyń tóńireginde isteımin. Sondyqtan da bul joba da meniń aldyńǵy jobalarymmen tyǵyz baılanysty. Barlyǵy da bir maqsatty – ult rýhanııatyna, urpaqqa qyzmet etýdi dittegen.
– Qazaqtyń qýyrshaǵyn jasaý oıy sizge qaıdan keldi? Sizden buryn muny eshkim oılamaǵan ba?
– Meniń balalarymnyń oıynshyqtary da ózge qazaq balalarynyki sekildi kileń shetel mýltfılminiń keıipkerlerinen alynǵan oıynshyqtar. Qazaqy keıiptegi, balanyń ultyna degen mahabbatyn oıatatyn, tárbıelik máni barlaryn izdeseń tappaısyń. Sodan balalarymdy oınatqan saıyn «Nege men balama ózimizdiń oıynshyǵymyzdy jasap bermeımin?!» degen oı mazalaıtyn boldy. Sodan, Alla násip etip, mine qazaq qýyrshaqtarynyń aldyńǵy legi naryqqa shyǵýǵa daıyn tur.
– «Qazaqstanda jasalǵan» dep shyǵady ǵoı?
– Dál qazirgi ýaqytta qýyrshaqtardy Gonkongta eýropalyq sapamen shyǵarǵaly otyrmyz. Sondyqtan da onda «Bal-Bala7» kompanııasy jobasynyń tapsyrysy boıynsha Qazaqstanǵa arnap jasalǵan» dep shyǵady. Alla qalasa, kúlli TMD-da joq balalar oıynshyǵyn jasaıtyn zaýytty elimizde salýdy josparlap otyrmyz.
– Gankong sizderdi aldap ketedi dep qoryqpaısyzdar ma? Jiberilgen ónimniń sapasyn qalaı anyqtaısyzdar?
– Biz álemdik sertıfıkat alǵan kompanııamen jumys jasap jatyrmyz. Al ondaı iri kompanııalar ózderiniń ımıdjderine nuqsan keltirýdi oılamaıdy, birinshiden. Ekinshiden, qýyrshaqtardy biz arnaıy tekserýden ótkizgen soń baryp qabyldaımyz. Óıtkeni, bala oıynshyqty aýzyna salyp oınaǵanda, onyń densaýlyǵyna eshqandaı zııan kelmeıtin bolý kerek.
– Keleshekte «Bal-Bala7» jobasy boıynsha qanshama adam jumyspen qamtylatyn da shyǵar?
– Qazirdiń ózinde bul joba aıasynda jıyrmadan asa adam jumys isteýde. Keleshekte zaýyt ashylǵanda 200-300-den asa adam jumyspen qamtylatyn bolady.
– Qarap otyrsaq, qýyrshaqtarda kileń Qaraqat Ábildınanyń beınesi ǵoı?
– Qaraqattan ózge qazaq ertegilerindegi Er Tóstik, Tazsha bala syndy keıipkerlermen qatar qazaqsha taqpaq aıtyp, án salatyn kóptegen jumsaq oıynshyqtar da bar. Mysaly Tazsha bala «Assalaýmaǵaleıkým! Men Tazsha balamyn. Men Betmannan buryn barmyn. Ol meniń janymda kim?» dep sóıleıdi. Nege biz Tazsha balany bulaı sóıletip otyrmyz? Sebebi, qazirgi balalar mýlfılm keıipkerleriniń bárin biledi. Ol oıynshyqty kórgen bala anasynan: «Anashym, Tazsha bala degen kim?» dep suraıdy. Sonda balasyna jaýap berý úshin anasy da Tazsha balanyń kim ekenin izdep, oqıtyn bolady. Aldar kóse, Kúlegesh bar. Kúlegesh qazaq balasynyń kúlkisimen kúledi. Qaraqattyń ana, ánshi retindegi beınesi bar. Ol «Sálem, balaqaı. Seniń atyń kim? Biz seni jaqsy kóremiz. Sen aqyldysyń» degen sııaqty bala sanasyna qonymdy sózder aıtyp: «Men saǵan qazir án aıtyp beremin» dep, «Aınalaıyn» ánin oryndap beredi. «Aınalaıyn» – úlkenniń de, kishiniń de eń súıikti ánderiniń biri. Bolashaqta «Asyl ájem» jáne basqa ánderdi oryndaıdy. Sosyn qýyrshaqtarǵa da Qaraqattyń sahnalyq kıimderin tikkizdik. Taǵy 2011 jylǵy qysqy Azııa oıyndarynyń nyshany Barystyń da qýyrshaq beınesin birneshe túrli etip jasadyq. Onyń biri kishkentaı balanyń daýsymen elimizdiń ánuranyn oryndasa, ekinshisi kúmbirletip kúı tartady. Bir ǵana qýyrshaq arqyly kóptegen sheshimin tappaǵan ulttyq máselelerdiń túıinin tarqatýǵa bolatyndyǵyn biz kóptegen mamandarmen keńese otyryp dáleldedik.
– Tanymal adamdar beınesi arasynda Qaraqattan basqa ánshilerge «qýyrshaq bolý» qýanyshy buıyra ma?
– Nege bolmasyn, Alla qalasa, biz bolashaqta elge ánimen, ónerimen eńbek sińirip júrgen tanymal ónerpazdardyń beınesin qýyrshaq etip jasaıtyn bolamyz. Mysaly, Roza Rymbaeva, «MýzART»-tyń jigitteri qýyrshaq keıipkerge aınalýy múmkin.
– Qýyrshaq-Qaraqattyń ózin Qydyrálisiz elestetý qıyn eken…
– Alla buıyrtsa, ol da bolady (kúlip).
– Qupııa bolmasa aıtyńyzshy, qýyrshaqtardyń baǵasy qansha turatyn bolady?
– Qýyrshaq áli satylymǵa shyqqan joq. Ony men aıta almaımyn. Marketıngtik baǵasyn marketologtar anyqtaıdy. Biraq «Barbı», «Ksıýsha» sekildi qýyrshaqtardan sapa jaǵynan da, bala psıhologııasyna tıgizetin áseriniń durystyǵy jaǵynan da ilgeri turatynyna kepildik bere alamyz.
– Degenmen de, qarapaıym halyqtyń qoly jetimdi bola ma degenim ǵoı…
– Máselen, dúkenderde «Barbıdi» 15-20 myń teńgege de alyp jatyr ǵoı. Bizdiń qýyrshaqtardyń baǵasy ary ketse 8-9 myń teńge bolady. Sapa jaǵynan da, baǵasy jaǵynan da tıimdi, paıdaly bolatyny sózsiz.
– Qymbat emes pe?
– Qýyrshaq qunyna saı paıdaly ári qaýipsiz bolǵandyqtan, naryqtaǵy baǵasy ózin-ózi aqtaı alýy shart. Sondyqtan da, onyń baǵasy sapasyna saı bolý kerek. Bastapqyda tek Astana, Almaty qalalarynyń iri saýda núktelerinde satylady. Al qara bazarǵa múldem shyǵarylmaıdy. Óıtkeni «Bal-Bala7» kompanııa Qazaqstannyń álemdik talaptarǵa saı brendi bolmaq.
– Naqty satylymǵa qashan shyǵady?
– Dál aıta almaımyn. Ázirge osy aqparat ta jetip qalar.
– Álbette. Eńbegińizdiń jemisin kórińiz. Ult úshin aıanbaı eńbek etetin siz sekildi azamattarymyz kóp bolǵaı!
P.S. «Ulytaý» – Eýropa jurshylyǵyn, Reseı halqyn, amerıkandyqtardy qazaqtyń qara dombyrasynan tógilgen qudiretti kúıge bas ıgizse, Qaraqat arqyly Otandyq shoý bızneste qazaq qyzynyń obrazy qaıta jańǵyrdy. Al «ABK» arqyly qazaq estrasynda trıolar legi qalyptasty. Osyndaı álemdik brendke aınalǵan jobalardyń avtory Qydyráli Bolmannyń «Bal-Bala» atty Jetinshi jobasy qazaq qýyrshaqtarynyń álemde teńdesi joq brendke aınalýyna shyn júrekten tilektespiz!
Jadyra NARMAHANOVA.
