Almatydaǵy Memlekettik qýyrshaq teatryna balalarymyzdy alyp barýdyń sáti tústi. Qyzyldy-jasyldy kıim-kıgen túrli keıipkerler balalardyń kóńilin kóterdi-aq. Alaıda ol birneshe máselege kóńilimizdi aýdardy: qoıylymdardy jeńil-jelpi, dańǵyrlaq, batystyq úlgidegi áýendermen árleıtindigi, ıaǵnı balalar sanasyn áý bastan ulttyq qundylyqtardan tys tárbıeleıtindigi, odan bólek, qoıylym keıipkerleriniń ınternaıonaldy obrazdardan turatyndyǵy, tipti qazaq uǵymyna jat keıipkerlerden turatyndyǵy. Qysqasy, teatrdyń ustanǵan repertýarlyq saıasaty kóńilden shyqpady.
«Úsh toraı», «Qyzyl telpek», «Qýyrshaq-dýmany» (túrli etnostar men halyqtardyń bıleri men ánderi), «Baǵdarsham» (jol erejesi) degen qoıylym ataýlarynan-aq kóp dúnıeni ańǵarýǵa bolady. Qazaqsha qoıylymdar orysshadan aýdarylyp beriledi, al keıbir tustary aýdarylmaı sol qalpynda júredi. Mysaly, oryssha, batystyq ánder qazaqsha qoıylymda aýdarylmaı sol kúıi berilýde. 80 jylǵa jýyq tarıhy bar memlekettik teatr qazaq keıipkerlerinen ne úshin bas tartady? Osy saýaldy Katerına esimdi teatr dırektorynyń shyǵarmashylyq damytý jónindegi orynbasaryna qoıyp edik, ol: «Aldaǵy ýaqytta «Ajeshkı» degen qoıylym qoıýdy josparlap otyrmyz. Bizde bastyqtar jıi aýysyp jatady. Sondyqtan, bastamalar jıi aıaqsyz qalady», – dep syltaý aıtty. Qudaı-aý, «ajeshkılerden» basqa keıipker quryp qalyp pa? Jaraıdy, joqtan joǵary dersiz. Ulttyq ıdeologııalyq turǵyda qarasaq, 80 jylda jetken jetistigimiz «Ajeshkı» bolmaq pa? Aıtpaqshy, «Qýyrshaq-dýmany» qoıylymynda Aldar kóse degen keıipker bar. Qoıylymnyń basyn ashyp, aıaǵyn jaýyp beredi. Bitti. Sonda qazaqta balalar keıipkerlerinen jalǵyz Aldar kóse ǵana bar ma eken? Qudaıǵa shúkir, qazaq ertegi keıipkerlerine kende emes. Alpamys batyr, Qobylandy batyr, Ertarǵyn, Qambar batyr jáne taǵy basqa epostyq obrazdardy aıtpaǵanda, ertegi-ańyzdarda kezdesetin taý kótergen Tolaǵaı, jelmen jarysqan Jelaıaq, bir kóldiń sýyn kelesi kólge aýystyryp júretin Kóltaýsar, taý men taýdy qaǵystyryp ermek etetin Taýsoǵar, batyrǵa súıenish bolatyn samuryq qus, alyp báıterek, qazandaı basy bar Qaǵanaqbas, shıdeı buty bar Shıbut, qyldaı moıny úzilgeli turǵan Qylkeńirdek, usharyn jel, qonaryn saı biletin Qańbaq shal qaı eldiń keıipkerlerinen kem? Teatrdyń repertýarlyq saıasaty balalardy eń áýeli ulttyq-memlekettik, otanshyldyq rýhta tárbıeleýge qurylýy tıis. Ulttyq dúnıetanymy qalyptaspaǵan balalar erteń el ıgiligine jumys isteıdi dep aıtý da ekitalaı. Ulttyq dúnıetanymdy qalyptastyratyn birden-bir óner oshaǵy Qýyrshaq teatry bolýy tıis. «Memlekettik» degen dárejesi bola tura, 80 jyl boıy memlekettik-ulttyq ıdeologııaǵa durys qyzmet etpeýin qalaı túsinýge bolady? Eń áýeli, qazaq tilindegi qoıylymdar aýdarma emes, tól týyndylar bolýy kerek. Qýyrshaqtar teatrdyń ózinde ázirlenedi eken. Mysaly, naýryz merekesine «Haıýanattardyń jyl basyna talasýy» nemese «Múshel» degen ertegini qoısaq, qandaı ádemi bolar edi. Jazýshylarymyz qýyrshaq qoıylymyna yńǵaılap senarııler ázirlese, onda ulttyq keıipkerlerimiz molynan qamtylsa ǵoı, shirkin. Endeshe, taıaqtyń bir ushy ózimizge de kelip tıetindeı. Biz daıyn senarıı aparyp usynbasaq, aıtpasaq, synǵa almasaq, qazaqta qandaı keıipkerler bar ekendigin teatr basshylyǵy qaıdan biledi? Bir shetten, teatr basshylary da qazaq tilindegi senarııler baıqaýyn jarııalap, memlekettik ıdeologııa yńǵaıyna qaraı bet burýy qajet.
Gúlim MYQTYBEKOVA, Almaty qalasynyń turǵyny:
– Meniń úsh balam bar. Kishkentaılarymdy Qýyrshaq teatryna jıi ákelip turamyn. Áýeli saǵat 11.00-de qazaqsha qoıylym qoıylady, al 12.30-da oryssha qoıylym qoıady. Qazaqsha qoıylymdarǵa adam az keledi. Degenmen, keıde arnaıy uıymdastyrylyp keletin balabaqsha balalarymen, basta-ýysh synyp oqýshylarymen lyq tolatyn kezderi kóp. Oryssha qoıylymǵa adamdar jaqsy keledi. Ýaqyty da yńǵaıly. El-jurt senbi-jeksenbi kúnderi uıqydan erte turǵysy kelmeıdi ǵoı. Sosyn 12.30-daǵy qoıylymǵa kelýshiler áldeqaıda kóbirek. Onyń ústine, Almatyda orystildi orta basymdyqqa ıe. Orystildilerdiń basym bolýy sebebinen qazaqsha qoıylymdarǵa degen enjarlyq kózqaras qalyptassa kerek. Óıtkeni qazaqsha keıipkerler joqqa tán. Bári orysshadan aýdarma. Qazaqta jazýshy joq pa, álde teatrdyń saıasaty durys emes pe, túsinbedim.
Arman ÁÝBÁKIR
