Ataǧy alty alaşqa aian äigılı aǧa sūltan Qūnanbai Öskenbaiūlynyŋ janynda kez-kelgen ıste aqyl-keŋes qylatyn, arqa süiegen senımdı serıkterı bolǧan. Solardyŋ ışınen oiyp oryn alatyn, tuǧan balasyndai bolyp ketken Izǧūttynyŋ özındık orny erekşe.
Izǧūtty jaiynda osy uaqytqa deiın belgılı aqyn-jazuşylar, köne köz şejıreşıler elımızge tanymal gazet-jurnaldar men jinaq-kıtaptarda bırqatar maqalalar men eŋbekter jariialady. El auzynan jazyp alynǧandyqtan şyǧar, solardyŋ keibırınde qate pıkırler men jaŋsaq derekter köptep kezdesedı. Atap aitsaq Izǧūttynyŋ tuǧan jyly, şyǧu tegı men esımı jaiyndaǧy pıkırler ärqily. Osyǧan bailanysty basqaǧa qaraǧanda öz ata-babasynyŋ tarihyn tıkelei ūrpaǧynan artyq, ärı naqtyraq bıletınder tabyla qoimas degen oimen Izǧūtty turaly mälımetterdı onyŋ ūrpaqtary Qabdymūrat, Saǧimūrat, Alimūrat jäne Qalimalardyŋ qoljazba estelıkterımen salystyryp, saralap, aqiqatyn aşuǧa tyrystyq.
Izǧūtty köpşılıkke «Abai joly» epopeiasyndaǧy negızgı keiıpkerlerdıŋ bırı retınde jaqsy tanys. Onda qajy atamyzdy ǧūlama M.Äuezov «qyrǧyzdan kelıp sıŋgen Qūnanbaidyŋ asyrandy ınısı» dep jazady. Mümkın äigılı jazuşy obraz jasau üşın sol zaman talabyna sai osylai būrmalaǧan şyǧar. Kım bılsın? Basqa ädebiet zertteuşılerı de osyǧan süienıp, ony bırde «Qūnanbaidyŋ ökıl ınısı», keide «asyrandy balasy» dep keledı. Būl turaly belgılı jazuşy, aitysker aqyn, babamyzdyŋ tarihyna bırqatar zertteulerın arnaǧan Qalihan Altynbaev öz eŋbekterınde jaqsy atap öttı (1).
İsı qazaqqa Izǧūtty Qūnanbaev bolyp tanylǧan babamyz 1830 jyly Aqsuat öŋırındegı «Qarǧyba» özenınıŋ boiyndaǧy «Qara oba» deitın jerde düniege kelgen. Būl turaly Abai mūrajaiynda bırneşe jyl ǧylymi qyzmet ıstegen Mūzdybai Beisembaevtyŋ tapqan arhiv derekterınde keltırılgen (2). Izǧūttynyŋ azan şaqyryp qoiǧan aty — Baqtybai. Onyŋ äkesı Saqau (şyn aty basqa, tılınde kemıstıgı bolǧandyqtan jeŋgelerı osylai atap ketken) Mūryn ışındegı belgılı Nūran baidyŋ balasy. Nūran şırıgen bai bolǧan. Ol öz balalarynyŋ sauatyn aştyru üşın arnaiy molda jaldap oqytqan. Äke jolyn quǧan Saqau da osy ürdıstı jalǧastyrady. Onyŋ balalary tek älıpbi ǧana emes, sondai-aq orysşa da hat tanyǧan. Saqaudan Mūhametjan, Qūdaiberdı, Süleimen, Baqtybai (Izǧūtty), Şibai, Äljan taraidy. Osynyŋ ışındegı Äljannan belgılı Alaş qairatkerı, Alaş milisiiasyn qūruşy tūlǧa – Otynşy Äljanov tuady. Al Saqaudyŋ tūŋǧyşy Mūhametjannan belgılı jazuşy, ataqty «Şyŋǧyshan» romanyn qazaq tılıne tärjımalaǧan äigılı audarmaşy Jaǧypar Mūhametjanov tuǧan.
Kezınde Tobyqty men Naimannyŋ Mūryn elı jer şalǧailyǧyna qaramai qūdandaly, alys-berıstı jekjat bolǧan. Öskenbai men Nūran baidyŋ arasynda osyndai bauyrlastyq, dostyq besık qūdalyqqa köşıp, Öskenbaidyŋ Taibala esımdı qyzyn Saqauǧa aittyrady. Ataq-daŋqy ölkege jaiyla bastaǧan Qūnanbai starşyn qaryndasynyŋ toqaldyqqa baruyn jaqtyrmai, rizalyq kelısımın bermeidı. Alaida «besık qūdalarymen» qūdalaspaudy dästür būzuşylyq, süiekke taŋba salu dep, sökettıkke sanaǧan paiǧambar jastaǧy Öskenbai bi men dana Zere äjesı Taibalany oŋtaily sätınde ūzatyp jıberedı.
Arada ūzaq jyldar ötedı. Aǧa qaryndasyn, qaryndas törkının köre almai qatty saǧynysa bastaidy. Uaqyt emşı aşu-yzany tarqatady. Osyndai bır kezderı Qūnanbai Naiman elındegı qūdalaryna, qaryndasy Taibalaǧa amandasuǧa barady. Qūnanbai qūdasy Nūran baiǧa kelgende salt atpen emes, küimelı traşmöŋkemen keledı. Aiagözdıŋ üstın basyp ylǧi kenere jolmen jürgen. Keler jolynda aldymen jolşybai myrzas Şäkı bidıŋ auylynda bolady. Sol arada Qūnanbaidy Tana myrza, Nūran bai, eldıŋ basqa da igı jaqsylary qarsy alady. Odan Şäkı bidıŋ auylynan şyǧyp Aşylynyŋ küngeiındegı Tana myrzanyŋ auylynda bolady. Tana myrza men Qoqaş qajylarda bırneşe kün bolǧan Qūnanbai Tarbaǧatai bökterınıŋ jyly tau atalatyn qonysyndaǧy Nūrannyŋ auylyna kelgen. Sol jerde bükıl Jolymbettıŋ igı jaqsylary bas qosyp, Qūnanbaidyŋ kelu qūrmetıne ülken toi jasap, at jarysy bäige, kökpar, aq süiek, küres siiaqty oiyn-sauyqqa ūlasqan. Qūdasynda jiyrma şaqty kün bolǧan Qūnanbaiǧa qaitarynda qara nar, qaly kılem, tai-tūiaq altyn jamby, oǧan qosa tegınde bır üiır jylqy berıp alǧan ataqty Torjorǧa atty altyn kümıspen zerlengen ertoqymymen äkeledı. Būl syilyqtardy aldyna tartqanda Qūnanbai: «Būlardyŋ bärı özımde de bar. Men basqa bır būiymtai şarua aitaiyn, eger kelısseŋder», — deptı. Qūdalary: «Qūnanjan senıŋ sūraǧanyŋdy nege bermeiık, aityŋyz būiymtaiyŋyzdy», — desıptı. Sonda Qūnanbai: «Myna jügırıp jürgen jienımnıŋ bıreuın maǧan berıŋızder», — deidı. «Sūraǧyŋyz asa qymbat, qiyn şarua boldy, bıraq, berdık, alyŋyz», – dep kelısedı.
Sonda Qūnanbai ekı jienınıŋ bıreuın özı qolynan ūstap, köterıp alypty. Sol kezde eldıŋ şeşen biı Jomart: «Qūneke, qolyŋa qonǧan qūsyŋ qūtty bolsyn! Tırı jürse, būl bala ekı eldıŋ de atyn şyǧarady. Alla ömırlı, baqytty etsın dep tıleimız!», — dep batasyn berıptı.
Mıne, Baqtybai (Izǧūtty) osylaişa Qūnanbai auylyna attanady. Onyŋ Şyŋǧystauǧa qalai barǧany jaily pıkırler de ärtürlı. Köbınde «Mūryn elıne qydyryp barǧan Manastan balany berıp jıberıptı» — degen qate derek keltırıledı. Degenmen, Manas batyrdyŋ Toqabai elıne jai qydyryp baryp, Taibala apasymen körısıp qaituy äbden mümkın.
Sonymen, Baqtybai jienın Qūnekeŋ öz balasyndai erkeletıp ösıredı, qabaǧyna qaraidy. Soǧan sai bala da aqyldy, qairatty, pysyq, ärı batyr tūlǧaly jıgıt bolyp ösedı.
Baqtybai (Izǧūtty) Qūnanbai auylyna kelgen jyly (iaǧni 1845 jyly) Abai düniege keledı (3).
«Izǧūttynyŋ soŋynan Abai erdı, Qūnekeŋ aǧa sūltan boldy. Būl bala oŋ aiaǧymen keldı, ızı qūtty boldy», — dep būrynǧy Baqtybai atyn özgertıp, «Izǧūtty» dep jaŋa at qoiǧan eken Öskenbai auyly.
Mıne, osylai Izǧūtty Qūnanbai myrza äuletıne etene sıŋıse bastaidy. Yrǧyzbai auylyna Izǧūttynyŋ qadır-qasietı, qūrmetı, syi-yqpaly özge tuystan bır de kem bolmaidy. Taŋdauly jerden qystau, jazyq jerden jailau alyp berıp, öz qolynan üilendırgen Qūnanbai myrza Izǧūttyny meilınşe adal kömekşısı dep tanyp, dosqa da, jauǧa da qasynan bır elı şyǧarmai ünemı ertıp jüredı eken.
Izǧūtty – şeşen, batyr, köregen jäne öte pysyq bolyp ösedı. Ärham Käkıtaiūlynyŋ estelıgınde onyŋ alǧyrlyǧy, pysyqtyǧy, batyr, öjettıgı jaqsy sipattalyp jazylǧan.
«Abai joly» romanynda aitylǧan jer dauynyŋ soǧysy – Mūsaǧūl soǧysy dep atalǧan. Osy soǧysta Izǧūtty orasan erlık jasap, qairat körsetedı (4).
Izǧūtty — ūly Abaiǧa naǧyz tuys, aǧa bolyp ketken adam. Maibasar siiaqty aǧalary, Qaratai siiaqty el atqamınerlerımen söz qaǧystyrǧanda olardy aiausyz jeŋıp, Qaratai şeşennıŋ özın qaitalap tūrmastai jeŋıltıp Qūnanbaiǧa taǧzym etkızgen.
Al Izǧūttyny Abai qatty syilaǧan, äŋgımesın tyŋdap, bırge jürgendı jaqsy körgen. Romannyŋ bırınşı kıtabynda būl turaly köptegen jaittar tolyǧyraq aitylady. Abai er jetkende de Izǧūttymen, onyŋ balalarymen jaqsy aralasyp syilasqan. Izǧūttynyŋ Kärım degenge tūrmysqa şyqqan bır qyzy Alaş (Jaŋa Semei) qalasynda tūrǧan. Qalaǧa kelgende Abai osy üige tüsıp jürgenı romanda jaqsy aitylady.
Aǧa sūltan Qūnanbaidyŋ jaqyn ınılerı Jaqyp, Maibasar, serıkterı Qaratai, Jūmabailarǧa qaraǧanda Izǧūttynyŋ orny da bölek, salmaǧy da basym bolǧan. Izǧūttyǧa Qūnekeŋ oŋ jaǧynan oryn berıp, eŋ jauapty, qysyltaiaŋ, ärı abyroily jūmystardy tapsyrǧan.
Orta jüz elındegı ataqty ülken toi – Alşynbaidyŋ qyzy Dıldänı ūzatqan toi bolǧan. Toiǧa kelgenderge tabaq-tabaq ettı bırtüstes qos jorǧalarmen tasyp tūrǧan. Mıne, osy toiǧa Qūnanbai jaǧynan Izǧūtty bas qūda bolyp barǧan. Būl kezde Izǧūttynyŋ jıgıt aǧasy bolyp qalǧan şaǧy eken. Sözge şeşen, körkıne aqyl-parasaty sai, qūrmettı, senımdı bolǧandyqtan Qūnanbai Izǧūttyǧa bas qūdalyqty senıp tapsyrǧan. Ärine, bükıl tobyqty ışınen Izǧūttynyŋ būndai syiǧa laiyq boluy el ışındegı ülken abyroiynyŋ arqasa ekenı sözsız.
Qūnanbai jasy jetpısten asqanda 1874 jyly Mekkege qajyǧa baruǧa daiyndalady. Qūnekeŋmen erıp, ol kısını kütısıp, qūdai jolyna barudy, «kışı qajy» atanudy ärkım oilaidy, bärı de barǧysy keledı. Alaida, Qūnanbai özı būl ūzaq jolǧa jolserık boluǧa Izǧūttyny ǧana qalaidy. Būl joly da aǧa sūltan serıgınıŋ aqyl-parasatyna, erlıgıne, qaisarlyǧyna senım artady.
Būl turaly «Abai jolynyŋ» ekınşı kıtabyndaǧy «Taiǧaqta» dep atalatyn tarauynda: «Qiyn sapar uaiym bolsa, ol — kärılıktıŋ taqaulyǧy, qairat qaitqandyǧy. Sony äsırese köp oilap, Qūnanbai osy jolǧa özı baratyn niettı Izǧūttyǧa da niet etıp, ony qasyna joldas etken. Ol köpten bergı senımdı serıgı bolatyn. Jol kiımın osy qalaǧa Mäkışke su jaŋa ǧyp tıkkızıp kiıngen Izǧūtty qazır de Qūnanbaidyŋ däl qasyna otyrǧany sol. Jasy qyryqty jartylap asyp bara jatqan Izǧūtty älı künge jiyrma bestegı jıgıt küiındei şiraq, qairatty, sergek bolatyn» delıngen (5).
Sonymen olar azaby köp ūzaq jolǧa – Mekkege attanady. Jol-jönekei keruenge ılesıp kele jatqan olardy «bädäuiler» tonamaqşy bolady. Sol jerde Izǧūtty asqan batyrlyq körsetıp, qanşama dünie-mülık pen aqşany qaraqşylarǧa bermei aman alyp qalady. Söitıp, Qūrban aity qarsaŋynda qasiettı orynǧa baryp jetedı. Osynşama ūzaq joldyŋ azabyna, Arabtyŋ tas balqytar ystyq künıne, kez kelgen sätte lap ete tüsetın, oba, ış aurularyna qarsy täuekel etıp, tötep beru jasy jetpıske kelgen adamǧa oŋai bolyp pa. Osy tūrǧydan eskersek Qūnekeŋ men Izǧūttynyŋ sol sapary ülken erlıkke, parapar, tarihi sapar deuge bolady.
Mekkede Qūnanbai qajy bırneşe ailar boiy bögelıp, qazaq, Orta Aziia halyqtary üşın dep arnaiy «Täkiia» jatyn üi saldyrǧanda, jat jerdegı ülken ıstıŋ basy-qasynda bolyp jürıp, tezırek bıtıruge bolysatyn da osy er tūlǧaly Izǧūtty edı dep jazady belgılı jazuşy Beibıt Saparaly (6).
Bırınşı künı qaǧbany jetı ainalyp, qabyrǧaǧa qoiylǧan qasiettı «Qara tasty» süiıp baryp, ışke kıredı eken. Sol künı Qūnekeŋnıŋ aiaq astynan ystyǧy köterılıp, öz aiaǧynan jüruge şamasy kelmei qalady, auru adamdy «auruy elge jūǧady» dep kırgızbeidı eken. Qūnekeŋ sol künı keşte qamyǧyp, qūdaiǧa nalyp, közıne jas alypty:
- Ei, jaratqan alla, Äu basta Qūnanbai qyp jaratyp edıŋ, auzyma düiım eldı qaratyp edıŋ. Bır kısıdei būl dünienıŋ rahatyn körsetıp edıŋ, alla. Onşadan-mūnşa kelgende men qalaişa qor boldym?! Sonau jer tübınen kelıp tūryp Qaǧbanyŋ esıgınıŋ aldyna jetıp, ışın köre almaǧannan maǧan ölım artyq. Odan da, Alla, menı alsaŋşy, ajalyŋdy jıber, — dep kökke qaratyp ekı qolyn jaiǧan eken.
Ömırınde eşnärseden betı qaitpaǧan adamǧa qiyn ǧoi şynynda. Osyny körıp, estıp otyrǧan Izǧūtty:
- Qūneke, renjıp, nalymaŋyzşy. Alla järdem berse, erteŋ men sızdı sol esıkten eldıŋ aldymen kırgızeiın, — deptı. Qūnanbai būl sözge nanar-nanbasyn bılmeptı. Erteŋınde taŋerteŋ erte būlar taiap barsa – köp adamdar ūzyn kezekke tūryp qoiypty. Mūny körgen Izǧūtty Qūnekeŋe:
- Mınıŋız, menıŋ moinyma! – deptı. Izǧūtty dereu alpamsadai Qūnekeŋdı ekı aiaǧyn moinyna asyldyra iyǧyna balaşa köterıp qondyrady da Qaǧbany jetı ainalady. Qasiettı tasty süiedı. Endı ışke kıreiın dese şyraqşy ışke kırgızbeidı. Adamǧa adamnyŋ mıngesuı oǧan da jat körınse kerek.
Izǧūtty būǧan da aila tapqan. Şyraqşyǧa tılmaş arqyly: «Būl kısı bızdıŋ hanymyz, hannyŋ aiaǧyn jerge tigızuge zaŋ joq» dep tüsındıredı. Būǧan sengen şyraqşy ışke kırgızıptı. Erteŋıne qūdai quat berıp Qūnekeŋnıŋ densaulyǧy tüzele bastapty.
Sonymen Qūnekeŋ armanyna jetıp, qūdaidyŋ üiın de elmen bırge körıp qaitypty. Izǧūttynyŋ tar jerde jasaǧan tapqyrlyq erlıgıne öte riza bolyp, qol jaiyp batasyn berıptı.
Mekke saparynan Qūnekeŋ «Ülken qajy», Izǧūtty «Kışı qajy» atanyp kaitypty.
Elge qaityp kelgennen keiın aǧaiyn-tuys, el-jūrtqa Qūnekeŋ:
- Myna Izǧūtty maǧan qiyn jolda, tar jerde asqan erlıkpen, aqylmen ülken kömek jasady. Eger men sol barǧanda qūdai üiın körmei qaitsam, elge qaityp kelmegen bolar edım, ışqūsa bolyp sol jerde öletın edım. Izǧūtty menı ajaldan aman alyp qaldy… Menıŋ ūrpaǧymnyŋ ūrpaǧy jäne barlyq aǧaiyn-tuystarym, myna Izǧūtty men onyŋ ūrapaqtaryn syilaŋdar, renjıtpeŋder! Osy aitqanym oryndalmasa, men senderge riza bolmaimyn! – degen eken (7).
Izǧūttynyŋ nemeresı Qabdymūrattyŋ derekterıne qaraǧanda Izǧūtty 1887 jyly, iaǧni Qūnekeŋnen bır jyl keiın dünieden köşken. Qūnanbaidyŋ tırı kezındegı ösietı boiynşa Izǧūtty Aqşoqy qystauyndaǧy ziratynyŋ ışıne Qūnanbaidyŋ qasyna jerlengen.
Būl turaly Qabdymūrat aqsaqaldyŋ qoljazba estelıgınde bylai delıngen: «Tegınde balalaryna äjem Ülken Qajy, Kışı Qajylardyŋ ziratyn körsetıp, ary-berı ötkende qūran oqyp, körsetıp jür, esterınde qalsyn deitın. Men äjemnen Qajy atamnyŋ ziratynyŋ qaida ekenın sūradym. Ol Aqşoqy degen jerde ülken Qajymen (Qūnanbai) qatar qoiylǧan, ziratynyŋ aldynda ūzyn tık otyrǧyzǧan syn tasy bar. Semeige baratyn arba joly üstınen ötedı, zirattyŋ üstınen ötkende jaiaulap ötemız, balam mūny esıŋnen şyǧarma dedı».
Qūnanbai men Abai dünieden ötkennen keiın Qūnekeŋ aitqan baiaǧy ösiet sözderdı keiıngı ūrpaq ūmyta bastaidy. «Keşegı Izǧūtty Qūnanbaiǧa arqa süiep bızge ese bermedı. Ol Izǧūtty qyzdan tuǧan edı. Ol qyrǧyz siiaqty. Qazaq «Qyzdy qyrǧyz da alady», — degen, būl kım? Būl qaŋǧyp kelgen kırme», — dep köge türtkı jasai bastaidy. Tıptı maldary joǧalǧan keibıreulerı solardan köretın bolypty. «Kırme, kelımsek» degen söz är jerde estıle bastapty.
Izǧūttynyŋ kenje ūly Qajyǧaidar Semei qalasyna bır barǧanda, Mūryn elınıŋ adamdaryn tauyp, atalas aǧasy Mūhamedjan bolysqa jolyǧyp:
- Elımızden adamdar kelıp bızdı köşırıp äketsın, bız el-tuysy joq siiaqty bolmaiyq. Mūndaǧy Qūnekeŋ de öldı, Abai da joq. Bızdı «kırme» dep, «kelımsek» dep syrtqa tebe bastady. Qūnekeŋ men Abaidyŋ aruaǧyna da rizamyz, qazır jaǧdaiymyz basqaşa boldy, — dep elge sälem aitady.
Köp keşıkpei Izǧūtty balalaryn köşırıp äketuge Mūrynnan köp adam keledı. Izǧūtty auylynyŋ küş-kölıgıne qaramai özderı jük artatyn tüieler, jükşı jıgıtter, soiys maldaryn, azyq-tülıgın alyp jasanyp bıraq kelgen. Işterınde aqsaqaldary, dılmar şeşenderı, änşı aqyndary bar Naiman adamdarynyŋ şūǧyl kelısın Tobyqty ışı ǧana emes, körşıles Kerei, Uaq, Bura, bergısı Matai-Syban estıp, keşegı Qūnanbaidyŋ oŋ közındei bolǧan Izǧūttynyŋ süiegıne taŋba salyp, bır taidy syltauratyp toqymdai jerdı ielengısı kelgen Täkejen balalaryna renış bıldırısedı.
Sol kezde Abai auylynda bılıktı qariialardan Şäkärım ǧana bar eken. Kelgen şarualaryn aityp, köşırıp äketuge Şäkärımnen qazaq ǧūrpymen rūqsat sūraidy.
- Ras, zaman özgerdı, adam özgerdı. Keiıngılerdıŋ sondai bır dörekı sözder aitqanyn, terıs ıster jasaǧanyn özım de körgen edım… «Tūlpar – tuǧan jerıne» degen söz de bar edı. Köşıruge kelgen ekensızder, rūqsat. Izǧūtty ūrpaǧy qaida bolsa da aman bolsyn! Izǧūttynyŋ ızgı ısterın, keşegı Qūnekeŋnıŋ aitqan ösietın keiıngı esı bar ūrpaq ūmytuǧa tiıs emes edı, — deptı Şäkärım tolǧanyp (8).
- Bızdıŋ auyl 1928 jyldyŋ köktemı ötıp, jer köktep, äbden degdıgende köştı. Köş kezınde tuyp-ösken Şyŋǧystau, Oiqūdyq, Qūnanbai qoryǧynyŋ aiaǧyndaǧy bızdıŋ qystaular, äsırese Qasqabūlaqtan ötkendegı ūsaq ūsaq kölder men qyrattar közge ottai basylyp, janarymyzǧa jas keldı. Bızdı bastap kele jatqan adamdar: «Jylamaŋdar, Tarbaǧatai tauy, Qarǧyba-Bazar, qalyŋ el Nazar, ol da öz elderıŋ», - deidı. Ol jaqty bız tügılı äkelerımız de bılmeidı. Aldymyzda qandai zaman, taǧdyr jazuy bary belgısız. Nar täuekel dep bızdıŋ auyl Tarbaǧataiǧa bet aldy, — deidı özınıŋ estelıgınde Izǧūttynyŋ ūrpaǧy, qūrmettı eŋbek ardagerı Qalima Dükenbekqyzy (9).
Izǧūtty ūrpaqtarynyŋ köşı Kökpektınıŋ «Aja» deitın jerıne toqtap, qonys tepken eken. Alasapyran jyldary būlar quǧyn-sürgınge ūşyrap, 1928 jyly Izǧūttynyŋ Orynbek, Tüsıpbek, Qajyqaidar degen balalary üi-ışterımen Qytaiǧa köşıp, Däuıtbek pen Dükenbektıŋ balalary Aqsuattyŋ Qaroba deitın jerıne ornalasady. Orynbek pen Qajyǧaidardyŋ ūrpaqtary 1955 jyldary elge qaityp oralady da Kökpektı men Aqsuat audandaryna qonystanady.
Izǧūtty atamyz ǧūmyrynda üş äiel alǧan: bäibışesı – Nesıbeldı (1836-1916), ekınşı äielı Dämögei (ömır sürgen jyldary belgısız), toqaly – Toǧjan (1852-1924). Ökınışke orai Dämögei sūludyŋ ǧūmyryn täŋırı qysqa jazypty. Barǧan soŋ ekı jylǧa jeter-jetpeste dauasyz bır aurudan ömırı üzılgen. Artynda perzent qalmaǧan (10).
Qajyǧaidarūly Saǧimūrat aqsaqaldyŋ aituy boiynşa Qajy babamyzdyŋ üş äielı de Jidebai qoryǧyna taqau, «Izǧūtty qoryǧynyŋ» qasyna jerlenıptı. Izǧūttynyŋ öz kındıgınen 6 ūl taraidy: bäibışesınen – Moldahmet, Däuıtbek, toqalynan – Dükenbek, Orynbek, Tüsıpbek, Qajyǧaidar. Osy tört ūldyŋ ışınde Tüsıpbekten ūrpaq joq. Al Qajyǧaidardyŋ esımı Qūnanbai myrza men Izǧūttynyŋ qajylyq saparynan esen-sau, abyroi-ataqpen qaityp oraluyna bailanysty qoiylǧan eken. Qajyǧaidar 1885 jyly Abai auylynda düniege kelıp, 1953 jyly Qytaidaǧy Şäueşek qalasynda qaitys bolady.
Bügınde Izǧūttydan taraityn ūrpaqtyŋ sany myŋnan asady jäne olar elımızdıŋ är tükpırınde türlı qyzmetterde jemıstı eŋbek etude.
Söitıp, bır kezderı Toqabaidyŋ Jomart biınıŋ bergen batasy jüzege asyp, Izǧūtty babamyz Tobyqty men Naiman elınıŋ arasyn sabaqtastyrǧan aituly tūlǧa, ärı Qūnanbaidyŋ arqa süiegen senımdı serıgı bolyp bolyp tarihta qalmaq.
Medetjan IZǦŪTTİNOV
Qoldanylǧan ädebietter:
- Q.Altynbaev, E.Jūmahan «Aqsuat» Almaty, 1998 j., 161-164 bb.; «Yrǧyzbai äuletı jäne naiman elı», Semei taŋy, 11- şılde 1992 j.;
- M.Beisenbaev «Abai jäne onyŋ zamany», Almaty, 1988 j.;
- Beibıt Saparaly «Qūnanbai qajy» tarihi ǧūmyrbaian. Jūldyz jurnaly, 1994 j., №8, 64-65-bb.;
- M.Äuezov «Abai joly», Almaty, 1961 j.;
- M.Äuezov «Abai joly», Almaty, 1961 j.;
- B.Saparaly «Qūnanbai qajy» tarihi ǧūmyrbaian, Jūldyz jurnaly, 1994 j., №8, 64-65-bb.;
- Däuıtbek Nūrtazaūly «Izǧūttynyŋ ızgı ısterı», Almaty, 1992 j.;
- Däuıtbek Nūrtazaūly «Izǧūttynyŋ ızgı ısterı», Almaty, 1992 j.;
- S.Aiqymbekov, «Abai» jurnaly, №10, 1994 j.78-80 bb.;
- Q.Altynbaev «Yrǧyzbai äuletı jäne Naiman elı», Semei taŋy, 11-şılde 1992 jyl.
