Bügın qazaqtyŋ Qyz Jıbegı Meruert Ötekeşovanyŋ tuǧan künı. Tuǧan kün qarsaŋynda "Adyrna" ūlttyq portalynyŋ tılşılerı Meruert hanymmen sūhbattasyp qaitqan edı.
- Meruert hanym, bügıngı tılmen aitqanda sız HH ǧasyrdyŋ 60-70 jyldaryndaǧy sūlulyqtyŋ ölşemıne ainaldyŋyz. Bügın HHI ǧasyrdaǧy sūlulyqqa, ädemılıkke degen ölşemge köŋılıŋız tola ma? Sūlulyq älemdık ürdıstermen integrasiialanyp ketken joq pa?
- Qazaqtyŋ özı sūlu halyq. Mūnyŋ astarynda bızdıŋ tektılıgımız, sosyn qan tazalyǧymyz jatyr. Al ölşemge kelsek, asa köp özgerıstı baiqaǧan emespın. Ras, ana bır jyldary şamaly batys ürdısterıne elıktedık. Bıraq tez es jidyq. Qazır el ışınde, el syrtynda sūlular baiqauyna qatysqan ärbır qazaqtyŋ qyzy tän sūlulyǧymen ǧana emes, jan sūlulyǧymen de közdıŋ jauyn alady. Men «batys ürdısterıne elıktep tez es jidyq» degendı tegın aityp otyrǧan joqpyn. Qazaq tarihymen, ūlttyq qūndylyqtarymen qatar örılgende ǧana bar bolmysymen jarqyrap jalpyǧa bırdei moiyndaldy. Sol sebeptı «endıgı jerde arular baiqauynda osy jaǧyna män berse eken» deimın. Sebebı, mūndai bäigelerde bız ūlttyq qūndylyq degen kezde qazaqtyŋ ūlttyq kiımı, säukelesı eske tüsedı. El ışınde osy formada şyqsa eken dep oilaityndardyŋ qarasy basym. Osy rette bır oqiǧa esıme tüsıp otyr. Filmnen keiın Fransiiaǧa bardyq. Syrbaz fransuzdardy qazaqtyŋ ūlttyq kiımderı taŋ-tamaşa qaldyrdy. «Qyzdaryŋyz künı bügınge deiın osylai kiıne me, būl degen fenomen ǧoi» dep sūraqtyŋ astyna aldy. «Joq, kinoda ǧana» degen jauabymyzǧa köŋılı tolmady. Qazır älem jaŋardy, jaŋarǧan älemmen bırge bız de jaŋaruǧa bet aldyq. Endeşe, ǧasyrlar köşınen jetken ūlttyq kiımderımızdı zamanǧa zai nege jaŋǧyrtpaimyz?! Bızdıŋ dizainerlerımız osy töŋırekte oilansa eken deimın. Sebebı älemde Japoniiadan aty ozyp tūrǧan el joq. Bıraq olar üşın künı bügınge deiın ūlttyq kiımı – kimonadan artyq kiım joq. Tıptı memlekettık deŋgeidegı ıs şaralardan keiıngı bas qosuǧa ūlttyq kiımımen şyǧady. Tıptı körşımız özbek elınıŋ de salt dästürlerınen ūlttyq qūndylyqtaryna degen jyp-jyly közqarasty baiqap qalamyn.
- Keiıngı ūrpaq ta sız somdaǧan beinege selqos qarai almaidy. Sebebı ne dep oilaisyz?
- Sebep köp qoi. Men kino jaryqqa şyqqaly berı osy taqyrypqa 100 degen sūhbat bergen şyǧarmyn. Alǧaşqy äser bölek te, keiıngı jyldardaǧy äser müldem bölek. Alǧaşqyda «Qyz Jıbekpın» dep jastyqtyŋ qyzuymen asqan şyǧarmyz, tasqan şyǧarmyz. Onynşy synypty endı bıtırgen balausa qyzbyn. «Leninşıl jastan» «Qyz Jıbektı kım oinaidy?» degen baiqau jariialanǧanyn oqyp, kinostudiiaǧa qūstai ūştym. Galina Küzembaeva apai qarsy alyp, fotosynaqqa alyp keldı. Söitsem, baiqauǧa 400-dei qyz qatysyp jatyr eken. Kinostudiia aldynan jüzıktıŋ közınen ötken qyzdardy körgende, «myna arular tūrǧanda menıŋ nem bar?» dep oilanyp qaldym. Eger kım bıledı «men ötemın, men bärınen sūlumyn, talanttymyn» desem, ırıkteuden öter me edım, ötpes pe edım. Öner degen öte näzık älem ǧoi. Bıraq Asanälı (Äşımov) aitqandai, «Qyz Jıbek» qazaqtyŋ kino korifeilerınıŋ basyn qosqan tūtastai ansambl boldy. Film keiıpkerlerın bır-bırınen bölıp-alyp qarauǧa bolmaidy. Olar bır-bırın tolyqtyrdy, bır-bırın asqaqtatty. Sız Alatauǧa qaraŋyzşy, anau asqaqtap tūrǧan şyŋ men eŋ kışısın bır-bırınen böluge bola ma? Olar bır-bırımen iyqtasqanda ǧana asqaqtap tur. Naǧyz öner tuyndysy da sol siiaqty...
- Kinodan keiın ömırıŋızde qandai özgerıster boldy?
- Kinodan keiın tūrmys qūrdym. Odan keiın de bıraz filmderge tüstım. Ol kezınde kinosynşylardyŋ joǧary baǧasyna ie boldy. Bıraq qandai kinoǧa tüssem de, halyq menı özge keiıpkerde qabyldai almady. Qyz –Jıbektıŋ şekpenınen şyǧarǧysy kelmedı. Men bıraz uaqytqa degen «Qyz Jıbekke» degen ūlttyq mahabbattyŋ tūtqynynda qaldym. Ätteŋ, Sūltan aǧanyŋ basqa kinolaryna tüse almadym. Ärine, odan basqa da bıraz rejisserlar bar ǧoi. Bıraq äu basta rejisserlar menı Jıbekten basqa obrazda köruge «qoryqqan» bolulary kerek, köp mazalamaityn. Odan keiın de köp kinoǧa tüstım. Qazır köbıne ülken kısılerdıŋ rolınde oinaimyn, ekran bolǧandyqtan kelbetıme qaraidy, keide «būl rölge tym ädemısız» dep almai jatady. Keŋes däuırınde «Jailaudaǧy üi», «Şoqan Uälihanov», «Aidahar jyly», «Qiyrdaǧy hikaia» jäne taǧy da basqa filmderge tüstım. Soŋǧy kezde «Ūmtylys», «Mahambet» filmderıne, «Arman qala», «Janym» teleserialdaryna tüstım. Öner jolym kinodan bastalsa da, teatrdy jaqsy köremın. Bıraz ömır solai öttı. Bıraq bärıbır baqyttymyn. Qyz Jıbektı somdau ǧasyrlar toǧysynda ekınıŋ bırıne būiyra bermeitın baqyt.
- Eger Ortalyq Aziia men Europany salystyrsaq, Qazaqstan kinematografiiasy qandai orynda bolar edı dep oilaisyz?
- Salystyru mümkın emes. Är eldıŋ älemge tanylǧan öz jauharlary bar. Är eldıŋ kinematografiia qory özınşe bai, özgeşe. Tek är filmde män-maǧyna bolsa eken degendı ǧana aitqym keledı. Qazır Qazaqstan köbınese män-maǧynasyz filmderdı satyp alatyn boldy. Jastar kinoteatrǧa zerıgıp, popkorn jeu üşın ǧana barady. Olarǧa «uaqyttaryŋdy bosqa ötkızbeŋder, män-maǧynadan jūrdai öner şyǧarmasynyŋ aldynda ekı saǧattaryŋdy bosqa öltırmeŋder» dep ünemı aityp otyramyn.
— «Qyz Jıbek» filmıne tüskennen keiın önerge bırjola bet būruyŋyzǧa ne, kım yqpal ettı? Basqa salaǧa ketıp qalu oiyŋyzda bolǧan joq pa?
— Bala kezden kinoǧa qatty qyzyqtym, «fanat» boldym. Qūrby qyzdarǧa kinoǧa baraiyqşy desem, eşkım barmaityn. Almatynyŋ kinoteatrlaryn jaqsy bıletın men kinolardyŋ kestesın qaraimyn da, özım bara beretınmın. Ata-anam Almatyǧa menıŋ kışkentai kezımde köşıp kelgen. Äkem partiia qyzmetkerı boldy, sosyn partiianyŋ nūsqauymen el aralap jüre beretın. Negızı, Jıbektıŋ elınenmın. Bıraq Batys Qazaqstan oblysynyŋ Jänıbek audanynda düniege kelsem de, Almatyda östım. Köp adam opera, operetta, balettı jaqsy körmeidı ǧoi. Al ony men oquşy kezımnen ūnatatynmyn. Balalaryma da ūnaidy.
— Qandai kinolardy jaqsy köresız?
— Filosofiialyq oiǧa qūrylǧan kinolardy, sättı şyqqan komediialardy jaqsy köremın. Qazır jūrttyŋ köbı kärıs, türık serialdaryn köredı. Men de kärıstıŋ keibır kinolaryn qaraimyn. Öitkenı, komediiaǧa qūrylady. Ärı olardyŋ ömır salty bızdıŋ qazaqtarǧa ūqsas keledı.
— Tölegen men Qyz Jıbek — mahabbattyŋ simvoly. Jastarǧa qandai keŋes beresız?
— Qazır jastar arasynda eseppen üilenu bar. Keiın jarasyp ketermız dep üilenetınder de bolady. Bıraq aralarynda mahabbat bolmasa, tübınde ajyrasyp tynady. Mäselen, qyz sonşa aqyldy bolsa da, er azamattyŋ köŋılı basqa qyzda bolsa, şaŋyraqtyŋ şyrqy būzylady. Negızı mahabbat bar, tek oǧan degen terıs pıkırdı özgertıp, oŋ közqaraspen qarau kerek. Ömırde mahabbat degen ūly sezımnıŋ baryna senu kerek. Ärine, üi bolǧan soŋ, ydys-aiaq syldyrlamai tūrmaidy. Qūmannyŋ da keide aşuǧa boi aldyratyny bolady, soǧan bola ajyrasa saluǧa bolmaidy ǧoi. Keşıre bılu kerek. Şydau kerek.
— Aitpaqşy, «Qyz Jıbek» filmı düken sörelerınde joq. Taǧy şyǧaryla ma?
— Kinonyŋ ekı nūsqasy — tolyq jäne yqşamdalǧan türı bar. Būryn tolyq nūsqasynyŋ kei tūstary joǧalyp ketıptı Sondai-aq, film soŋynda säukelenı jyrtady, būl — «qazaq jerın jan-jaqtan keluşıler, sol kezde joŋǧarlar, bölıp almaqşy, saq bolyŋdar» degendı bıldıredı. Rejisser Sūltan aǧa kinony osylaişa tüiındeidı. Qazır filmdegı Tölegennıŋ kümıs tüstes sauyty men Qyz Jıbektıŋ jıbek köilegı «Qazaqfilmde» älı saqtauly.. Kiım tozbasa da, kinolenta jyl ötken saiyn könerıp barady. Sol sebeptı «Qazaqfilm» basşylyǧy qazır filmdı sandyq formatqa köşırıp jatyr. Būiyrsa, halyq ony aldaǧy uaqytta köretın bolady.
Rauan ILİIаSOV,
«Adyrna» ūlttyq portaly
