Memlekettıŋ dın salasyndaǧy qazırgı saiasaty qanşalyqty özara teŋ? Memleket dınge qatysty ūstanymyn küşeituı kerek pe, nemese, kerısınşe, odan alystauy kerek pe? Qazaqstanda barlyq konfessiialar memleketten tys boluy kerek degen qaǧida saqtala ma? Būl taqyryptardy mūsylman qoǧam qairatkerı Mūrat Telıbekov talqylap, pıkır bıldırdı, dep jazady «Adyrna» ūlttyq portaly Qmonitor.kz saityna sılteme jasap.
"Bügınde dın-saiasatkerlerdıŋ jıtı nazarynda. Sebebı, milliondaǧan adamdardyŋ sanasyn basqaruǧa mümkındık beretın būl quatty "qūral" qauıp töndıruı de yqtimal dep sanaidy. Dındı jaqsy maqsatta qoldanuǧa bolady nemese ony atom bombasyna ūqsas joiqyn küşımen ölımge äkeletın qaruǧa ainaldyruǧa bolady. Eger älemdık derjavalar iadrolyq qarudyŋ taraluyn baqylaudy özderınıŋ mındetı dep sanasa, onda dıni salada bolyp jatqan prosester mūndai baqylaudan tys qalady dep senu qisynsyz. Eŋ aldymen, būl eŋ passionarly dın bolyp tabylatyn jäne köptegen elderde saiasi tūraqsyzdyqtyŋ qainar közıne ainalǧan islamǧa qatysty.
Äzırge Qazaqstan dıni ekstremizmnıŋ taraluyna qarsy tūruda jäne salmaqty saiasat jürgızude. Keibır Orta Aziia respublikalarynan aiyrmaşylyǧy, bızde mūsylmandarǧa saqal qoiuǧa tyiym salynbaidy, memlekettık qyzmetşıler Mekkege qajylyqqa baryp, namaz oqidy. Men bilıktıŋ mınez-qūlqyndaǧy belgılı bır ikemdılıktı atap ötkım keledı. Esterıŋızde bolsa, bırneşe jyl aldyn būrynǧy QR Dın ısterı jäne azamattyq qoǧam ministrlıgı qoǧamdyq oryndarda pärenje kiiuge tyiym saludy közdeitın zaŋ jobasyn ūsynǧan bolatyn, alaida mūsylman äielder älı künge deiın qala köşelerınde mūsylmanǧa tän pärenje, hidjab kiımderın emın-erkın kiıp jür.
Mūndai normanyŋ absurdtyǧyn tüsınıp, deputattar zaŋ jobasyn ūzaq merzımdık qorapqa jailap iterıp jıberdı, sodan keiın ol turaly müldem ūmytyp kettı. Būl maǧan öte ūnaidy. Memleket qairatkerlerı şetelde bolyp jatqannyŋ bärın oilanbastan qaitalai otyryp, totyqūsqa ūqsai almaidy. Belgılı bolǧandai, fransuz prezidentı Sarkozi bır uaqytta pärenje kiiuge tyiym salatyn zaŋ şyǧardy jäne köptegen bileuşıler būl täjıribenı bırden qabyldady. Ol, ärine, aqymaq jıgıt, bıraq keide ony da qoldaityndar tabylady. Al, fransuzdar eŋ qisynsyz zaŋ turaly sūrasaŋ, iegın qasyp, ündemei qalady.
Memlekettıŋ dıni ömırge qatysuyn jandandyruy kerek pe? Būl mäselege ekınşı jaǧynan keleiık. Jasyratyny joq, bügınde dın qoǧamnyŋ adamgerşılık tärbiesımen bailanysty missiiany öz moinyna aldy. Mūnyŋ eş jaman jerı joq. Būl barlyq uaqytta boldy: tolyqqandy ūlttyq ideologiiasy joq elde būl jüktı jiı dın öz moinyna alatyny zaŋdylyq. Bızdıŋ memlekettık şeneunıkter kommunistık moraldy almastyra alatyn närsenı oilap tabuǧa qanşa tyryssa da, odan älı eşteŋe şyqpady.
Jūma namazy kezınde meşıtterde ne bolyp jatqanyna qaraŋyz. Bırde-bır partiia jinalysy mūndai ülken auditoriiany jinamaidy. Mūnyŋ sebebı nede?! Jauap köŋılge qonymsyz, sondyqtan men ony aitpaimyn. Men bır ǧana närsenı aitaiyn: memleket dınge qarsy bolmauy kerek, ony böten jäne dūşpandyq närse retınde qarastyrmauy kerek. Dın - adamzat örkenietınıŋ ajyramas bölıgı. Älemde dıni senımde bolmaityn bırde-bır halyq joq. Bıraq eŋ taŋqalarlyq närse-būl basqa. Ǧylym men tehnologiianyŋ deŋgeiı neǧūrlym joǧary bolsa, örkeniet neǧūrlym progressivtı bolsa, senuşıler az boluy kerek siiaqty. Alaida, ıs jüzınde bız kerısınşe surettı köremız. Būl üşın ūtymdy tüsınık joq. Sondyqtan ony basqa tūstan ızdeu kerek. Äzırge bız būl jūmbaqty şeşe almaimyz.
Qazaqstanda barlyq konfessiialardyŋ zaŋ aldyndaǧy teŋ qūqylyǧy qaǧidasy saqtala ma? Ärine. Eger senuşı qylmys jasasa, onda ol üşın Qylmystyq kodekste arnaiy bap qarastyrylmaǧan. Eger bız saiasi ömırge qatysu turaly aitatyn bolsaq, onda jaǧdai basqaşa. Rojdestvo men Qūrban Ait bızdıŋ elımızde memlekettık merekeler dep jariialandy, al evrei nemese Krişna atauly künderı olarǧa jatpaidy. Mūnda diskriminasiia bar ma? Abstraktılı tüsınıktı ädılettılık tūrǧysynan-iä. Jerdegı şyndyq tūrǧysynan-joq. Būl adam qūqyqtaryn retteitın ämbebap kodeks joq degen pıkırge taǧy bır dälel. Är el, ūlt, örkeniet özındık qūndylyqtar şkalasyn jasaidy.
Eger meşıtter men dıni universitetterdı memlekettık qarjylandyru turaly aitatyn bolsaq, menıŋ oiymşa, būl dūrys saiasat. Mūndaidy öz betımen jıberuge bolmaidy. Qataŋ jolyn kesu tıptı sūryqsyz qūbylys bolar edı. Bızdıŋ dıni qairatkerler qarjylandyru közın şetelden ızdeidı, dın üşın şeteldık qoldauşyǧa alaqan jaiady. Aqşa beretın adam, ärine, öz şarttaryn belgıleidı jäne saiyp kelgende, ne ısteu-ıstemeu erejelerın de anyqtaidy.
Memleket pen dıni instituttar arasyndaǧy qazırgı qarym-qatynas elımızdıŋ Konstitusiiasyna tiıstı özgerıster engızu qajettıgın körsetedı. Men ne aitaiyn? Bırınşıden, bar şyndyq. Ol memleket ruhani mekemelerdıŋ ömırın baqylaidy, Bas müftidı taǧaiyndaidy, QMDB saiasatyn anyqtaidy, dıni kadrlardy daiarlauǧa qamqorlyq jasaidy, dın qyzmetkerlerıne qarjylyq kömek körsetedı, ekstremistık ürdısterdı basady, meşıtter saluǧa kömektesedı. Köptegen adamdar üşın būl aiqyn närseler saiasi qūpiia bolyp tabylady. Bızdıŋ resmi toptar osy mäselege kenetten kerısınşe dau aita bastaǧanda, būl ärine, külkı tudyrady.
Osylaişa, Konstitusiiada joǧaryda aitylǧandardy zaŋdastyryp, "ärkımnıŋ ar-ojdan bostandyǧyna qūqyǧy bar" degen keŋ maǧynada emes, dınnıŋ onyŋ damuyna jauap beretın memlekettıŋ ajyramas bölıgı ekenın körsetu kerek. Sondai-aq, 1-baptan Qazaqstan zaiyrly memleket bolyp tabylady degen tūjyrymdy alyp tastau qajet dep sanaimyn. Mūndai saralau XIX ǧasyrdyŋ önımı bolyp tabylady. Ejelden berı dın kez-kelgen memlekettıŋ organikalyq bölıgı bolǧan jäne "zaiyrly memleket" nemese "dıni memleket"degen sözderdıŋ qajetı joq. Būl Qazaqstannyŋ mädeni memleket, öitkenı onda mädeniet bar, nemese ǧylymi memleket, öitkenı onda ǧylym damidy degen pıkırmen teŋ. Mūndai ataular eskırdı, bız olardy inersiia arqyly maǧynasy turaly oilamai-aq jiı qoldanamyz..."
Orys tılınen audaryp, daiyndaǧan
Rauana DİMAŞQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
Foto aşyq derekközden alyndy.Ūqsas jaŋalyqtar
