(Alaqandai esse)
Baiaǧyda-aq tarihtyŋ enşısıne ainalǧan är tūlǧanyŋ syrtynda bügıngı däuırdıŋ bır tūlǧasy tūrady. Tıptı ol bıreu bolmauy da mümkın... Mäselen, zar zamannyŋ zaŋǧar jyrşysy Şortanbai Qanaiūlynyŋ asyl mūrasy talai jyl qapasqa qamalǧany barşaǧa belgılı. Ūly Mūhtar Äuezov negızdep bergen ädebi aǧymnyŋ özı äigılı jyr jüirıgınıŋ bır öleŋınıŋ atymen atalady. Jalpy, Şortanbai dese, bızdıŋ zamanymyzdaǧy tört zerdelı zertteuşınıŋ esımı aldymen oiǧa oraldy.
Bırınşıden, 1959 jyly Almatyda ötken äigılı konferensiiada bükıl ǧalym Şortanbaidy jappai qaralap, jerden alyp, jerge salyp, qara esekke terıs mıngızıp jatqanda Qaraǧandynyŋ qaisar ūly Säidıl Taljanov 10 jylǧa sottalyp, odan soŋ da 6-7 jyl aidauda bolyp kelgenıne qaramastan jalǧyz özı ǧana şyryldap, onyŋ mūrasyna araşa tüstı. Ekınşıden, aqyn esımınıŋ ardaqtaluyna ǧibratty ǧalym, parasatty professor Tūrsynbek Käkışev ölşeusız üles qosty. Bozbala kezınen ūlttyq sanasy oianyp, ömır boiy ot pen sudyŋ ortasynda jürse de, qarymdy qalamger, zerdelı zertteuşı Kämel Jünıstegı älı künge deiın Şortanbaidyŋ ruhyn ūdaiy äldilep keledı. Törtınşıden, ädebiettanuşy Qanipaş Mädıbai Tūrsynbek aǧamyzdyŋ jetekşılıgımen aqyn mūrasyn taldap-tarazylap, alǧaşqy bolyp ǧylymi eŋbek qorǧady.
Qanaiūly jäne Qanipaş... Būl ūǧymdardyŋ öte özektesıp, tereŋ tamyrlasyp ketkelı qaşan. Qysqasy, Qanipaş Qanaiūlyn, Qanaiūly Qanipaşty jūrtşylyqqa keŋ tanytty. Sonau Şette tūrsa da, ädebi ortadan şet qalmaǧan, körgenı köp, bılımı tereŋ, aqyly kemel Kämel aǧasyn ünemı ülgı tūtatyn ärı keŋesıp otyratyn ǧalym qyz Şortanbai şyǧarmalaryn tügeldeuge, tekstologiiasyn tüzuge atsalysty. Aqynnyŋ özgeşe öleŋ örnekterın ädebiet teoriiasynyŋ qalybyna saldy. Zar zaman jyrşysynyŋ şyǧarmalaryn zerttep qana qoimai, onyŋ oi oramdaryn oqu ornyndaǧy şäkırtterınıŋ sanasyna synalap sıŋırıp, zerdesıne myqtap darytty. Jüregıne jaqsylap jattatty. Miyna mör ǧyp basty. Közı tırısınde özınıŋ, közı ketken soŋ sözınıŋ körmegenı joq Şortanbai aqyn mūrasynyŋ ūrpaqtan-ūrpaqqa jetuıne ölşeusız eŋbek sıŋırdı. Sol tūrǧydan qarasaq, zarly zamannyŋ jampoz jyrşysy Qanaiūlynyŋ ruhy bergı zamannyŋ sarabdal synşysy Qanipaşqa riza şyǧar...
Synşy demekşı, ol aldymen talantty ädebiet synşysy retınde ziialy ortaǧa tanyldy. Zamandastarynyŋ şyǧarmalaryn jılıktep tūryp taldap, «tura bide tuǧan joq» ekenın anyq aŋǧartty. Äiel zaty tügılı jürektı jıgıtterge de oŋailyqpen aldyrmaityn, tıptı abyroi da äpere qoimaityn syn maqalanyŋ özın ärlep-äsemdep, körkem kestelep jazdy. Ädebiet älemıne bet alǧan jas jazuşylardyŋ tūsauyn kesetın ärı qalamgerlıkke joldama beretın äigılı «Arman qanatynda» atty dästürlı jinaqtyŋ avtorlary turaly «Asyl arman alasarmasyn» degen maqalasyn bükıl student qauymnyŋ jata-jastana, talasyp-tarmasyp oqyǧanyn körgenbız.
Al endı bar ǧoi.., ǧylym da, ǧylym adamy da kırşıksız taza boluy kerek degen qasiettı qaǧida tūrǧysynan qarasaŋyz, Qanipaş Mädıbaiǧa mysqaldai mın taǧa almaisyz. Adami bolmysyna qylau tüspegen. Eldıŋ bärıne tıleules. Eşkımge esesı ketkenın aityp şaǧynbaidy. Jan balasyn tıldemeidı. Ketken kegın qumaidy. Renjıtken adamyn sol künı keşıredı. Ömırdıŋ özındei qarapaiym. Sol qyryq jyl būrynǧy qalpy. Ömır özgerse de, özgeler özgerse de, ol özgermeidı.
Maqtaudy jany süimeidı. Daŋq pen daqpyrtqa äuestıgı joq. Eleusızdeu jüredı. Bıraq tynbai jūmys ıstegendı ǧana bıledı. KazGU-de därıs oqydy. Ana bır jyldary jer jännaty Jetısuǧa baryp, bılım ordasynyŋ bügıngı studentterıne ruhani när berıp qaitty. Qazır ǧylymnyŋ qara şaŋyraǧy – M.Äuezov atyndaǧy Ädebiet jäne öner institutynda qyzmet ısteidı. Mūnda da qarap jatqan joq. Abai jylynda abaitanuǧa türen saldy. Ejelgı qūndylyqtardy zerdeleuge den qoidy.
Sol ündemei jürıp-aq ülken ıs tyndyratyn ädemı äpkemız äne-mıne degenşe äibat jasqa kep qapty... Jas bolǧanda, mereilı de merekelı beles... Ony da eşkımge dabyra qylmaidy. Bılseŋ, bıreuden estıp qana bılesıŋ. Sosyn äleumettık jelıde alty alasy, bes beresı joq äleuettı ärıptesımızdı özıne de sezdırmei, özgenı de bezdırmei, jailap qana qūttyqtai salaiyq degenımız ǧoi...
Bauyrjan OMARŪLY
Bauyrjan Omarūly
Şortanbai
Qanaiūly
Säidıl Taljanov
Tūrsynbek Käkışev
Kämel Jünıstegı
Qanipaş Mädıbai
