(Esse-retro)
Tūrǧyndar men tülekter
Aman jürse, erteŋgi kil myqtylar,
Mol tabysqa tolady uystary.
Äzirşe qarapaiym tirlik qylar,
Äzirşe tuys bäri.
(Ertai Aşyqbaev,
«Jurfaktyŋ studentteri»)
Qazaq qalamgerleriniŋ qalyptasuyna meilinşe yqpal etetin, onyŋ şyǧarmaşylyq ǧūmyrynda airyqşa oryn alatyn qūtty mekender bar. Eŋ alǧaşqysy – jazu önerine qūmartqan örenniŋ tuyp-ösken auyly. Ärine, jazuşylardyŋ deni auylda ömirge keledi. Ädette olardyŋ qolyna qalam ūstauyna belgili bir närse äser etedi. Ne özine moiyn būrmai ketken qūrby qyzǧa eregesip, öleŋ jazady. Künderdiŋ küninde äigili adam atanyp, älgi külimközge qyr körsetkisi keledi. Ne bolmasa, auylǧa ädebiet päninen sabaq beretin bilikti mūǧalim kelip, balanyŋ baǧyn aşady. Tipti bolmasa, öz aulynan ilgerirekte şyqqan bir jurnaliske eliktep, jazuǧa ūmtylady. Söitip, tuǧan auyly talapkerdiŋ qalamyn ūştaidy. Odan keiin jurfakqa tüsedi. Bolaşaq qalamgerlerdiŋ altyn besigi sanalatyn äigili 5-şi jataqhanany mekendeidi. Almatyda qyzmetke qalǧan jurnalistiŋ būdan keiingi dästürli jūmys oryndary myna meken-jailar: Abylaihan daŋǧyly, 105, Jazuşylar odaǧy; Jibek joly daŋǧyly, 50, Gazet-jurnaldar üii; Abai daŋǧyly, 143, Baspalar üii; Jeltoqsan köşesi, 177, Teleradiokorporasiia... Jurfak tülekteriniŋ köpşiligi negizinen osy oryndarda şoǧyrlanady.
Jyl ötken saiyn qalamgerler birinen-biri at ozdyra bastaidy. Biri jaily oryntaqqa qonjiiady. Ekinşisi syilyq alady. Üşinşisi jyl saiyn kitap şyǧaryp, önimdi jazatyn qalamger atanady. Törtinşisi sonyŋ kitaptaryn oqumen kün ötkizedi. Bireui äŋgime jazuǧa, endi bireui aryz jazuǧa maşyqtanady. Qalamgerlerdiŋ arasynda da bitispes myltyqsyz maidan jürip jatady. Al endi solardyŋ biri-birimen aityspaityn, tartyspaityn, bäriniŋ abyroi-bedeli birkelki, märtebesi birdei kezi de bolǧan. Būl – studenttik şaq. Altynǧa aiyrbastamaityn qimas kezeŋ. Oqu orny – KazGU, jurfak, tūraǧy – 5-şi jataqhana bolǧan tūs. Äkesi – tepkisi temirdei dekan Temirbek Qojakeev, şeşesi – jüzinen yzǧar esip tūratyn komendant Liubov Şalamai. Ekeui de eki tizgin bir şylbyrdy eşkimge bermei, qyzmetterinde köp jyl otyrdy. Ekeuiniŋ de qataldyǧy özderine keremet jarasady. Būlardyŋ minezine töze almai, jataqhanadan bezinip ketip jatqandardy taǧy körmeisiŋ. Qaita ortaq üidiŋ ainalasyna üimelei tüsedi. Tipti otbasyn qūryp, öz aldyna otau tikkenderi de ainalşyq jegendei köpke deiin jataqtan şyqpaidy.
Studentter universitetke symdai tartylyp kirip, auditoriialarda yzdiyp jüredi. Al jataqhanaǧa kelse, jaǧasy jailauda, erkin kösiledi. Ärine, mūnda da tūrǧyndardy tūqyrtyp ūstauǧa negizdelgen belgili bir tärtipter bar. Biraq bäribir «Jataqhana – öz üiiŋ». Jurfaktyŋ serileri men perileriniŋ qystauy – jataqhana, jailauy – syrahana. Jaz şyǧa sabaqtan bosai sala şölirkep kelip, şetinen suatqa qūlaidy. Al endi sol syrahanaŋyz bar ǧoi, şöl basyp, şalaburyl küige tüsip qaitatyn jer ǧana emes. Qyp-qyzyl aitys jürip jatatyn şyǧarmaşylyq minber ol. Kimder joq mūnda? Ädebiet oqulyǧynda suretteri jüretin ataqty aqyndar... Kabakka kelgende ǧana qabaqtary jazylatyn özimizdiŋ süiikti aǧailar... Şetinen tobylǧy tory syrany tolqytyp işip tūrady. Syra köŋildegi köp syrdy aqtarady. Syra şyŋǧyrǧan şyndyqty aitqyzady. Aqyry, 5-şi jataqhananyŋ tūrǧyndary kimniŋ tūlpar, kimniŋ jaby ekenin osy jerden bilip şyǧady. Solarmen birge syrahanadan jataqhanaǧa budaq-budaq bu keledi. Solarmen birge altyn ūiamyzǧa qazaq qalamgerleri turaly qoǧamdyq pikir kelip, qonaqtaidy.
Ūltymyzdyŋ ūly tūlǧasy Dinmūhamed Qonaev Jazuşylar odaǧy ǧimaratynyŋ işinen «Qalamger» kafesin aşu turaly ūsynysty qoldap otyryp, «Osylai istegenimiz dūrys, būl kisiler anda-sanda jelpinip tūrmasa bolmaityn körinedi ǧoi. Ne istese de sol üidiŋ işinde jürsin», – degen toqtamǧa kelipti degen söz bar. Sol siiaqty jurfaktyŋ jataqhanasy Kişi Jazuşylar odaǧy siiaqty edi. Kişi odaqtyŋ da öz Mūqaǧaliy, öz Toqaşy, öz Ötejany bar. Şetinen dana, şetinen dara, şetinen qyŋyr... Oqymaǧan kitaptary joq. Ädebi şyǧarmaşylyq birlestiktiŋ mäjilisterinde bir-biriniŋ jazǧanyn irep-soiyp jatady. Jas aqyndar jataqhananyŋ foiesinde öleŋ oqyǧanda aruaqtanyp ketedi.
Elu baqsy men seksen şaiyrdyŋ jartysy osynda jüredi. Jataqta aqyn degeniŋ jetip artylady. Şöp te öleŋ, şöŋge de öleŋ... Jatyp ap, nebir qiyn ūiqastardy izdep, özara şeberlik baiqasady. «Aleksandr!» – deidi biri. «Jataqqa kirip kelip, älek sap jür» – dep ekinşisi ilip äketedi. «Pivnuşka!» – dep tamyzyq tastaidy üşinşisi. «Toltyryp, stakandy qūidym, ūsta, Kötermeitin mastardy üi būryşqa!» – dep sairai jöneledi törtinşisi. «Al endi myqty bolsaŋ, linoleumge ūiqas tapşy», – deidi taǧy bireui. Anau da irkilmeidi:
Tösedi obşagaǧa linoleum,
Biraq ta berdi bizge köneleuin.
Daua joq būlarǧa... Aqyndyq mekteptiŋ sabaqtary osylai üzdiksiz jürip jatady. Damylsyz talqy. Qainaǧan öleŋ-ömir. «Ūiqastary keliŋkiremeidi. Esenǧaliǧa elikteu bar. Konsovkasy keremet!». Osy sekildi äŋgimeler jataqhananyŋ kez-kelgen müiisinde aitylady. Erte tuǧan ǧūlamalar eki iyǧyn jūlyp jep, elirip otyrady. Künde gazet-jurnaldarda şyǧarmalary jaryq körip jürgen äidik aqyn-jazuşylarǧa şynaiy baǧa beretin jer de osy. Sen memlekettik syilyqtyŋ laureatysyŋ ba, deputatsyŋ ba, äkimsiŋ be, bedeldi partiianyŋ müşesisiŋ be, 5-şi jataqhananyŋ tūrǧyndaryna bäribir. Olardyŋ özderiniŋ belgili bir ölşemderi bar. Būl jataqhananyŋ qyz-jigitteri özderi talant dep tanyǧan qalamgerlerdiŋ aldynda qūraq ūşady. Olar anda-sanda qasietti qūthanaǧa at basyn tirei qalsa, Qydyr kelgendei quanady.
Jataqhana tūruǧa öte jaily. Studentter eki ne üş kisilik bölmelerge ornyǧady. Jazda salqyn, qysta jyly. Zamanynda būl meken jataqtyŋ töresi bolǧan. Ilgeride bir ülken qyzmettegi aǧamyz qyzdar jataqhanasyn aralap, olardyŋ jaǧdaiyn sūrasa, auyldan kelgen bir aŋǧal boijetken bylai depti: «Oi, aǧai, bölme öte suyq. Astymyzda bir matros, üstimizde bir matros... Jüdä qinalyp jatamyz». Al jurfaktyŋ jataqhanasyna myqty matrostyŋ da, artyq matrastyŋ da qajeti joq, qys boiy qyz-qyz qainap şyǧasyŋ. Şyǧarmaşylyqtyŋ jyly ūiasy bolǧan qasietti meken ǧoi būl!
Meimandar men meiramdar
Ne desin, tüsinedi jataqhana,
Taqtaidai tegis emes jol qaşanda.
Äu basta qandai boldy ataqty aǧa?
Ūqsap baq, bolmasaŋ da.
(Ertai Aşyqbaev,
«Jurfaktyŋ studentteri»)
Ol kezde jataqhanaǧa aqyn-jazuşylar jii bas sūǧady. Olardyŋ kelu sebepteri är türli. Universitette studenttermen kezdesip, jataqhana arqyly qaitady. Şäi-päi... Keide kezdesu jataqhananyŋ özinde ötedi. Kezdesu bite sala jyly qoştasyp, jymiyp ketip qalsa, ol aqyn bola ma?! Sodan taŋǧa deiin jyrlau... Bükil bala jaǧalasyp solardyŋ qasynda jüredi. Būl – josparly kelu. Keide qalamger aǧalar bizdiŋ perilerge ilesip, qas qaraiǧan şaqta jataqqa jetedi. Mūndai kezde vahtada otyratyn Tetia Nastia, Tetia Vera, Tetia Maşa sekildi tegeurindi täteler äke-köke deseŋ de tötelep ötkizbeidi. «Bir ataqty aqyn bar qasymyzda...», – dep Şahanovşa tolǧanyp, örşelenip, ötinip körseŋ, odan saiyn eregısip ketedi. Sodan soŋ esigine deiin orys kempirge baqtyryp qoiǧan qoǧamdy bir sybap alyp, aǧai-maǧaiyŋdy aldyŋa salyp, syrtqa betteisiŋ. Qaitesiŋ, «Myna bizdi adam qylǧan orystar, Orystarǧa qazaq halqy boryştar», – dep ändetip jürgen zaman... Osyǧan orai syqaqşy studentterdiŋ biri (Ūmytpasam, Balapan Bazar boluy kerek) kesir kempirlerdi keketip, mynadai öleŋ şyǧarǧan-dy:
Qoisaŋşy būl küni boiǧy sarsaŋdy,
Qaŋǧyǧanşa jataǧyma barsam-dy.
Jetip edim tüngi üşte qisaŋdap,
Vahterşamyz jymyŋ-jymyŋ qarsy aldy...
Qarsy almai qalsyn... Endi ümit – balkon. Balkon demekşi...
Osy 5-şi jataqhanada bügingi belgili aqyndardyŋ biri student kezinde foiede televizor qarap otyrady. Kenet televizor Almatynyŋ Lenin köşesindegi ǧimarattardy körsete bastaidy. Sol kezde älgi aqyn pysyqsynyp, qasyndaǧy jypyrlaǧan birinşi kurstyŋ bozbalalary men boijetkenderine biik üilerdi şetinen tanystyrady. «Mynau – Pionerler üii, mynau – «Qazaqstan» qonaq üii, mynau – «İskra» kinoteatry, anau – «Üş alyp» tūrǧyn üii. Bizdiŋ dekan – osy üidiŋ tūrǧyny. Äne, äne, Qojakeev balkonnan qarap tūr!».– Äi, köksoqqan! Qojakeev balkonnan emes, jelkeŋnen qarap tūr!Jalt būrylsa, tu syrtynda Temkeŋniŋ özi... Talaidyŋ tili bailanyp qalady...
Ekinşi qabattyŋ balkonyna kelip, eminip tūramyz. Abyroi bolǧanda, būl qabatty öŋkei bir imanjüzdi studentter mekendeidi. Onyŋ üstinde ana kisilerdiŋ nobaiyn körgen soŋ, olar dereu «Qaiyrhanǧa tura aparatyn Otyrardyŋ bas qaqpasyn» aşyp beredi. Endigi qiyndyq – özderin ekinşi qabatqa köterip şyǧaratynymyz turaly öte kürdeli mäseleni älgi kisilerge astarlap jetkizu. Olar da tūspaldap aitqan äŋgimeŋe ükilep jauap beredi.
– Au, onda tūrǧan ne bar eken! Qajet bolǧanda qazaq şaŋyraqtan da tüsken ǧoi...
Söitip, ataq pen daŋqtyŋ biigine köterilip üirengen aǧalarǧa iltipatty inilerdiŋ kömegimen ekinşi qabatqa asylyp şyǧu asa qiyndyq tudyrmaidy. Arǧy betten arqaly aqyndy külli jurfak qabyldap alady. Jasa, balkon! Jasa, jataqhananyŋ aspaly joly! Sen bizdiŋ üiimizge qūt äkeldiŋ!
Şynynda da, jataqqa Qydyr kelgendei bolady. Özi aştan öleiin dep sausaǧyn soryp jürgen student baiǧūstar baryn sonyŋ auzyna tosady. Qydyr degennen şyǧady... Birde bir üilenu toiyna elimizdegi lauazymy biik kisilerdiŋ biri keldi. Jūrttyŋ bäri jaŋadan şaŋyraq köterip jatqan jastardy jaiyna qaldyryp, älgi kisini maqtap jönine ketti. Bir aǧamyz tipti bylai dep siltedi: «Toiymyzǧa Qydyr keldi, aǧaiyn! Esli na to poşlo, Qydyr bir körinedi de ketip qalady. Al būl kisi, mine, toida do konsa otyrdy ǧoi bizben birge...».
Al studentterde mūndai jasandylyq atymen joq, ataqty aqyndy öz közimen körgenine, onyŋ oida-joqta, eki keştiŋ arasynda saitandai sap ete qalǧanyna şynymen quanady. Al sol qalamgerdiŋ özgeşe ürdis tanytyp, jataqtyŋ aspaly joly arqyly kelgenin estigende, tipti esi şyǧyp ketedi.
Osy joly meili, jataqhanaǧa qalai kelse, olai kelsin, sol aqyn talai balanyŋ şabytyn oiatyp, talabyn ūştap attanady.
Jataqta künde duman, künde toi. Bir studenttiŋ tuǧan küni jylyna eki-üş ret toilanady. Meiramdar jas qalamgerlerdi keremet ruhtandyrady. Aituly merekelerde jataqhana tipti qūlpyryp ketedi. Jarq-jūrq etken qyzyldy-jasyldy şamdardyŋ jaryǧymen külli jurfak eki iyǧyn jūlyp jep, tairaŋdap, bilep jatady. Toi toilauǧa bar küş-jigerin aiamai jūmsaǧany sonşalyq, Jaŋa jyldyŋ keluin kütpei, qalǧyp ketetinder de bar.
Diskoteka sän-saltanat qūrdy anyq,
Jasyl şyrşa maŋaiynda jür halyq.
Dünieniŋ qyzyǧynan qūr qalyp,
Ūiyqtap jatyr Jaiau-Mūsa Dūrmanov.
Saǧat neşe? Älgi Mūsa jyndy ma?
Oiatyŋdar, şapalaqpen ūrǧyla!
Dekabrde ūiyqtap ketken Mūsekeŋ,
Bilep ketti ianvarda tūrdy da...
Osylai... Jurfak şarşamaidy. Damyldap alyp, qaita tūrady. Tynystap bolyp, qaita jūlqynady. Üzdiksiz ürdis... Joǧaryda aty atalǧan Jaiau-Mūsa Dūrmanov ūzaq jyl Pavlodar oblystyq telearnasynda qyzmet istedi. Özi äigili Jaiau Mūsanyŋ ūrpaǧy. Talantty jurnalist edi,
ǧūmyry qysqa boldy.
Jataqhananyŋ meimandary men meiramdary jas qalamgerlerdiŋ köŋilin köteredi. Şyǧarmaşylyq serpin beredi, jaŋa dünie jazuǧa jeteleidi. Sodan äserlengen bozbalalar men boijetkenderdiŋ ärqaisysy «Senen, menen, odan, bärimizden asatyn, Düniege keledi bir jas aqyn» degen baiypty bailam däl men turaly aitylǧan şyǧar dep oilap, jelpinip otyrady...Şynynda da solai. Temkeŋ tabandap otyryp aitqandai, «Jurfak aqyn daiyndamaidy!». Onyŋ esesine, 5-şi jataqhana daiyndaidy aqyndy... Qandai aqyndar deseŋşi!..
Tentekter men teliler
Aqyldary kiredi alqynǧasyn,
Azamat bop şyǧady dūrys naǧyz.
Al, äzirge jainasyn, jarqyldasyn,
Men solardyŋ biri edim,
... Ūryspaŋyz!
(Ertai Aşyqbaev,
«Jurfaktyŋ studentteri»)
Jurfaktyŋ aŋyzdary da, jataqhananyŋ aŋyzdary da jetkilikti. Biz oquǧa tüsken kezde de osyndai äŋgimeler üzdiksiz aitylyp jatatyn. Kibernetikany jetik biletin belgili fantast-jazuşy Jünis Sahievtiŋ meken etken bölmesiniŋ esiginiŋ syrtynda aluan türli jazular janyp-öşip tūrady eken. Būl jazular bolaşaq fantastyŋ bölmede bar-joǧyn äigileidi-mys... Birde Temirbek Qojakeev jataqhanaǧa kelip, juynyp jatqan Ūlyqbek Esdäuletovke: «Qolyŋdy juǧanşa, polyŋdy nege jumaisyŋ?» – depti... Ilgeride bir student jataqhanaǧa atasynyŋ Azamat soǧysynan beri saqtap jürgen eski tapanşasyn alyp kelip, tünimen eldi qorqytypty... Ärine, jurfaktyŋ aty – jurfak, keide bösip aitady, keide qosyp aitady. Biraq osynyŋ özeginde şyndyq bary anyq. Şyǧarmaşylyq ökilderiniŋ qai-qaisysynyŋ da arqasy bolady. Sol qūrymaǧyrlardyŋ arqasy universitetten göri jataqhanada köbirek ūstaidy. Öz tūsymyzda biz de arqasy qysqandardy talai kördik.
Bizdiŋ oqu tobymyzda Qūtmaǧambet Qonysbai oqydy. Öte sauatty jigit. Eki tilge birdei. Esepke sūmdyq jüirik. Özi top komsorgi. Sol Qūtekeŋ arqasy bir ūstaǧanda, öziniŋ komsomol jetekşisi ekenine qaramastan, «Qūtmaǧambet – on bir ärip, bir arman, Şöldegende syra işpei tūra alman», – dep qūlaşyn keŋ jaiyp, törtinşi qabattan sekirip ketedi. Jataqtyŋ arǧy betindegi şöp jailaǧan döŋeske top ete tüsu erlik emes. Masqara bolǧanda, bizdiŋ jankeşti bergi bettegi asfaltqa qarai qūldilady ǧoi... Söitsek, «Tastan tasqa sekirip, Oinaidy būlbūl men kekilik», – dep Mūhtar Şerimniŋ bir kökqyrsyq keiipkeri aitqandai, äskerde ört söndiruşi bolǧan Qūtekeŋniŋ būl äreketi öziniŋ dästürli jattyǧularynyŋ biri eken. Din aman. Amanyŋ ne, besinşi qabattaǧy bizdiŋ bölmemizge basqyşpen özi köterildi. Köterilgendi aitasyŋ, bärimizdi jinap alyp, ömir turaly, özimiz turaly biraz äŋgime aitty. «Däriger şaqyrtyp, dene müşeleriŋniŋ dūrystyǧyn teksertip alsaq qaitedi?» – dep edik, ala közimen atty. Sosyn biz de közi tiri kaskaderdiŋ ūly erligine jüdä razy bolyp, «Oi, oi, Qūtekeŋ, gruppamnyŋ qūty eken!» – destik. Betin ary qylsyn, eger kurstasymyz qiralaŋ ete tüskende, Qūtekeŋdi «qorektendirip», älpetine är, buynyna när bergen biraz jigitterdiŋ jaǧdaiy qiyndap ketetin edi.
Sol küni bergi auyldyŋ iti bilmei qaldy, arǧy auyldyŋ iti ürmei qaldy. Aqparat alu ädisine adam taŋǧalatyn tegeurindi Temkeŋ men balkonnan sekirgen adam tügili şybyn-şirkeidiŋ ūşyp-qonǧanyna deiin bilip otyratyn şiraq qimyldy Şalamaidyŋ özine būl turaly mälimet jetpedi. Jetse de sene qoimas edi...
Alla saqtap aman qalǧan sol Qūtmaǧambet Qonysbai keiin «Sovet Qaraqalpaqstany» gazetiniŋ bölim meŋgeruşisi, Özbekstanda şyǧatyn «Dostyq üni» jurnalynyŋ bas redaktory boldy. Qaraqalpaq jūrtyndaǧy qandastarymyzdyŋ köpşiligin atajūrtqa özi bas bolyp köşirip äkeldi.
...Bügingi belgili aqyn, «Abai» jurnalynyŋ bas redaktory, ol kezdegi moiny qyldyryqtai qara bala Mūratbek Ospanov körpe-tösekten ada bolǧan temir keruettiŋ üstinde maldas qūryp alyp, tünerip otyr. Keşegi qydyrystyŋ nätijesi osy. Taŋerteŋ Liubov Şalamai şaŋ-şūŋ etip, onyŋ tösek-mösegin qoltyǧyna qysyp alyp ketken. Küizelip otyrǧanyna qaramastan qabyrǧadaǧy Sergei Eseninniŋ suretine köz salyp, kübirlep öleŋ oqyp qoiady:
Bos jatyr meniŋ tösegim,
Bozadan boldy-au keselim.
Ne deiin saǧan, Esenin,
Ne deiin saǧan, Esenin?
5-şi jataqhananyŋ kire berisinde avtomat-telefon bar. Sol telefon bükil jataqhananyŋ alys-jaqyn mekendermen bailanysyn qamtamasyz etedi. Mūndai telefon keibir jataqhanalarda joq. Sondyqtan körşilerdiŋ köbisi eki tiynyn barmaǧyna bügip, kezekke kelip tūrady. Telefon töŋiregindegi hikaiattar da jetip artylady. Tömengi kurstyŋ qyzdary joǧarǧy kurstyŋ jigitterinen abaisyzda: «Osy bizdiŋ astymyzdaǧy avtomat istep tūr ma?» – dep sūrap qalyp, ana qulardyŋ ezuine arsyz külki üiirilip, erinderi jybyrlai bastaǧanda, betterin basyp tūra qaşatyn. Ol kezde ūiat bar edi, ūiatty jaba biletin alaqan da bar edi. Qyz-qyrqyn kindigin kindik şeşesine de körsetpeitin zaman...
Telefon demekşi, birde köşeni äbden şarlap, jataqhanaǧa kelsem, esiktiŋ közinde eki-üş kurs tömen oqityn Mels degen jigit qatty auyryp jatyr eken. Mels oquǧa keş tüskenimen bizden äldeqaida eresek. Äŋgimeşil, köpşil. Özi sol tūsta «Leninşil jastyŋ» jalauyn joǧary jelbiretip tūrǧan Qainar Oljaidyŋ klastasy. Birge qoi baqqan, sosyn oi baǧam dep, keşteu bolsa da jurfakqa at basyn būrǧan. Sol Mels jüregin ūstap, vahtadaǧy köne divannyŋ üstinde damylsyz döŋbekşidi. «Äi, Mäke ne boldy?», «Oibai, jüregim äketip barady. Tez «Jedel järdem» şaqyrşy...». «Qazir», – dedim de kire beristegi telefon-avtomatqa ūmtyldym. Arǧy jaqtan däriger qyz qajetti mälimettiŋ bärin sūrap jatyr. Atyn aittym, jasyn şamalap jetkizdim. Meken-jaidy baiandadym. Syrqatynyŋ sipatyn aŋǧarttym. Endi «Familiiasy kim?» – dep sūraidy. «Äi, Mels, familiiaŋ kim edi?» – deimin syrqatyma būrylyp. Söitsem, öleiin dep jatqan Melsim qityǧyp qalsyn. «Sen ne, künde äŋgimelesip jürgen meniŋ familiiamdy bilmeisiŋ be?». «Seniŋ familiiaŋnyŋ maǧan kök tiynǧa qajeti joq. Myna «Jedel järdemniŋ» qyzy sūrap jatyr». «Sonda da seniki dūrys emes qoi, nege bilmeisiŋ?». «Äi, aitasyŋ ba, joq pa, äitpese myna tūtqany laqtyryp jiberem...». «Uh,.. Älibekov...», – dedi bir kezde. Jany qysylyp jatsa da qiqarlyǧynan tanbaidy. Jurfaktyŋ jataqhanasynda tüieniŋ üstinde jelge qarsy otyryp talqan jeitin osyndai kileŋ qyrşaŋqylar tūrdy.
Öreli öner iesi Tabyldy Dosymov 5-şi jataqhananyŋ qabyrǧasynda bard-aqyn bolyp qalyptasty. Gitaranyŋ sazyna özgeşe öŋ berip, sipaty bölek oryndauşylyq dästür ornyqtyrdy. Airyqşa talantty aqyn Bauyrjan Üsenov bes qabattyŋ är müiisinde öleŋ oqyp, äueletip än saldy. «Besinşi jataqhanada Üsenov jür deidi, Jyrlaryn oqyp küşenip jür deidi», – desetinbiz. Şaitan minez şaiyrlardyŋ ortasyna köŋili qūlaǧan bolar, mektepti altyn medalmen bitirip, Şymkenttegi Qazaq himiia-tehnologiialyq institutynyŋ qūrylys tehnologiiasy fakultetinde söktei «bespen» oqyp jatqan Amantai Şärip oqu ornyn orta joldan tastap, jurfakqa tüsip, 5-şi jataqhanaǧa köşip keldi. Būl tötenşe köştiŋ aiaǧy jaman bolǧan joq. Amantai Şärip – büginde filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor.«Sport» gazetiniŋ bas redaktory bolǧan Qūltas Dostan jataqhanada ūsaq käsipkerliktiŋ negizin saldy. Aldymen opa-dalap, boiau-soiau satty. Keiin ydys-aiaq pen kiim-keşekke auysty. Oqyp jürip, alypsatarlyqpen kädimgidei ainalysty. Tauaryn satuǧa kelgende, qoly-qolyna jūqpaityn Qūltastyŋ magiiasy bar edi. Äiteuir ol student kezinde qazaq jurnalistikasynan göri qazaq biznesiniŋ jai-küiin köbirek oilady.Jurfaktyŋ tentekteri men telileriniŋ birazy keiin sūŋqarlar men tūlparlarǧa ainaldy. Bäri de elge tanymal azamat boldy. Osydan soŋ 5-şi jataqhanany qūtty demei kör!...
Tūlǧalar men talanttar
Ministr de bolady būlar äli,
Būlar äli ösedi, tüzeledi.
Bek tizimge enedi mūralary,
A, bälkim, küzeledi.
(Ertai Aşyqbaev,
«Jurfaktyŋ studentteri»)
KazGU-diŋ qalaşyǧyn sekseninşi jyldary mekendegenderge OKD degen atau jaqsy tanys. OKD – «Operativnaia komsomolskaia drujina» degen söz. Iаǧni, «Jedel komsomol jasaǧy». Qalai bolǧanda da, osy jasaqtar jataqhanalarda tärtip ornatty. Studentterdi syrttan keletin būzaqylardan qorǧady. Universitet OKD-synyŋ komandiri Qūrmanhan Nūrymbetovtiŋ bedeli Komissar Katanidiŋ abyroi-märtebesinen kem emes edi. Onyŋ bir top būzaqylar jailaǧan bölmege kirip barǧany, älgilerdiŋ mūny balkonnan laqtyryp jibergeni, būnyŋ qoryqpai joǧaryǧa qaita örleitini turaly aŋyzǧa bergisiz äŋgimeler aitylatyn. Osyny estigen studentter ony italiialyq mafiianyŋ ortasyna jüregi şailyqpai kirip baratyn jankeştidei köretin. Osyndai jaujürek jigittiŋ basqa fakultette emes, jurfakta oqitynyn maqtan etetin. Jataqhanalarda jortatyn sol OKD-nyŋ bedeli myqty boldy. Studentter onyŋ qūramyna kiruge ūmtyldy. Kire sala taq-taq etip, saltanatty türde ant berip jatatyn. Säl öŋin ainaldyryp aitsaq, anttyŋ mätini bylai:
Jaman jolǧa eşkımdı bastamaimyn,
OKD-nyŋ formasyn tastamaimyn.
Kün şyqpastan, bozala tūrǧan taŋnan,
Ülgi aluǧa komandir Qūrmanhannan,
OKD-nyŋ bolmauǧa salpy etegi,
Ant etemin! Ant etemin!
Jurfaktyŋ jigitteri OKD-dyŋ sapynda beker jürmepti. Keiin olardyŋ köbisi küştik qūrylymdarda top jardy. Qūrmanhan Nūrymbetov işki ister qyzmetiniŋ, Beken Nūrahmetov keden qyzmetiniŋ, Jaqsylyq Moldaqūlov ūlttyq qauipsizdik qyzmetiniŋ polkovnikteri atandy. Tiliniŋ uyty bar jigitter: «KazGU-de bes jyl oqydy, Jetken jeri OKD...», – dep qaljyŋǧa būrǧanymen, būl özindik mektep qalyptastyrǧan, tärtip ornyqtyrǧan paidaly qūrylym boldy. Jurnalisterdi qūqyqtyq sanany qalyptastyruǧa baulydy.
5-şi jataqhana tūrǧyndarynyŋ arasynan Memleket basşysynyŋ baspasöz hatşylary, ministrler, vise-ministrler, elşiler, deputattar, ǧalymdar, äkimder, käsipkerler, kompozitorlar men änşiler, qajylar men imamdar şyqty. Jurfaktyŋ besiginde terbelgenderdiŋ arasynda halyqaralyq deŋgeide moiyndalǧan käsibi syiqyrşy (Altynai Baitoqanova) da bar. Jataqhananyŋ bir kezdegi bir tūrǧyny özindik qoltaŋbasy bar suretşige (Ersaiyn Japaq) ainaldy. Jurfaktyŋ taǧy bir tülegi elge halyq emşisi bolyp tanylyp (Ybyrai Bekjigitov), ökpe auruynan tez aiyqtyratyn däri-därmek oilap tapty. Endi bir tülek elge belgili futbolşy bolyp (Genii Tölegenov), külli janküierdi auzyna qaratty. Söitip, jurnalister qai salada da özderiniŋ qabiletti ekenin baiqatty. Mamandyǧyna mülde qatysy joq salalarda da asyqtaryn alşysynan tüsire aldy. Büginde būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ tūtqasyn ūstap otyrǧandardyŋ birqatary ortaq üiimizdiŋ köpşilik qoldy asüiinde pisken köjeni jep eseidi. Tipti, eldiŋ belgili oppozisionerleri de bir kezde osy jataqtyŋ şai-suyn işip, ösip-öndi. Demek, 5-şi jataqhana tek törtinşi biliktiŋ ökilderin tületip qana qoimai, bükil qoǧamnyŋ äleumettik kelbetin aiqyndap bergen eken.
5-şi jataqhana – qazaq qalamgerleri tai minip, tizgin qaqqan tūsta şyǧarmaşylyǧyn şyŋdaǧan, büginde özindik mentaliteti qalyptasqan qasietti qūt-meken. Jataqhananyŋ eŋ alǧaşqy tūrǧyndary 1975 jylǧy qyrküiekte qonys teuipti. Al jurnalistika fakulteti qalaşyqqa 1981 jyly ǧana köşip keldi. Mine, jyrdyŋ jerūiyǧyndai bolǧan jataqhanamyz sol uaqyttan beri jazu önerine ūmtylǧandardyŋ altybaqanyn terbetip keledi. Diŋgegiŋ berik, tiregiŋ myqty bolsyn, jurfaktyŋ Jidebaiy!
2007 j.
* * *
Bır kezdegı 5-şı jataqhananyŋ barlyq tūrǧyndaryn, bügıngı äleuettı ärıptesterımdı Jurnalister künımen qūttyqtaimyn! Qalam qaiyspasyn, mikrofon maiyspasyn! Gadjet qasyŋyzda, ideia basyŋyzda bolsyn! Şeberlıkterıŋız şyŋdala bersın!
Bauyrjan OMARŪLY
jastar
student
Bauyrjan Omarūly
jurnalistika
Jurfak
5 jataqhana
Qyzyqty oqiǧalar
Äzılder
Ertai Aşyqbaev
