(Portret-esse)
Äuezovti körgen kün
Sūltanaty bolmasa da sūltandai, Adaldyqtan kele jatqan būltarmai. Dausyŋ jetti batysqa da, şyǧysqa, Ǧaşyqtardy typyrşytqan iŋkärdai. Mūzafar Älimbaev
Ötken zamannan syr şertetin är jädiger söilep tūrady. Myna bir suret 1957 jyly tüsirilgen. Mūhtar Äuezov ömiriniŋ bir sätin äuesqoi fotograf qarauylǧa iliktiripti. Ūly jazuşy öziniŋ 60 jyldyq mereitoiyn atap ötuge Şyŋǧystauǧa jol tartyp bara jatyp, Aiagözge aialdaǧan körinedi. Qasynda äigili Qalleki – Qalibek Quanyşbaev. Mūhaŋdy qaumalaǧan jūrtşylyq. Äuezovtiŋ artynda eki jaǧynan örşelenip ūmsynyp tūrǧan eki bala birden közge şalynady. Būl ūlandardyŋ jasy ol kezde on altyda edi. Ūly Mūhaŋnyŋ jelke tūsynda tūrǧan eki perzent te keiin elge tanymal azamat atandy. Onyŋ biri – bügingi belgili däriger, medisina ǧylymdarynyŋ kandidaty Kenje Mausymbaev edi de, ekinşisi qazirgi maitalman jurnalist-jazuşy Sūltan Orazalinov bolatyn. Bala Sūltannyŋ būl suretke Äuezovpen birge tüsui kezdeisoq emes. Ol ozat oquşy retinde jazuşymen kezdesude söz söiledi. Äigili qalamgerge aǧynan jarylyp tilek aitty. Jas jigit ūly Äuezovti köruge bekerden-beker iŋkär bolǧan joq-ty. Özi Abai auylynda tuyp, er jetti. Bala küninen Abai men Mūhtar turaly äŋgimelerge qanyqty. Būl auyldyŋ balasy men danasyn bir-birinen ajyrata almaisyŋ. Qai-qaisysy da yldidan salsa, töske ozady. Şetinen janyna janap ketseŋ, şejireden tolǧap, söilep tūrady. Abai atamnyŋ önegeli ǧūmyrynyŋ är sätinen syr suyrtpaqtaidy. Sūltan da sondai sūŋǧylanyŋ biri bolyp östi. Aǧasy Kämen jas küninen-aq aimaqqa keŋ tanymal qalamger atandy. Auylda tūryp-aq alty alaşqa aty mälim boldy. Abai auylynyŋ önegesi, üi işiniŋ tälimi Sūltandy da söz qadirin biluge üiretti. Bar bolǧany besinşi synypta oqityn bala Qūndyzdy auylynyŋ bükil qarttarynyŋ aldynda jaz boiy «Abai jolynyŋ» eki tomyn oqyp şyqty. Dälirek aitqanda, külli aqsaqal Sūltandy özderi attai qalap, ortalaryna şaqyryp aldy. Äitpese, Abai, Şäkärim, Mūhtar şyqqan būl öŋirde kitapty mänerlep oqityn bala az emes edi. Balanyŋ da balasy bar. Sūltan aitaiyn degenin sanasymen ūǧynyp, janymen berilip, yqylastanyp tūryp oqityn. Būl şaldar – tegin şaldar emes. Abai auylynyŋ aqsaqaldary. Roman-epopeianyŋ keiipkerleriniŋ aǧaiyn-tuystary. Bireui – Därkembaidyŋ inisi, bireui – Böjeidiŋ jieni, taǧy bireui – Bazaralynyŋ bölesi. Şetinen şyǧarmada suretteletin oqiǧanyŋ är sätin jatqa biledi. Söite tūra alǧaş ret estip otyrǧandai zeiin qoia tyŋdaidy. Sūltan oqyp bolǧan soŋ qyzu talqy bastalady. Sol kezde Şyŋǧystaudyŋ bökteri Abai ruhymen tynystap tūrady. Qarşadai küninen sony sezinip ösken Sūltan Äuezovti köruge qūmartpai qaitsin?! Abai auylynyŋ taǧy bir talantty perzenti, bügingi belgili aqyn Bauyrjan Jaqyptyŋ bota tirsek bozbala kezinde qyz-qyrqynǧa arnaǧan mynadai öleŋi bar edi: Saǧan da aşyq esik är, Menimen kelse jūptalǧyŋ. Kelini bolsaŋ, nesi bar, Ūly Abai menen Mūhtardyŋ! Osyny estigende jurfaktyŋ äserşil boijetkenderi jyrǧa ainalyp aǧyp kete jazdaityn. Abai auyly turaly esteliktiŋ, Abai elin suretteudiŋ özi kez-kelgen öleŋge qan jügirtetin. Sol qasterli mekende tuyp-ösip, aqylman aqsaqaldardyŋ aldynda «Abai jolyn» oqyp, dalanyŋ ädebi emtihanynan minsiz ötip kelgen Sūltan Qazaq memlekettik universitetiniŋ auditoriialaryn jatsyna qoiǧan joq. Oqyǧan-toqyǧany köp, ädebietti täuir biletin bozbala özinen joǧary kursta oqityn qazaqtyŋ talantty jigitterimen emin-erkin aralasty. Sol kezdiŋ özinde ädebi ortaǧa eptep tanylyp qalǧan Äbiş Kekilbaev, Mūhtar Maǧauin syndy jas qalamgerlermen dostasyp aldy. Eki dosy mūny dedektetip otyryp, özderiniŋ auditoriiasyna alyp ketedi. Sebebi, būl kursqa Mūhtar Äuezov leksiia oqidy! Al tömengi kurstaǧy Sūltandarǧa ǧūlama äzir däris bere qoimaidy. Sondyqtan būl da olardyŋ arasyna yqylastana barady. Al endi Äuezovtiŋ leksiiasyn tyŋdau degeniŋ rahat! Jastar Almatynyŋ barlyq oqu oryndarynan jinalady. Zalda keide ine şanşar oryn bolmaidy. Būl eki dosynyŋ ortasynda otyryp, Äuezov oqyǧan Abaitanu däristeriniŋ iirimderine tereŋ boilaidy. Abai turaly leksiiany Abai eliniŋ perzenti bolyp tyŋdaudyŋ jöni bölek. Bäri tanys, bäri anyq, bäri belgili... Biraq ūly ǧūlama söilep ketkende tanystan göri taŋsyqtyŋ, belgiliden göri beimälimniŋ köbirek ekenine közi jetti. Abai älemi tüpsiz tūŋǧiyq körinedi. Äuezov sonyŋ bärin jas şäkirtteriniŋ zerdesine jattatty.Student Sūltan Mūhtar Äuezovtiŋ 1960 jyly jastarmen ötkizgen kezdesuine de qatysty. Ruhani ömirimizdegi airyqşa oqiǧa bolǧan būl basqosudy universitettiŋ ädebi birlestiginiŋ jetekşisi Äbiş Kekilbaev ūiymdastyryp edi. Mūhaŋnyŋ būl kezdesudegi sözi «Jyl kelgendei jaŋalyq sezinemiz» degen taqyryppen baspasözde jariialandy. Bizdiŋ keiipkerimiz de barlyq äriptesteri sekildi sol zaldan qanattanyp, ädebi ömirge ülken joldama alyp şyqty.
Tikelei efir tälimi
Talant, daryn, dariiadai ynta, dem. Enşisine erte tigen Sūltan eŋ. Anyq tolǧan keziŋ bilem, būl seniŋ, Tanyp bolǧan qazaq tügil, syrt älem! Säken İmanasov
Keiipkerimizdiŋ qai qyry da atap aituǧa tūrarlyq. Qarymdy qalamger. Qajyrly qairatker. Ūtymdy ūiymdastyruşy. Bilikti basşy. Abyroily azamat. Osy tūlǧalyq qasietteriniŋ birazy telejurnalistika arqyly tanyldy. Jiyrma jyl boiy Qazaq televiziiasynda qyzmet istedi. Jas küninen qalyŋ qazaqqa keŋ tanymal boldy. Qazaqstannyŋ maŋdaiǧa basqan jalǧyz telearnasy Sūltan Orazalinov degen boi-soiy kelisken jigerli jigittiŋ jaidary jüzin jūrtşylyqtyŋ jadyna jattatty. Teledidarda bir-eki jyl jürgizuşi bolyp qyzmet istegen adamnyŋ bet-älpetiniŋ özi eldiŋ esinde qalyp qoiady. Al jiyrma jyl boiy teleekrannan tüspegen Sūltan ülken-kişi tügel tanityn tūlǧaǧa ainaldy. Ol jyldardaǧy habarlardyŋ deni tikelei efirde jürdi. Al auzyŋnan aǧytylǧan lebiz birden jalpaq älemge tarap jatqanyn sezingende işki tolqynysyŋdy basyp, söziŋdi jūptau oŋai emes. Äriptesteri Sūltannyŋ tikelei efirde aspai-saspai, asqan salqyndylyqpen söz sabaqtap otyratynyna taŋǧalatyn. Ataǧynan at ürketin meimannyŋ özi de onyŋ mysyn eşqaşan basyp körgen emes. Äŋgimeniŋ tizginin birden qolǧa alady. Qonaqtyŋ tilin tauyp, jüregine tereŋ boilap, jan-düniesin aşyp, tikelei efirde sät saiyn jasyn oinatyp otyrady. Sūltekeŋniŋ aldynda aşylmaityn adam, kösilmeitin qonaq bolmaidy. Sözge saraŋ, tomaǧa-tūiyq tūlǧalardyŋ özi bir aqtarylyp alǧan soŋ toqtamai damylsyz silteitin. Onyŋ talantty telejurnalist ekeni talassyz moiyndaldy. Sol tūsta bükil qazaq körermeni teleekrannan köz almai telmire qaraǧan «Sūhbat» habary ūlt ruhaniiatynyŋ syr sandyǧyna ainaldy. Qazaq ädebietindegi alyptar şoǧyrynyŋ ökilderi, solardyŋ sarqyty sanalatyn qabyrǧaly qalamgerler «Sūhbattyŋ» törine şyqty. Olardy telehabarǧa şaqyryp, saliqaly söz aituǧa köndiru oŋai şarua emes-ti. Sebebi, ärqaisysy özinşe bir älem. Qily-qily taǧdyrdyŋ, qiqy-jiqy minezdiŋ adamdary. Sūltekeŋniŋ tarpaŋnyŋ tilin tabatyn eptiliginiŋ, täuekelge basatyn tabandylyǧynyŋ arqasynda talai arysymyzdyŋ tekti tūlǧasy, belgili beinesi, sūŋǧyla sözi taspaǧa taŋbalanyp qaldy. Aty ardaqty, zaty ziialy Ǧabit Müsirepov, Ǧabiden Mūstafin, Şyŋǧys Aitmatov, Saparǧali Begalin, Äbdildä Täjibaev, Iliias Omarov, Iliias Esenberlin, Serke Qojamqūlov, Elubai Ömirzaqov, Şäken Aimanov, Qūrmanbek Jandarbekov, Säbira Maiqanova, Qapan Badyrov, Mūhamedjan Qarataev, Tahaui Aqtanov, Asqar Toqpanov syndy büginde beinesi saǧynyşqa ainalǧan asyldarymyzdy közi tirisinde äŋgimege tartyp, habar äzirlep, baǧa jetpes qūndylyqqa ainaldyrǧan Sūltan Orazalinovtiŋ eŋbegi ölşeusiz. Tipti onyŋ Ǧabiden Mūstafinmen sūhbat türindegi «Kuägerdiŋ közimen» atty ädebi telehabary Mäskeudiŋ birinşi telearnasy arqyly bükil Keŋes Odaǧyna körsetildi. Odaqtas respublikalardaǧy äriptesteri «Sūhbattyŋ» mazmūny men formasyn ülgi etip ūstandy. Keibiri keiin «Sūhbattyŋ» ürdisimen ündes baǧdarlamalar äzirledi. Olar da alyptary men arystarynyŋ bügingi bolmysyn telejazbaǧa bederlep qaluǧa tyrysty. Elge kelgen märtebeli meimandardyŋ Sūltekeŋniŋ sūhbat otauyna kirip-şyqpaǧany joq. Türki tildes memleketterdiŋ älemge tanymal ökilderin öz tilderinde söiletip, soǧan qaramastan bir-birine ūǧynyqty ortaq äŋgime jürgizgen kezi de boldy. «Sūhbat» öz elimizde ǧana emes, körşi elderde de damylsyz jalǧasyp jatty. Sūltekeŋ Taşkentke arnaiy baryp, osy şaharda ötken Aziia jäne Afrika jazuşylarynyŋ konferensiiasyna qatysuǧa kelgen Mūstai Kärim, Qaisyn Qūliev, Şyŋǧys Aitmatovtarmen äŋgimelesti. Habar qazaq, qyrǧyz, başqūrt, balqar tilderinde jürgizildi. Būl sol kezeŋ üşin ǧalamat jaŋalyq bolyp sanalatyn edi. Sūltekeŋ är jyldarda Mysyrdyŋ ataqty aqyny, Lenindik syilyqtyŋ laureaty Abdrahman äl-Hamisi, Päkistannyŋ körnekti aqyny Faiz Ahmed Faiz, Ündistannyŋ belgili jazuşysy Subhaş Mukerdji, Palestinanyŋ tanymal aqyny Muin Bsisu, japon qalamgeri Vatanabe Tateo, livan aqyny Bitar, kongo aqyny Leopold Mamanso-Pindi, orys jazuşysy Daniil Granin, avar aqyny Rasul Gamzatov, özbek aqyny Zulfiia syndy marqasqalarǧa mikrofon ūsynyp, qazaq ädebieti turaly baǧaly pikirlerin jazyp aldy. Söitip, osyndai qūndy dünielerdi Qazaq teledidarynyŋ altyn qoryna qosty. Tanymal telejurnalistiŋ «Qymyzhana», «Kezdesu», «Şūǧyla», «Aitys», «Halyq qazynasy» atty habarlar sikli, «Kek», «Otyrar oirany», «Qaşqyn», «Ölim fabrikasy» atty teleqoiylymdary qazaq körermenin kögildir ekran aldyna jipsiz bailady. Teledidardaǧy tanymaldyǧynyŋ arqasynda talai qyzmetke şaqyryldy. Birde ǧylymi eŋbegin oqyp körgen eki aǧasy qolqa saldy. Ekeui de ataǧy jer jaratyn aituly azamattar. Biri – äigili partizan-jazuşy Ädi Şäripov. Ekinşisi – ädebietimizdiŋ alyby Äbdildä Täjibaev. Būl kisiler bir mekemede – M.Äuezov atyndaǧy Ädebiet jäne öner institutynda qyzmet isteidi. Biri – direktor, ekinşisi – bölim meŋgeruşisi. Ǧabdol Slanov turaly monografiiasy ǧylymi ortada laiyqty baǧalanyp, mereii ösip jürgen Sūltan būl ūsynysty teris körgen joq. Alaida Teleradio komitetiniŋ töraǧasy Keŋesbai Üsebaevtyŋ bir auyz sözi toqtau saldy.– Teledidarda eldiŋ köz aldynda otyrsaŋ, äli de talai qyzmetke şaqyrylasyŋ. Tanymaldyǧyŋ aldaǧy uaqytta da biik belesterge jol aşady! Sodan mikrofondy syǧymdap ūstap, tūlǧalarmen tildesuge qaita kiristi. Aqyry, qazaqtyŋ körnekti aqyny Mūhtar Şahanov aitqandai, «Teletarih betinde ūltan bolmai, Sūltan bolyp qaldy».
Qos Ǧabeŋniŋ ǧibraty
Nebir iri qazaqtyŋ tūlǧasymen, Birge jürip, qadamdy bir basyp eŋ. Ǧabidendi qoltyqtap, Ǧabeŋmenen, Baqty jaiau aralap, syrlasyp eŋ. Qonysbai Äbil
Jurnalist-jazuşynyŋ qos Ǧabeŋmen sūhbaty talaidyŋ zerdesine jattalyp qaldy. Būl habardy ülken-kişi teledidar aldynda telmirip otyryp kütetin, rahattanyp tūryp köretin. Ol kezde biz oquǧa jaŋa tüsken student edik. Teledidardan qara şal men sary şaldyŋ ekeuimen de terezesin teŋ ūstap, baq işinde aiaŋdap qatar jürip kele jatqan Sūltekeŋ myqtylardyŋ myqtysy sekildi körinetin. Bappen söileitin syrbaz Ǧabit Müsirepov te, oiy ornyqty, sözi saliqaly Ǧabiden Mūstafin de oǧan aǧynan aqtarylady. Demek, Sūltekeŋ olardyŋ jüregine jol tapqan. Äitpese, on jerden mikrofon ūsynyp, äŋgimege tartsaŋ da aşylmaityn adam aşylmaidy. Keŋestik däuirde qazaq ädebietinde esimi qatar atalatyn tört qalamger boldy. Mūhtar Äuezov, Säbit Mūqanov, Ǧabit Müsirepov, Ǧabiden Mūstafin. Osy retpen aitylady. Aldyŋǧy ekeui ömirden erterek ketti de, sekseninşi jyldardyŋ orta tūsyna deiin ǧūmyr keşken qos Ǧabeŋ äriptesteriniŋ aialy alaqanynda boldy. Biraq ekeui de el aldynda jarqyldap şyǧyp, ünemi jūrt nazarynda jüretin jariia tūlǧa bolǧan joq. Biri – küi talǧaityn kerbez, jan talǧaityn täkappar. Ekinşisi – oŋaşalyqty täuir köretin birtoǧa, tūiyq. Qysqasy, baby kelispese, ekeui de özdiginen teledidarǧa sūhbat beretin adamdar emes. Olardyŋ tilin Sūltan ǧana tapty. Sūhbattyŋ tek televiziialyq nūsqasyn köretin körermen mūnyŋ arjaǧynda qanşama jankeşti tirlik bar ekenin bilmeidi. Habardyŋ avtory özi onsyz da jaqsy biletin qos alyptyŋ şyǧarmaşylyǧyna qaita üŋiledi. Kitaphanaǧa baryp, tom-tom kitaptardy damylsyz aqtarady. Olar turaly otandyq jäne odaqtyq baspasözde ne jazylǧanyn anyqtap, tügel süzip ötedi. Ol azdai qos Ǧabeŋniŋ keiipkerleriniŋ älemine saiahat jasaidy. Tüptūlǧalardy tiianaqtylyqpen zerdeleidi. Qalamgerlerdiŋ adami bolmysy, tūlǧalyq tabiǧaty turaly oi jinaqtaidy. Sodan soŋ baryp, mikrofondy qolǧa alady. Talǧamy tereŋ, talaby joǧary Ǧabaŋ da, Ǧabeŋ de Sūltekeŋe qatty rizaşylyq tanytty. «Sūhbat» qos alyptyŋ onsyz da biik bedelin odan äri asqaqtata tüsti. Sūltan Orazalinov qara şal men sary şaldyŋ jan düniesine jaqynyraq üŋilgisi keletin körermen üşin közge körinbeitin köpir salyp berdi. Äigili jazuşylar öziniŋ oqyrmandaryna işki syryn aqtardy, jüreginiŋ tübindegi sözin aitty. Būl bir eldiŋ auzynan tüspeitin habar boldy. Halyq «Sūhbatty» qaitalap köruden jalyqpady. Sol tūsta qos Ǧabeŋniŋ de köŋili köteriŋki jürdi. Ekeuiniŋ birin-biri qaljyŋmen qajaityny, el işine keŋinen tarap ketken äzilderi jetkilikti ekeni barşaǧa mälim. Sūltekeŋniŋ «Sūhbat» habary da qos alyptyŋ kezekti qaljyŋyna özek boldy. Ǧabit Müsirepov birde Ǧabiden Mūstafinge bylai depti:«Äi, Ǧabiden, osy Sūltan ekeumizge eki türli qaraidy-au deimin». «E, nege?». «Seni tüsirgende jaryǧy da, boiauy da jaqsyraq körinedi. Maǧan kelgende bäri de kömeski tartady. Sirä, sol seni airyqşa jaqsy köretin boluy kerek». «Päli, sol da söz bop pa, – deidi Ǧabiden keŋk-keŋk külip, – Ol ekeumizdi de jaqsy köredi. Mäsele Sūltanda emes, bizde bolyp tūr ǧoi. Qaisymyzdyŋ täuir ekenimizdi teledidardyŋ özi aina-qatesiz tanytyp tūrǧan joq pa?!».Būl äŋgimeniŋ ūzyn-yrǧasy osyndai. Alyptar şoǧyrynyŋ jalpaq älemge äigili qos birdei tūǧyrly tūlǧasy qazaqtyŋ qai qalamgeri turaly qai kezde osyndai jarasymdy qaljyŋ qaǧystyryp edi?! Onyŋ üstine ekeuiniŋ de jas äriptesterine erekşe iltipatpen qaraǧany baiqalady. Äke men şeşeniŋ keide: «Balamyz qaisymyzdy jaqsy köredi özi?!» – dep emirenetini bar emes pe? Qūddy sol. Qazaq ädebietiniŋ barşaǧa tanymal qos klassigi seni dara «menşiktegisi» kep, bir-birinen «qyzǧanyp», äzilmen söz talastyryp otyrsa, ne armanyŋ bar?! Sūltan Şäripūly – osy jaǧynan alǧanda da maŋdaiynyŋ baǧy bar adam. Alyptardyŋ Sūltanǧa degen ystyq yqylasy mūnymen de bitpeidi. Ǧabit Müsirepov «Ūlpan» atty kitabyna «Sūltan inime! Birge eŋbektengen künderdiŋ eskertkişi bolsyn» dep qoltaŋba qaldyrypty. Al Ǧabiden Mūstafin bolsa, «Oi äuenderi» atty kitabynyŋ alǧaşqy betine «Baǧytyŋ dūrys, ösip kelesiŋ. Ösu jolyŋda talai belester bar, şarşap qalmai, belesterden asa berseŋ, men quana berem» dep jazypty. Būl bükil jūrtty auzyna qaratqan ataqty jazuşylardyŋ qatardaǧy oqyrmanǧa qarata jai aita salǧan sözi emes. Janynda jürgen, äŋgimesi jarasqan äripteske jaqyndyǧyn tanytyp jazǧan qoltaŋbalar. Ūltymyz ūlyqtaǧan ūlylardan qalǧan qūndy jädigerlikter. Sūltekeŋniŋ eŋ qasterli dünieleri de – osylar.
Tildiŋ tynymsyz tirligi
Jatpaidy bireulerdei işinde esep, Ūsaqtap körgen joqsyŋ, isiŋ kesek. Soŋyŋnan ini bolyp erer me edik, Sūlteke, jan syryŋdy tüsinbesek. Nesipbek Aitūly
Keiipkerimizdiŋ kisilik kelbetin til mäselesinen bölip qarau mümkin emes. Öitkeni ol osy salanyŋ köşin bastady. Täuelsiz elimizdegi til saiasatynyŋ negizin saldy. Äli künge deiin tynysy keŋ aşylmai kele jatqan kürmeui köp kürdeli qūrylymnyŋ irgetasyn qalau Sūltekeŋniŋ peşenesine jazyldy. Ükimet qūramynda tūŋǧyş ret qūrylǧan Til komitetiniŋ töraǧasy bolyp bekitilgen soŋ būl iske qūlşyna kiristi. Täuelsizdik endi ǧana qolǧa tigen uaqyt. Halyqtyŋ ruhy joǧary. Elim dep egilip, tilim dep tögilip jürgen jūrt. Bäri de jaŋadan otau qūrǧan Til komitetine ümitpen qaraidy. Biraq salǧannan jūmysty öristetip äketu oŋai bolǧan joq. Keŋinen kösiluge qarajat qoldy bailady. Ne närseni de ünemdeuge üirengen qytymyr qarjygerler jaŋa mekeme qyzmetkerleriniŋ sanyn köbeitpeuge tyrysady. At töbelindei toppen adam aitqysyz auqymdy şarua istetkendi qalaidy. Sūltekeŋ tildiŋ kedergilerimen küresti bastamai tūryp, aldymen qarjynyŋ qūlaǧyn ūstaǧandarmen arpalysty. Solarmen künde täjikelesedi. Jūmys isteuge qolaily ştat kestesin jasap, bekituge aparady. Olar jobasyn jonyp-jonyp, qidalap-qysqartyp tastaidy. Qidalauǧa da, būidalauǧa da könbeitin Sūltekeŋ kesteni qaita äzirlep, basşylardyŋ aldyna kiredi. Böten bireu bolsa, jünjip keter edi. Al būl mineziniŋ birbetkeiliginiŋ arqasynda tabandylyq tanytyp, aqyry degenine jetti. «Eger jūmysty bastamai jatyp, şömişten qaǧatyn bolsaŋdar, būl qyzmetteriŋniŋ maǧan qajeti joq», – dep mälimdedi. Osydan soŋ közge körinbeitin kedergiler azaia bastady. Söitip, jankeştilikpen iske kiristi. Barlyq oblystardan Til komitetiniŋ qūrylymdaryn aşty. Tipti audandarda da til bölimderi boldy. Būl bir tildiŋ tütini tüzu ūşqan uaqyt edi. Til janaşyrlary tilbūzarlarǧa, jarymjan jarnamalarǧa qarsy küresti. Til komiteti eldiŋ ruhyn köteretin bedeldi memlekettik qūrylym retinde qalyptasty. Tynym tappaityn töraǧa eldi soŋynan erte alatyn tūlǧaǧa ainaldy. Keiin būl qūrylym zamannyŋ yŋǧaiyna qarai birese irilendirilip, birese yqşamdalyp, talai oŋtailandyrudy bastan ötkerdi. Soǧan qaramastan til maidanynyŋ sardary retinde tanylǧan Sūltekeŋ öz mindetine adal boldy. Ūlt saiasaty jönindegi memlekettik komitet töraǧasynyŋ birinşi orynbasary, Bilim jäne mädeniet ministrligi Til saiasatyn üilestiru departamentiniŋ direktory, Ädilet ministrligi Qūqyqtyq nasihat, memlekettik tildi damytu jäne jūrtşylyqpen bailanys departamentiniŋ direktory bolyp qyzmet istegen Sūltan Orazalinov küni büginge deiin paidalanylyp jürgen birqatar qūndy qūjattardy äzirleuge basşylyq jasady. Ūlty qazaq azamattarynyŋ aty-jönin dūrys jazu tärtibi turaly ereje, qazirgi qoldanystaǧy Til turaly zaŋ Sūltekeŋniŋ tūsynda ömirge jol aşty. Būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ tilindegi olqylyqtardy retteuge küş saldy. Eger til salasyndaǧy birqatar batyl bastamalarǧa erterek qol jetkizgen bolsaq, būl tegeurindi töraǧanyŋ arqasy dep biliŋiz.Jalpy, bizdiŋ keiipkerimiz qai kezde de abyroi-ataqtan kende bolǧan emes. Qazaqstannyŋ eŋbek siŋirgen mädeniet qyzmetkeri... Qazaqstannyŋ eŋbek siŋirgen qairatkeri... Halyqaralyq Televiziia jäne radio akademiiasynyŋ müşesi... Prezidenttiŋ BAQ salasyndaǧy syilyǧynyŋ laureaty... Qoǧam qairatkeri, jazuşy, telesynşy, baspager, kinoger... Jetetin şyǧar. Biraq osynyŋ bärinen būryn «Tūŋǧyş töraǧa» degen tirkes eldiŋ oiyna aldymen oralady. Külli qazaq jūrty ony tilbasy retinde tanidy.
* * *
Bir kezde Aiagözdiŋ vokzalynda elmen birge suretke tüsip jatqan Äuezovtiŋ artyna kelip, eleusiz ǧana tūra salǧan bala büginde bedeldi tūlǧaǧa ainaldy. Mūhaŋnyŋ jelke tūsynan syǧalaǧan ūǧymtal ūlan keiin jūrt aldyna şyqty. Qazir onyŋ öziniŋ de artynda qarap tūrǧan qalyŋ eli bar. Ony aitqan biz emes, zamanymyzdyŋ zaŋǧar jazuşysy Şyŋǧys Aitmatov. Adamzattyŋ Aitmatovy öziniŋ elu jyldyq mereitoiyna arnaiy barǧan Sūltekeŋe: «Seniŋ artyŋda yrǧalǧan qazaq eli tūr ǧoi», – dep jürekjardy lebizin bildiripti. Söitip, şynaşaqtaiynan Şyŋǧystaudyŋ şejiresine qanyǧyp ösken parasatty perzent büginde syrly sözdiŋ Sūltanyna ainaldy. Baiaǧyda alqa-qotan otyryp, «Abai jolyn» ala jazdai dauystap oqytqan Qūndyzdynyŋ köşeli köp şalynyŋ batasy qabyl bolǧan da...
* * *
Bügın Sūltan aǧa Orazaly seksen jasqa toldy! Aman-saulyǧyŋyzdy tıleimız, ardaqty aǧa!
Bauyrjan OMARŪLY
Ūqsas jaŋalyqtar
