Bır ata-ananyŋ balalary biologiialyq tūrǧydan ūqsas bolyp körınuı mümkın. Olar bır otbasynda, ūqsas ortada ösedı. Nelıkten olardyŋ qylyqtary men mınez-qūlqy är türlı bolady? Şyny kerek, bırınşı balanyŋ ömırı, onyŋ tuǧanynan bastap, ekınşı balanyŋ ömırınen mülde basqaşa boluy mümkın. Balalar ata-analarynyŋ ömırınıŋ ärtürlı kezeŋderınde tuylady. Mysaly, bırınşı bala tuylǧan kezde otbasynda atmosfera tynyş jäne baqytty boldy. Al ekınşısı düniege kelgende, jaǧdai qiyn jäne stresstı bolyp, ata-analar arasynda tüsınıspeuşılıkter oryn aldy delık. Nemese bır bala josparlanǧan, al ekınşısınıŋ tuylǧany kezdeisoq, kütpegen jerden paida boldy. Osy sebepterge bailanysty, tıptı balalardaǧy jatyr ömırınıŋ kezeŋderı de ärtürlı. Bır qyzyǧy, ūqsas egızder bolsa da, olardyŋ mınezderı är türlı boluy mümkın.
Bırneşe balalardyŋ düniege kelu pozisiiasy olardyŋ damuyna eleulı ız qaldyrady. Olardy tärbieleu şarttary bır-bırınen öte erekşelenedı. Ol turaly G. Homentauskas özınıŋ «Semia glazami rebenka» atty kıtabynda aitady: «Alǧaşqy bala - būl ata-analar üşın jaŋa, belgısız jäne qyzyqty dünie. Ata-analar özderın Jaratuşy siiaqty sezınedı, özderınıŋ ömırın keŋeitedı. Sondyqtan alǧaşqy bala köbınese ata-ananyŋ süiıspenşılıkke toly mahabbatyn, ülken qamqorlyǧy men barşa nazaryn sezınedı». Sonymen qatar balalar köbınese beisanaly türde: "Men basqalar maǧan nazar audaryp, maǧan qamqor bolǧan kezde ǧana baqyttymyn" degen ūstanymdy ūstanatyny taŋqalarlyq emes, būl olardy basqa adamdarǧa täueldı etedı, nazar audarudy qajet etedı, mahabbat pen qūrmettı talap etedı.
Al ekınşı bala eşqaşan bırınşı balanyŋ jaǧdaiyn bastan keşırmeidı, oǧan barlyq nazar, süiıspenşılık, mahabbat tolyqtai berılmeidı. Zertteuler körsetkendei, analar ekınşı balamen az söilesedı jäne az jūmys ısteidı. Mūny alǧaşqy bala özınıŋ bastamasymen nemese ata-anasynyŋ talap etuımen ışınara qūraidy. Mysaly, alǧaşqy balalar erte me, keş pe kışılerdıŋ köşbasşysyna ainalady, kışılerdıŋ damuyna, qyzyǧuşylyqtaryna basşylyq jasaidy. Būl
keiıngı balalardyŋ damuyna türtkı bolady. Ata-analardyŋ köpşılıgı balalardyŋ bır-bırıne jaqyn bolǧanyn, ärqaşan kömektesuge jäne qoldauǧa daiyn bolǧanyn qalaidy. Olar mūndai qarym-qatynasty tudyruǧa jäne qalyptastyruǧa tyrysady, bıraq būl jūmys ıstemeidı. Sebebı ata-analar balalar arasyndaǧy aiyrmaşylyqty beisanalyq türde özderı qūraidy. Olar bır balany maqtaidy, ekınşısıne ūrysady, osylaişa olardy erıksız bır-bırıne qarsy qoiady. Nätijesınde balalar arasyndaǧy aiyrmaşylyq kün ötken saiyn artyp ketedı. Ata-analar bır uaqytta äreket etuge tyrysqanymen, balalar özderıne degen basqa qatynasty sezınedı, sondyqtan psihologiialyq poliarizasiia küşeiedı. Osydan bır otbasynda tuǧan ekı balanyŋ qylyqtary men otbasynda özın sezınuı är türlı bolady.
Bala tua otyryp, bız oǧan tek fizikalyq dene beremız. Al mınez, temperament, taǧdyrdy oǧan qūdıret iesı beredı. Sondyqtan bız balanyŋ taǧdyryna ışınara ǧana äser ete alamyz. Qalaişa? Bızdıŋ ony ösıruımız, tärbieleuımız, janymyzdyŋ jyluyn beruımız, bızge dūrys bolyp körınetın ömırlık qūndylyqtardy sıŋıruımız, basqa adamdarmen jäne qoǧamda özın ūstauǧa üiretu, adamgerşılık erejelerın üiretu jäne t.b. Mūnyŋ bärın bala sözben ǧana emes, otbasy ışındegı atmosferany körumen özıne sıŋdıredı. Iаǧni üi şaŋyraǧynda qandai atmosfera bolsa (negativ nemese pozitiv), bala ony norma dep qarastyryp, sol modeldı qabyldap, öz ömırınde de qaitalaidy. Sondyqtan üidegı atmosferanyŋ maqsaty – köbırek jylulyq pen mahabatty körsetu.
Olardy bır-bırımen salystyrudyŋ qajetı joq. Olar inkubatordaǧy tauyq emes, sondyqtan olar bırdei bolmauy kerek. Olardyŋ ärqaisysy älemge öz mındetımen jäne ömır saltymen keldı. Sondyqtan, bızdıŋ mındetımız - balanyŋ ösıp-jetıluıne, mümkındıgınşe paidaly daǧdylardy igerıp, myqty bolyp ösuı üşın jaqsy jaǧdai jasau. Balalardy bır-bırımen salystyrsa, būl täsıl oŋ nätije bermeidı. Qūdıret iesı bergen mınez men qabılettı qabyldap, balalardyŋ baqytyna quanu ǧana kerek.
Ūqsas jaŋalyqtar
Sofia Ahmetjanova
