Almaty qalasy Din isteri jónindegi basqarmasynyń qoldaýymen «Adyrna» ulttyq-etnografııalyq birlestiginiń uıymdastyrýymen «Alash Orda»: ulttyq ıdeıa jáne din máseleleri» atty respýblıkalyq ǵylymı-tájirıbelik konferenııasyna tarıh ǵylymynyń doktory Bolatbek Násenovtyń usynǵan materııalyn jarııalap otyrmyz.
Men qanshama múraǵattardy 1998 jyldan beri aralap myńdaǵan qujattardyń kóshirmesin aldym. Birneshe myńdaǵan qujattardy qolmen kóshirdim. 10 jyldan artyq ómirim muraǵattarda ótti. Birneshe júzdegen alashordashylardyń isterin aldym. Solardyń barlyǵynyń isinen Orys bolshevıkterine esh nárseden, eshkimnen taısalmaı 1921 jyldan-1937 jylǵa deıin RKP (B),VKP(B) nyń bıýrolarynda, jaýapty jyınalystarynda ashyqtan ashyq, betterine basyp «Sender ınterventsińder, eshqandaı qazaq halqyna kómektesýge kelgen joqsyńdar» dep aıtqan alashordalyqtar da, qazaq ultshyldary da, bolshevıkter de bolǵan joq desem ótirik bolmas. Al Asylbekovty «Alashordashy boldy»- dep te aıta almaımyn. Óıtkeni eshbir qujat kezdesken joq. Al qylyǵy, minezi, sóılegen sózderine qarap ony tap-taza kommýnıst dep te eshkim aıta almas. Al Orys shovınısterin irep soıǵandaǵy sózderi mirdiń oǵyndaı, zeńbirektiń oǵymen jaýdy jaıratyp salǵandaı. Taǵy da bir tańqalatynym, Lenın jibergen bolshevıkterdiń de jon terisin tilgen. Qalaısha ony shovınıst bolshevıkter 17 jyl boıyna qurtyp jiberýge kúshteri jetpedi eken.
Bul batyr aǵamyzdyń aty-jóni ASYLBEKOV ABDOLLA. Ol 1896 jyly Qaraǵandy oblysynyń NURA aýdanynda týǵan. 1917 jyldan VKP (B)-nyń múshesi Máskeýdiń Tımırıazev Akademııasyn bitirgen. Tutqyndalardyń aldynda Áleýmettik komıssarıattyń halyq komıssary bolyp taǵaıyndaldy. Bul aǵamyzdyń aty 1923 jyldan 1937 jyldary aralyǵynda kóptegen qujattarda Almatynyń Respýblıkalyq muraǵatynda, Respýblıkalyq ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń, Prezıdenttiń muraǵattarynda kezdesedi.
Abdolla aǵa Orys shovınısterin bylaı qoıǵanda, ózimizdiń respýblıkanyń basshylaryn: Mendeshevti, Seıfýllındi de: «qoldaryńdaǵy múmkindikti nege paıdalanbaısyńdar. Shovınısterdiń, Máskeýdiń yqpalyndasyńdar. Qorqaqsyńdar. Ana Reseıdiń Shovınısterin kórip otyrsyńdar ma, ishimizge kirip aldy. Jaýapty oryndarda otyr. Nege kórmeı otyrsyńdar? Biz de qandaı bostandyq bar? Bizdi naǵyz kolonııaǵa aınaldyryp otyr. Nege qarsy shyqpaısyńdar. Oryndaryńnan qoryqpańdar. Sender Qazaq halqynyń atynan aıtsańdar, Máskeýdegiler oılanady. Olar bizdi basynýda. Qalaısha bizden bir basshy qazaq joq deıdi» – dep yza kernep olardyń qyzmet babymen sanaspaı irep-irep jiberedi.
Asylbekov aǵamyz Reseıden kelgen bolevıkterge tipti kóshede kezdesip qalsa da:
«Sender ketińder. Biz sendersiz de ózimizdi-ózimiz basqara alamyz. Interventter ekendikterińdi sezbeı júrsińder me?» – dep shuqylaı beredi eken. Mine, sony prezıdenttiń muraǵatynan tabylǵan myna hatpen tanysaıyq (QOR 718 TIZIM 1 IS 268.).
Qyrǵyz oblystyq partııa
komıtetiniń prezıdıýmyna
partııa múshesi
Pırojnınnen
partbılet № 609 610
Kırıgtiń jyınalysyn tosyp júrgende maǵan jáne janymdaǵy Nejın ekeýmizge Asylbekov kezdesti. Oılamaǵan jerden Asylbekov taıap keldi de bizge bylaı dedi: «Amansyńdar ma kolonızatorlar». Biz ony qaljyńdaǵan eken dedik te men oǵan qaljyńmen: «Kolonızatorlar jumys istep júrmiz. Al ultshyl ne istep júr eken» – dedim. Biraq Asylbekov ári qaraı aıtqanynan onyń qaljyń emes, shynymen bizge tıisip turǵanyn baıqadym. Ol: «Sender Kır respýblıkasyn basqarasyńdar. Esińde me? Semeı gýbernııasyndaǵy qyrǵyzdarlyń senderden qandaı qorlyq kórgenderi. Osyndaı jaǵdaılardy aıta berdi. Taǵy da bir aıtqanyn keltireıin. Senderden orys kommýnısterinen eshqandaı paıda joq, jaqsylyq kútýge bolmaıdy. Meni ultshyl dep aıyptasyn, báribir men aıtqanymnan qaıtpaımyn.
Osy aıtylǵandardy Prezıdıýmǵa jetkize otyryp suraıtynym, egerde bizderdi kolonızator dep esepteseńizder onda jazalańyzdar. Al áıtpese ASYLBEKOVTY tártipke shaqyrý kerek.
R KP( B ).8 tamyz 1923 jyl
Bul aryzdy basqa másálelermen birge Prezıdıýmda qarapty. Onda Asylbekov aǵamyz bylaı dep jaýap beripti: «Men olardy ınterventter degenimdi áli de qaıtalaımyn.
Olar árbir qyrǵyzben aýdarmashylar arqyly sóılesedi. Osynyń ózi aıtyp turǵan joq pa? Nege bizdiń tildi úırenbeıdi. Tıpografııa ótken jyly kelgen, biraq qyrǵyz tilinde joq.
Eger Ortalyqty Qostanaıǵa aýystyrsaq tıpografııany aýystyrýǵa bolmaı ma?
Mádenıet kúshi - ol ońaı. Olar aqshaǵa jaldanatyndar. Joldas MENDLIN 7000 teńgege eshbir sózsiz Qostanaıǵa barady. Egerde kommýnıster partııalyq tártippen jiberilgen bolsa, onda olar Qostanaıǵa ǵana emes, búkil qazaq dalasyna jiberilýi kerek. Orynbor eshqandaı ortalyq emes. Biraq QAZAQ JERI. Egerde biz gýbernııany joısaq, 10-15 okrýg qana qalsa, ony qalaısha Orynbordan basqarýdy oılaýdamyz. Batysbóligi jeke bólinip ketýi múmkin deıdi. Bizder qaı gýbernııanyń ekonomıka jaǵynan kúshti ekenin bilýimiz kerek.
Qostanaı azdaǵan aýdandy qamtamasyz etedi. Aıtıevtiń sózine toqtaǵym da kelmeıdi. Óıtkeni onyń basynda... (jeke basqa tıispeýińiz suralady – dedi tóraǵa) Orynbor qyrǵyz memleketiniń astanasy emes. Qoldan jasalǵan qala. Qyrǵyzdiki degen aty ǵana.
Osy prezıdıýmnyń protokolynyń 29 betinde Asylbekov bylaı depti: «Men barlyq pýnktterge, sondaı aq aýdandastyrýǵa áńgime qozǵamaımyn. MEN birinshi pýnktke toqtaıyn. Ol qazaq jerinde biraq oblys ǵana qurý aıtylǵan. Orynbor ýaqytsha ortalyq bolyp sanalady. Bizge Syrdarııa men Jetisý ólkelerin qosýdy tosýdamyz. Sony tezdetý kerek.
Taǵy da bylaı depti: Eger Qyrǵyzdyń qartasyna qarasaq biz mynany kóremiz. Aqmola men Semeı birneshe myń verst jerde ornalasqan. Al bulaı basqarý múmkin emes. KIRIKTIŃ sezine birde bir semeılikter kelmeıdi. Óıtkeni olar Orynbordy ortalyq dep moıyndamaıdy. Memlekettiń ortalyǵy bolý úshin ony kópshilik qoldaýy kerek. Al Orynborda bar joǵy 89 jaýapty qyzmetkerlerden basqa qyrǵyzdar joq. Búkilhalyqqa Orynborda oryn joq. Dalada kim ne isteımin dese sony istep jatyr.
Tabıǵı shekarǵa jóninde áńgime qozǵalady. Qyrǵyzdyń ekonomıkasynyń damýymen, halyqtyń ál aýqatymen Orynbor shuǵyldanyp júrgen joq. Bul Orynbordy Qyrǵyz memleketiniń ortalyǵy etip zorlaǵannyń áseri. Aýdandar bolǵan kezde biz Orynbordyń ortalyq bolǵanynan bas tartýymyz kerek. Onyń ornyna Mádenı ortalyq OMBY bola alady. Óıtkeni ol jerlerde jaýapty qyzmetker qyrǵyzdar jalpy qyrǵyzdar qóp. Ári qaraı 2 beti óshýge taıaý. Lýpamende oqyı almadym. Oǵan qaramaı kóshirmesin aldym. Múmkin keleshekte oqý múmkindigi bolar degen senimim bar. Týa qalsa aǵamyzdyń baǵa jetpes pikirlerin ári karaı oqyrmyz.
Istiń 34-shi, al protokoldyń 3-shy betinde basqa jarys sózge shyqqandardyń biri sózin bylaı jalǵapty»: Asylbekov joldas bilýi kerek RKP (B) nyń ortalyq komıtetinen shaqyrylǵandar 5-7-9 myń teńge aqsha úshin kelgender emes. Asylbekovtyń mundaı sózderi isti alǵa jyljytýǵa bóget jasaıdy.
Jangeldın joldas bylaı dedi: «Árbir sózin ártúrli túsinýge bolady. Sondyqtan Asylbekovten suraý kerek ózi qalaı túsinetinin. Sonymen suraq toqtar edi.
Grıgorev bylaı dedi: «Qyrǵyzdardyń barlyǵynyń sózderine qaraǵanda olardyń barlyǵy orystardy kolonızatorlar dep esepteıdi. Ol jaqsylyq emes. Biz bar kúshimizdi salyp qyrǵyzdarǵa bilgenimizdi úıretip jaqsylyq jasaýdamyz. Barlyq qyrǵyz qyzmetkerleriniń halqyna qyzmet etip júrgenderin joǵary baǵalaımyz. Kedeılerdi baılardan bosatýdamyz. Orystarda eshqandaı kolonızatorlyq oı joq. Bul suraq óte kúrdeli sony sheshýimiz kerek.
Nurmuhametov bylaı dedi: «Men partııa múshelerinde tártip joq deı almaımyn.
Asylbekov týraly bylaı dep oılaımyn: Ol eń adal kommýnıst. Oıyndaǵysyn jasyrmaı aıtady. OL KEZDE QAZAQ KOMMÝNISTERI BOLShEVIKTERDIŃ BAǴDARLAMASYNA SENDI. HALYQTY AZAPTAN QUTQARÝShYLAR RETINDE QABYLDADY. Respýblıkada qazaqtan shyqqan tuńǵysh partızandardyń aldyńǵysy boldy. Ol kóp jaǵdaılarǵa rıza emes. Sol sebepti ony qatań jazalaý kerek degen usynystarǵa qarsymyn».
Aıtıev: Men konflıktige barýdyń qajeti joq dep esepteımin. Sheshýi qyıyn máseleler prezıdıýmda eshilsin. Retsiz sóıleýden aýlaq bolýymyz kerek.
Jýrevskıı: Ortalyqty Orynbordan aýystyrý máselesi RKP (B) oblystyq komıtetinde talqylandy. Ortalyqty Aqtóbege kóshirý úsynyldy.
ASYLEKOV: «Men ábden tusinemin. Ortalyq komıtettiń músheleri qaýlyny oryndaýlary kerek. Qaıda bar deıdi sonda barady Óte jaqsy bilemin bizge VAINShTEINNIŃ qalaı kelgenin . Ol aldymen óziniń jaqyndaryn ornalastyrdy. Meniń
ár sózim tek qana VAINShTEINGE ǵana arnalady. Basqalarǵa emes. Basqalaryn qabyldaımyn..Barlyq jerde sózimniń shyndyq ekenin dáleldeı alamyn.
Dýnaev mynadaı usynys jasady:
- ASYLBEKOVTYŃ MINDLIN týraly aıtqanynyń orynsyz ekenin eskertý kerek.
Tov. MENDLIN joldas Dýnaevtiń usynysyna qosymsha Prezıdým-nan kelesi jyıynynda ASYLBEKOVTY taktıkalyq qate emes, saıası qate jibergen dep jarııalaýdy usyný kerek depti. Ony daýysqa salǵanda 11 adam qoldap, 5 adam qarsy bolypty. Mendılınniń Asylbekov týraly isti Baqylaý komıtetine emes, tergeý ornyna berip jaýapqa tartylsyn degen usynysy qabyldandy.
Árıne, evreı Mındılınniń usynysy qabyldanady. Ol bastaǵan ortalyqtan kelgen Reseı bolshevıkteri qansha keńirdekterin sozyp biz kómektesýge keldik dese de halyq olardyń kim ekenderin bilip otyr ǵoı. Olar shyn máninde elimizdi kolonııaǵa aınaldyrýdy kózdedi. MINE OLARǴA QARSY DAÝYSYN AIǴAILAP KÓTERETIN ASYLBEKOVTEI ERLER SANAÝLY ǴANA BOLDY. TIPTI BOLǴAN JOQ DEP AITA ALMAIMYZ. SÓZSIZ BOLDY. BIRAQ OLAR ONDAI OILARYN SYRTQA AShYQ ShYǴARA ALMADY. OSY AǴAMYZDYŃ ERLIGIN 30 JYLDAN KEIIN TÁShENOV QAITALADY ǴOI DEIMIN.
Árıne, Asylbekov aǵamyzdyń bul jan aıqaıy eskerilýsiz qalǵan joq. Evreıler taktıkvsyn qaıtse de ózgertti. Aǵamyz bul tabandy, qaısar minezin ózgertken joq. Birtindep onyń daýsyna myńdaǵan burynǵy alashordashylar, olardyń shákirtteri qosyldy.
Eendi Mındlınniń usynysy boıynsha ASYLBEKOV AǴAMYZDYŃ ISIN KIROBL TEGGEÝShI QOLǴA ALYPTY
PREZIDENTTIŃ MURAǴATYNDA OSY usynysqa baılanysty tergeý isi ashylypty. Myna tómendegi qujatqa úńileıik.
Asylbekovtyń
partııalyq tergeý isi.
Orynbor qalasy,1 qarasha 1923 jyl
1977 jyly A. Ilıbaev degen azamat tanysypty. Biraq eshteńe almaǵan (Is 37 PARAQ).
Muraǵattaǵy istiń betteri kórinbeıdi. Sol sebepti eshteńe oqı almadym. Al onyń aldynda sáýir aıynda tergeý jumysyna is ashylypty. Ol is meniń oıymsha joǵarydaǵy prezıdıýmnyń sheshiminen keıin ózimizdiń qazaq basshylaryna rıza bolmaı ózin qoldamaǵandaryna yza bolyp jasaǵan Asylbekovtyń is-áreketine arnalǵan syıaqty. Ony myna tómendegi muraǵat qujatynan kórýimizge bolady.
Protokol № 18 .
1923 jyl, 4 sáýir. Tergeýshi Iakovdev
1 kýáger MENDEShEV SETQALI, 41 jasta- Qaz ortalyq atqarý komıtetiniń
tóraǵasy. Bilimi-ortasha. Mamandyǵy-muǵalim.
1 Siz Baısalyqov pen Jánibekovty kórdińiz be ?
Jaýap: Kórdim. Keshki saǵat 10-da Jánibekovty.
Suraq: Ne týraly áńgime boldy?
Jaýap: Jánibekov aıtty: Asylbekov keldi. Myltyǵy bar. Mendeshovty, Seıfýllındi atyp óltiremin, odan keıin ózimdi óltiremin dedi. Keshe sársenbi kúni Asylbekovty kórdim.
Maǵan saǵat 11-de Sadýaqasov pen Seıfýllın keldi. Olarda sol máseleni aıtýǵa kelipti.
Men olarǵa: «Alańdamańdar, eshteńede bolmaıdy. Onanda Asylbekovty tabyńdar. Ondaǵy qarýdy alyńdar. Óıtkeni ol ózine ózi jazym jasaýy múmkin dedim». Sóıtip Sadýaqasov, Seıfýllın, Jánibekovter Asylbekovty izdep ketti. Ol kúni olar maǵan kelgen joq. Ekinshi kúni Jánibekov pen Baısalyqovtar maǵan keldi. Olar: «Asylbekovty túnde taba almadyq»-dedi. Demalys kúni ol úıine kelip bir bólmege kirip esigin ishinen ilip alyp jatypty. Dúısenbi kúni Sadýaqasov keldi. Ol: «Asylbekov Ysmaǵuldyń úıinde qonyp shyǵypty»- dedi. Keshe sársenbi kúni Asylbekov maǵan ózi keldi. Ol: «Men eshkimdi óltiremin degen joqpyn. Olar qozdyryp júr. Túnde Qonaqaevtiń úıinde qonyp shyqtym. Qoryqtym -dedi»
4 sáýir, 1923 jyl. Qoly.
Mine, Asylbekov aǵamyz bar jan-tánimen Otany úshin, onyń keleshegi úshin ózin qoldamaǵany úshin Reseı bolshevıkteriniń qazaq elin shyn máninde kolonııaǵa aınaldyrýǵa kelgenderin osynshama kóregendikpen SEZIP, qazaq zııalylaryn olarmen aıanbaı kúreske shaqyryp, jantalasty. Ol sezdi, bildi, ýaqyt ótken saıyn kolonızatorlarmen kúrestiń qıyndaı túsetinin, shıelenistiń arta túsetinin ábden túsindi. Sol sebepti de ol osy joǵarydaǵydaı qadamǵa bara jazdady. Aqyry ol bul joldan bas tartyp basqa jolǵa kóndi.
Osylaısha Asylbekov Kır ortalyq komıtetiniń jıyndarynda óz oıyn ashyq aıtqany úshin Reseı bolshevıkteriniń qýǵynyna ushyrady. Oǵan qorqytýdyń alýan túri áser etpegen soń ony óz otany Qarqaralyǵa okr komıtetiniń tóraǵalyǵyna, odan keıin jańadan salyna bastaǵan Qaraǵandy qalasyna oblystyq aýatkomnyń tóraǵasy etip taǵaıyndady.
Bul atalǵan jerlerde Asylbekov aǵamyz aýyr eńbekke halyqty jumyldyra bildi. Ǵajap isterdi tyndyrdy. Onyń oı órisiniń asa joǵary dárejede ekendigine kózderi jetip, uıymdastyrý jumystaryna qabilettiligin moıyndap qaıtadan ortalyqqa alǵyzady. Oǵan sol kezdegi asa aýyr jumysty usynady. Ony áleýmettik komıssarıatynyń Halyq komıssary etip taǵaıyndaıdy. Bul saladada erekshe isegen jumystarymen kózge túse bastaǵan kezde eski jaýlary aǵamyzdyń tilimen kolonızatorlar bas kóterdi. «Halyq jaýy» bolyp aıyptaldy.
Osy kezde ózimen birge qazaqtyń jas memleketin qurýǵa kirisken zamandastaryn uryp soǵyp, zorlap kýágerlikke májbúrledi. Kópshiligi shydaı almaı jalada japty. Shyn bolǵan isterinde aıtty. Mine sondaı kýágerdiń biri Núrseıtov Nurǵalı boldy. Ol 1903 jyly Soltústik Qazaqstan oblysy Atbasar aýdanynda týǵan Bilimi ortasha-Lenıngradtyń kommýnıstik ýnıversıtetin bitirgen. Tutqyndalar aldynda Gýrevte RKP (B)-nyń okrýjkomnyń hatshysy bylaı depti (Árıne uryp soǵýdyń kúshimen, eshqandaıda satqyndyq emes) Asylbekov meni kontrrevolıýııalyq uıymǵa múshelikke úgittep kirgizgende osy uıymnyń basshylary Nurmaqov Nyǵmet, Sadýaqasov Janaıdar, Dosov Abylhaıyr, Moldajanov Ilıas ekenderin aıtty. Asylbekov múshelikke myna adamdardy tartty:
1 Bekkenın Ǵabdisálám - burynǵy okr josparlaý bóliminiń basshysy.
2 Arystanbekov Taýken - Burynǵy atqarý komıtetiniń konsýltanty.
3.Basshyǵulov Úsen - Qońyrat aýdandyq atqarý komıtetitiń tóraǵasy.
Kelesi kýáger QOShANBAEV HASEN - 1896 jyly Soltústik Qazaqstan oblysynyń Atbasar aýdanynda týǵan. 1922 jyldan VKP (B) múshesi.
Tutqyndalar aldynda RKP (B) Qyzylorda okr komıtetiniń tóraǵasy. Burynǵy JEŃIL ÓNERKÁSIP KOMISSARIATYNYŃ HALYQ KOMISSARY. Ol bylaı depti: ASYLBEKOV QARAǴANDY OBL ATQARÝ KOMITETINIŃ TÓRAǴASY BOLǴAN KEZDE QARAǴANDYNY QAZAQ HALQYNYŃ SÚIEGIMEN ORNATYP JATYR.
Qazaqqa bostandyq kelgen joq dedi. Jaýyzdardyń tyrnaǵyna ilingennen keıin Asylbekov Abdollanyń tergeýshilerge bergen jaýaby týraly qujattardy respýblıkalyq ulttyq qaýypsizdik komıtetiniń muraǵatynan aldym. Ol meniń «Halyq jaýlary» atty kitabimde 2011 jyly orys tilinde jarııalandy.
Asylbekov Abdolla, 1937 jyl 31 shilde.
Suraq: Sadýaqasov J.Lekerov jáne Seıfýllınmen kezdeskendegi áńgimelerińizdiń mátinderin aıtyp berińizshi.?
Jaýap: 1934 jyly Máskeýge kelgende Sadýaqasovqa kirdim. Shynyn aıtqanda Sadýaqasovty kópten bilemin. Ol meniń tárbıemnen shyqqan.
Sondyqtan, odan qorǵanbaı Máskeýde Nurmaqovpen bolǵan áńgimeni tolyǵymen aıttym. Onyń keńes úkimetine qarsy qurylǵan uıym ekendigin, alǵa qoıǵan mindeti týraly aıtyp berdim. Nurmaqovtyń ol týraly Sadýaqasovqa aıt degenin jetkizdim. Biraq Sadýaqasov saq bolýdy, konspıraııany saqtaýdy eskertti. Odan kóp keshikpeı 1934 jyly maýsym aıynda Almatyda «Kamenskoe platoda» Lekerovpen kezdestim. Menimen kezdeskende Lekerov meniń Nurmaqovpen kezdeskenimdi bilip otyr. Ony kimnen estigenin bilmeımin. Odan keıin Lekerov Nurmaqov sııaqty Qazaqstandaǵy saıası jaǵdaıdy aıta kelip, kolhoz qurýǵa qarsy kúres júrgizý qajettigin aıtty. Qazaqtarǵa maldy jekemenshik arqyly damytqan durys ekendigin basa aıtty. Ol qazir kolhozshylarǵa buzaýlardy berip jatqanyn syqaqtap buzaýlar óskenshe barlyq qazaq qyrylyp biter dedi. Halyqqa qazir otbasyn aman saqtap qalýǵa sút kerek dedi. Ol qyzmet oryndaryn qazaqtandyrý týraly basa aıtty. Búgingi júrgizilip otyrǵan saıasat qazaqtardy mazaqtaý, qorlaý saıasatymen teń degen durys bolar. Óıtkeni bir jerge qyzmet surap qazaq kelse, myń túrli suraq qoıady. Alash Ordashy emessiń be, baıdyń balasy emessiń be?-degen sııaqty. Al evropalyqtar kelse, olardy eshbir suraýsyz qabyldaıdy.
Mine, sol sebepti kóptegen qazaq ıntellıgentteri jumys taba almaı júr. Ol mynadaı mysal keltirdi. Mysaly, Seıfýllındi alyńyz: «sharbaqqa qamalǵan ań syıaqty» jumyssyz otyr. Ol óte taza, qyzmetke adal azamat. Sondaı-aq, Nyqash (Nyǵmet Nurmaqov). Ony Qazaqstannan qýyp jiberdi. Nurmuhamettiń de qaıda ekeni belgisiz? Onyń oı órisi, aqyly qaıdaǵy bir armıannan álde qaıda joǵary. Nege Dosov birinshi hatshy bola almaıdy? Nurmaqovty baıaǵyda Qazaqstanǵa qaıtarý kerek edi. Bizder 1927 jyly aqymaq boldyq. Ol úshin kúresýimiz kerek edi. Mine, biz Qazaqstannyń quryp bara jatqanyn kórip otyrmyz.Onyń osy áńgimelerinen meniń túsingenim ol Nurmaqovtyń kózqarasyn aıtyp otyr.
Seıfýllınmen de baılanys jasadym. Ol da Nurmaqovtyń tapsyrmasy bolatyn. Seıfýllınmen áńgimeleskende baıqaǵanym ol da úkimettiń kolhozdastyrý saıasatyna qarsy ekenin biletinmin. Ol keńes úkimetiniń saıasatyna narazy boldy. Men onymen óte jaqsy qarym-qatynasta boldym. Onyń úıinde Almatyda birneshe ret boldym. 1934 jyly Qarqaralyǵa okr.atqarý komıtetiniń tóraǵasy bolyp taǵaıyndalǵanda kezdestim. Sol kezde ol óte qatal ashýmen: tezdetý kerek. Eki qoldy bos qoıyp tynysh otyrýǵa bolmaıdy. Keńes úkimetin tezirek qulatý kerek dedi. Keńes úkimetine qarsy kúreste qandaı taptan shyqsa da, qaı toptan bolmasyn ózin QAZAQ-pyn deıtin azamattardyń bastary birigýleri kerek. Egerde: «Alashordalyqtar, áı, Asylbekov ekeýiń halyqtyń baqyty úshin kúresip edińder, al endi ne nársege qoldaryń jetti dese ne deımiz» – dedi.
Sábıt Muqanov – Jazýshylar odaǵynyń tóraǵasy. Men onymen 1921 jyldan aralasamyn.
Ol Seıfýllınniń óte adal jaqtasy. Jaqyn dosym retinde men oǵan jasyryn uıym jóninde aıttym. Ol bul uıymnyń alǵa qoıǵan maqsatyn qoldaıtynyn bildirdi.
ASYLBEKOVTYŃ bergen jaýaptaryn satqyndyq dep esepteı almaımyn. Onyń bergen jaýaptary Keńestiń tergeýshilerine onsyzda belgili bolatyn. Onyń ústine ol ataǵan qaıratkerlerdiń taǵdyry oǵan deıin sheshilip qoıǵanyn Asylbekov bilip otyr. Endi onyń bergen jaýaptaryn kóńil qoıyp taldasańyz, birde-bir suraǵyna dáldi jaýap bermegen, jaltarma jaýaptarmen qıyn jaǵdaılardan shyǵyp ketkenge uqsaıdy. Biraq onyń 1923 jyldan bergi jaýlary onyń tilimen kolonızatorlar oǵan úkimdi aldyn ala shyǵartyp qoıǵan bolar..
Keńes úkimetiniń saıasatyn birinshi jyldan bastap áshkerelegen aldyńǵy otrıadtyń ishinde bolǵan esil er osylaısha jendetterdiń qolynan qaza tapty. Onyń aty óshpeýge tıis. Altyn árippen jazylyp esimizde máńgilik saqtalýy kerek. ASYLBEKOV ABDOLLA da ALAShtyń adal uly boldy.
Bolatbek NÁSENOV,
tarıh ǵylymynyń doktory, professor.
