Gipotalamus

(Esse)

Propiskadan päterge deiin

Janyna onyŋ jat emes, Fylym men BAQ, media. Basy onyŋ bas emes – Ensiklopediia! (Jurnalistik folklordan)

Osydan şirek ǧasyr būryn, bügingişe aitsaq, Berşügir stansasynyŋ, temirjol boiynyŋ sol kezdegi resmi onomastikasyna süiensek, «Berchogrdıŋ» balasy Berdibai Kemal ekeumiz Aqtöbe oblystyq «Kommunizm joly» gazetine öndiristik praktikaǧa keldik. Būl kommunizmniŋ elesi eptep kömeskilene bastaǧanymen, onyŋ sara joly äli de sairap jatqan kez edi. Ülkendi-kişili basylymdarda «Qaita qūru qaharmandary», «Betbūrys baspaldaqtary» degen aidarlardyŋ aidarynan jel esip tūrǧan tūsy. Jūrt neni qaita qūraryn bilmei janyǧyp jürgen osy bir kezeŋde aitys aqyny Bekūzaq Täŋirbergenov Almatyǧa kelip, «Qaita qūru degende qaita qūru, Atyŋdy qaita erttep, qaita minu!» – dep eldi bir duyldatyp ketip edi. Osyndai ideologiialyq ūstanym qoǧamǧa tirek bolyp tūrǧan däuirde ilmigen şiborbai eki student aqtöbelik saqa jurnalisterdiŋ ortasyna top ete tüstik. Bizdiŋ būl keluimiz keiin osy gazettiŋ bügingi bas redaktorynyŋ orynbasary, ol kezdegi jas tilşi Ertai Aşyqbaevtyŋ «Öndiristik täjiribe» degen öleŋine özek boldy: Aqtöbe, talai erge boldyŋ ystyq, Almatydan keldi, uai, – Syn-baiqauǧa bir ailyq öndiristik, Bauyrjan men Berdibai. Men tülekpin, student būlar äli, Būlar – eskek baǧytsyz qaiyqtaǧy. Joq äzirge baisaldy mūralary, Joq tipti zaiyptary... Jurfakty bitirgenine nebäri eki-aq jyl ötken Erekeŋ: «Däl osyndai säl mūŋsyz, säl baqytty, Men de bolǧam, Kezikpegen eşqandai zarǧa tipti, Keşegi kelgen ordam», – dep bizge qyzyǧa qaraidy. «Sondyqtan da tym ystyq būlar maǧan, Jüremin äridegi eleske erip, Qai siqyr jūtqan bizdi, kim arbaǧan, Osyndai emes pe edik?» – dep student künin saǧynyp eske alady. Al biz qalamy öleŋ sözge de, kösemsözge de jüirik Erekeŋniŋ qabiletine qairan qalamyz. Ädette aqyndardyŋ maqala jazuǧa qyry bola bermeuşi edi...

Sol öndiristik praktikada öndirip jazyp jürgen kezimizde Aqtöbeniŋ bükil jurnalister qauymy Almaty jaqtan estilgen bir jaŋalyqqa eleŋ etti. Ertai Aşyqbaevpen birge oqyǧan Maqsat Täjimūratov üi alypty! Oqu bitirgenderine üş-tört jyl bolǧan jas jurnalister osyǧan qatty quandy. Äsirese, Nūrmūhamed Diiarov özi üi alǧannan beter mäz boldy. «Äi, dūrys bolǧan eken. Jaqsylap bir jazatyn boldy endi!». Bylai qarasaŋ, jai ǧana habar. Kim üi almai jatyr?.. Biraq soǧan eldiŋ edäuir eleŋdeskenine qarap, «Būl bir myqty jigit boldy-au, şamasy...», – dep oi tüidik. Äsirese, torǧaidyŋ ūiasyn yqtasyn köretin Berdibai ekeumiz sekildi jalaŋaiaq student üşin üi alǧandardan artyq baqytty adam joq.

Sol kezde Maqsat turaly ne biletinimdi eske tüsire bastadym. Ol bärimizdiŋ besigimiz bolǧan besinşi jataqhanada köp körinbeitin. Sirä, erterek üilenip, päterge şyǧyp ketse kerek. Ekinşi kursta oqityn kezimiz edi. Bir küni ūzyn dälizde besinşi kurstyŋ studentteri şyǧarǧan qabyrǧa gazetiniŋ iluli tūrǧanyn kördik. Jalpy, būlar özi qyzyq kurs. Basqa kursqa qaraǧanda syrany öndiriŋkirep işedi. Bireui: «Sau kezimde Aibas – studsovet, mas kezimde men – studsovetpin!» – dep teŋselip jüredi. Taǧy bireui tün işinde jataqhanaǧa tapanşa alyp keledi. Ol tapanşa älde Otan soǧysyna, älde Azamat soǧysyna qatysqan bireudiŋ atasynyŋ qaruy bolyp şyǧady. Üşinşi bireui sony körip, «Qadirli ata, sen bizdi kinälama, Erjettiŋ dep qolyŋdy barǧa malyp, Ras, bizder öziŋdei qaru alyp, Revoliusiia jeŋisin qorǧamadyq», – dep Şahanovtyŋ keipine enip, öleŋdetip otyrady. Osyndai minezi qiqy-jiqy birtürli kurstyŋ şyǧarǧan gazeti de basqalardykine ūqsamaidy. Sirä, besinşi kurstyqtardyŋ birinşi kurstyqtarmen dästürli kezdesuine arnap şyǧarylǧan siiaqty. Sol kezdiŋ özinde tanylyp qalǧan aqyndar Ertai Aşyqbaevtyŋ lirikalyq, Mūratbek Düisenbekovtiŋ syqaq öleŋderi jariialanǧan. Sonyŋ işinde bir maqala erekşe közge ūryp tūr. Taqyryby – «Limbus gipotalamus, HHI ǧasyr jäne biz». Avtory – Maqsat Täjimūratov. Mässaǧan! Mūnyŋ «limbus gipotalamusy» nemene boldy eken? Oqi bastadyq. Öz däuirinen jiyrma-otyz jyl alǧa ozyp, keler ǧasyrdy suretteidi. Özimen birge oqyǧandardyŋ keleşegine boljam jasaidy. Biri jazuşy, biri ǧalym, biri dökei... Maqsattyŋ «Gipotalamusynda» Qapşaǧaidyŋ töŋireginde ülken qala ornaǧan. Jaŋaǧy däuler men dökeilerdiŋ bäri sonda qyzmet isteidi. Al endi jazuy degen keremet. Bolaşaqta jurnalistikanyŋ jampozy bolatyny birden baiqalyp-aq tūr. Sodan kitaphanaǧa baryp, sözdik aqtaraiyq. Söitsek, bizdiŋ diŋkemizdi qūrtqan «gipotalamus» adam miynyŋ talamustan (köru tömbesi) tömengi böligi eken. Köpqyrly fiziologiialyq mindet atqarady. Anatomiialyq tūrǧydan gipofizben jäne limba jüiesimen tyǧyz bailanysty. Iаǧni, midyŋ şamadan tys jetiluine mümkindik beredi. Demek, aldaǧy bolaşaq turaly da mälimet aluǧa bolady. Mine, bar bolǧany besinşi kurs studentiniŋ qalamy qalai-qalai oiqastap jürgenin aŋǧarǧan şyǧarsyz. Basqa bireu bolsa, talamus-salamussyz-aq pälenbai ǧasyrǧa qiialmen saiahat jasai berer edi. Al būl keleşekke oişa saparynyŋ özin ǧylymi negizdeidi. Osy salany zertteuşilerdiŋ, iaǧni, gipotalamustanuşylardyŋ myǧym logikasyna süienedi. Aitpaqşy, «Qazaq universiteti» gazetinen taǧy bir maqalasyn oqyǧan ekenmin-au. Birde qazaq kinosynyŋ qara nary Asanäli Äşimov studenttermen kezdesuge kelgen-di. Sonda ūlt tarihyna arnalǧan filmder turaly äŋgime boldy-au deimin. Sol jiynnan jazylǧan student Maqsat Täjimūratovtyŋ maqalasy «Ot! Ot!» dep bastalatyn. Äri qarai «qyrda qyrqysyp, oida aiqasqan» degen tärizdi sol jyldardaǧy qatarlastarynyŋ oiyna kele bermeitin tirkester tüidektelip tüsedi. Būl jurfakqa tüsken bar balanyŋ «Ana... Osy bir üş äripte qanşama tereŋ maǧyna bar deseŋizşi» dep bastalatyn maqalalar jazatyn kezi edi... «Propiskadan päterge deiingi» (Onyŋ osylai atalatyn bir maqalasy bar edi) tauqymetti bastan ötkergen jas jurnalist keiin üi alǧan soŋ qalamyn kösile siltedi.

Talǧamy biik, tanymy tereŋ

Jaqsylarmen jüieles, Masondarmen «jūraǧat», Miy onyŋ mi emes – Memlekettik mūraǧat! (Jurnalistik folklordan)

Jūrt auzynda esimi köp atala bergen soŋ, eŋ bolmasa türin köreiik dep Maqsatty izdegenbiz. Joq. Jataqhanaǧa jolamaidy. Diplom jazyp jatqanǧa ūqsaidy. Jalpy, saiaq jüretin sekildi. Keiin bir-eki jyl ötkennen keiin kördik. Ortadan säl joǧary boiy bar taramys qara jigit eken. Tanymaityn adamyna tosyrqai qaraidy. Zauqy soqpasa, eşqandai äŋgimege qosylmaidy. Keiin jaqyn aralasqan soŋ, älgi aqtöbelikter börkin aspanǧa atyp quanatyn üiin de kördik. Adam ainaluǧa kelmeitin bir jarym bölmelik şaǧyn päter. Biraq sol şaǧyn päter şiryqtyrdy ony. Tabany kürektei on bes jyl tūrdy. Eŋ täuir dünielerin sol qūrqyltaidyŋ ūiasyndai qūthanasynda otyryp jazdy. Oqyǧan-toqyǧany köp. Bilmeitin deregi joq. Eki tilde erkin jazady. Kez-kelgen mälimetti miynyŋ qyrtys-qyrtysynan suyrtpaqtap ala beredi. Öz basym osy uaqytqa deiin Maqsattyŋ tosylyp qalǧan taqyrybyn körgenim joq. Tarihi derekterdi jatqa soǧady. Mäseleni jerine jetkize taldaidy.

Qazaqtyŋ beldi basylymdary «Bilim jäne eŋbek», «Jalyn» jurnaldarynda, «Sosialistik Qazaqstan», «Örken», «Qazaq ädebieti», «Ana tili» gazetterinde qyzmet istedi. Sanaǧa syna qaǧu mümkin emes qasaŋ kezeŋniŋ özinde onyŋ maqalalary auyq-auyq eldi dür silkindirip tūratyn. Äsirese, «Sosialistik Qazaqstanda» jariialanǧan «Telefonmen tas atu» degen maqalasy, «Jalynda» jaryq körgen «Propiskadan päterge deiin» degen sosiologiialyq ocherki jyl boiy oqyrmandar talqysyna özek bolǧany esimizde.

«Jalyn» jurnalynyŋ jauapty hatşysy bolyp qyzmet istep jürgen ol bir küni komsomoldyŋ Ortalyq Komitetine auysyp ketti. Baspasöz sektorynyŋ meŋgeruşiligine taǧaiyndalypty. Bügingişe aitsaq, baspasöz hatşysy. Maqsat Täjimūratov būl qyzmetinde elge paidasyn köbirek tigizdi. Qazaq basylymdarynyŋ jurnalisterin bükilodaqtyq keŋesterge, «Komsomolskaia pravda», «Sobesednik» gazetterine, «Komsomolskaia jizn» jurnalyna täjiribeden ötuge köptep attandyrdy. Būl atalǧan basylymdardyŋ asyǧy alşysynan tüsip tūrǧan şaǧy. Barǧan adam birdeŋe üirenbei qaitpaityn. Jas qalamgerlerge septigi būdan da köbirek tiiui mümkin edi. Biraq Maqsattyŋ būl qyzmetke taǧaiyndaluy komsomoldyŋ qairaty qaitqan kezine tap keldi. Mäskeude ötken VLKSM HHI sezinen keiin komsomoldyŋ buynynan äl ketti. Aitpaqşy, osy sezde sol tūsta Qazaqstan komsomolyn basqarǧan İmanǧali Tasmaǧambetovtiŋ VLKSM Ortalyq Komitetiniŋ birinşi hatşysy qyzmetine ūsynylyp, odan özi bas tartqanyn büginde bireu bilse, bireu bilmes. Komsomoldyŋ jyldar boiy qalanǧan qyzyl kirpişiniŋ müjile bastaǧanyn baiqaǧan Maqsat özgeşe jol izdegen siiaqty. Ūzamai KazGU-diŋ aspiranturasyna tüsti.

– Oilap-oilap ǧylymmen ainalysqandy jön kördim, – dedi bizge. – Fūmar Qaraştyŋ şyǧarmaşylyq mūrasyn zertteimin. Ädebiettegi aqtaŋdaqtarǧa türen salatyn kez keldi. Saǧan aitarym, öziŋ de ǧylymǧa kel. Eŋ dūrysy – osy. Basylymdardyŋ baǧytyn baiqap tūrsyŋ ǧoi. Akademik Zeinolla Qabdolov aǧamen tanystyraiyn. Taqyrybyŋdy bekit. Şynynda da, būl naryqtyŋ dauyly tūryp, eldiŋ irgesin şaiqai bastaǧan kezeŋ edi. Birde qarajat joq, birde qaǧaz joq. Biz qyzmet istep jürgen «Leninşil jas» gazetiniŋ şyqpai qaluy jiiledi. Būryn aptasyna bes ret şyǧyp kelgen basylymnyŋ endi üş ret şyǧuy mūŋ bop qaldy. Gazet şyqpaǧan künderi jūrt dem alady. Qysqasy, aptanyŋ üş-tört küni ǧana jūmys. Şynynda da, nege osy qyruar uaqytty paidalanbasqa degen oi keldi.

Sodan Maqsat meni dedektetip otyryp, akademik Zeinolla Qabdolovqa ertip keldi. Ädebiettegi aqtaŋdaqtarǧa bailanysty taqyryp beruin ötindi. Akademik birden «Mūrat Möŋkeūlynyŋ ädebi mūrasy» degen taqyrypty bekitu jöninde qolma-qol tapsyrma berdi. Qazaqtyŋ aqiyq aqyny, zar zaman ädebietiniŋ tūlǧaly ökili Mūrat Möŋkeūlynyŋ ardaqty esimi endi ǧana aqtalǧan tūs edi. Biz ǧylymǧa osylai keldik. Jetekşimiz – Qabdolov, jas keŋesşimiz – Täjimūratov. Özimnen bar-joǧy üş-aq jas ülken jigit köp närsege üiretti. Qoldaǧy derekterin jüielep, kartoteka jasaudyŋ känigi mamany eken. 1993 jyly 28 jeltoqsanda Abai atyndaǧy Almaty memlekettik universitetinde kandidattyq dissertasiiamyzdy birge qorǧadyq. Qorǧaǧan soŋ jaiylǧan dastarhan basynda belgili şyǧystanuşy, tanymal aqyn Ötegen Kümisbaev: «Mahambettei ötkir bol, üş-tört jylda doktor bol!» – dep bata berdi. Alaida Maqsat Mahaŋdai ötkir boluyn bolǧanmen, üş-tört jyl tügili jiyrma jylda da doktor atanbady. Qazaq ädebietindegi jädidşildik aǧymy turaly doktorlyq taqyryby baiaǧyda bekigen-dı. Biraq şyǧarmaşylyq önimin iin qandyryp ileitin baiaǧy ädetine basyp, asyǧa qoimady. Söitip, Öteş aǧamnyŋ tilegi küni büginge deiin oryndalǧan joq. Onyŋ esesine, Şäŋgerei Bökeev, Fūmar Qaraş, Batys Alaşorda turaly soqtaly zertteu kitaptaryn jazdy. Oiy oqşau, talǧamy biik, tanymy tereŋ zertteuşimen ǧylym doktorlarynyŋ köpşiligi sanasady. Teginde, ǧylymnyŋ deŋgeii ataqpen emes, abyroimen ölşenetin siiaqty ǧoi.

Tosyn taqyryptyŋ tamyrşysy

Talai oidy paryqtap, Taŋǧaldyrdy halyqty, Aǧaevty anyqtap, Taǧievty tanytty. (Jurnalistik folklordan)

Ol ylǧi da tosyn taqyrypty tauyp alady. Sol taqyryptyŋ töŋiregin üŋgip, erinbei-jalyqpai derek izdeidi. Jurnalistik äbjildik pen zertteuşilik zerde bir maqsatqa jūmyldyrylǧan soŋ būl eŋbegi jemis bermei qoimaidy. Jūrtqa äbden tanys taqyryptyŋ öziniŋ qalyŋ el baiqai bermeitin qaltarys tūstaryna üŋiledi. Mäselen, qazaqtyŋ batyr qyzy Mänşük Mämetovany eldiŋ bäri biledi. Sol Mänşükti bauyryna basyp, äkesi retinde tärbielep-ösirgen Ahmet Mämetovtiŋ Alaşordanyŋ beldi qairatkerleriniŋ biri bolǧany jöninen de jūrtşylyq edäuir habardar. Al Maqsat būǧan qosa Mänşüktiŋ öz äkesi Jeŋsikäli jöninde de qyzyqty mälimetter ūsynady. Batyr qyzdyŋ jaqyn aǧaiyndarynyŋ keiingi taǧdyrynan syr şertedi.

Student kezinde özi jaldap tūrǧan päterdiŋ iesi Manal kempirdiŋ auyzşa deregi boiynşa keiin onyŋ äkesi, alaşordaşy Nūǧyman Zalievke qatysty qyruar dünielerdi izdep tabady. «Qaibir jibektei esilgen minezi bar batys qyzynyŋ» dep özi aitqandai, Manal apasyna qystyŋ küni aq şūnaq aiazda päterinen quyp şyqqan qatigez keiuana dep qaramaidy. Asyldyŋ tūiaǧy, altynnyŋ synyǧy, jaqsynyŋ közi dep baǧalaidy ony. Alaş arystarynyŋ biri Nūǧyman Zalievtiŋ ömirine qatysty tyŋ derekterdi ūsyna otyryp, «Käbisa jyl» degen maqalasyn jazyp şyqty.

Şäŋgerei Bökeevtiŋ qoldauymen 1911 jyly jaryq körgen «Qazaqstan» gazetin şyǧaruǧa qarjy bergen Äzirbaijannyŋ mūnai alpauyty, general Zeinel-Fabiden Taǧiev turaly jazu üşin Bakuge arnaiy sapar şekti. Söitip, HH ǧasyr basyndaǧy ziialylar ömirin zertteuşiler ǧana biletin tegeurindi Taǧievtiŋ tūlǧasyn qalyŋ qazaqqa keŋinen tanytty. Būrynyraqta Vena qalasynda issaparda bolǧan kezimızde Äzerbaijan delegasiiasynyŋ ökilderimen äŋgimelesip otyryp, Taǧiev turaly söz qozǧadyq. Olar: «Sender ony qaidan bilesiŋder?» – dedi jūlyp alǧandai. Män-jaidy estigen äzerbaijan bauyrlarymyz şeksiz razylyǧyn bildirdi. Soǧys jyldarynda qazaq jerine qūpiia tapsyrmamen jiberilgen barlauşy Älihan Aǧaev turaly «Laqap aty – «Aǧaev» atty maqalasy eldi eleŋ etkizdi. «Ana tili» gazetiniŋ birneşe sanyna jariialanǧan osy dünieni jūrt izdep jürip oqyǧanyn közimiz kördi. 1944 jyly Atyrau jerine tüsirilgen öŋkei qazaq jigitterinen qūralǧan desanttar tobynyŋ taǧdyry, osy qūrylymnyŋ jetekşisi Älihan Aǧaevtyŋ qyzmeti jönindegi bailam-baiyptamalar eşkimdi de beijai qaldyrmaityn edi. Qazaqtyŋ äigili üş biiniŋ biriniŋ ömir tarihyn özgeşe közqaraspen zerdelegen «Äiteke bidiŋ mūrasy men mirasy», Mahambet ömiriniŋ qaltarys tūstaryn beinelegen «Dulyǧasyz Mahambet», Alaş kösemi Mūstafa Şoqai tūlǧasynyŋ jūrt bile bermeitin qyrlaryna türen salǧan «Şyn Şoqai», iahudilik sananyŋ jai-japsaryn baiandaǧan «Türkistannan tabylǧan Tora» atty zertteu maqalalaryn ūsynyp, qalyŋ oqyrmanǧa qūnarly ruhani azyq berdi. Äsirese, halqymyzdyŋ ardaqty perzenti Aqseleu Seidimbek turaly jazǧan «Joqşy izben keledi» atty essesi qara sözben jyrlaudyŋ ülgisi bolyp şyqty. Türki düniesi masondarynyŋ tabiǧatyn tanytqan maqalalar seriiasy da oqyrmandy tanymdyq derektermen baiytty. Aita ketu kerek, Maqsat Täj-Mūrat – qazaqtaǧy tūŋǧyş masontanuşy (şetelde masonologiia – tarih ǧylymdarynyŋ pänsalasy retinde äldeqaşan damyp ketken). Bir sözben aitqanda, Maqsattyŋ maqalalary – ǧylym üşin jaŋalyq, baspasöz üşin sensasiia. Ilgeride KazGU-diŋ aspiranturasynda oqyp, äri «Ana tili» gazetiniŋ tilşisi bolyp qyzmet istep jürgeninde, alty ai boiy saparlap, Mäskeu, Sankt-Peterburg, Qazan, Ufa, Astrahan qalalaryndaǧy mūraǧattardy süzip şyqqany bar. Sol mälimetteri äli künge deiin jazǧan-syzǧan dünieleriniŋ tamyryna qan berip keledi. «Ana tili» gazeti alǧaş aşylǧan jyldarda tildi damytyp, terminderdi qalyptastyruǧa ülken üles qosty. Şymkenttik bir ǧalymnyŋ qazaq äskeri terminderi turaly kitabyna pikir jazyp otyryp, onyŋ «ūlan» degen ūǧymdy ūsynǧanyn kördi. Sony negizge alyp, «Siynǧany – iman, süiengeni – halyq» dep taqyryp qoiyp, äskeri ataular jöninde maqala jazdy. Köp tilegi bir jerge toǧysqan bolar, keiin «ūlan» sözi «gvardiianyŋ» audarmasy retinde bekitildi. 80-jyldardyŋ basynda Äuezovtiŋ mūrajai-üiinde ötken Halyq universiteti däristerine qalmai qatysqan Maqsat Isläm Jarylǧapov sabaǧynda «sivilizasiia» atauyn «örkeniet» dep qazaqşalaǧanyn estip, osy sözdiŋ özi qyzmet isteitinin «SQ» arqyly qoldanysqa enuine sebepşi boldy. Al endi qazir köpşiligimiz qoldanyp jürgen «aqmyltyq jurnalist» degen tirkes – Maqsattyŋ töl tuyndysy. Būl tirkesti eŋ aldymen Qainar Oljai turaly pikir bildirgende qoldandy. Baspasöz töŋiregindegi ūǧymdardy qazaqy oralymmen örnekteidi, kesteli sözben tüiindeidi. Biz: «Maqalanyŋ nobaiy bar», – desek, ol: «Jazar düniemniŋ tösegi saluly», – deidi. Biz: «Jazudy uaqytşa toqtatamyn», – desek, ol: «Soqany suyratyn şyǧarmyn», – deidi. Baspasözdi basqa sözben bylǧamaidy. Qaltaly baspasözdiŋ de, baltaly baspasözdiŋ de baqşasyna jolamaidy. Öz soqpaǧymen, öz sürleuimen jüredi.

Ösken jeri – kişi auyl, Öngen jeri – üş auyl...

Jortyp jürip bir özi, Tyndyrǧany köp endi. Minezi me, minezi, ...Oŋyp tūrǧan joq endi. (Jurnalistik folklordan)

Atyrauda tudy. Almatyda ösip-jetildi. Astanaǧa at basyn būrdy... Soŋǧy jyldarda «Qazaq ädebieti» gazeti bas redaktorynyŋ orynbasary, «Ana tili» gazetiniŋ bas redaktory bolǧan ol keiın «Astana» jurnalynyŋ tizginin ūstady. Ūlttyq müddeni qalaityn talantty jigitterdiŋ elordaǧa şoǧyrlanǧany dūrys-aq. Osyndai oidy aqtöbelik aqyn Ertai Aşyqbaev ta «Astana» jurnalynyŋ bas redaktoryna hat» degen eksperimenttik öleŋinde aityp ötedi: Keide aspannan tanityn jas tamady, Izdei me bizdi köl-kökorai, jaz-qūraq? Aitaiyn, «Astanany» basqarady, Mysaly, meniŋ kurstasym Maqsat Täj-Mūrat. Kürsinsin nesine ökpelep – Būǧan eşqandai qarsy emes jastyq-derek. Redaktorlar Astanaǧa köp kerek, Astanaǧa, Beu, biraz bastyq kerek.

Bas redaktor «Astana» jurnalynyŋ tür-sipatyn özgertti. Jurnaldyŋ birneşe qosymşalaryn aşyp, birinen soŋ biriniŋ tūsauyn kesti. Jaŋa astanadaǧy jarasymdy tirşilik turaly oi-tūjyrymdaryn körkem sözben aişyqtady.

Qara sözdiŋ has şeberi Asqar Süleimenovtiŋ «Minezsiz adam – minezsiz jylqy» degen tūjyrymy bar. Bizdiŋ keiipkerimiz de bir qaraǧan adamǧa öte tūiyq körinedi. Özi eşqaşan aldymen aşylmaidy. Äldebir närseni däleldep kökezu bolyp jatqandardyŋ äŋgimesine aralasuǧa da qūlyqty emes. Äitpese, ensiklopediia tektes zerdesi kez-kelgen taqyrypta aitysqa tüsuge mümkindik beredi. Türine qarap aitylyp jatqan äŋgimeden mülde habarsyz eken dep oilaisyŋ. Biraq bir-eki auyz til qatysqan soŋ olai emes ekenine köziŋ jetedi. Şeşilip söilep ketse, ūzaqqa şauyp, miyŋdy su qylyp jiberetin ädeti joq. Az söileidi, däleldi pikir aitady, sonyŋ özinde saǧan qajetti aqparattyŋ bärin berip ülgeredi. Basynan artyq söz asyrmaidy. Namysyn eşkimge taptatpaidy. Alda-jalda bireu-mireu qytyǧyna tise, janartaudai atylady. Sol kezde baiaǧy «Vezuviidiŋ» ekpini bizdiŋ keiipkerdiŋ janartauynyŋ jalynynan sadaǧa ketsin. Jalpy, janartaular atylǧan kezde jaŋa taular tüziledi, jerdiŋ qyrtysy özgeriske tüsedi. Sol sekildi Mäkeŋniŋ anda-sanda birnärseni közdegennen emes, tözbegennen atylatyn janartaularynan keiin de ainalanyŋ qyrtys-tyrtysy eptep jöndelip qalady. Sodan soŋ qaitadan tomaǧa-tūiyq küige tüsedi. «Qartau» degen maqalasynda özi jazǧandai, «Yzaqor, şaia minezim keiinirek bilindi ǧoi, al ol zaman toptanyp tūrǧan jannyŋ qasyna baryp, sälem beruden imenşekteitin naǧyz «antrofob» edim» deitin keiipke enedi. Osydan bıraz jyl būryn namazǧa jyǧyldy. Sondaǧy bir nieti namazben keletin körkem sabyrdyŋ kömegimen jürekti ornyqtyru bolatyn. Maqsattyŋ «Limbus gipotalamus» dep atalatyn şyǧarmaşylyq teoriiasy onyŋ syrtqy bolmysyn özgerte almady. Sodan beri otyz alty jyl ötse de äli sol qalpy. «Käbisa jyl» atty maqalasynda özi beinelegendei, «Taban audyŋ közine tūrmaityn kökserke siiaqty şyltyryqtai» keipinen köp özgere qoimady-au. Qatarlastarynyŋ birazy kebeje qaryn, keŋ öŋeş, syrnaiköz, töbeltaz, oima taz, qasqa bas... Al jasy alpystan asqan Mäkeŋniŋ tūla boiynda qyrym et joq, bir tal şaşy da tüspegen. Bäigege şabatyn tūlpardai jarap tūr. Öziniŋ gipotalamus tūjyrymyna süienip, uaqyt maşinasyna minip, jiyrma birinşi ǧasyrdyŋ jiyrma bırınşı jylyna lezde zyryldap jetip kelgen siiaqty äser qaldyrady. «Ösken jeri – kişi auyl, öngen jeri – üş auyl» dep bir aqyn aitqandai, Batysta tudy, Jetisuda jetildi, Arqanyŋ törine kelip tuyn tikti. Sosyn Almatysyna qaita oraldy. Qazır bıryŋǧai şyǧarmaşylyq jūmyspen ainalysady. «Tyŋda, Qastek, Qaskeleŋ!» dep Jambylşa jyrlap qoiyp, Qaskeleŋnıŋ törındegı jaily qonysynda jaiǧasyp alyp, ǧalamat dünieler jazyp jatyr. Būiyrsa, oqityn bolamyz älı...

* * *

Teŋdessız talant Maqsat aǧamnyŋ tuǧan künı de töbe körsetıp tūr! Aman jürıŋız! Sonau student kezımızde-aq özıŋız sanamyzǧa sıŋırgen gipotalamus teoriiasynyŋ tūǧyry berık bolsyn!

Bauyrjan OMARŪLY