Ⓒqamshy.kz
Memlekettık syilyqtyŋ laureaty, jazuşy-dramaturg Dulat İsabekov – qazaq ädebietınıŋ qadırlı aqsaqaly. 1980 jyldary jazǧan prozalyq şyǧarmalary älı de qoldan-qolǧa tüspei oqylady. Prozadan dramaturgiiaǧa oiysqanyna da bıraz jyldyŋ jüzı boldy. Pesasy London sahnasynda qoiylyp, byltyr bır jelpındık. Qamshy.kztılşısı qalamgermen äŋgımelesıp qaitty. Būl sūhbatta jazuşy postmodernizm ökılderın soiyp saldy. Özınıŋ mahabbat hikaiasyn da jasyrmai aityp berdı.
–Täuelsızdık kezeŋınde jazylǧan şyǧarmalaryŋyzdyŋ basym köpşılgı dramaturgiia janrynda. Prozadan alşaqtap kettıŋız be?
– Soŋǧy kezde pesaǧa köp moiyn būrǧanym ras. Öitkenı prozadan görı dramaturgiia maǧan tiımdı boldy. Bırınşıden, körermenmen tıkelei bailanys. Roman, povest jazsaŋ, ony kımnıŋ qalai qabyldaǧanyn bılmeisıŋ. Ol keide oqylmai da qalady. Ekınşıden, kıtaptyŋ taralym sany da qysqaryp kettı. Bır kıtap 1000-2000 danamen şyǧady. Ol, tıptı, eşkımnıŋ qolyna jetpeidı. Al pesa jazu äldeqaida tiımdı jäne körermenmen de bırden kezdesesıŋ. Zal jäne körermen. Qoiylym aiaqtalǧan kezde körermennıŋ pıkırı qol soqqandarynan-aq körınıp tūrady. Ūnamaǧan jerınde ünsız qalǧanyn, ışı pysqanda jan-jaǧyndaǧylarmen äŋgımege kırıskenın, qoiylymǧa degen körermennıŋ yqylasyn köresıŋ. Körermen – synşy. Basqa synşylar sekıldı köp sözben kemşın tūstaryn aityp jatpaidy, özderınıŋ reaksiiasy arqyly jetkızedı. Şyǧarmanyŋ qalai şyqqanyn ekı saǧatta bılıp alasyŋ. Qazır körermen oqyǧannan görı körgendı jön sanaidy. Täuelsızdık alǧannan keiın bır-ekı äŋgıme jazǧanym bolmasa, prozaǧa qaita kele almai jatyrmyn. Bıraq prozaǧa oralu – ışkı armanymnyŋ bırı.
– Al şyǧarmalaryŋyzdaǧy keiıpkerlerdıŋ prototipterı kım?
– Keiıpkerler ömırden alynady, oidan da şyǧady. Bır oqiǧany bastan-aiaq körmeseŋ de, är jerde şaşylyp jatqan närselerdıŋ basyn qosasyŋ. «Qarǧyn» romanynyŋ basty keiıpkerı Jasynnyŋ prototipı – Asqar Süleimenov. Roman jazylǧannan bergı 38 jylda osyny aityp kelemın. Jasyn – jiyntyq obraz, bıraq men o basta Asqar Süleimenovtıŋ özıne de aitqanmyn «Sız turaly dokumentalnyi roman» jazyp jatyrmyn» dep.
Ⓒqamshy.kz
Jaqsy köretın jandardyŋ qosylmaǧany jaqsy…
– Al on segızdegı örımdei jas Baǧila şe? Asqar Süleimenovtıŋ ömırınde bolǧan ba? – Joq, bolǧan joq. Şet jaǧasy ǧana körındı. Däl romandaǧydai bolǧan joq. Qazaqta ondai qyz bolu qaida?! Baǧila – är qazaqtyŋ qyzy sondai bolsa eken degen armanymnan tuǧan obraz. – «Qarǧyn» romanyn ärkım ärtürlı qabyldaidy. Al avtordyŋ şeşımıne köŋılıŋız tola ma? – Avtordyŋ şeşımı aityldy. Romandy jerge tüsırmei aiaqtadym. Jerge tüsırsem, üirenşıktı tırşılık bastalyp ketetın edı. Ekeuı üilendı delık. Ne özgeredı? Mahabbat üşın üilenu basty maqsat emes. Bır-bırın jaqsy köretın adamdardyŋ, tıptı, qosylmaǧany jaqsy. – Nege? – Romanda menıŋ ideiam solai boldy. «Adam ömırden bır adamdy jaqsy körıp ötu kerek» degen ūstanymdy ūstandym. Mahabbatty nekenıŋ kuälıgıne ainaldyru – keiıpker üşın qorlyq boldy. Saiasat degen bır basqa, senzura degen de bölek. Al adamnyŋ ışındegı tūsaudy jeŋu qiyn. Özı bır jandy süiedı, bıraq özınıŋ üiınde äielı men ekı balasy otyr. Jaqyndaryna, tıptı, taǧdyrǧa qarsy şyǧu – oŋai, al romanda ondai qadamǧa barmau – adamgerşılık. Özı köŋılı qalaǧan adamymen bırge bolmauynyŋ astarynda adamgerşılık degen qasiet jatyr. Öz otbasyn nege tastap ketuı kerek? Sonda adamnyŋ sezımı ülken qūrbandyqty talap ete me? Al ekı keiıpker qosyla qoisa, eş qyzyǧy bolmaityn edı. Keiıpkerdıŋ obrazy da dūrys aşylmaityn edı. Jasyn – ömırge aşuly adam. Bolmysy ba, bıtımı de tym bölek. Ol adamgerşılıkten attamady.Oiymnan şyqpaityn ekı qyz bar...
– Al özıŋızde nekemen ölşenbeitın mahabbat boldy ma?
– Boldy ǧoi, nege bolmasyn?! Men ädebietke erte aralastym. Universitette oqyp jürgende kıtaby şyqqan jıgıttı kım jaqsy körmeidı? Aqşam da bar. Men kinoǧa da erte aralastym. Sol kezde talai oqiǧalar boldy. – Jiı ǧaşyq boldyŋyz ǧoi demek? – Ǧaşyq boluyn boldym. Işınde erekşelerı de boldy. – Sol erekşe qyzdar esıŋızde me? – Oiymnan älı de bolsa şyqpaityn ekı qyz bar. Obal jasadym dep oilap jüremın. Äielıme üilenetın kezde kenetten eş eskertpesten özgege auyp kete saldym ol qyzdan. Būiryq degen sol şyǧar… Men besınşı, ol törtınşı kursta. Ol qyz Fransuz kafedrasynda oquşy edı. Qatty jylaǧany älı köz aldymda. Üide suretı bar. Aman bolsa, bır jolyǧyp, aiaǧyna jyǧylyp, keşırım sūrasam deimın. Senıŋ obalyŋa qaldym, menen qatelık kettı dep aitqym keldı. Ekınşısı Almatyda. Kino salasynda jür qazır. Ara-tūra kezdesıp qalamyz.
Ⓒqamshy.kz
Duana men qaiyrşyǧa syra äpergem…
– Qabır qazuşy turaly jazylǧan «Süiekşı» povesıŋızdıŋ jazylu tarihyn aityp berseŋız. Povestı jazu üşın mola qazuşymen araq ışkenıŋız ras pa? – Mola qazuşymen araq ışu – künä. Qabırşınıŋ jai-küiın kördım. Jerdıŋ miy şyǧyp ketken batpaqty künde bır kısı qaitys bolyp, zirat basyna bardyq. Sol kezde jantalasyp mola qazyp jatqan ūlty tatar nemese noǧai er adamdy kördım. Kürektıŋ sabyna deiın batpaq edı. Sol kezde sol mola qazuşyǧa ūzaq qarap tūrdym. «Kım? Qandai adam? Būl da anadan tudy ǧoi. Būl anasyn emıp jatqanda şeşesı qalai jūbatty eken? Ülken ümıt artty-au osy balaǧa. «Aqyn bolasyŋ ba, äkım bolasyŋ ba? Menıŋ balam sondai bolady» dep armandaǧan şyǧar, qiialdaǧan şyǧar. Bıraq mola qazyp kün köredı dep armandaǧan joq qoi. Adamnyŋ ömırı qandai? Būl da üiıne jūmystan keldım dep barady ǧoi. Aldynan kımder şyǧady? Otbasy bar ma eken? Äielı men bala-şaǧasy şe? Üiıne barǧanda ne söilesedı eken? Äielımen qai taqyrypta äŋgıme aitady? Nege küledı? Nege qaiǧyrady?» degen oilar boldy. Eşkım aldyna şyǧyp kete almaityn tırşılık degen qiyn. Erteŋ de, bırsıgünı de keletın jūmysy osy. «Osyǧan qanaǧattana ma eken? Balasyn qandai ruhta tärbieleidı eken? Üiıne barǧanda «äke» dep aldynan şyǧa ma eken balalary?». Osy qiial ary qarai jetelep kete berdı de, sol molanyŋ basynda tūryp-aq oi tudy. Jazu kerek eken dedım. Ol tek ömır boiy mola qazbaidy. Sol mola qazuǧa jetu üşın de ömırden köp teperış körgen boluy kerek. Mümkın duana boldy, qaiyrşy boldy. Sol şyǧarmany jazu barysynda duana men qaiyrşylardy jinap, syra äpergenım bar. Syra äperdım de, äŋgımelerın tyŋdadym. Ärkımnıŋ taǧdyry ärtürlı. Osynyŋ bärın jazyp bolǧan soŋ Asqar Süleimenovke oqyttym. Ol «Süiekşı» dep qoi», – dedı. – «Äpke» pesasynyŋ jelısımen serial tüsırılgenı bärımızge mälım. Serial köŋılıŋızden şyqta ma? – Joq, şyqqan joq. Ekı saǧattyq oqiǧany 18 bölımge şaşyp jıbergende, bır oqiǧaǧa kelesı bölımge deiın suyp qalady. Al teatrda ol ekı saǧat somdaldy. Ekı saǧat ışınde bırde jylaisyŋ, bırde külesıŋ. Negızı bır janr ekınşı janrǧa auysqan kezde köp närsenı joǧaltady. Ony «GauHartastan» bıldım.«Gauhartasty» estıgende közımnen jas sorǧalady…
– Al «GauHartas» obrazynyŋ astarynda ne jatyr? – Sūlulyq turaly än jazǧysy kelgen kompozitordyŋ şyǧarmasy būl. Universitet bıtırgen soŋ menı äskerge alyp kettı. Özım üilengenmın. Ol kezde QazMU-da äskeri kafedra bolǧan joq. Mäskeudıŋ tübınde Kubinka degen jer bar. Keŋes odaǧyndaǧy eŋ ülken äskeri bölım sol jerde boldy. Batalonda küzette tūrǧan kezde temekı tartuǧa, gazet oquǧa bolmaidy. Qalyŋ orman ışınde ekı saǧat postta tūramyz. Özımızdıŋ ne küzetıp tūrǧanymyzdy özımız bılmeimız. Auyldyq jer bolǧan soŋ jergılıktı jerdıŋ adamdaryn körıp qalamyz. Bır künı «Maiak» radiosynda Bibıgül Tölegenova «Gauhartasty» aityp jatty. Sol sätte közımnen jas sorǧalap kettı. Özım ormannyŋ arasynda tūrmyn, üige degen saǧynyşym taǧy bar. Bibıgül jäne jandy dauys. «Qai orys eken Bibıgüldı tyŋdap bara jatqan?» – dep oiladym. Almatyda qanşa tyŋdaǧanymmen, sol jerde tyŋdaǧanym erekşe. Ne degen sūlulyq! Ne degen mädeniet! Sözı men änı qandai qabysyp tūr! Osy jaiynda men nege eşteŋe jazbaimyn dep oiladym. Äŋgıme, maqala bolsyn jazu kerek dedım. Äsemdık pen näzıktıktı tüsınbeu, adam janyn tüsınbeu, ändı tüsınbeu kez kelgen ortada bolatyn. Sony jiyntyq obraz etıp Ybyşty aldym. Al sūlulyqtyŋ esımı bırden oiyma keldı. Saltanat boluy kerek dedım. Povestı postta tūryp jazdym. Ekı qarap, bır şoqyp jürıp, ekı saǧat demalysty paidalanyp, jazyp jürdım. Qazaq jıgıtterıne oqyp berıp edım: «Bıtırdıŋ be?»,– dep qyr soŋymnan qalmai qoidy. Däpterdı etıktıŋ qonyşyna tyǧyp jürıp, bıtırdım povestı. «Gauhartas» – sūlulyq pen näzıktıktıŋ dörekılıkpen qosyluy.
Ⓒqamshy.kz
Qazaq ädebietınde postmodernizm joq…
– Qazırgı jazuşylardan kımdı oqisyz? Ädebiettegı jaŋa tolqynǧa köŋılıŋız tola ma? – Qala örkenietıne jaqyn, jaŋaşyldyqqa qūmar tolqyndar kelıp jatyr, bıraq qazırgı şyǧarmalarda erekşelık joq. Bızdıŋ kezımızdegıdei qyzyǧy mol şyǧarmalardyŋ qatary da siregen. Jazuşylardyŋ şyǧarmalarynda öz stilı emes, özgege elıkteu basym tūrady. Odan keiın sapadan görı sanǧa köp män beredı. Qala örkenietıne jaqyn, jaŋaşyldyqqa ūmtylatyn jazuşylar bar. Olar, tıptı, özderın postmodernizm ökılderımız dep ataidy. Qazaq ädebietınde postmodernizm joq. Bız de formalizmmen küreskenbız kezınde. Ärkımnıŋ öz stilı bar. Qazırgı jastardyŋ şyǧarmalaryn ülgergenımşe oqyp otyramyn. Qūdai saqtasyn, «maǧan pıkır jazyŋyz» dep trilogiialyq eŋbekterın beredı. Sonda men olardan «Trilogiia jazuǧa qoryqpaisyŋdar ma?» dep sūraimyn. Trilogiia – bırneşe kezeŋdı qamtityn kölemdı şyǧarma. Qazaqta ekı ǧana trilogiia bar. Bırı – Äuezovtıŋ «Abai joly» roman-epopeiasy, ekınşısı – Ä. Nūrpeiısovtıŋ «Qan men terı». Al jas tolqynnyŋ şyǧarmalaryn oqyp otyryp, tıl jūtaŋdyǧyna köŋılım tolmaityn. Soŋǧy kezderı bır-ekı jas qalamgerdıŋ şyǧarmalaryn oqyp, ol oiymnan ainydym.– Äŋgımeŋızge raqmet!
qamshy.kz
