(Novella)
Ómirinde dál mynandaı býma-býma kóp aqshany qolyna ustap kórmepti. Bes mıllıon teńge. Qaqpaǵy ashýly turǵan qara dıplomattyń ishinde qaz-qatar bolyp tizilip jatqan kókala, qyzylala býmalardan tanaý qytyqtar jupar ıis ańqıtyndaı ma-aý, tipti, álemde joq aıshyqtarmen órnektelgen kilem túgindeı bolyp myń qubylǵan ústińgi betinde kólden kóterilgen saǵymdaı sıqyrly sáýle dirildep turǵandaı ma-aý! Áıteýir, ózine ǵana tıesili mol qazynaǵa qaraǵan saıyn adam aıtqysyz tylsym sezimderdiń tereńine batyp bara jatqany anyq. Álgi saǵymdaı buldyrylǵan sıqyrly sáýleniń ústinen alaqanymen sıpaǵysy kelip edi, dir-dir etken saýsaqtaryn kórip, qolyn tez tartyp ala qoıdy. Baıaǵyda, jas kezinde, ózi shopyry bolyp júrgen bastyǵynyń da mol aqshaǵa qolyn sozǵanda, saýsaqtarynyń dál osylaı dirildegeni esine túse qaldy. Ol ózine sheteldik kólik satyp almaq bolyp, muny qasyna ertip, jınaq kassasyna barǵan bolatyn.
Ol baıqustyń saýsaqtary uzaq jyldar boıy tirnektep jınaǵan aqshasyna degen qımastyqtan dirildegen shyǵar. Al buniki ne? Mynaý kóp aqsha mańdaı terin sypyryp, tabanynan taýsylyp júrip tapqan qarajaty da emes, nemese, tosynnan tosyn bir jerden taýyp alǵan oljasy da emes. Ashyǵyn aıtsa, aspannan túsken aqsha ǵoı – bul! Alla! Ne oılap otyr ózi?! Osydan alty-aq aı burynǵy ómirin esine túsirse... qandaı azap, qandaı tozaq!
Áıeli men qaıyn jurtynyń teperishine shydamaı, eki qolyn tóbesine qoıyp, úıdi de, jumysty da tárk etip, „bomj” bop ketti emes pe! Búkil jurt „bomj” dep ataıtyn baspanasyz, jaqyn-jýyqsyz, qańǵybas, beıshara adamdardyń da ózderine tán qoǵamdastyǵy, bir-birine degen janashyrlyǵy bolatynyn bireý bilse, bireý bilmes. Qaı jerde qonalqalyq oryn bar, qaı jerden óz yńǵaılaryna keletin aqyly jumystar tabylady, arzan kıim-keshek, tósenishter sııaqty kerek-jaraqtardy qaıdan, qalaı tabýǵa bolady... osyndaılardyń bári „bomjdardyń” bir-birimen jalǵasýy arqyly iske asyp jatady ǵoı. Olar birin-biri eshqashan syrtqa teýip, jatyrqamaq emes, kerisinshe, qashanda qamqor peıilmen jaqyndasyp júrgendi táýir kóredi. Óziniń qarny qatty ashyp tursa da, bir japyraq qara nanyn bólisip jeýge daıyn turatyn márttikteri de bir eresen. Qoldaryna áldeqandaı molyraq tabys túsip qalǵanda, ózderine laıyq kózden tasa bir jerge áıel-erkegi jınalyp, saýyq keshterin ótkizetinderi de bir josyn! Sol «bomjdardyń» biri bolyp sanalatyn ózi osynda... mynaý han saraıyndaı jekejaıǵa birinshi Qudaıdyń, ekinshi kamqor qojaıynnyń jeteleýimen kelip, ornyǵyp alǵan soń, bir aıdaı ǵana masaıraǵandaı bolyp júrde de, eki aı óter-ótpesten burynǵy „bomj” kúnderin saǵyna bastady emes pe?! Ústindegi táýir kıimderi men aldynda daıyn turatyn tamaǵy men sharaby da jalyqtyryp jibere jazdady-aý? Óıtetin jóni de bar. Eshqaıda shyǵarmaıdy. Eshkimmen ońasha sóılestirmeıdi. Telefony da joq. Qojaıynnyń shaqyrǵan qonaqtarynyń arasynda "aýyldas inisi" bolyp otyrý da yńǵaısyz ǵana emes, yryqsyz, yqtııarsyz sátteriniń qatarynan sanalatyn boldy. Kelgen qonaqtardyń kópshiligi biriniń aýzyna biri túkirip qoıǵandaı. Ózderi de, sózderi de, kúlgen kúlkileri men ókpelese qalatyndary da, tipti, araq –sharap ishý mánerleri de uqsas, birdeı. Munyń jaratylysynda adam tanyǵyshtyq qasıeti bar ekeni ras-aý, olardyń kúlip otyrsa da, sýyq jyltyldaıtyn kózderindegi jaýyzdyq pen jyrtqyshtyqty, araq iship otyryp ashylyp sóılegendeı bolsa da, ár sózderinen jalǵandyq pen jaldaptyqty anyq baıqap otyrady.
Ishi pysyp, jalyqqanyn bylaı qoıǵanda, solarǵa degen yzasy men jıirkenishi qosa qabattasyp, pasyq qaýymnyń arasynan tezirek sytylyp ketýdiń amaldaryn qarastyrady. Olardyń ishinen zań adamdary men notarıýsterdi de kórip júrdi. Álgilerdiń sol jerde otyrǵandardan túk ózgeshilikteri joq jylmıǵan júzderine kózi túsken saıyn: «osy bizdiń qoǵam ne bop bara jatyr?!» degen ýdaı ay oılarǵa da meldekteı beretin. Qazirgi qoǵamdy jegideı jep bara jatqan páleni «jemqorlyq» dep júr ǵoı, sol páleniń de sıpatyn osy tobyrdyń is-áreketterinen, sóılegen sózderinen baıqaýǵa bolatyn sııaqty... Endi, mine, sol tobyrdan da, myna keń saraıdan da, onyń qojaıynynan da qutylatyn shaqqa jetip otyr.
Dıplomattyń qaqpaǵyn jaıymen jaýyp, muqııat kilttedi de, buryshta turǵan úlken shkaftyń artyna jasyrdy. Sereıgen boıyn meńgere almaı qalǵandaı, ońǵa, solǵa teńselip, bólmeniń ishin biraz kezip júrdi de, úlken sharaınanyń aldyna baryp qalt toqtady. «Qalaısyń, Oqas?» dedi aınadaǵy beınege. Qonqaq muryndy, qalyń qabaqty, qap-qara saqal-murty ózine bek jarasqan shegir kózdileý sur jigit aınadan tesireıe qaraıdy. Qysqa qyrqtyrǵan qaıratty shashynyń ár taly qybyrlap, qozǵalyp turǵan sııaqty. Qos samaıynyń kúmisteı aqtyǵy da ajaryn asha túsipti. Óziniń eki kóziniń bulyńǵyryn-aı!
E–e–e! Bul kóz – ne kórmegen kóz! Jaqsyny da, jamandy da, adaldy da, aramdy da. Nesin aıtarsyń?! Bir myqtynyń mańdaıyna basqan jalǵyz qyzyna qumarta qarap, ǵashyq qylǵan da – osy kóz! Sol qyzdy alyp tynǵan soń, bir sátte myń qubylǵan júzinen ne túrli qupııa syrlardy oqyp, tanyp turǵan da – osy kóz! Súıip alǵan jan-jarynyń mashına ishinde kóńildesimen qalaı aıqalasyp, aımalasyp otyrǵanyn da kórgen – osy kóz! Iá, bul kóz baıaǵy bala kezinde, jas shaǵynda jan-jaǵyna nur shashyp turatyn jasyl jaýhardyń dál ózindeı nurly kóz edi, al qazir... kári jolbarystyń jasyǵan janarynan aýmaıdy. Ózi qazir otyz bes jasta. Endi otyz bes jyl ómir súre me, súrmeı me? Ony Bir Allanyń ózi biledi. Oılap tursa, artyna qaraılaıtyn eshkimi de, eshteńesi de joq eken. Aýyldaǵy inisi men anasyn da kórmeı ketkeli qaı zaman. Jan anasyn saǵynyp, bir kórip qaıtýǵa júz ret oqtalyp, júz ret toqtalǵan shyǵar. Adam balasy da jaman úırengen janýar sııaqty – teris jolǵa bir túsip ketkennen keıin, qaıyra boıyn jınap alýy qıynǵa soǵady eken. Eń soraqysy – ózi túsken sol jolǵa eti úırenip ketetini sonshalyq – basqa joldyń bári ıreleń, buralań, kedir-budyr sııaqty bolyp, úreı týǵyza bastaıtyndaı. Ómirge degen qushtarlyǵy da túpkilikti joıylǵan soń, arman, maqsattan jurdaı, úmitsiz de tileksiz kúnderdiń tirkesinen ǵana turatyn bop-bos keńistikte jalǵyz qalady. Mysaly, munyń ózi anasyna barmaq túgili, óz aýylynyń adamdaryn syrtynan kórip qalsa boldy – tura qashatyn kúıge jetti emes pe?! Áıeli men qyzy da buǵan dushpan bolyp ketkeli qashan. Bara qalsa, ıt qosyp qýatyndary aıdan da anyq. Qaıtse eken? Qaıda barsa eken?.. Osy... bul nege dal bolyp tur? «El ishi – altyn besik» degen bir tamasha sóz bar emes pe?! Aýylyna nege ketpeske? Eline!.. Anasyna!.. Inisine!..
Aıaq dúrsili estildi. Bireý ekinshi qabatqa kóterilip kele jatyr. Qojaıyn shyǵar. Keletin ýaqyty boldy. Aına aldynan keri burylyp, kele jatqan adamdy kútip alýǵa yńǵaılandy. Qojaıyny.
– O–o, O–kýs! – dep qushaǵyn jaıǵan qojaıynnyń eki ezýi eki qulaǵynda eken, – Qalaısyń?
– Shúkir.
– Áı, O–kýs, seniń «shúkiriń» ne? Búgin aq túıeniń qarny jarylǵan kún!– dedi qojaıyny muny qapsyra qushaqtap turyp, – Mine, búgin mıllıonersiń. Endi qalaı qaraı samǵaımyn deseń de óziń bilesiń.
– Men aýylyma baramyn. Sheshem men baýyryma ketemin, – dedi Oqas sap-salqyn óńin jylytpaı, – Sondaı baılamǵa keldim, baseke.
– Óziń aqjarqyn, jaıdary jigit sııaqty ediń, aıaq astynan tákappar bola qalypsyń ǵoı. Álde, aqshanyń býy ma? – dep, boıyna shyr bitpegen aryq adam kúıgelektenip qalǵandaı boldy. Jup-juqa bet terisiniń arǵy jaǵynan kórinip turǵandaı jaq súıegi men shyqshyty úzdiksiz qımyldap turǵandaı. Aǵy sarǵaıyp ketken úlken kózderiniń qarashyǵy da eki jaqqa toqtaýsyz júgiredi. Óńi sary adam qyzarǵysh keledi, al munyń qojaıyny lapyldap, órtenip bara jatqan sııaqty.
– Qabaǵyńdy qarys túıip alypsyń ǵoı. Osy sen bes mıllıondy azsynyp tursyń ǵoı deımin. On bes mıllıondy alǵan, saǵan alyp bergen men ekenimdi umytyp ta qaldyn ba? Qolyńnan jetelep júrip, joǵalyp ketken tólqujatyńdy da alyp berdim, kásipker retinde IP–yńdy da ashyp berdim. Búkil salyqtaryńdy da óz qaltamnan tólep turdym. Jarty jyl boıǵy jatyn ornyń men isher tamaq, kıer kıimińdi de qos buǵan. Jasaǵan jaqsylyǵymdy da esker.
– Meniń atyma ashtyrǵan IP degenińiz endi ne bolady? Alatyn kredıtti alyp aldym. Endi olar meniń qyr sońymnan kalmaı qoımaı ma?
– Oı-boı! – dep qojaıyn kekeı kúldi, – Sony ýaıymdap otyr ekensiń ǵoı. Men saǵan alǵash kezdeskenimizde-aq aıttym emes pe? IP–ny aýadan jasaımyz dep. Ol IP-nyń aty bar, zaty joq. Túsindiń be? Endi IP joq.
– Túsindim, – dedi Oqas, – Men elge barǵan soń, sheshem men inime myna aqshany qaıdan aldym deımin?
Qojaıyn qarqyldap kúldi.
– Kósheden altyn taýyp aldym de. – dedi de, kenetten áldebir qısyndy ýáj oılastyrǵandaı bolyp, eki kózin tars jumyp, ıegin kókke kóterip, tura qaldy.
– Bylaı dep aıt, – dedi sonsoń Oqasqa suq saýsaǵyn bezep, – Alty aı boıy Altaıdy aralap, altyn izdeýshilermen júrdim de. Sonshama ýaqytta bar tapqan altynymnyń quny osy ǵana de. Bul týraly eshkimge aıtpańyzdar de.
– «Altaıdyń qaı jerlerinde boldyń?» dep surasa ne deımin?
– Kúrshim, Qotanqaraǵaı deı sal. Sonymen... sen elime ketemin deısiń ǵoı. Aýylyńdy aıtqansyń, bilem. Anańa soqa basyń sopıyp jalǵyz barǵanyń jaraspaıdy. Onyń ústine bes mıllıon teńgeni kóterip júrsiń. Óte qaýipti. «Syı qylsań, sypyra qyl» degen sóz bar ǵoı, men seni aýlyńa jetkizdirip tastaıyn dep turmyn. Úsh júz shaqyrym degen túk emes. Seni meniń kómekshim Sasha... Sanat aparady. Ony anań men inińe altyn izdeýshilerdiń bastyǵy dep tanystyr. Sonsoń, bitirgen jumystaryń týraly onyń ózi-aq saırap beredi. Ol esik aldynda. Mashınany tekserip jatyr. Men oǵan aıtaıyn. Sen ázir bol.
Qojaıyn asyǵa basyp shyǵyp ketken soń, aýla jaqtaǵy terezeniń aldyna baryp, dóńkıgen qara mashınanyń qasynda turǵan ekeýge qarady da turdy. Qojaıyn Sashaǵa áldenelerdi janyn sala túsindirip jatyr. Sasha qojaıynǵa úreılengen adam sııaqty úrpıip qaraıdy. Endi bir sátte basyn shaıqap, sheginińkirep te ketti. Qojaıyn qatty ashýlanǵandaı bolyp, ústindegi uzyn plashynyń etegin keri serpip jiberip, yshqyrynyń artynan birdeńeni saýyryp aldy. Oqas anyqtap qarap edi, tapansha eken.
«Mynaý Sashany atyp tastaıyn dep tur ma?» dep shoshyp ketken Oqas, boıyn tez jıyp ala qoıdy. Arqasy shymyrlap, júregi muzdady.
Joq, qojaıyn tapanshany kezenbedi. Sashanyń qolyna zorlyqpen ustatty. Sodan soń, suq saýsaǵyn shoshańdatyp, áldenelerdi naqtalyp aıtyp, pármen berip jatqandaı boldy. «Tapanshany Sashaǵa nege berdi? Aqshaly adamdy apara jatqan soń, qarýmen júrsin degeni me? Álde...».
Oqastyń kóz janary sharasynan shyǵyp kete jazdap, mańaıyna alaq– julaq qarady. Dereý jol sómkesiniń syrtqy qaltasyna salynǵan knopkaly pyshyǵyn ala qoıyp, sol jaq ishki qaltasyna salyp aldy. Osy sátte qojaıynnyń da kele jatqan dybysy estildi. «Oılaǵanyń bola qoımas, baseke» dep kúbirledi Oqas. Saǵatyna qarasa, kúnniń batýyna da úsh-tórt saǵattaı ǵana ýaqyt qalypty.
– Siz meni qazir-aq attandyraıyn dep tursyz ba? – dedi Oqas kirip kele jatqan qojaıynǵa.
– Iá. Árıne.
– Bul tym asyǵys qoı. Meniń satyp alatyn nárselerim bar. Aýylyma qur qol barmaımyn ǵoı endi.
– Já, já, túsindim. Qazir Sashaǵa aıtamyn. Bazarǵa soǵyp, bárin alasyńdar.
– Kún ábden keshkirip ketedi ǵoı. Men sonda... aýylyma tún ishinde baram ba? Ol bolmaıdy ǵoı, baseke. Búgin saýdamyzdy jasap, erteńgi tańda shyǵyp keteıik.
Qojaıyn Oqastyń betine oılana qarap turyp:
– Maqul. Bopty. – dedi de, – Onda, júr. Sasha seni bazarǵa qazir-aq aparsyn, – dep, Oqasty tómenge qaraı jeteleı jóneldi.
XXX
Bular shyǵar kúndi betke alyp, úlken jolmen yzǵytyp kele jatyr. Rólde otyrǵan Sashanyń óńi qup-qý, ımek tumsyǵy odan saıyn eńkeıip, ústingi ernimen jaǵalasyp turǵandaı. Qarsy aldyna qadala shuqshıǵan qara kózderiniń túbine qasiret aralas qataldyq uıalap alypty. Minezin adam uǵyp bolmaıtyn osy jigittiń qazir ne oılap otyrǵanyn Oqas ózinshe shamalaıdy. «Bul meni óltirýdiń amal-aılasyn josparlap qoıǵan. Endi sonyń yńǵaıyn qalaı keltirýdiń sátin ǵana kútip otyr» deıdi ishki paıymy. Ózi de qaltasyndaǵy sýyq qarýyn anda-sanda syrtynan basyp, sıpalap qoıady.
Sasha, baǵana, kólikke mine salysymen-aq túske taman ózenge iligetinderin, sonyń jaǵasynda ózi biletin bir jaıly jer bar ekendigin, sonda baryp, sýǵa túsip, tamaq ishetinderin aıtqan bolatyn. «E–e, meni sol jerde óltirmeksiń ǵoı» dep oılaǵan Oqas, myrs etip kúlip jibergen. Sasha munysyn qýanyp turǵany dep jorydy ma, arqasynan qaǵyp, «O-kýs! Bári ǵajap bolady!» dedi. Buǵan eshteńe sezdirmeýge tyrysyp otyrsa da, apalaqtaǵan túrinen qupııa syryn oqyp qoıǵan Oqasqa osynyń bári kúlkili bolyp kórindi . «Men muny óltirip, qanyn arqalamaımyn. Jaı ǵana jaraqattaımyn» degen baılamyn da jasap qoıdy. Tapanshasyn qolǵa túsirse boldy emes pe?!
– Seniń munda qyzmetke kelgenińe qansha boldy? – dep surady Oqas, baǵanadan bergi tym-tyrys únsizdikti buzyp.
– Taıaýda bes jyl boldy.
– O – o! Tájirıbeli ekensiń ǵoı. Ana qojaıyn qandaı adam ózi? «Bomjdarmen» kóp aınalysa ma?
– Aınalysady.
– Sonda qalaı? Bárin alty aı asyrap, sodan soń aqshasyn ustatyp, quıryǵynan bir tebe me? Álde...
– Ne degiń kelip otyr?
– Álde, seniń qolyńa tapsyryp, aýylyna jibere me?
– Aýylyma baram degen óziń emes pe?
– Iá. Ózim. Burynǵy «bomjdardy» qaıda aparyp tastadyń? Nesheýin?
– Oı, kóp emes. Úsheý-aq. Ózderi ketti ǵoı.
– Qaıda?
– Qalaǵan jaqtaryna.
– Ustalap qalǵandary joq pa?
Sasha «myrs» etip kúlip jiberdi de, bir sátte qısaıa qalǵan bet-aýzyn bir qolymen ýqalap-ýqalap, qalpyna keltirgendeı boldy.
– Áıteýir, ketti ǵoı. Odan sońǵysyn men qaıdan bileıin,– dep, qaıtadan túıilip aldy. Oqas munyń jan dúnıesin áli de zertteı túsý úshin jáne qojaıynnyń ne dep tapsyrǵanyn bilip almasa da, seze túsý úshin suraqtaryn jalǵastyra túskendi jón dep bilip:
– Qojaıyn aýylǵa barǵan soń ne dep aıtatynyńdy saǵan túsindirem dep edi ǵoı. Ol ne dedi? – degen saýal tastady. Sasha ne derin bilmeı, qapyldy da qaldy.
– Iá. Aıtty ǵoı, – dedi aqyry.
– Ne dep? Sen kimmin deısiń?
– Men... – Sasha bir-aq sátte tership ketkendeı boldy.
– Men – menmin. Kimmin deýshi edim?
– Altyn izdeýshi emessiń be?
– Qaıdaǵy altyn? Sen de oıda joqty ottaı beredi ekensiń. Qyrtyp.
Sasha jyldamdyqty azaıta bastady.
– Mynaý jerde toqtaıtyn oryn bar. Dáret syndyryp alaıyq, – dep betine qaraǵanda, Oqas onyń jaman oıyn sup-sýyq muzdaı kózinen anyq oqydy. Kólik toqtaǵan sátte-aq tez qımyldap, pyshaǵyn sýyryp alyp, jarq ete túsken almas júzin Sashanyń keńirdegine tireı qoıdy. Sol qolymen onyń artyna jasyrylǵan tapanshany da sýyryp aldy. Eki kózi alaqandaı bolǵan Sasha tynysy bitip bara jatqandaı qyryldap:
– O–kýs! Meni óltirme! Meniń jazyǵym joq qoı. Anaý... Anaý jumsady ǵoı, – degen sózderdi ǵana aıtyp, eki qolyn kóterip, jalbaryna bastady.
– Seniń áıeliń, bala–shaǵań bar ma?–dedi Oqas ysyldap.
– Joq. Men de... Men de sen sekildi "bomjbyn" ǵoı. Meni óltirmeshi. Men seniń aıtqanyńnyń bárin isteımin.
– Sen neshe "bomj" óltirdiń?
– Óltirgem joq. Qojaıynǵa óltirdim dep ótirik aıttym. Biraq olardyń jarty aqshasy mende qaldy.
– Maǵan da sóıter me ediń?
– Iá.
– Munyń úlken adamdyq eken! – dep, Oqas qarqyldap kúldi. – Ózgeni ólimnen qutqarasyń, óziń de baıı túsesiń.
– Endi men senen bir tıyn da aqsha almaımyn.
– Al meni ózen jaǵasyna nege aparmaq boldyń?
– Aqsha sanaýǵa.
– Osy jerde de sanaýǵa bolady ǵoı. Sen ózen jaǵasyna barýdy kútpeı-aq baǵanadan beri bar shyndyǵyńdy aıtqanda, ana aqshanyń jartysyn ózim-aq berer edim. Endi kesh qaldyń. Qane, telefonyńdy shyǵar!
Sasha telefonyn shyǵardy.
– Endi, polıııanyń telefonyn ter de, osy jerge shaqyr." Tez jetińder " de.
– Munyńyz ne? Maǵan aqsha keregi joq. Sizdi qalaǵan jerińizge aparyp tastaıyn. Qulyńyz bolaıyn! – dep jalyndy Sasha.
– Sen qojaıynnyń quly emessiń be?
– Iá. Ol kisi de meni óltirmek bolǵan. Ózi. Sonda aıaǵyn qushaqtap jyladym. Mende de bir dıplomat aqsha bar edi. Týra osy sııaqty. Qatty jalynyp edim, " ómir boıy qulym bolyp ótesiń be " dedi. Men " qulyń bolyp ótemin" dep ant berdim. Dál osy siz sııaqty "bomjdardy" óltirýge alyp shyǵyp, óltirmeı jibergen sebebim de ózimniń burynǵy"bomj" bolǵandyǵymnan ǵoı. "Bomjdar" bir-birine jamandyq jasamaıdy emes pe?
– Men de seniń janyńdy qıdym. Sen polıııany shaqyr. Olarǵa: «Qojaıyndy ustap berý úshin ekeýmiz kelistik» deımiz... Myna aqshany qaıtemiz?.. Bylaı bolsyn – polıııaǵa bir-aq mıllıon ustatamyz. "Bergeni – osy"!– deımiz. Al qalǵan tórt mıllıondy ekeýmiz bólip alamyz. Osy qazir-aq.
Sashanyń óńi kirip, tipti, yrjyń etip kúlip jibergenin ózi de sezbeı qaldy. Ol ábjil qımyldap, polıııamen habarlasýǵa kiristi.
***
Aqshalaryn bólisip alǵan soń, polıııa jasaǵynyń kelýin kútip, alýan túrli oıǵa batyp, abyrjyp otyrǵan ekeýi, ózderinikindeı qap-qara bir mashına qastaryna kelip toqtaı qalǵanda, deneleri túrshigip, júrekteri atqaqtap, qatty qorqyp ketti.
Qara kólikten atqyp-atqyp shyqqan úsh jigit tapanshalaryn kezenip, kelgen boılarynda Sasha men Oqasty otyrǵan oryndarynan sýyryp-sýyryp aldy. Ekeýiniń de qolyna kisen salǵannan keıin ǵana qara máshıneden sozalańdaı túsken qojaıynnyń qup-qý júzi men jip-jińishke sulbasy kórindi. Ol mańǵazdana basyp bulardyń qasyna keldi.
– Iá, qos múskin, qaldaryń qalaı? – dedi kúlimsireı qarap. – Meni ustap beremin dep, ózderiń tutqyn boldyńdar. «Bireýge or qazba. Qazsań taıaz qaz – óziń túsersiń» degen. Sen, Sasha, aınalaıyn, mashınanyń ishinde dybys tyńdaǵysh qara qońyz turǵanyn qalaı sezbeı qaldyń?
Sashanyń óńi kúlgin tartyp, talyqsyp kete jazdady. Oqas qojaıynnyń betine tik qarap turyp, yzǵarlana sóıledi:
– Esińde bolsyn, seniń ajalyń ekeýmizden bolmasa da, kúnderdiń kúninde biz sekildi bir «bomjdan» bolady. Sol sátte osy sózimdi esińe alarsyń! – dedi.
Qojaıyn: – Ekeýin de taýǵa aparyp, órtep jiberińder! – dedi de, eki qolyn artyna ustaǵan kúıi kóligine qaraı burylyp ketti.
Osy kezde ozandatyp kele jatqan polıııa kóliginiń ózi kórinbese de, qulaq jaratyn ay dybysy anyq estildi. Qojaıyn jalt qarap:
– Tez! Mashınaǵa! Keri burylyńdar! Analarǵa qarsy júremiz! – dedi.
Eki kólik shuǵyl burylyp, keri qaraı jóneldi. Qarsy kele jatqan polıeıler de qastarynan zý-zý etip óte shyqty. Olar da eki mashına eken. Sasha betin eki alaqanymen basyp, eńirep jylap jiberdi. «Keshigip qaldy! Olar keshigip qaldy!» dep eńkildegende, Oqas ony ıyǵymen qaǵyp:
– Jylama baýyrym! Bosamaıyq! Ne kórsek te, tik qarap turyp qarsy alaıyq! – dep jubatý aıtqan boldy.
Oqastyń kóz aldynan búkil ómiri tizbektelip ótip jatqandaı. Ákesi alpys jasqa endi ilinip turǵanda aýyrmaı-syrqamaı uıqtap jatyp qaıtys bop ketti. Óte jýas adam edi. Eki ulyn eki tizesine otyrǵyzyp alyp, neshe túrli ánder aıtatyn. Ózi garmondy da jaqsy tartatyn.
Mekteptiń túngi kúzetshisi bolyp júrgen soń ba, úıde bolatyn kezderi de kóp edi. Sodan bolar, mektepte muǵalim bolyp isteıtin analarynan góri bular ákelerine jaqynyraq turatyn. Analary, shyndyǵynda, óte qatal adam edi. Osydan tórt jyl buryn tún ishinde úıine barǵanda, munyń qasyndaǵy mas dostarymen qosyp, oqtaýmen sabap qýyp shyqqanyn qalaı umytar. Sonda da jetpisten asyp, seksenge kelińkirep qalǵan sol anasyn sońǵy kezde qatty saǵynatyn bolyp júr.
Sirá, muny jaratqanda Jaratýshynyń kóńili túspeı qalǵan bolý kerek. Osy jasqa kelgenshe bar kórgen qyzyq-qýanyshy balalyq, bozbalalyq shaǵynda ǵana qalypty. Mektepti jaqsy bitire turyp, eki ret oqýǵa túse almady. Jas kezinde eń ádemi, eń symbatty jigitterdiń biri edi, ásker qataryna baryp kelgen soń qaladaǵy qyzyqty keshterdiń, toı-dýmandardyń gúli boldy da ketti. Sodan keıin álgi myqtynyń qyzyn aldy. Buǵan jabysqan sol qyzdyń ózi emes pe edi?! Aqyry ne boldy? «Mundaı kelinniń keregi joq» dep anasy da qansha zarlady. Sol kezderde-aq aıyrylysyp ketýi kerek edi. Iá-á, Alla taǵalanyń ózi munyń jolyn eshqashan ońǵarmapty. Mine, qarashy, retteleıin dep turǵan myna sharýanyń qalaı byt-shyt bolǵanyn! Aýylda muny oılap ańyrap otyrǵan anasyn da bir ret kóre almastan, o dúnıege attanyp ketetin túri bar. Aldynan ne kútip tur eken? Ólim be, ómir me?..
Aldyńǵy kólik aqyryndaı bastady. Qojaıyn sonda otyr. Bulardyń júrgizýshisi ne bop qalǵanyn bilgisi kelip, qarsy jolǵa shyǵyp edi, záresi zár túbine ketkendeı aıǵaılap jiberdi.
– Oıbaı! Tosqaýyl! Polıeıler joldy jaýyp tur! Bittik! Qurydyq!
Qojaıynnyń kóligi tosqaýylǵa tirelip baryp toqtaǵanda, ekinshi mashınadaǵy jigitter qos «bomjdyń» qoldaryna salynǵan kisendi de alyp úlgergen bolatyn.
Aldyńǵy mashınanyń esigin jaıymen ashyp, taǵy da sozalańdaı túsken qojaıyn tákappar keıpin buzbastan polıeılerge bettedi.
– Sálemetsińder me, suńqarlar! – dedi ol qara kózildirigin kózinen sypyryp, – Suńqar dese suńqarsyzdar ǵoı! Biz, biraq, qashqyn qaraqshylardy sizderden buryn ustadyq. Meniń mashınamdy urlap, aqshamdy tonap bara jatqandar – naǵyz qaraqshylar. Ekeýi de meniń qyzmetkerlerim. Meni tanyp tursyńdar ma? Men – «Gaýhar» kompanııasynyń tóraǵasymyn! Sizderge «tez jetińizder» dep telefon soqqan men edim.
– Keshire kórińiz! Keshigip qaldyq, – dedi maıor shenindegi polıeı – Qylmystylar óz jazalaryn alady ǵoı. Bizden siz jyldam ekensiz.
– Jaraıdy, jaraıdy. Bárinen de qaraqshylardyń ustalǵanyna qýanaıyq. Sizderdi áýrelegenim úshin ózim de uıalyp turmyn, –dedi «Gaýhar» kompanııasynyń tóraǵasy.
Maıor polıeı oǵan qalpaǵyn sheship, basyn ıdi de qasynda turǵandarǵa: – Úlken kisini tonaǵan ana qylmyskerlerdi áketińder! Qamańdar! – dep buıyrdy.
XXX
Arada eki aı ótken soń Oqas pen Sasha degen qos múskin mashına urlaǵany úshin jáne kóp aqsha tonaǵany úshin on jyldyq merzimge sottalyp ketti. «Gaýhar» kompanııasynyń tóraǵasy saý-salamat júrip jatyr. Qazir taǵy da bir «bomjdy» baǵyp-qaǵyp júrgen kórinedi.
