(Novella)
Ömırınde däl mynandai buma-buma köp aqşany qolyna ūstap körmeptı. Bes million teŋge. Qaqpaǧy aşuly tūrǧan qara diplomattyŋ ışınde qaz-qatar bolyp tızılıp jatqan kökala, qyzylala bumalardan tanau qytyqtar jūpar iıs aŋqityndai ma-au, tıptı, älemde joq aişyqtarmen örnektelgen kılem tügındei bolyp myŋ qūbylǧan üstıŋgı betınde kölden köterılgen saǧymdai siqyrly säule dırıldep tūrǧandai ma-au! Äiteuır, özıne ǧana tiesılı mol qazynaǧa qaraǧan saiyn adam aitqysyz tylsym sezımderdıŋ tereŋıne batyp bara jatqany anyq. Älgı saǧymdai būldyrylǧan siqyrly säulenıŋ üstınen alaqanymen sipaǧysy kelıp edı, dır-dır etken sausaqtaryn körıp, qolyn tez tartyp ala qoidy. Baiaǧyda, jas kezınde, özı şopyry bolyp jürgen bastyǧynyŋ da mol aqşaǧa qolyn sozǧanda, sausaqtarynyŋ däl osylai dırıldegenı esıne tüse qaldy. Ol özıne şeteldık kölık satyp almaq bolyp, mūny qasyna ertıp, jinaq kassasyna barǧan bolatyn.Ol baiqūstyŋ sausaqtary ūzaq jyldar boiy tırnektep jinaǧan aqşasyna degen qimastyqtan dırıldegen şyǧar. Al būnıkı ne? Mynau köp aqşa maŋdai terın sypyryp, tabanynan tausylyp jürıp tapqan qarajaty da emes, nemese, tosynnan tosyn bır jerden tauyp alǧan oljasy da emes. Aşyǧyn aitsa, aspannan tüsken aqşa ǧoi – būl! Alla! Ne oilap otyr özı?! Osydan alty-aq ai būrynǧy ömırın esıne tüsırse... qandai azap, qandai tozaq!Äielı men qaiyn jūrtynyŋ teperışıne şydamai, ekı qolyn töbesıne qoiyp, üidı de, jūmysty da tärk etıp, „bomj” bop kettı emes pe! Bükıl jūrt „bomj” dep ataityn baspanasyz, jaqyn-juyqsyz, qaŋǧybas, beişara adamdardyŋ da özderıne tän qoǧamdastyǧy, bır-bırıne degen janaşyrlyǧy bolatynyn bıreu bılse, bıreu bılmes. Qai jerde qonalqalyq oryn bar, qai jerden öz yŋǧailaryna keletın aqyly jūmystar tabylady, arzan kiım-keşek, tösenışter siiaqty kerek-jaraqtardy qaidan, qalai tabuǧa bolady... osyndailardyŋ bärı „bomjdardyŋ” bır-bırımen jalǧasuy arqyly ıske asyp jatady ǧoi. Olar bırın-bırı eşqaşan syrtqa teuıp, jatyrqamaq emes, kerısınşe, qaşanda qamqor peiılmen jaqyndasyp jürgendı täuır köredı. Özınıŋ qarny qatty aşyp tūrsa da, bır japyraq qara nanyn bölısıp jeuge daiyn tūratyn märttıkterı de bır eresen. Qoldaryna äldeqandai molyraq tabys tüsıp qalǧanda, özderıne laiyq közden tasa bır jerge äiel-erkegı jinalyp, sauyq keşterın ötkızetınderı de bır josyn! Sol «bomjdardyŋ» bırı bolyp sanalatyn özı osynda... mynau han saraiyndai jekejaiǧa bırınşı Qūdaidyŋ, ekınşı kamqor qojaiynnyŋ jeteleuımen kelıp, ornyǧyp alǧan soŋ, bır aidai ǧana masairaǧandai bolyp jürde de, ekı ai öter-ötpesten būrynǧy „bomj” künderın saǧyna bastady emes pe?! Üstındegı täuır kiımderı men aldynda daiyn tūratyn tamaǧy men şaraby da jalyqtyryp jıbere jazdady-au? Öitetın jönı de bar. Eşqaida şyǧarmaidy. Eşkımmen oŋaşa söilestırmeidı. Telefony da joq. Qojaiynnyŋ şaqyrǧan qonaqtarynyŋ arasynda "auyldas ınısı" bolyp otyru da yŋǧaisyz ǧana emes, yryqsyz, yqtiiarsyz sätterınıŋ qatarynan sanalatyn boldy. Kelgen qonaqtardyŋ köpşılıgı bırınıŋ auzyna bırı tükırıp qoiǧandai. Özderı de, sözderı de, külgen külkılerı men ökpelese qalatyndary da, tıptı, araq –şarap ışu mänerlerı de ūqsas, bırdei. Mūnyŋ jaratylysynda adam tanyǧyştyq qasietı bar ekenı ras-au, olardyŋ külıp otyrsa da, suyq jyltyldaityn közderındegı jauyzdyq pen jyrtqyştyqty, araq ışıp otyryp aşylyp söilegendei bolsa da, är sözderınen jalǧandyq pen jaldaptyqty anyq baiqap otyrady.
Işı pysyp, jalyqqanyn bylai qoiǧanda, solarǧa degen yzasy men jiırkenışı qosa qabattasyp, pasyq qauymnyŋ arasynan tezırek sytylyp ketudıŋ amaldaryn qarastyrady. Olardyŋ ışınen zaŋ adamdary men notariusterdı de körıp jürdı. Älgılerdıŋ sol jerde otyrǧandardan tük özgeşılıkterı joq jylmiǧan jüzderıne közı tüsken saiyn: «osy bızdıŋ qoǧam ne bop bara jatyr?!» degen udai aşy oilarǧa da meldektei beretın. Qazırgı qoǧamdy jegıdei jep bara jatqan pälenı «jemqorlyq» dep jür ǧoi, sol pälenıŋ de sipatyn osy tobyrdyŋ ıs-äreketterınen, söilegen sözderınen baiqauǧa bolatyn siiaqty... Endı, mıne, sol tobyrdan da, myna keŋ saraidan da, onyŋ qojaiynynan da qūtylatyn şaqqa jetıp otyr.Diplomattyŋ qaqpaǧyn jaiymen jauyp, mūqiiat kılttedı de, būryşta tūrǧan ülken şkaftyŋ artyna jasyrdy. Sereigen boiyn meŋgere almai qalǧandai, oŋǧa, solǧa teŋselıp, bölmenıŋ ışın bıraz kezıp jürdı de, ülken şarainanyŋ aldyna baryp qalt toqtady. «Qalaisyŋ, Oqas?» dedı ainadaǧy beinege. Qonqaq mūryndy, qalyŋ qabaqty, qap-qara saqal-mūrty özıne bek jarasqan şegır közdıleu sūr jıgıt ainadan tesıreie qaraidy. Qysqa qyrqtyrǧan qairatty şaşynyŋ är taly qybyrlap, qozǧalyp tūrǧan siiaqty. Qos samaiynyŋ kümıstei aqtyǧy da ajaryn aşa tüsıptı. Özınıŋ ekı közınıŋ būlyŋǧyryn-ai! E–e–e! Būl köz – ne körmegen köz! Jaqsyny da, jamandy da, adaldy da, aramdy da. Nesın aitarsyŋ?! Bır myqtynyŋ maŋdaiyna basqan jalǧyz qyzyna qūmarta qarap, ǧaşyq qylǧan da – osy köz! Sol qyzdy alyp tynǧan soŋ, bır sätte myŋ qūbylǧan jüzınen ne türlı qūpiia syrlardy oqyp, tanyp tūrǧan da – osy köz! Süiıp alǧan jan-jarynyŋ maşina ışınde köŋıldesımen qalai aiqalasyp, aimalasyp otyrǧanyn da körgen – osy köz! İä, būl köz baiaǧy bala kezınde, jas şaǧynda jan-jaǧyna nūr şaşyp tūratyn jasyl jauhardyŋ däl özındei nūrly köz edı, al qazır... kärı jolbarystyŋ jasyǧan janarynan aumaidy. Özı qazır otyz bes jasta. Endı otyz bes jyl ömır süre me, sürmei me? Ony Bır Allanyŋ özı bıledı. Oilap tūrsa, artyna qarailaityn eşkımı de, eşteŋesı de joq eken. Auyldaǧy ınısı men anasyn da körmei ketkelı qai zaman. Jan anasyn saǧynyp, bır körıp qaituǧa jüz ret oqtalyp, jüz ret toqtalǧan şyǧar. Adam balasy da jaman üirengen januar siiaqty – terıs jolǧa bır tüsıp ketkennen keiın, qaiyra boiyn jinap aluy qiynǧa soǧady eken. Eŋ soraqysy – özı tüsken sol jolǧa etı üirenıp ketetını sonşalyq – basqa joldyŋ bärı ireleŋ, būralaŋ, kedır-būdyr siiaqty bolyp, ürei tuǧyza bastaityndai. Ömırge degen qūştarlyǧy da tüpkılıktı joiylǧan soŋ, arman, maqsattan jūrdai, ümıtsız de tıleksız künderdıŋ tırkesınen ǧana tūratyn bop-bos keŋıstıkte jalǧyz qalady. Mysaly, mūnyŋ özı anasyna barmaq tügılı, öz auylynyŋ adamdaryn syrtynan körıp qalsa boldy – tūra qaşatyn küige jettı emes pe?! Äielı men qyzy da būǧan dūşpan bolyp ketkelı qaşan. Bara qalsa, it qosyp quatyndary aidan da anyq. Qaitse eken? Qaida barsa eken?.. Osy... būl nege dal bolyp tūr? «El ışı – altyn besık» degen bır tamaşa söz bar emes pe?! Auylyna nege ketpeske? Elıne!.. Anasyna!.. Inısıne!.. Aiaq dürsılı estıldı. Bıreu ekınşı qabatqa köterılıp kele jatyr. Qojaiyn şyǧar. Keletın uaqyty boldy. Aina aldynan kerı būrylyp, kele jatqan adamdy kütıp aluǧa yŋǧailandy. Qojaiyny. – O–o, O–kus! – dep qūşaǧyn jaiǧan qojaiynnyŋ ekı ezuı ekı qūlaǧynda eken, – Qalaisyŋ? – Şükır. – Äi, O–kus, senıŋ «şükırıŋ» ne? Bügın aq tüienıŋ qarny jarylǧan kün!– dedı qojaiyny mūny qapsyra qūşaqtap tūryp, – Mıne, bügın millionersıŋ. Endı qalai qarai samǧaimyn deseŋ de özıŋ bılesıŋ. – Men auylyma baramyn. Şeşem men bauyryma ketemın, – dedı Oqas sap-salqyn öŋın jylytpai, – Sondai bailamǧa keldım, baseke. – Özıŋ aqjarqyn, jaidary jıgıt siiaqty edıŋ, aiaq astynan täkappar bola qalypsyŋ ǧoi. Älde, aqşanyŋ buy ma? – dep, boiyna şyr bıtpegen aryq adam küigelektenıp qalǧandai boldy. Jūp-jūqa bet terısınıŋ arǧy jaǧynan körınıp tūrǧandai jaq süiegı men şyqşyty üzdıksız qimyldap tūrǧandai. Aǧy sarǧaiyp ketken ülken közderınıŋ qaraşyǧy da ekı jaqqa toqtausyz jügıredı. Öŋı sary adam qyzarǧyş keledı, al mūnyŋ qojaiyny lapyldap, örtenıp bara jatqan siiaqty. – Qabaǧyŋdy qarys tüiıp alypsyŋ ǧoi. Osy sen bes milliondy azsynyp tūrsyŋ ǧoi deimın. On bes milliondy alǧan, saǧan alyp bergen men ekenımdı ūmytyp ta qaldyn ba? Qolyŋnan jetelep jürıp, joǧalyp ketken tölqūjatyŋdy da alyp berdım, käsıpker retınde İP–yŋdy da aşyp berdım. Bükıl salyqtaryŋdy da öz qaltamnan tölep tūrdym. Jarty jyl boiǧy jatyn ornyŋ men ışer tamaq, kier kiımıŋdı de qos būǧan. Jasaǧan jaqsylyǧymdy da esker. – Menıŋ atyma aştyrǧan İP degenıŋız endı ne bolady? Alatyn kredittı alyp aldym. Endı olar menıŋ qyr soŋymnan kalmai qoimai ma? – Oi-boi! – dep qojaiyn kekei küldı, – Sony uaiymdap otyr ekensıŋ ǧoi. Men saǧan alǧaş kezdeskenımızde-aq aittym emes pe? İP–ny auadan jasaimyz dep. Ol İP-nyŋ aty bar, zaty joq. Tüsındıŋ be? Endı İP joq. – Tüsındım, – dedı Oqas, – Men elge barǧan soŋ, şeşem men ınıme myna aqşany qaidan aldym deimın? Qojaiyn qarqyldap küldı. – Köşeden altyn tauyp aldym de. – dedı de, kenetten äldebır qisyndy uäj oilastyrǧandai bolyp, ekı közın tars jūmyp, iegın kökke köterıp, tūra qaldy. – Bylai dep ait, – dedı sonsoŋ Oqasqa sūq sausaǧyn bezep, – Alty ai boiy Altaidy aralap, altyn ızdeuşılermen jürdım de. Sonşama uaqytta bar tapqan altynymnyŋ qūny osy ǧana de. Būl turaly eşkımge aitpaŋyzdar de. – «Altaidyŋ qai jerlerınde boldyŋ?» dep sūrasa ne deimın? – Kürşım, Qotanqaraǧai dei sal. Sonymen... sen elıme ketemın deisıŋ ǧoi. Auylyŋdy aitqansyŋ, bılem. Anaŋa soqa basyŋ sopiyp jalǧyz barǧanyŋ jaraspaidy. Onyŋ üstıne bes million teŋgenı köterıp jürsıŋ. Öte qauıptı. «Syi qylsaŋ, sypyra qyl» degen söz bar ǧoi, men senı aulyŋa jetkızdırıp tastaiyn dep tūrmyn. Üş jüz şaqyrym degen tük emes. Senı menıŋ kömekşım Saşa... Sanat aparady. Ony anaŋ men ınıŋe altyn ızdeuşılerdıŋ bastyǧy dep tanystyr. Sonsoŋ, bıtırgen jūmystaryŋ turaly onyŋ özı-aq sairap beredı. Ol esık aldynda. Maşinany tekserıp jatyr. Men oǧan aitaiyn. Sen äzır bol. Qojaiyn asyǧa basyp şyǧyp ketken soŋ, aula jaqtaǧy terezenıŋ aldyna baryp, döŋkigen qara maşinanyŋ qasynda tūrǧan ekeuge qarady da tūrdy. Qojaiyn Saşaǧa äldenelerdı janyn sala tüsındırıp jatyr. Saşa qojaiynǧa üreilengen adam siiaqty ürpiıp qaraidy. Endı bır sätte basyn şaiqap, şegınıŋkırep te kettı. Qojaiyn qatty aşulanǧandai bolyp, üstındegı ūzyn plaşynyŋ etegın kerı serpıp jıberıp, yşqyrynyŋ artynan bırdeŋenı sauyryp aldy. Oqas anyqtap qarap edı, tapanşa eken. «Mynau Saşany atyp tastaiyn dep tūr ma?» dep şoşyp ketken Oqas, boiyn tez jiyp ala qoidy. Arqasy şymyrlap, jüregı mūzdady. Joq, qojaiyn tapanşany kezenbedı. Saşanyŋ qolyna zorlyqpen ūstatty. Sodan soŋ, sūq sausaǧyn şoşaŋdatyp, äldenelerdı naqtalyp aityp, pärmen berıp jatqandai boldy. «Tapanşany Saşaǧa nege berdı? Aqşaly adamdy apara jatqan soŋ, qarumen jürsın degenı me? Älde...». Oqastyŋ köz janary şarasynan şyǧyp kete jazdap, maŋaiyna alaq– jūlaq qarady. Dereu jol sömkesınıŋ syrtqy qaltasyna salynǧan knopkaly pyşyǧyn ala qoiyp, sol jaq ışkı qaltasyna salyp aldy. Osy sätte qojaiynnyŋ da kele jatqan dybysy estıldı. «Oilaǧanyŋ bola qoimas, baseke» dep kübırledı Oqas. Saǧatyna qarasa, künnıŋ batuyna da üş-tört saǧattai ǧana uaqyt qalypty. – Sız menı qazır-aq attandyraiyn dep tūrsyz ba? – dedı Oqas kırıp kele jatqan qojaiynǧa. – İä. Ärine. – Būl tym asyǧys qoi. Menıŋ satyp alatyn närselerım bar. Auylyma qūr qol barmaimyn ǧoi endı. – Jä, jä, tüsındım. Qazır Saşaǧa aitamyn. Bazarǧa soǧyp, bärın alasyŋdar. – Kün äbden keşkırıp ketedı ǧoi. Men sonda... auylyma tün ışınde baram ba? Ol bolmaidy ǧoi, baseke. Bügın saudamyzdy jasap, erteŋgı taŋda şyǧyp keteiık. Qojaiyn Oqastyŋ betıne oilana qarap tūryp: – Maqūl. Bopty. – dedı de, – Onda, jür. Saşa senı bazarǧa qazır-aq aparsyn, – dep, Oqasty tömenge qarai jetelei jöneldı.
XXX
Būlar şyǧar kündı betke alyp, ülken jolmen yzǧytyp kele jatyr. Rölde otyrǧan Saşanyŋ öŋı qūp-qu, imek tūmsyǧy odan saiyn eŋkeiıp, üstıngı ernımen jaǧalasyp tūrǧandai. Qarsy aldyna qadala şūqşiǧan qara közderınıŋ tübıne qasıret aralas qataldyq ūialap alypty. Mınezın adam ūǧyp bolmaityn osy jıgıttıŋ qazır ne oilap otyrǧanyn Oqas özınşe şamalaidy. «Būl menı öltırudıŋ amal-ailasyn josparlap qoiǧan. Endı sonyŋ yŋǧaiyn qalai keltırudıŋ sätın ǧana kütıp otyr» deidı ışkı paiymy. Özı de qaltasyndaǧy suyq qaruyn anda-sanda syrtynan basyp, sipalap qoiady. Saşa, baǧana, kölıkke mıne salysymen-aq tüske taman özenge ılıgetınderın, sonyŋ jaǧasynda özı bıletın bır jaily jer bar ekendıgın, sonda baryp, suǧa tüsıp, tamaq ışetınderın aitqan bolatyn. «E–e, menı sol jerde öltırmeksıŋ ǧoi» dep oilaǧan Oqas, myrs etıp külıp jıbergen. Saşa mūnysyn quanyp tūrǧany dep jorydy ma, arqasynan qaǧyp, «O-kus! Bärı ǧajap bolady!» dedı. Būǧan eşteŋe sezdırmeuge tyrysyp otyrsa da, apalaqtaǧan türınen qūpiia syryn oqyp qoiǧan Oqasqa osynyŋ bärı külkılı bolyp körındı . «Men mūny öltırıp, qanyn arqalamaimyn. Jai ǧana jaraqattaimyn» degen bailamyn da jasap qoidy. Tapanşasyn qolǧa tüsırse boldy emes pe?! – Senıŋ mūnda qyzmetke kelgenıŋe qanşa boldy? – dep sūrady Oqas, baǧanadan bergı tym-tyrys ünsızdıktı būzyp. – Taiauda bes jyl boldy. – O – o! Täjıribelı ekensıŋ ǧoi. Ana qojaiyn qandai adam özı? «Bomjdarmen» köp ainalysa ma? – Ainalysady. – Sonda qalai? Bärın alty ai asyrap, sodan soŋ aqşasyn ūstatyp, qūiryǧynan bır tebe me? Älde... – Ne degıŋ kelıp otyr? – Älde, senıŋ qolyŋa tapsyryp, auylyna jıbere me? – Auylyma baram degen özıŋ emes pe? – İä. Özım. Būrynǧy «bomjdardy» qaida aparyp tastadyŋ? Neşeuın? – Oi, köp emes. Üşeu-aq. Özderı kettı ǧoi. – Qaida? – Qalaǧan jaqtaryna. – Ūstalap qalǧandary joq pa? Saşa «myrs» etıp külıp jıberdı de, bır sätte qisaia qalǧan bet-auzyn bır qolymen uqalap-uqalap, qalpyna keltırgendei boldy. – Äiteuır, kettı ǧoi. Odan soŋǧysyn men qaidan bıleiın,– dep, qaitadan tüiılıp aldy. Oqas mūnyŋ jan düniesın älı de zerttei tüsu üşın jäne qojaiynnyŋ ne dep tapsyrǧanyn bılıp almasa da, seze tüsu üşın sūraqtaryn jalǧastyra tüskendı jön dep bılıp: – Qojaiyn auylǧa barǧan soŋ ne dep aitatynyŋdy saǧan tüsındırem dep edı ǧoi. Ol ne dedı? – degen saual tastady. Saşa ne derın bılmei, qapyldy da qaldy. – İä. Aitty ǧoi, – dedı aqyry. – Ne dep? Sen kımmın deisıŋ? – Men... – Saşa bır-aq sätte terşıp ketkendei boldy. – Men – menmın. Kımmın deuşı edım? – Altyn ızdeuşı emessıŋ be? – Qaidaǧy altyn? Sen de oida joqty ottai beredı ekensıŋ. Qyrtyp. Saşa jyldamdyqty azaita bastady. – Mynau jerde toqtaityn oryn bar. Däret syndyryp alaiyq, – dep betıne qaraǧanda, Oqas onyŋ jaman oiyn sūp-suyq mūzdai közınen anyq oqydy. Kölık toqtaǧan sätte-aq tez qimyldap, pyşaǧyn suyryp alyp, jarq ete tüsken almas jüzın Saşanyŋ keŋırdegıne tırei qoidy. Sol qolymen onyŋ artyna jasyrylǧan tapanşany da suyryp aldy. Ekı közı alaqandai bolǧan Saşa tynysy bıtıp bara jatqandai qyryldap: – O–kus! Menı öltırme! Menıŋ jazyǧym joq qoi. Anau... Anau jūmsady ǧoi, – degen sözderdı ǧana aityp, ekı qolyn köterıp, jalbaryna bastady. – Senıŋ äielıŋ, bala–şaǧaŋ bar ma?–dedı Oqas ysyldap. – Joq. Men de... Men de sen sekıldı "bomjbyn" ǧoi. Menı öltırmeşı. Men senıŋ aitqanyŋnyŋ bärın ısteimın. – Sen neşe "bomj" öltırdıŋ? – Öltırgem joq. Qojaiynǧa öltırdım dep ötırık aittym. Bıraq olardyŋ jarty aqşasy mende qaldy. – Maǧan da söiter me edıŋ? – İä. – Mūnyŋ ülken adamdyq eken! – dep, Oqas qarqyldap küldı. – Özgenı ölımnen qūtqarasyŋ, özıŋ de baii tüsesıŋ. – Endı men senen bır tiyn da aqşa almaimyn. – Al menı özen jaǧasyna nege aparmaq boldyŋ? – Aqşa sanauǧa. – Osy jerde de sanauǧa bolady ǧoi. Sen özen jaǧasyna barudy kütpei-aq baǧanadan berı bar şyndyǧyŋdy aitqanda, ana aqşanyŋ jartysyn özım-aq berer edım. Endı keş qaldyŋ. Qane, telefonyŋdy şyǧar! Saşa telefonyn şyǧardy. – Endı, polisiianyŋ telefonyn ter de, osy jerge şaqyr." Tez jetıŋder " de. – Mūnyŋyz ne? Maǧan aqşa keregı joq. Sızdı qalaǧan jerıŋızge aparyp tastaiyn. Qūlyŋyz bolaiyn! – dep jalyndy Saşa. – Sen qojaiynnyŋ qūly emessıŋ be? – İä. Ol kısı de menı öltırmek bolǧan. Özı. Sonda aiaǧyn qūşaqtap jyladym. Mende de bır diplomat aqşa bar edı. Tura osy siiaqty. Qatty jalynyp edım, " ömır boiy qūlym bolyp ötesıŋ be " dedı. Men " qūlyŋ bolyp ötemın" dep ant berdım. Däl osy sız siiaqty "bomjdardy" öltıruge alyp şyǧyp, öltırmei jıbergen sebebım de özımnıŋ būrynǧy"bomj" bolǧandyǧymnan ǧoi. "Bomjdar" bır-bırıne jamandyq jasamaidy emes pe? – Men de senıŋ janyŋdy qidym. Sen polisiiany şaqyr. Olarǧa: «Qojaiyndy ūstap beru üşın ekeumız kelıstık» deimız... Myna aqşany qaitemız?.. Bylai bolsyn – polisiiaǧa bır-aq million ūstatamyz. "Bergenı – osy"!– deimız. Al qalǧan tört milliondy ekeumız bölıp alamyz. Osy qazır-aq. Saşanyŋ öŋı kırıp, tıptı, yrjyŋ etıp külıp jıbergenın özı de sezbei qaldy. Ol äbjıl qimyldap, polisiiamen habarlasuǧa kırıstı.***
Aqşalaryn bölısıp alǧan soŋ, polisiia jasaǧynyŋ keluın kütıp, aluan türlı oiǧa batyp, abyrjyp otyrǧan ekeuı, özderınıkındei qap-qara bır maşina qastaryna kelıp toqtai qalǧanda, denelerı türşıgıp, jürekterı atqaqtap, qatty qorqyp kettı. Qara kölıkten atqyp-atqyp şyqqan üş jıgıt tapanşalaryn kezenıp, kelgen boilarynda Saşa men Oqasty otyrǧan oryndarynan suyryp-suyryp aldy. Ekeuınıŋ de qolyna kısen salǧannan keiın ǧana qara mäşineden sozalaŋdai tüsken qojaiynnyŋ qūp-qu jüzı men jıp-jıŋışke sūlbasy körındı. Ol maŋǧazdana basyp būlardyŋ qasyna keldı. – İä, qos müskın, qaldaryŋ qalai? – dedı külımsırei qarap. – Menı ūstap beremın dep, özderıŋ tūtqyn boldyŋdar. «Bıreuge or qazba. Qazsaŋ taiaz qaz – özıŋ tüsersıŋ» degen. Sen, Saşa, ainalaiyn, maşinanyŋ ışınde dybys tyŋdaǧyş qara qoŋyz tūrǧanyn qalai sezbei qaldyŋ? Saşanyŋ öŋı külgın tartyp, talyqsyp kete jazdady. Oqas qojaiynnyŋ betıne tık qarap tūryp, yzǧarlana söiledı: – Esıŋde bolsyn, senıŋ ajalyŋ ekeumızden bolmasa da, künderdıŋ künınde bız sekıldı bır «bomjdan» bolady. Sol sätte osy sözımdı esıŋe alarsyŋ! – dedı. Qojaiyn: – Ekeuın de tauǧa aparyp, örtep jıberıŋder! – dedı de, ekı qolyn artyna ūstaǧan küiı kölıgıne qarai būrylyp kettı. Osy kezde ozandatyp kele jatqan polisiia kölıgınıŋ özı körınbese de, qūlaq jaratyn aşy dybysy anyq estıldı. Qojaiyn jalt qarap: – Tez! Maşinaǧa! Kerı būrylyŋdar! Analarǧa qarsy jüremız! – dedı. Ekı kölık şūǧyl būrylyp, kerı qarai jöneldı. Qarsy kele jatqan poliseiler de qastarynan zu-zu etıp öte şyqty. Olar da ekı maşina eken. Saşa betın ekı alaqanymen basyp, eŋırep jylap jıberdı. «Keşıgıp qaldy! Olar keşıgıp qaldy!» dep eŋkıldegende, Oqas ony iyǧymen qaǧyp: – Jylama bauyrym! Bosamaiyq! Ne körsek te, tık qarap tūryp qarsy alaiyq! – dep jūbatu aitqan boldy. Oqastyŋ köz aldynan bükıl ömırı tızbektelıp ötıp jatqandai. Äkesı alpys jasqa endı ılınıp tūrǧanda auyrmai-syrqamai ūiqtap jatyp qaitys bop kettı. Öte juas adam edı. Ekı ūlyn ekı tızesıne otyrǧyzyp alyp, neşe türlı änder aitatyn. Özı garmondy da jaqsy tartatyn. Mekteptıŋ tüngı küzetşısı bolyp jürgen soŋ ba, üide bolatyn kezderı de köp edı. Sodan bolar, mektepte mūǧalım bolyp ısteitın analarynan görı būlar äkelerıne jaqynyraq tūratyn. Analary, şyndyǧynda, öte qatal adam edı. Osydan tört jyl būryn tün ışınde üiıne barǧanda, mūnyŋ qasyndaǧy mas dostarymen qosyp, oqtaumen sabap quyp şyqqanyn qalai ūmytar. Sonda da jetpısten asyp, seksenge kelıŋkırep qalǧan sol anasyn soŋǧy kezde qatty saǧynatyn bolyp jür. Sırä, mūny jaratqanda Jaratuşynyŋ köŋılı tüspei qalǧan bolu kerek. Osy jasqa kelgenşe bar körgen qyzyq-quanyşy balalyq, bozbalalyq şaǧynda ǧana qalypty. Mekteptı jaqsy bıtıre tūryp, ekı ret oquǧa tüse almady. Jas kezınde eŋ ädemı, eŋ symbatty jıgıtterdıŋ bırı edı, äsker qataryna baryp kelgen soŋ qaladaǧy qyzyqty keşterdıŋ, toi-dumandardyŋ gülı boldy da kettı. Sodan keiın älgı myqtynyŋ qyzyn aldy. Būǧan jabysqan sol qyzdyŋ özı emes pe edı?! Aqyry ne boldy? «Mūndai kelınnıŋ keregı joq» dep anasy da qanşa zarlady. Sol kezderde-aq aiyrylysyp ketuı kerek edı. İä-ä, Alla taǧalanyŋ özı mūnyŋ jolyn eşqaşan oŋǧarmapty. Mıne, qaraşy, retteleiın dep tūrǧan myna şaruanyŋ qalai byt-şyt bolǧanyn! Auylda mūny oilap aŋyrap otyrǧan anasyn da bır ret köre almastan, o düniege attanyp ketetın türı bar. Aldynan ne kütıp tūr eken? Ölım be, ömır me?.. Aldyŋǧy kölık aqyryndai bastady. Qojaiyn sonda otyr. Būlardyŋ jürgızuşısı ne bop qalǧanyn bılgısı kelıp, qarsy jolǧa şyǧyp edı, zäresı zär tübıne ketkendei aiǧailap jıberdı. – Oibai! Tosqauyl! Poliseiler joldy jauyp tūr! Bıttık! Qūrydyq! Qojaiynnyŋ kölıgı tosqauylǧa tırelıp baryp toqtaǧanda, ekınşı maşinadaǧy jıgıtter qos «bomjdyŋ» qoldaryna salynǧan kısendı de alyp ülgergen bolatyn. Aldyŋǧy maşinanyŋ esıgın jaiymen aşyp, taǧy da sozalaŋdai tüsken qojaiyn täkappar keipın būzbastan poliseilerge bettedı. – Sälemetsıŋder me, sūŋqarlar! – dedı ol qara közıldırıgın közınen sypyryp, – Sūŋqar dese sūŋqarsyzdar ǧoi! Bız, bıraq, qaşqyn qaraqşylardy sızderden būryn ūstadyq. Menıŋ maşinamdy ūrlap, aqşamdy tonap bara jatqandar – naǧyz qaraqşylar. Ekeuı de menıŋ qyzmetkerlerım. Menı tanyp tūrsyŋdar ma? Men – «Gauhar» kompaniiasynyŋ töraǧasymyn! Sızderge «tez jetıŋızder» dep telefon soqqan men edım. – Keşıre körıŋız! Keşıgıp qaldyq, – dedı maior şenındegı polisei – Qylmystylar öz jazalaryn alady ǧoi. Bızden sız jyldam ekensız. – Jaraidy, jaraidy. Bärınen de qaraqşylardyŋ ūstalǧanyna quanaiyq. Sızderdı äurelegenım üşın özım de ūialyp tūrmyn, –dedı «Gauhar» kompaniiasynyŋ töraǧasy. Maior polisei oǧan qalpaǧyn şeşıp, basyn idı de qasynda tūrǧandarǧa: – Ülken kısını tonaǧan ana qylmyskerlerdı äketıŋder! Qamaŋdar! – dep būiyrdy.XXX
Arada ekı ai ötken soŋ Oqas pen Saşa degen qos müskın maşina ūrlaǧany üşın jäne köp aqşa tonaǧany üşın on jyldyq merzımge sottalyp kettı. «Gauhar» kompaniiasynyŋ töraǧasy sau-salamat jürıp jatyr. Qazır taǧy da bır «bomjdy» baǧyp-qaǧyp jürgen körınedı.Ūqsas jaŋalyqtar
