Talai janǧa qaiyrymdylyq jasap jürgen şymkenttık mesenat Qairat Moldaseiıtov bizneste belgılı bır stereotipterdı ūstanbasaŋ, būl salada tūraqtap qaluyŋ qiyn degen pıkırde. Eŋbek jolyn vagonda jük tasudan bastaǧan käsıpker bırqatar jurnalisterge ne sebepten ökpelı? Bılım salasyndaǧy aşy şyndyq şymbaiyna batqan ol būl turaly oiyn öŋırdegı NUR.KZ tılşısımen bölıstı.
- El auzynda jürgen käsıpker Qairat Moldaseiıtov bizneske qalai jäne kımderdıŋ yqpalymen keldı?
- Biznestı bastamas būryn aldymen qara jūmyspen ainalystym. Özım studentpın. Demalys künderı vagonnan jük tüsıretınbız. I kurs oqyp jürgen kezımde Almatyǧa kelgen "Şymkent syrasyn" talai tüsırgenmın. Keiın qūrylyspen ainalysa bastadym, odan soŋ sauda-sattyqty üirendım.
5 kurs bıtırıp jatqanda talai saudamen ainalysyp, täjıribe jinadym. Men 1991 jyly bıtırdım ǧoi oqudy. Täuelsızdık alǧan şaǧymyz, öz arbamyzdy özımız süireuımız kerek. Soǧan beiımdelıp şyqtyq negızı.
Menıŋ äke-şeşem kezınde privatizasiiamen zauyt alǧan joq, elden kupondar satyp alǧan joqpyz. Almatyda bıraz jyldar saudamen ainalysyp, keiın Aqtöbede nesie alyp, sol jaqta segız jyldai jūmys jasadym. Şymkentke kelgenıme on bes jyl boldy.
- Eŋ alǧaşqy tabysyŋyz qanşa boldy?
- Joǧaryda aityp ötkenımdei, alǧaşqy näpaqamdy jük tasyp jürıp taptym. Ol kezde qolyma 15-20 som alatynmyn.
- Şymkenttıŋ klimaty maǧan ūnaidy, halqy da tyǧyz ornalasqan, jūmys qoly da köp. Bılıktı azamattar da jeterlık. Bizneske qolaily. Özım ǧana emes, talai azamattardy şaqyrǧanmyn, olar da osynda biznesterın döŋgeletıp otyr. Özımmen jerles (avtor: Jambyl oblysynyŋ tumasy) bıraz jıgıtterdı alyp kelgenmın. Alǧaşynda olar "nege Jambyl nemese Almatyda bastamadyq?" dep renjıgenı bar. Keiın közderı jettı ǧoi. Bır sözben aitqanda Şymkent halqy - öte eŋbekqor.
- Spirttık ışımdık biznesımen de ainalysqanyŋyzdy bılemız. Älı de jalǧastyryp kelesız be?
- Biznestıŋ ol türımen Aqtöbede jürgenımde ainalystym. 2001 jyly ol jaqtan kettım, qazır oǧan qatysym joq.
- «Otau stroi» desek, el bırden köz aldyna sızdı elestetedı. Odan bölek qandai biznesıŋız bar?
- Üi saludan bölek, profil şaǧaramyz. Özge de qūrylys materialdaryn şyǧarumen ainalysamyz. Sonymen qatar alma ösırudı de qolǧa aldyq. «Tülkıbas almalary» degen - bızdıŋ önımder. Aldaǧy uaqytta alma ösıru aumaǧyn ülkeitudı közdep otyrmyz.
- «Ekı kemenıŋ basyn ūstaǧan, suǧa ketedı» degen bar. Qoryqpaisyz ba?
- Bizneste ekı-üş kemenıŋ basyn ūstap jürgen dūrys. Sebebı bır jaǧynan jolyŋ bolmasa, ekınşısıne ketıp qalasyŋ. Daǧdarys zamanynda būl däleldengen närse. Qūrylyspen ainalysyp jürgender qandai bop qaldy? Bidai seuıp jürgenderdıŋ jaǧdaiy qalai boldy? Qūrylys salasy mūnaidyŋ baǧasyna, basqa da jaittarǧa bailanysty. Al auyl şaruaşylyǧynyŋ oǧan qatysy joq. İä, auyl şaruaşylyǧynda paida qūrylystaǧydai köp bolmaǧanymen, qauıp az.
- Tabysty ärı tūraqty biznesmen boludyŋ basty qūpiiasy nede?
- Joǧaryda aityp ötkenımdei, jan-jaqtylyq. Biznesmen bolu üşın qūrylysşy nemese baǧban bolu şart emes. Ol jerde öz mamandary, iaǧni, agronom, qūrylysşy bolady. Bastysy, sony ūiymdastyra bılu kerek.
- «Käsıpker ärı OQO mäslihatynyŋ deputaty Qairat Moldaseiıtov qabyldauyna kömek sūrap kelgen kez-kelgen jannyŋ betın qaitarmai, qoldau körsetıp, jomarttyq tanytanyn jan» degendı jiı estimız. Būl qanşalyqty ras?
- Tolyqtai ras desem, ötırık aitqanym bolar. Men negızınde qol-aiaǧy bütın, denı sau adamǧa kömektesuden qaşamyn. Ärine, aldyŋa kömek sūrap kelgen soŋ tıpten betın qaitaryp jıberuge de bolmaidy.
«Aqyl-esıŋ dūrys, denıŋ sau. Endeşe, öz taǧdyryŋ - öz qolyŋda» dep arasynda aqylymdy aityp jıberemın.
Al mümkındıgı şekteulı jandar bolsa, qoldan kelgenşe kömektesıp tūramyn. Bügınde DSP jäne Daun dertıne şaldyqqan balalarǧa arnalǧan ortalyq salyp jatyrmyn. Būǧan deiın SPİDke şaldyqqan balalarǧa arnalǧan ortalyqty salyp bergenım bar.
Ony saludyŋ tarihy bylai boldy. Ol kezde memlekettık qyzmette edım. Maǧan SPİDke şaldyqqan balalardyŋ ata-analary būnyŋ bärı sol kezdegı bilıktıŋ kesırınen boldy dep şaǧymdanyp kelıp jatty. Özım bilıktıŋ ökılı bolǧan soŋ qatty yŋǧaisyz boldy, şyny kerek.
Jasyratyny joq, ol kezde köbınıŋ otbasy şaiqaldy ǧoi. Keibırınıŋ äkelerı ışımdıkke salyndy, endı bırınıŋ analary tastap ketıp qalǧan. Sol kezde eşbır kınäsız balalarǧa kömegım bolsyn degen oimen ortalyq salyp beremın dep uäde etkenmın. Keiın memlekettık qyzmetten ketken soŋ uädem oryndaldy. Tuǧan jerım Jambylǧa da qolymnan kelgenşe äleumettık nysandar salyp berıp jatyrmyn.
- Memqyzmet demekşı, kielı Türkıstandaǧy äkımdık qyzmetten klimaty jaqpaǧan soŋ ketıptı degen äŋgıme tarady. Rasymen solai ma? Älde özge de sebepter boldy ma?
- Türkıstannyŋ klimaty jaqpaǧany ras. Tauda ösken adammyn ǧoi. Onyŋ üstıne otbasyma qiyn boldy. Ünemı baryp-kelıp jūmys ıstedım. Keiın sol kezdegı oblys basşysy Asqar Myrzahmetov Şymkentke äkım etıp taǧaiyndady.
Özderıŋız bılesızder, Şymkent - ülken qala. Problema öte köp. Oblys basşysynyŋ köŋılınen keide şyǧasyŋ, keide şyqpaisyŋ degendei.
Bır jyldan astam Şymkenttı basqardym. Jalpy aitqanda men tört jyl ükımettıŋ jūmysynda ısteppın. Oŋai bolǧan joq, ärine. Öitkenı oǧan deiın memlekettık qyzmette ıstep körmep edım.
Degenmen de bärımız elge qyzmet etu üşın jürmız ǧoi. Memqyzmet te ūnady, bıraq auyr boldy. Sodan demalaiyn dedım. Onyŋ üstıne äkım bop jüre berseŋ, otbasyŋdy, bala-şaǧaŋdy kım asyraidy? Saǧan qarap otyrǧan tuǧan-tuysyŋ taǧy bar.
- Şymkenttı basqarǧan sätıŋızde eŋ bai äkım degen atqa ie bolyp edıŋız...
- Men äkım bolmai tūryp qaltaly azamat bolǧanmyn ǧoi. Bıraq jurnalister basqaşa būryp, bır jyldyŋ ışınde osynşa aqşa tauypty dep jazyp jıbergen. Perzident Äkımşılıgıne deiın bärı menıŋ qaltaly boluym jiyrma jyldan berı biznespen ainalysqanymnyŋ arqasy ekenın bıledı. Olar tüsınıp tūr, bıraq qara halyq dūrys tüsınbeidı.
Şyny kerek, ol kezde eşkımmen sottasyp jürgım kelgen joq. Ärine, jurnalisterdıŋ barlyǧyn jamandamaimyn, degenmen bırazy sondai sätterdı ızdep jüredı. İä, jaman närsenı el tez oqidy, ony tüsınemın. Bıraq, ol dūrys emes.
- Sözıŋızden baiqaǧanym, jurnalister qauymyna ökpeŋız bar sekıldı...
- Mäsele ökpede emes qoi. Jazǧan soŋ jaqsyny da, jamandy da jazu kerek. Şyndap kelgende jurnalisterdıŋ menıŋ tabysymdy jariia etuge qūqyqtary da bolmady. Men ony «Nūr Otan» partiiasyna ötkızdım, BAQ-qa degen joqpyn. Erteŋ menıŋ üiımdı bıreu tonap ketıp jatsa, kım jauap beredı sonda?
- Al memlekettık qyzmetke qaita oralu oiyŋyzda bar ma?
- Ony äzırge bılmeimın, ışkı düniem kerek dep jatsa, oilanyp körermın. Däl qazır qatty talpynysym joq.
- Küllı eldı dürlıktırgen Saryaǧaştaǧy 7 jasar bala oqiǧasyna qatysty ne aitasyz?
- Qazır internet jaqsy jūmys ıstep jatqan zaman. Ondai jaǧdailar öte köp bolyp jatqan şyǧar, ol jaǧyn bılmeimın. Osyndaidyŋ arqasynda özderıne imidj jasaityndar da bar. Saryaǧaştaǧy jaǧdaida, ärine, bilıktıŋ de kemşılıgı bar.
Bıraq keiın sūrap bıldım, şaǧymdy polisiia qaramaǧan soŋ jäbırlenuşı tarap auyl, audan äkımınıŋ qabyldauyna jazyluy kerek edı. Jazylmapty.
Naqty aita almaimyn, bır bılerım, jesır äiel men jetım balany basynǧandar oŋbaidy.
- Bälkım būl qoǧamdyq rezonans tudyrmaǧanda ıs jabuly qalar ma edı? Qalai oilaisyz?
- Eger audan, oblys basşylyǧy estıse, būl ıstıŋ jabuly küiınde qalmasy anyq. Bilık basynda otyrǧan joqpyz, qandai jaǧdai ekenın de bılmeimız. Ökınışke orai, rezonans oryn alyp qoidy. Men būl jaǧdaiǧa bırınşı kezekte synyp jetekşısı men mektep direktory kınälı dep oilaimyn. Mūǧalım balamen söilespei me?
Eger şynymen sondai jaǧdai bolsa, balanyŋ jürıs-tūrysynan bılınedı ǧoi. Synyp jetekşısı balanyŋ basynan sipap sūrasa, bala ǧoi, aitady. Sosyn mektep direktoryna aparyp, şaǧym tüsırıp, özderı-aq şeşu kerek edı.
Negızı mūǧalımderdıŋ bılım sapasyn aitsaq, renjidı.
- İä, bılım salasyndaǧy bylyqtardy estıp jürmız. Onyŋ aldyn alu ne üşın ne ısteu qajet dep oilaisyz?
- Bızdegı joǧary oqu oryndary qandai deŋgeide bılım beretının bılesız ǧoi. Ärine, barlyǧy emes, bar ondailar. Öz basymnan ötken jaǧdai: qarjy salasy boiynşa oqu bıtırgen adam «menı jūmysqa al» dep maǧan keldı. Özı qosyp-alu kestesın bılmeidı. Men ony qalai alamyn jūmysqa?
Jasyratyny joq, toihanalarda daiaşy bolyp jürıp diplom alatyndar bar. Mūǧalım deŋgeiı tüsıp ketken, būrynǧydai emes. Ūstazdarǧa syi-qūrmet te joq.
Onyŋ aldyn alu üşın mūǧalımderdıŋ abyroiyn, jalaqysyn köteru qajet. Mıne, sol kezde būl mamandyqqa degen qyzyǧuşylyq paida bolady.
- Köpbalaly äkesız. Perzentterıŋızdıŋ qai sala mamany bolǧanyn qalaisyz?
- Üidegılerdıŋ eşbırı äzırge memlekettık qyzmetke qyzyqpaidy. Aldymen öz jaǧdailaryn dūrystap alulary qajet. Men olarǧa osy bastan belgılı bır mamandyqty alyp şyǧasyŋdar dep aityp otyramyn. Ülkenım joǧary oqu ornyn biyl bıtıredı, ekınşım kolledjde bılım alyp jatyr. Ekeuı de Londonda oqidy. Odan keiıngılerı mektepte. Kenjem ekı jasta.
- Soŋǧy sūraq: toqal turaly közqarasyŋyz qandai?
- Toqal alu ärkımnıŋ özıne, jaǧdaiyna bailanysty. Äielımen aqyldassyn. Men kımnıŋ qai jetıskenınen alyp jatqanyn bılmeimın ǧoi. Bıreuler tua almaidy, endı bırı tudyra almaidy. Qazır erkektıŋ erkekpen, qyz balasynyŋ qyzben şaŋyraq köterıp jatqanyn da estıp jürmız. Eşkımge kınä arta almaimyn. Ärkımnıŋ öz taŋdauy.
______________________________________________________________________________________________________________nur.kz
