"Kezekte tūrǧan adamdarǧa kezekpen jer beru, jer ülestıru jergılıktı bilıktıŋ mındetı emes pe?"

"Adyrna" portalynyŋ redaksiiasyna Saryaǧaş qalasynyŋ tūrǧyndarynan hat kelıp tüstı. Baspana, jer mäselesı boiynşa kezektegılerdıŋ qarasy köp delıngen hattyŋ negızgı bölımınde. Memleket basşysyna joldanǧan hatta bylai delıngen: Qūrmettı Qasym-Jomart Kemelūly!!! Qazaqstan Respublikasy Älemge äleumettık-ekonomikalyq damyǧan memleket retınde tanyluda. Myŋ jylǧa juyq Tarihy bar Elımızdıŋ örkendep ösuıne, keleşegı men bolaşaǧy kemel, ruhani biık şyŋdaluyna, saiasi-ekonomikalyq-äleumettık damuyna öz tarapyŋyzdan zor üles qosuyŋyzǧa tılektespız! Ädıldıktıŋ, adaldyqtyŋ, tatulyqtyŋ jalauyn jelbıretıp jürgenıŋızge alǧysymdy bıldıremın. Menıŋ aryz beru sebebım, Saryaǧaş audanynyŋ ortalyǧy bolatyn Saryaǧaş qalamyzda päterge, jerge kezekte tūrǧan adamdar sany öte köp. Qazırgı zamanda päterlerdı jaldap tūru äleumettık tūrǧyda öte qiyn bolyp qalǧan. Adamdar jer alyp, öz üilerın soǧyp, ūrpaq tärbielesek deidı. «Öz üiım-öleŋ tösegım» degen babalardan qalǧan söz bar. Saryaǧaş qalasynda tūrǧyn üi ırgelık jer uchaskesıne kezekte tūrǧan azamattar 7000 adamdy qūraidy. Būl kezektılık 2003 jyldan bastap 2022 jyldar aralyǧynda kezekte tūrǧan azamattar, aldaǧy uaqytta kezek sany  7000 nan öspese azaiar emes. Saryaǧaş audany jäne Saryaǧaş qalasyna 2003 jyldan berı qanşa äkımder auyssada halyqtyŋ qamyn oilau, olardyŋ jaǧdaiyn jasau, onyŋ ışınde jas otbasylarǧa arnalǧan qonys üilerın saluǧa kezekpen jer beru oilarynada kırıp şyqpaidy. Kezekte tūrǧan adamdarǧa kezekpen jer beru, jer ülestıru jergılıktı bilıktıŋ funksionaldyq mındetı emes pe? Qalanyŋ bas josparyna säikes kezekpen berıletın jerler arada jürgen deldaldar men alaiaqtar arqyly, qala berse bilık ökılderı arqyly zaŋsyz qūjattar räsımdelıp, satylyp, zaŋsyz üiler salynyp ketken. Qazır qalanyŋ bas jospary jaramsyz jaǧdaida tūr. Kezekte tūrǧan azamattarǧa kezekpen jer beru üşın eŋ aldymen infraqūrylym jüiesın jürgızu, egjei-tegjei josparyn äzırleu qajet. Qazır 7000 adam jerge kezekte tūr. Osy uaqytqa deiın Saryaǧaş qalasy äkımı apparaty jäne tiıstı bilık ökılderı tarapynan infraqūrylym jüielerın tartu üşın josparda daiyndamai, egjei-tegjei josparyn da äzırlemei kelgen. Sebebı, jerdı kezekpen berse şeneunıkterdıŋ jer satu biznesı toqtap qalady ǧoi. Samal, Telemūnara, Köktöbe möltek audandary aumaǧynda zaŋsyz jerler satylyp, tūrǧyn üiler salynyp jatqanda tiıstı qyzmetkerler men basşylardyŋ közı qaida bolǧan? Demek, jer mäselesı boiynşa bırneşe zaŋ būzuşylyqtar men sybailastyqtar bar. «Jer dauy, jesır dauy» ejelden kele jatqan kikıljıŋ mäselelerdıŋ bırı. Jer saudasynda bırneşe mekemelerdegı opasyz qyzmetkerlerdıŋ qatysy bar. Jerdıŋ qūjattaryn zaŋsyz räsımdeu Saryaǧaş audanynyŋ äkımdıgı, Saryaǧaş qalasynyŋ äkımı apparaty, memlekettık jäne jeke Kadastrlar, audannyŋ jer bölımı, audannyŋ säulet jäne qala qūrylysy bölımı, memlekettık arhivter, natariustar, halyqqa qyzmet körsetu (SON) ortalyǧy jäne arada jürgen posrednikter arasynda  jasaluda. 2009 jyly Saryaǧaş qalasy aumaǧyna Tegısşıl auyldyq okrugı aumaǧynan bırneşe gektar jer telımı berılgen. Tegısşıl auyldyq okrugınen berılgen jerler qazır Saryaǧaş qalasy Köktöbe jäne Telemūnara möltek audandaryna qarasty jerler. 2009 jyldan bastap 2015-2017 jyldarǧa deiıngı aralyqta būl jerler bos jatqan (eskı kartadan köruge bolady). Alaida, Tegısşıl auyldyq okrugı äkımşılıgı tarapynan 2007 jyly Saryaǧaş qalasyna berılgen jerlerge, iaǧni 65 azamatqa jerdı paidalanuǧa şeşım şyǧaryp bergen. Saryaǧaş audany äkımıne, Saryaǧaş qalasy äkımıne jer dauy, jer mäselesı boiynşa tūrǧandar tarapynan berılıp jatqan aryz-şaǧymdar men ötınışter sany künnen künge asyp keledı. Alaida, Äkım myrzalar tarapynan osy uaqytqa deiın halyqqa jerdı kezekpen beru üşın yqpaldarynyŋ joq ekendıgın habarlaimyn. Sebebı, qazırgı uaqytqa deiın egjei-tegjei josparynyŋ, infraqūrylym jüielerın tartu boiynşa jobalyq-smetalyq qūjattarynyŋ joq ekendıgı dälel bola alady. Egemendı elımızde azamattarymyz ne üşın osy uaqytqa deiın jer ala almai keluı kerek? Ne üşın öz üilerın sala almai jüruı kerek? 2003 jyldan berı kezekte tūrǧan azamattarymyz qazırgı uaqytqa deiın jer ala almai, üi sala almai ömırden ozyp barady. Jerge kezekte tūrǧandardy saralaityn bolsaq, ömırden ötkender sany köp. Mıne sonda bilıktegı otyrǧandardyŋ, arada jürgen alaiaqtardyŋ, deldaldardyŋ arqasynda kezekpen jer beru jyldan jylǧa qalyp kele jatyr. Ata-Babamyzdan mūra bolyp kele jatqan jerlerdı satu – Otandy satumen teŋ! Sebebı, «Osy jer senıŋkı, bırınşı üi salyp al, sosyn qūjattardy daiyndap beremın»-dep, arada jürgen alaiaqtar qarapaiym-qaiuana halyqty aldap, aqşasyn soryp, äure sarsaŋǧa saluda. Aqşa üşın jerın satqan soŋ, künderdıŋ künınde Otandy satpauǧa kım kepıl? Alaiaqtardyŋ jerdı satuy, zaŋsyz qūjattardy räsımdeuy tömendegı prosesste jüredı:

1. Qala aumaǧynda bos jerlerdı tabu;
2. Tabylǧan bos jerlerdı satyp alatyn adam ızdeu;
3. Satyp alǧan soŋ, tez arada kışıgırım bolsada üi saldyru nemese ırge tas saldyru;
4. Äkımşılıkke baryp ötınış tastau (jerdı zaŋdastyru boiynşa)
5. Sottan menşık qūqyǧyn tanu üşın jalǧan anyqtamalarmen ırge tastardy suretke tüsırıp nemese basqa üilerdı osy üi dep suretke tüsırıp, sotty aldaidy (soty aldauyda kümän tudyrady, sebebı sot pen prokuror tarapynan jergılıktı jerge baryp tekseru jürgızbeidı)
6. Sot prosessı kezınde audandyq aritekturadan qyzyl syzyqqa engen nemese enbegenı jäne bas josparǧa säikestıgı turaly jauap alady. Audannyŋ jer qatynastary bölımı tarapynan audan qoryndaǧy jäne eldı meken aumaǧyndaǧy memlekettık, jeke jäne zaŋdy tūlǧalarǧa räsımdeletın jer uchaskelerıne säikestendıru qūjattaryn räsımdeu barysynda jerge ornalastyru jobasyna säikestıgı boiynşa jauap alady.
7. Sottan menşık qūqyǧyn tanyp bolǧan soŋ, Äkımşılıktegı sybailastary jalǧan şeşım şyǧaryp, jalǧan anyqtamalar beredı, būl jerdı satudyŋ bır täsılı.
8. Ekınşı täsılı audandyq mūraǧatqa äkım şeşımın tırkeu jurnalyna zaŋsyz qoldan tırkep, (audandyq mūraǧattaǧy sybailastary joq şeşımderdı bar dep köşırme retınde ıstep rastap beredı, 2007-20017 jyldary aralyǧyndaǧy äkım şeşımderınde alaiaqtar jasaǧan zaŋsyz şeşımderdıŋ uaqyty men nömırlerı tırkelmegen, mysaly osy jyldardyŋ 29,30,31 jeltoqsandarymen bırneşe şeşımder mūraǧattan rastalyp şyǧarylǧan. Bıraq, 29,30,31 jeltoqsanda äkım tarapynan şeşımder şyqpaǧan. Būdan bölek jalǧan şeşımderdegı jer bölu komissiiasynyŋ qorytyndylaryn jalǧan şeşım mazmūnynda tırkeu künı nömırın körsetedı, al şynaiy sol qorytyndylar müldem tübırı joq qorytyndylar. Bır qyzyǧy jer qatynastary bölımı jerge ornalastyru jobasyn tırkeu kezınde sol qorytyndylar bar joqtyǧyna nege män bermei kelgen? Eger jalǧan qorytyndy bolsa nege qūqyq qorǧau organdaryna hat joldanbaǧan. Būl boiynşa aqparattar arnaiy tekseru kezınde qosymşa berıledı).
9. Osy qūjattardy daiyndap bolǧan soŋ, memlekettık nemese jeke menşık jer kadastrlaryna jerge ornalastyru üşın memlekettık aktı räsımdetedı.
10. Bas josparǧa säikes, Samal möltek emhanysynyŋ janynan berılgen QR Densaulyq saqtau jäne äleumettık damu ministrlıgı eŋbek, äleumettık qorǧau jäne köşı-qon komitetınıŋ Türkıstan oblysy boiynşa departamentı Saryaǧaş audandyq medisinalyq äleumettık saraptama bölımıne äkımşılık ǧimarat qūrylysy üşın berılgen jerdı jer kodeksterın būza otyryp, paida köru maqsatynda jeke tūlǧaǧa satyp jıbergen. Oǧan dälel Bas jospardaǧy atalǧan mekemenıŋ ornyna käsıpkerlık nysandar (kölık juu orny) ornalasyp ketken. Alaida qazırgı taŋǧa deiın atalǧan memlekettık mekemenıŋ äkımşılık ǧimaratyna arnalǧan jer telımı joq.
11. Saryaǧaş audandyq ortalyq auruhanasy Saryaǧaş qalasynyŋ ortasynda ornalasqan. Auruhananyŋ ışkı jäne syrtqy janama jerlerı jeke tūlǧalarǧa jeke menşıkke satylyp ketken. Negızınde aurulardy emdeu jäne demalys oryndaryn aşu közdelgen bolatyn jäne qorǧau aimaǧynda bolatyn. Alaida alaiaqtyq jolmen zaŋsyz qūjattar räsımdelıp jeke tūlǧalarǧa satylyp ketken.
12. Saryaǧaş qalasy aumaǧy boiynşa negızgı köşeler; Äiteke bi, Düisebaiūly, Mailyqoja, İsmailov, Ysqaq Köşerbai, Bäiterek, Alyp jäne Daulet bazarlarynyŋ ainalasynda, Samal m/a Torǧai köşesı, Şymkent trassasy boiynda, Samal-1, Samal-2, Samal-3, Telemūnara, Köktöbe möltek audandary aumaǧynda infraqūrylym jüielerınıŋ, Kesken, Ramadan arnalarynyŋ qorǧau aimaǧynda qyzyl syzyqqa enıp zaŋsyz salynǧan (atap aitqanda: tabiǧi gaz qūbyry, auyz su qūbyry, ülken qysymdy elektr jelılerı, ŪQK-nıŋ kabelderı, memleket aralyq T-7 kabelı üstıne) käsıpkerlık nysandar men jeke tūrǧyn üiler zaŋsyz qūjattar arqyly räsımdelgen (atalǧan zaŋsyz nysandar boiynşa tolyq mälımetter arnaiy tekseru komissiiasynyŋ ıs-jürgızu kezınde qosymşa berıledı).
13. Saryaǧaş qalasy Samal, Telemūnara, Köktabe m/a şarua qojalyq maqsatynda 49 jylǧa berılgen jerlerdı halyqty aldap zaŋsyz tūrǧyn üi saldyryp, sol jerlerdı alaiaqtar satyp jalǧan qūjattar räsımdep berude. Būl boiynşa bilık ökılderı habardar bola tūra zaŋ aiasynda şara qoldanbai kelude. Mıne bilık ökılderı men arada jürgen alaiaqtardyn arasyndaǧy sybailastyqtar osyǧan dälel bola alady. Ekı ortada qarapaiym halyq äure sarsanǧa salynyp, zardap şegude. 49 jylǧa berılgen şarua qojalyq jerlerge tūrǧyn üi saluǧa zaŋ şenberınde tiım salynǧan. Atalǧan şarua qojalyq jer ielerı zaŋsyz üiler salynyp jatqanyn bıle tūra eşbır şara qoldanbaǧan. Sebebı şaraua qojalyq jer ielerı bilık ökılderımen bırge kelısıp, zaŋsyz oŋai aqşa tabudy közdegen bolar...

Mıne zaŋsyz jerdı räsımdep, halyqty aldap, jer satyp, aqşa tabu joly osy. Saryaǧaş qalasy äkımı appartynda jer beru boiynşa äkım orynbasary bırneşe ret (şamamen 500 den astam) äkımnıŋ ornyna özı şeşımderge qol qoiyp, jalǧan ötınış jasap, ony tırkep jūmys jasaǧan. Sebebı, sol kezdegı äkımderdıŋ qoly jalǧan şeşımderdegı qoldarǧa säikes kelmeidı. Oǧan qosa, ötınış bergen azamattyŋ jeke kuälıgındegı qoly ötınıştegı qolǧa müldem säikes kelmeidı. «2009 jyldan bastap osy jerde üiım bar dep ait» dep halyqty aldaidy. Mysalyǧa, 2011 jyldan 2021 jylǧa deiıngı aralyqtaǧy Saryaǧaş qalasynyŋ jerın gugl kartasynan qarasa ol jerler bos bolǧanyn köruge bolady. Äkımderdıŋ aldyna bırneşe mügedek jandar, köp balaly otbasylar, jalǧyz bastylar, qart-qariialar kelıp, jerdı qaşan beresıŋder? Qanşa jyl boldy kütıp jürgenımızge! Kezektıŋ sany nege kemımeidı? Osy uaqytqa deiın Köktöbe, Telemūnara, Samal möltek audandarynan myŋdaǧan üiler salynyp jatyr ǧoi, olardy kım berdı dep jylap keledı. Bıraq Äkım myrzalardyŋ jürekterı tastan jasalǧan, jandary aşymaidy, olarǧa aqşa bolsa boldy. Jerdı kezekpen mūqtaj jandarǧa bereiık dep bır jūmys jasamaǧan ǧoi. Halyqty oilaityn bilıktegı şeneunıkter adaldyqtan, adamgerşılıkten, imandyqtan qalǧan. Qaltaly azamattarǧa qai uaqyt bolsada jügırıp kömektesedı. Al qara halyqqa jauap beru bylai tūrsyn män berıpte qaramaidyda. Jer mäselesı boiynşa, zaŋsyzdyqtar boiynşa bırneşe ret audandyq Polisiia bölımıne, audandyq Prokuraturaǧa, audandyq sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl basqarmasyna tūrǧyndar tarapynan aryz-şaǧymdar tüsken. Alaida, alaiaqtar tūrǧyndardan alǧan aqşalaryn qaitaryp, kelısımge kelıp, aryzdardy jauyp kelgen. Sonda, qylmystardyŋ belgısı bolsada kelısımmen şeşılıp kelgenı qalai? Būl jerde qūqyq qorǧau organdary jūmystaryn dūrys ıstemegen degan oi kümänsız keledı. Audanymyzdaǧy Bilık basynda otyrǧan şeneunıkter men arada jürgen alaiaqtar tuysqandyq, jora-joldastyq, synyptastyq, gruppalastyq qatynastaǧy azamattar. Būny salystyrmaly tūrde qarasaq kezdei-soq (soppadenie) emes şyǧar. Demek, būl qylmysqa ūştasatyn zaŋsyzdyqtar sepochka tärızdı jürgızılıp kelude eken. Osyndai bylyqqa batqan jer mäselesın audan kölemınde barlyq bilık ökılderı bıle tūra osy uaqytqa deiın eşbır jūmys jasamaǧan. Tekseru aşylsa qaltalaryn toltyrtyp, tamaqtaryn toidyryp, kiımderın kidırıp şyǧaryp salady. Qūrmettı, asa qadırmendı, märtebelı Qasym-Jomart Kemelūly, Sızdıŋ bastamaǧyzben «Jaŋa qazaqstandy» qūru üşın, osyndai qyzmetterıne opasyz bilık ökılderın qyzmetterınen bosatu, alaiaqtardy qūryqtap, jazalaryn qataŋ türde beru qajet. Memlekettıŋ bırden bır qazynasy ol – HALYQ. Halyqtyŋ süiıktı ūly, ädıl Prezident retınde Sızden:

1. Osy aryzym üşın arnaiy tekseru komissiiasyn tüzıp, Saryaǧaş audanyna jıberuıŋızdı;
2. Arnaiy tekseru komissiiasy Menıŋ qatysuymmen ıs jürgızuın qamtamasyz etuıŋızdı;
3. Arnaiy tüzılgen komissiia müşelerı jūmystaryn ūqypty jäne adal ısteuın, qataŋ tärtıpte jürgızuın qadaǧalauyŋyzdy sūranamyn;
4. Saryaǧaş qalasy äkımı apparatyna jäne Saryaǧaş audany äkımdıgıne jer mäselesı boiynşa arnaiy tekseru taǧaiyndauyn;
5. Saryaǧaş audanynyŋ mūraǧatyna tez arada arnaiy tekseru jürgızuın; (sebebı mūraǧattyn belgısız sebeptermen örtenbeuıne kım kepıl? Sol üşın arnaiy tekseru komissiiasy kelgen sätten bastap mūraǧattaǧy qūjattardy öz qoldaryna alu qajet)
6. Saryaǧaş audanynyŋ jer qatynastary bölımıne arnaiy tekseru taǧaiyndauyn;
7. Saryaǧaş audanynyŋ qūrylys, säulet jäne qala qūrylysy bölımıne tekseru taǧaiyndauyn;
8. «Azamattarǧa arnalǧan ükımet» memlekettık korporasiiasy KE AQ-nyŋ Türkıstan oblysy Saryaǧaş audany boiynşa jer kadastry jäne jyljymaityn ortalyǧy bölımşesıne arnaiy tekseru taǧaiyndauyn;
9. Saryaǧaş audanynyŋ jeke jäne memlekettık kadastrlarǧa arnaiy tekseru taǧaiyndaluyn;
10. Saryaǧaş audanynyŋ Polisiia bölımıne arnaiy tekseru taǧaiyndaluyn;
11. Arnaiy tekseru komissiiasy kelgen kezde qosymşa berıletın mälımetter qūpiia saqtaluyn;
12. Qosymşa berıletın mälımetterdegı azamattarǧa tergep-tekseru jūmystaryn qataŋ jürgızuın;
13. Eger tekseru kezınde zaŋ būzuşylyqtar anyqtalǧan jaǧdaida, zaŋ talaptaryna säikes jazaǧa tartyluyn;
14. Saryaǧaş qalasynyŋ Bas josparyn jaŋalauyna yqpal jasauyn;
15. Jerge kezekte tūrǧan azamattarǧa tez arada kezekpen zaŋ şeŋberınde jer telımderın beruın qadaǧalauyn;
16. Osy aryzym arnaiy tekseru komissiiasy kelgenge deiın jäne ıs jürgızu kezınde qūpiia saqtaluyn;
17. Arnaiy tekseru komissiiasynyŋ qorytyndylarymen menı kündelıktı habardar etuın;
18. Joǧaryda körsetılgen ötınış-talaptarymnyŋ oryndaluyn öz baqylauyŋyzǧa, qadaǧalauyŋyzǧa aluyŋyzdy ötınıp sūraimyn.
19. Osy aryzdaǧy mäseleler boiynşa arnaiy komissiia tekseru jürgızu barysynda menıŋ qauıpsızdıgımdı kontstitusiialyq qūqyǧymdy qamtamasyz etuın sūranamyn.

Būl aryzymda mälımetterdı tolyq jazbadym. Sebebı, jazǧan aryzymnyŋ köşırmelerı qoldan qolǧa ötıp, audanymyzǧa arnaiy tekseru kelgenge deiın jetıp kelmesı üşın. Eger, osy aryzym qūpiia saqtalmasa Arnaiy tekseru kelgenge deiın alaiaqtar, şeneunıkter zaŋsyz qūjattardy zaŋdastyruǧa, qajettı qūjattardy jasyruǧa tyrysatyny anyq. Joǧaryda körsetılgen zaŋ būzuşylyqtardy jasap jürgen şeneunıkterdıŋ respublika, oblys kölemınde tanystary köp. Būl bırlesken ūiymdasqan toptyŋ ıs-äreketterı oblys kölemınde de barmaq basty köz qysty bolyp şeşılıp ketuı äbden mümkın. Sol sebeptı, arnaiy tekseru komissiiasyn bır uaqytta Saryaǧaş audanyna keluın qamtamasyz etuıŋızdı sūranamyn. Qūrmettı Prezident Qasym-Jomart Kemelūly, jaidarly jerımız Saryaǧaşymyzda bolyp jatqan opasyzdyqtardy joiuǧa, Halyq pen Bilıktıŋ arasyna senımdı oiatuyŋyzǧa, halyqqa qūlaq asatyn memleket boluyna senemın. Ötınış-Talabymdy qarauǧa alyp, Baqylauyŋyzda ūstauyŋyzdy sūraimyn. Halqymnyŋ qamyn oilau, jai-küiıne jan-aşarlyq tanytu menıŋ jäne Sızdıŋ bırınşı boryşymyz. Būl Saryaǧaş halqynyŋ Sızge degen amanaty...

              Aryz-şaǧym jäne ötınış jalpy 7 paraqta jazyldy.

 

Qūmetpen jäne ötınışpen,

Saryaǧaş qalasy tūrǧyndary

atynan Aumaq biı N.Bekmurzaev