Adamzat balasy uaqyt pen kezeŋ alǧa tartqan qiyndyqtarmen, būryn-soŋdy bolmaǧan älemdık daǧdaryspen betpe-bet kelgen saiyn aqparat mazmūny myŋ qūbylyp, jahandyq keŋıstık jaŋalyqtarynyŋ kürmeuı köbeie tüstı. Būl – qalypty qūbylys. Onyŋ ekı sebebı bar. Bırı – aqparat antropologiiasynyŋ (aqparat ta tırşılıktıŋ bır bölşegı, ūdaiy evoliusiialyq sanatta jetılıp ne kerı ketıp otyrady) jaratylys qūbylystary zaŋdylyǧymen äleumettenuı. Kelesı sūryp – tehnikalyq dinamizm. Adam qolynda ūstaǧan gadjetter men smartfondardyŋ adamǧa tän, alaqanǧa japsarlasqan «on üşınşı dene müşesıne ainaluy».
Demek, jedeǧabyl, jyldam aqparat tūtynuǧa tehnika igılıkterınıŋ arqasynda keŋınen jol aşyldy. Ūlybritaniia bılımgerlerınıŋ arasynda mynandai bır jaqsy ūǧym qalyptasqan. Ony alǧaş estıgende bız taŋdanǧan edık. Keiın mänısıne boiladyq. «Eger, älbette, dūrys qoldansa, ärbır britan studentınıŋ qolynda qory mol kıtaphana jür» degen lepes. Lepesten būryn, aqylǧa azyq bolar önım tūtynu mädenietıne jeteleitın joldar. Osy arada jäne bır körnekı mysalǧa uyq şanşuǧa tura keledı. Tūrmystyq mädenietımızdıŋ maŋyzdy «jihazyna» ainalǧan aqyldy qūrylǧylardyŋ tūtas älemmen bailanysu tetıgıne ainaluy. Bırde, baǧyma orai, Kembridj professorlarynyŋ därısın tyŋdau mümkındıgı būiyrdy. Älem studentterıne oqylǧan aǧylşynşa därıstıŋ köşelı tūs, kenen kezeŋı mobildı qosymşalar jaiynda edı. Bolaşaqta mobildı qosymşalar men neirojelılerdıŋ maŋyzy üstemelenetının talqyladyq. Nege mobildı qosymşalar men aqparat innovasiiasyn alǧa tartyp otyrmyn? Zadynda, mobildı qosymşalar – qazırgı jedeǧabyl-jyldam aqparat taratu men ömır şyndyǧyn körsetudıŋ alaŋy. Olardyŋ oqu, pıkır jazu, bıreudı belgıleu, bır kündık hikaiaŋmen bölısu, qabyldaǧan aqparatty bırıŋnen-bırıŋe joldau syndy taianyştary (funksiialary) jalǧan aqparat taratu üşın de qolaily orta. Dezinformasiia taratuşylar adamnyŋ äleumettık ortasyn, psihologiialyq «aŋǧaldyǧyn», sengıştıgın ūtymdy paidalanady.
Jalǧan aqparatty bölısuge aiǧai-attanǧa toly habar-oşardy taratuǧa jeteleidı, Tıptı, barşamyzǧa tanys jaǧdai, Whatsapp-taǧy «tuysqandar chatyn» alaiyq. Taǧany, taianyşy joq aqparattardy jaqyndarynan estıgen, ne olardyŋ jetegımen oqyǧan jandar däp sol derekke imanyndai senedı. Öitkenı, kışkeneden «ne aitsa da ataŋdıkı dūrys, aǧa-äpkeŋdıkı dūrys» degen qasaŋ qaǧida miǧa berık sıŋırılgen ärı olardyŋ senımdı derekközdermen aqparat taratatyn «tysqary» adamdarǧa qaraǧanda öz äleumettık ortasy, tuǧan ainalasymen erteden ırgetasy myǧym qalanǧan bailanysy bar. Auditoriiaǧa mūndai soqyr senımdı qoǧamdyq pıkır jetekşılerı (blogerler, tanymal adamdar, änşıler, mass mediada belsendı käsıpkerler) de ūialatady. İnstagramda oqyrmany köp paidalanuşynyŋ «aitqanyn zaŋ» sanaityn ülken toptyŋ qalyptasqanyn da közımız körıp jür. Jalpy, jalǧan aqparat jetegınde ketpeudıŋ alǧaşqy älıpbiı – «Ne aitsa da, sonykı – dūrys» ūstanymynan arylu. Köz tıkken aqparatyŋnyŋ dūrys-būrystyǧyna degen kümän. Ädette, jalǧan aqparattyŋ ışkı tabiǧatynan bırqatar elementterdı aŋdauǧa bolady. Olardy qazaqy dünietanymmen jıktep köreiık. Mäselen, dramatizm elementterınıŋ şekten tys moldyǧy (emosiiaǧa, bıreudı qaralauǧa, äsıre äspetteuge, tereŋdıksız taldauǧa, qyzuqandy ündeuge şaqyratyn mätınder bıtımı), tarapsyzdyq mäselesı (aq-qarasyn aqyn aitpau, bır jaqty, bır tūsyn zoraityp körsetuge degen talpynys), sıltemeler men derekközderdıŋ naqty körsetılmeuı ne azdyǧy, qoǧamdyq pıkır men könterı ūǧymdardy jalǧan aqparat mazmūnymen aqtap aluǧa tyrysatyn jaŋalyqtar t.s.s. Ädette, jalǧan aqparattyŋ astarynda jalaŋ müdde jatady. Dauryqtyru, qoǧamda ejelden kele jatqan jalaŋ tüsınıkterdıŋ jalǧan aqparat arqyly tübırın nyǧaitu, sosium damuyna kereǧar saiasat qūru, adami sanany manipuliasiialau, mi men tanym kökjiegınde jaŋylys habar arqyly qasaŋ qaǧida ornyqtyru jäne auditoriiany ürei arqyly bilep-tösteu.
Qazırgı aqparattyq keŋıstıkte jalǧan habar-oşardyŋ bırneşe türlerı ornyqqan. Dezinformasiiada aqparat taratuşy sanaly türde qoǧamdy adastyrudy, respondenttı mass media äleuetıne arqalana otyryp orǧa jyǧudy oilaidy. Sonymen qatar, jalǧan aqpardyŋ misinformasiia degen türı bar. Mūnda aqparat taratuşy aŋdausyzda jalǧan aqparat taratady, kei jaŋalyqtardyŋ qysqa kesımın, üzındısın ǧana ūsynyp qoiyp, jaŋylys paiymǧa bastaidy. Degenmen, ömır sapasy men ömır süru talaby ösken saiyn aqparattyŋ aq-qarasyn anyqtau da kürdelene beredı. Sondyqtan qazırgı aqparattyq tırşılık ortasy taiqyma taqyryp, tūrǧysyz tarmaqqa toly boluy – qalypty jaǧdai. Saiyp kelgende, aqparattyq keŋıstıkte qaptaǧan jelbuaz jaŋalyqtardyŋ qozǧauşy sebepterı – adamzat balasy tap kelgen qiyndyqtar. Indet. Bio-Caiasat. Jahandanu. Aqparattyq soǧys. Mediada oryn alǧan türlı manipuliasiialar. Qazır bolaşaq ǧalym esebınde «didjital faşizm» taqyryby boiynşa zertteu jürgızıp jatyrmyz. Elektrondy mass mediada Ukraina-Resei arasyndaǧy soǧys bastalǧaly didjital faşizm elementterıne toly feik aqparattar, türlı video-fotosuretter qaptaǧanyn bılemız. Mūndai qoraş qūbylys Resei-Gruziia arasyndaǧy qaqtyǧysta da qatty baiqalǧan.
Sondyqtan syrttan kelgen jalaŋ aqparatqa der kezınde toitarys berıp otyratyn, dälelmen, däiekpen şeteldık manipuliatorlardyŋ «qalpaǧyn qaǧyp» alatyn, qaqtyǧysta taraǧan jalaŋ aqparatqa qatysty kelelı paiym, kenen söz aitatyn, didjital sauaty, tarihi-äleumettık tereŋ bılımı, etika-psiholoigiialyq kıreukesı qalyŋ mamandarymyzdy mol jasaqtaǧan dūrys. Asyryp aitsaq, feik aqparatpen küres – ūlttyq qauıpsızdık mäselesı. Feik-habarlar taratuşynyŋ müddesıne qarai qūbylyp, tūrözgerıske ūşyrai beredı. Bızdıŋ qoǧamda etikalyq dürdarazdyqty uşyqtyratyn, ekı ūlttyq arasyna syna qaǧatyn ne dıni dogmalardy, ūlttyq qūndylyqtardy jalǧan obrazdarmen şendestırgen bolatyn, salqyn sanaǧa emes, qyzuqandy emosiiaǧa qūrylǧan aqparattar (video, foto, mätın) jiı töbe körsetıp tūrady. Pandemiia kezınde därıhanalarda qajettı därı-därmekterdıŋ jetıspeuın, qoǧamdaǧy türlı qysym, zorlyq-zombylyq mäselesın, sailaudaǧy keleŋsızdıkter syndy soqtaly mäselelerdı aituǧa, körsetuge kelgende kei būqaralyq aqparat taratu qūraldarynyŋ enjarlyǧy, aqparattyq aşyqtyq saiasatynyŋ da aqsauy feik-habarlardyŋ alǧa şyǧuyna jap-jaqsy mümkındık tudyrdy.
Tūtas älem galereiasyna qarai otyryp, feik jaŋalyqtarmen küresudıŋ töte joly – azamattyq qoǧam qalyptastyruǧa ūmtylys dep sanaimyn. Jalǧan aqparatty tekserudıŋ «Google», «Yandex» brazuerlerınde bırneşe joly bar. Amerikada aqparat qoldanuşylarǧa maqsatty mürde jalǧan aqparat oqytyp, keiınnen tūtynuşynyŋ aldanǧanyn aitatyn, sol aqparat boiynşa test tapsyrtatyn saittar bar. Būl ädıs arqyly amerikalyqtar aqparat tūtynuşynyŋ köz aldynda qai habardyŋ jalǧan, qai aqparattyŋ dūrys ekenın aiqyndai aluyn maqsat etken. Menıŋşe, jalǧan aqparatpen küresu saiasaty tym tereŋde bolǧany dūrys. Qoǧamdyq instituttar, bılım oşaqtarynda «syni sanany», «intellektualdy küş-jıgerdı» küşeitu – jalǧan aqparatqa ilanudyŋ tamyryna balta şappaq. Negızınen alǧanda, feik-aqparattardyŋ sipatyna qarap eldegı qoǧamdyq sananyŋ mihtaryn (ölşemın), ekonomika deŋgeiın, jalpyhalyqtyq sauattylyq mäselesın oŋai paiymdauǧa bolady. İntellektualdy, mınez-qūlqy, ışkı mädenietı ornyqqan tūlǧany basqaru ne öz aitaǧyŋa ergızu qiyn ekenı tüsınıktı. Şynaiy demokratiia qūndylyqtary bılım deŋgeiı joǧary ūlt ortasynda qalyptasady.
Menıŋ oiymnan ünemı köşelı äleumettanuşy, käsıbi psiholog Abraham Maslou «Qajettılıkter ierarhiiasy» ketpeidı. Ǧalym salauatty qoǧam qalyptastyrudyŋ bırneşe satysyn tızbekteidı. Alǧaşqy ırgetas – fiziologiialyq qajettılık (cu, tamaqtanu, kiım-keşek). Keiın qauıpsızdık (öz qoǧamyŋda özıŋdı memleket qorǧauynda ärı qauıpsız ekenıŋdı sezınu). Üşınşı saty – äleumettık qajettılıkterdıŋ öteluı (joǧarǧy mädeniet qalyptastyru, sauatty kommunikasiia). Kelesıde – moiyndalu (darynyna, jeke bas erekşelıkterıne, qarym-qabıletıne qarai tūlǧany baǧalau) jäne eŋ joǧarǧy saty – estetikalyq-ruhani qajettılıkter (şyǧarmaşylyq, ǧylym-bılım, damu, jetılu).
Bız osy joǧarydaǧy damu satylaryn tolyq qamtyǧanda baryp qoǧamdyq sana ılgerıleidı. Jetılgen, ornyqqan qoǧamdyq sanasy qalyptasqan ūltta aqparattyq mädeniet qalyptastyru yqtimaldyǧy artady. «İdealdyŋ» jetegıne eru, ötırıkşı şyndai, aqsaqty tyŋdai surettegen aqparatqa ilanu mäselesı özdı-özımen şeşıledı. Bügıngı bızdıŋ qoǧamdaǧy jeldei esken jalǧan aqparattyŋ ülesı Kanttyŋ aitqan transsendentaldı, mejeden asqan türımen para-par. Qoǧamdy aqparattandyru jolynda bırjaqty Resei būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ dürbısımen köz tıgu tübı jarǧa jyǧady. Salauatty, tolyqqandy aqparattan qaşan da ūlttyq müddenıŋ isı būrqyrap tūruy tiıs. Halyqaralyq ūiymdar men aǧylşyn ne özge tıldı şeteldık BAQ-tarǧa sılteme körsetu de joldan jaŋyldyrmaidy. Aqparat taratuşynyŋ ensiklopediialyq, lingvistikalyq, saiasi bılımı joǧary bolǧan saiyn jalǧan jaŋalyqtan alşaq jüredı. Būl jerde Qazaq elınıŋ aqparatyn Orta Aziia, bauyrlas türkı ūlttary ūdaiy nazarda ūstap otyratynyn esten şyǧarmaǧanymyz dūrys. Menıŋ oiymşa, ūlttyq aqparattyq keŋıstıktı qūtaituǧa şyǧarmaşyl, analitikalyq oilau maşyǧy myǧym jandar aralasqanǧa ǧana damu, ılgerleu bolady. Jalǧan aqparatpen küres – barşamyz üşın ülken jauapkerşılık.
Demek, jedeǧabyl, jyldam aqparat tūtynuǧa tehnika igılıkterınıŋ arqasynda keŋınen jol aşyldy. Ūlybritaniia bılımgerlerınıŋ arasynda mynandai bır jaqsy ūǧym qalyptasqan. Ony alǧaş estıgende bız taŋdanǧan edık. Keiın mänısıne boiladyq. «Eger, älbette, dūrys qoldansa, ärbır britan studentınıŋ qolynda qory mol kıtaphana jür» degen lepes. Lepesten būryn, aqylǧa azyq bolar önım tūtynu mädenietıne jeteleitın joldar. Osy arada jäne bır körnekı mysalǧa uyq şanşuǧa tura keledı. Tūrmystyq mädenietımızdıŋ maŋyzdy «jihazyna» ainalǧan aqyldy qūrylǧylardyŋ tūtas älemmen bailanysu tetıgıne ainaluy. Bırde, baǧyma orai, Kembridj professorlarynyŋ därısın tyŋdau mümkındıgı būiyrdy. Älem studentterıne oqylǧan aǧylşynşa därıstıŋ köşelı tūs, kenen kezeŋı mobildı qosymşalar jaiynda edı. Bolaşaqta mobildı qosymşalar men neirojelılerdıŋ maŋyzy üstemelenetının talqyladyq. Nege mobildı qosymşalar men aqparat innovasiiasyn alǧa tartyp otyrmyn? Zadynda, mobildı qosymşalar – qazırgı jedeǧabyl-jyldam aqparat taratu men ömır şyndyǧyn körsetudıŋ alaŋy. Olardyŋ oqu, pıkır jazu, bıreudı belgıleu, bır kündık hikaiaŋmen bölısu, qabyldaǧan aqparatty bırıŋnen-bırıŋe joldau syndy taianyştary (funksiialary) jalǧan aqparat taratu üşın de qolaily orta. Dezinformasiia taratuşylar adamnyŋ äleumettık ortasyn, psihologiialyq «aŋǧaldyǧyn», sengıştıgın ūtymdy paidalanady.
Jalǧan aqparatty bölısuge aiǧai-attanǧa toly habar-oşardy taratuǧa jeteleidı, Tıptı, barşamyzǧa tanys jaǧdai, Whatsapp-taǧy «tuysqandar chatyn» alaiyq. Taǧany, taianyşy joq aqparattardy jaqyndarynan estıgen, ne olardyŋ jetegımen oqyǧan jandar däp sol derekke imanyndai senedı. Öitkenı, kışkeneden «ne aitsa da ataŋdıkı dūrys, aǧa-äpkeŋdıkı dūrys» degen qasaŋ qaǧida miǧa berık sıŋırılgen ärı olardyŋ senımdı derekközdermen aqparat taratatyn «tysqary» adamdarǧa qaraǧanda öz äleumettık ortasy, tuǧan ainalasymen erteden ırgetasy myǧym qalanǧan bailanysy bar. Auditoriiaǧa mūndai soqyr senımdı qoǧamdyq pıkır jetekşılerı (blogerler, tanymal adamdar, änşıler, mass mediada belsendı käsıpkerler) de ūialatady. İnstagramda oqyrmany köp paidalanuşynyŋ «aitqanyn zaŋ» sanaityn ülken toptyŋ qalyptasqanyn da közımız körıp jür. Jalpy, jalǧan aqparat jetegınde ketpeudıŋ alǧaşqy älıpbiı – «Ne aitsa da, sonykı – dūrys» ūstanymynan arylu. Köz tıkken aqparatyŋnyŋ dūrys-būrystyǧyna degen kümän. Ädette, jalǧan aqparattyŋ ışkı tabiǧatynan bırqatar elementterdı aŋdauǧa bolady. Olardy qazaqy dünietanymmen jıktep köreiık. Mäselen, dramatizm elementterınıŋ şekten tys moldyǧy (emosiiaǧa, bıreudı qaralauǧa, äsıre äspetteuge, tereŋdıksız taldauǧa, qyzuqandy ündeuge şaqyratyn mätınder bıtımı), tarapsyzdyq mäselesı (aq-qarasyn aqyn aitpau, bır jaqty, bır tūsyn zoraityp körsetuge degen talpynys), sıltemeler men derekközderdıŋ naqty körsetılmeuı ne azdyǧy, qoǧamdyq pıkır men könterı ūǧymdardy jalǧan aqparat mazmūnymen aqtap aluǧa tyrysatyn jaŋalyqtar t.s.s. Ädette, jalǧan aqparattyŋ astarynda jalaŋ müdde jatady. Dauryqtyru, qoǧamda ejelden kele jatqan jalaŋ tüsınıkterdıŋ jalǧan aqparat arqyly tübırın nyǧaitu, sosium damuyna kereǧar saiasat qūru, adami sanany manipuliasiialau, mi men tanym kökjiegınde jaŋylys habar arqyly qasaŋ qaǧida ornyqtyru jäne auditoriiany ürei arqyly bilep-tösteu.
Qazırgı aqparattyq keŋıstıkte jalǧan habar-oşardyŋ bırneşe türlerı ornyqqan. Dezinformasiiada aqparat taratuşy sanaly türde qoǧamdy adastyrudy, respondenttı mass media äleuetıne arqalana otyryp orǧa jyǧudy oilaidy. Sonymen qatar, jalǧan aqpardyŋ misinformasiia degen türı bar. Mūnda aqparat taratuşy aŋdausyzda jalǧan aqparat taratady, kei jaŋalyqtardyŋ qysqa kesımın, üzındısın ǧana ūsynyp qoiyp, jaŋylys paiymǧa bastaidy. Degenmen, ömır sapasy men ömır süru talaby ösken saiyn aqparattyŋ aq-qarasyn anyqtau da kürdelene beredı. Sondyqtan qazırgı aqparattyq tırşılık ortasy taiqyma taqyryp, tūrǧysyz tarmaqqa toly boluy – qalypty jaǧdai. Saiyp kelgende, aqparattyq keŋıstıkte qaptaǧan jelbuaz jaŋalyqtardyŋ qozǧauşy sebepterı – adamzat balasy tap kelgen qiyndyqtar. Indet. Bio-Caiasat. Jahandanu. Aqparattyq soǧys. Mediada oryn alǧan türlı manipuliasiialar. Qazır bolaşaq ǧalym esebınde «didjital faşizm» taqyryby boiynşa zertteu jürgızıp jatyrmyz. Elektrondy mass mediada Ukraina-Resei arasyndaǧy soǧys bastalǧaly didjital faşizm elementterıne toly feik aqparattar, türlı video-fotosuretter qaptaǧanyn bılemız. Mūndai qoraş qūbylys Resei-Gruziia arasyndaǧy qaqtyǧysta da qatty baiqalǧan.
Sondyqtan syrttan kelgen jalaŋ aqparatqa der kezınde toitarys berıp otyratyn, dälelmen, däiekpen şeteldık manipuliatorlardyŋ «qalpaǧyn qaǧyp» alatyn, qaqtyǧysta taraǧan jalaŋ aqparatqa qatysty kelelı paiym, kenen söz aitatyn, didjital sauaty, tarihi-äleumettık tereŋ bılımı, etika-psiholoigiialyq kıreukesı qalyŋ mamandarymyzdy mol jasaqtaǧan dūrys. Asyryp aitsaq, feik aqparatpen küres – ūlttyq qauıpsızdık mäselesı. Feik-habarlar taratuşynyŋ müddesıne qarai qūbylyp, tūrözgerıske ūşyrai beredı. Bızdıŋ qoǧamda etikalyq dürdarazdyqty uşyqtyratyn, ekı ūlttyq arasyna syna qaǧatyn ne dıni dogmalardy, ūlttyq qūndylyqtardy jalǧan obrazdarmen şendestırgen bolatyn, salqyn sanaǧa emes, qyzuqandy emosiiaǧa qūrylǧan aqparattar (video, foto, mätın) jiı töbe körsetıp tūrady. Pandemiia kezınde därıhanalarda qajettı därı-därmekterdıŋ jetıspeuın, qoǧamdaǧy türlı qysym, zorlyq-zombylyq mäselesın, sailaudaǧy keleŋsızdıkter syndy soqtaly mäselelerdı aituǧa, körsetuge kelgende kei būqaralyq aqparat taratu qūraldarynyŋ enjarlyǧy, aqparattyq aşyqtyq saiasatynyŋ da aqsauy feik-habarlardyŋ alǧa şyǧuyna jap-jaqsy mümkındık tudyrdy.
Tūtas älem galereiasyna qarai otyryp, feik jaŋalyqtarmen küresudıŋ töte joly – azamattyq qoǧam qalyptastyruǧa ūmtylys dep sanaimyn. Jalǧan aqparatty tekserudıŋ «Google», «Yandex» brazuerlerınde bırneşe joly bar. Amerikada aqparat qoldanuşylarǧa maqsatty mürde jalǧan aqparat oqytyp, keiınnen tūtynuşynyŋ aldanǧanyn aitatyn, sol aqparat boiynşa test tapsyrtatyn saittar bar. Būl ädıs arqyly amerikalyqtar aqparat tūtynuşynyŋ köz aldynda qai habardyŋ jalǧan, qai aqparattyŋ dūrys ekenın aiqyndai aluyn maqsat etken. Menıŋşe, jalǧan aqparatpen küresu saiasaty tym tereŋde bolǧany dūrys. Qoǧamdyq instituttar, bılım oşaqtarynda «syni sanany», «intellektualdy küş-jıgerdı» küşeitu – jalǧan aqparatqa ilanudyŋ tamyryna balta şappaq. Negızınen alǧanda, feik-aqparattardyŋ sipatyna qarap eldegı qoǧamdyq sananyŋ mihtaryn (ölşemın), ekonomika deŋgeiın, jalpyhalyqtyq sauattylyq mäselesın oŋai paiymdauǧa bolady. İntellektualdy, mınez-qūlqy, ışkı mädenietı ornyqqan tūlǧany basqaru ne öz aitaǧyŋa ergızu qiyn ekenı tüsınıktı. Şynaiy demokratiia qūndylyqtary bılım deŋgeiı joǧary ūlt ortasynda qalyptasady.
Menıŋ oiymnan ünemı köşelı äleumettanuşy, käsıbi psiholog Abraham Maslou «Qajettılıkter ierarhiiasy» ketpeidı. Ǧalym salauatty qoǧam qalyptastyrudyŋ bırneşe satysyn tızbekteidı. Alǧaşqy ırgetas – fiziologiialyq qajettılık (cu, tamaqtanu, kiım-keşek). Keiın qauıpsızdık (öz qoǧamyŋda özıŋdı memleket qorǧauynda ärı qauıpsız ekenıŋdı sezınu). Üşınşı saty – äleumettık qajettılıkterdıŋ öteluı (joǧarǧy mädeniet qalyptastyru, sauatty kommunikasiia). Kelesıde – moiyndalu (darynyna, jeke bas erekşelıkterıne, qarym-qabıletıne qarai tūlǧany baǧalau) jäne eŋ joǧarǧy saty – estetikalyq-ruhani qajettılıkter (şyǧarmaşylyq, ǧylym-bılım, damu, jetılu).
Bız osy joǧarydaǧy damu satylaryn tolyq qamtyǧanda baryp qoǧamdyq sana ılgerıleidı. Jetılgen, ornyqqan qoǧamdyq sanasy qalyptasqan ūltta aqparattyq mädeniet qalyptastyru yqtimaldyǧy artady. «İdealdyŋ» jetegıne eru, ötırıkşı şyndai, aqsaqty tyŋdai surettegen aqparatqa ilanu mäselesı özdı-özımen şeşıledı. Bügıngı bızdıŋ qoǧamdaǧy jeldei esken jalǧan aqparattyŋ ülesı Kanttyŋ aitqan transsendentaldı, mejeden asqan türımen para-par. Qoǧamdy aqparattandyru jolynda bırjaqty Resei būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ dürbısımen köz tıgu tübı jarǧa jyǧady. Salauatty, tolyqqandy aqparattan qaşan da ūlttyq müddenıŋ isı būrqyrap tūruy tiıs. Halyqaralyq ūiymdar men aǧylşyn ne özge tıldı şeteldık BAQ-tarǧa sılteme körsetu de joldan jaŋyldyrmaidy. Aqparat taratuşynyŋ ensiklopediialyq, lingvistikalyq, saiasi bılımı joǧary bolǧan saiyn jalǧan jaŋalyqtan alşaq jüredı. Būl jerde Qazaq elınıŋ aqparatyn Orta Aziia, bauyrlas türkı ūlttary ūdaiy nazarda ūstap otyratynyn esten şyǧarmaǧanymyz dūrys. Menıŋ oiymşa, ūlttyq aqparattyq keŋıstıktı qūtaituǧa şyǧarmaşyl, analitikalyq oilau maşyǧy myǧym jandar aralasqanǧa ǧana damu, ılgerleu bolady. Jalǧan aqparatpen küres – barşamyz üşın ülken jauapkerşılık.
Dastan Qastai
äl-Farabi atyndaǧy QazŪU oqytuşysy, jurnalist
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
119 myŋ teŋgeden - 388 myŋ teŋgege deiın. Qyrǧyzstanda jalǧan aqparat taratqandarǧa aiyppūl salynady
