Tyŋnan türen salu: JOO ǧylymyn damytu strategiiasyn qalai jüzege asyramyz?

Geosaiasattyŋ şielenısken şaǧynda Qazaqstannyŋ jahandyq keŋıstıkte nyq ornyǧuyna innovasiialyq ekonomika ǧana emes, sonymen qatar qarqyndy damyp kele jatqan eŋbek naryǧy  da äser etedı. Būl baǧytta, äsırese,  universitet ǧylymynyŋ "qaita jaŋǧyruy" tiıs ekenın barşamyz tüsınıp otyrmyz. Halyqaralyq ahualdyŋ aumaly-tökpelı kezeŋınde universitettıŋ sapaly maman daiarlauy öz aldynan, bılım beru komponentı men zertteu qyzmetın toǧystyryp, el müddesın ılgerletuge at salysuy da qajettı baǧdar. Universitettı bılım beru jäne ǧylymi ūiym retınde qarastyra otyryp, qyzmettıŋ ekı baǧyty da tūraqty käsıbi negızde jüzege asyryluy kerek ekenın atap ötken jön. Sonymen qatar, būl baǧyttardyŋ auqymy türde qamtylyp, universitet üşın bırdei deŋgeide jüzege asyryluy kerek. Universitettegı bılım men ǧylym ūlttyq ekonomikamyzdyŋ qos qanaty, bız odan şetkerı ketıp damudyŋ daŋǧyl jolyna tüse almaimyz. Joǧary bılım sapasynyŋ qajettı şarty retınde tanylǧan universitet qyzmetındegı ǧylym men bılımnıŋ özara bailanysyna professor-oqytuşylar qūramy ǧana jauapty emes. Sonymen qatar, ozyq oily, qaǧılez, tuyndyger studentterdı de universitettıŋ ǧylymi-zertteu jobalaryn ıske asyruǧa qatystyru, tartu asa maŋydy. Öitkenı universitet qabyrǧasynda ǧylymi jobalarǧa qatysqan student şiraidy, ǧylymi paiymdauy jetıledı jäne syni sanasy artady. Būl jerdegı basty problema – ǧylym men bılımnıŋ arasyndaǧy bailanystyŋ meşeulıgı. Köptegen universitette ǧylymi-innovasiialyq vektor öz därejesınen az damyǧany jasyryn emes. Studentterdıŋ ǧylymi jūmyspen az qamtyluynyŋ negızgı sebepterı:

• ǧylymi jūmysqa jetkılıktı uaqyt bölınbeuı jäne bılım berudıŋ üstemdıgı;
• studentter qatysa alatyn ǧylymi jobalardyŋ azdyǧy (universitet tartqan qarajattyŋ azdyǧy jäne menşıktı qarajaty esebınen qarjylandyrylatyn ǧylymi jobalardyŋ jetıspeuşılıgı);
• naqty ǧylymi bılıktılıgı bar (tek oqytuşy bılıktılıgı ǧana emes) jäne joba jetekşılerı retınde studenttermen ǧylymi zertteuler ūiymdastyruǧa jäne jürgızuge qabılettı ǧylymi-pedagogikalyq kadrlardyŋ tapşylyǧy;

Mūndai kıltipandardy şeşu men beitaraptandyrudyŋ joldary köp. Atap aitqanda, studenttermen ǧylymi jobalardy jürgızuge arnalǧan ūzaq ne qysqa merzımdı kelısımşart jasasu. Sebebı, zaŋdyq küşke ie kelısımşart qandai da bır nätijenıŋ bolatyndyǧyna kepıl bola alady ärı studenttıŋ ǧylymi jobaǧa qatysty jauapkerşılıktı sezınuıne yqpal etedı. Universitet ǧylymyn damytu strategiiasyndaǧy negızgı mındetterdıŋ bırı onyŋ korporativtık (salalyq) ǧylymmen integrasiiasyn küşeitu. Sonymen qatar, käsıporyndardyŋ alynǧan nätijelerge sūranysyn arttyru. Taǧy bır aita keterlıgı, universitet ǧylymymen biznestıŋ jūmys ısteuıne qolaily jaǧdai jasau ma maŋyzdy mındet ekenın negızge alǧan jön. Sondyqtan, ǧylymi-tehnikalyq saladaǧy käsıporyndar men joǧary oqu oryndarynyŋ özara ıs-qimylyn yntalandyratyn jüielı şara biznes üşın oqu oryndarymen yntymaqtastyqtyŋ neǧūrlym tiımdı rejimın belgıleitın arnaiy mehanizmderden tūrǧany dūrys. Qoryta aitqanda, universitet ǧylymyn "qaita jaŋǧyrtudyŋ"  täsılderı jäne ony qamtamasyz etetın ıs-şaralar tübegeilı özgerısterdı qamtidy. Şyn mänınde, universitetter bılım beru komponentın ekınşı orynǧa jyljyta otyryp, käsıbi negızde jüzege asyrylatyn zertteu qyzmetıne bet būruy kerek. Joǧary oqu oryndarynyŋ qyzmetındegı basymdyqtardyŋ mūndai özgeruı universitetterdegı zertteu jūmystaryn jandandyrudyŋ bırden-bır maqsatyna bailanysty emes, innovasiialyq ekonomikanyŋ, eŋbek naryǧynyŋ zamanaui talaptaryna bailanysty. Strategiialyq tūrǧydan alǧanda, biznestıŋ universitettermen özara ıs-qimylyn keŋeitu üşın qosymşa fiskaldyq yntalandyru, JOO ǧylymyn damytu boiynşa ūsynylǧan şaralar keşenın ıske asyru jäne, saiyp kelgende, memlekettık JOO-lardy öŋırlerdegı äkımşılıkpen bailanystyru, köşbasşy universitetter ūsynǧan zertteuler men äzırlemelerdıŋ nätijelı JOO sektoryn qalyptastyru qaşan da basty nazarda boluy tiıs. Būl baǧyttarǧa basymdyq bergende ǧana universitet örenderı käsıpkerlık sektor tarapynan sūranysqa ie jäne älemdık deŋgeide bäsekege qabılettı bola alady.

Dastan Qastai

Jurnalist