Jalǧan aqparat - jarǧa jyǧady

Qoǧamdyq sanany qalyptastyratyn eldegı ideologiia.  Būqaranyŋ oiyna äser etetın basty küş el ışındegı jürgızılıp otyrǧan saiasi sauat.  Közge körınbeidı, qolǧa ılınbeidı bıraq sanaŋyzdy qalauynşa basqarady. Būl resmi türde qoǧamdyq sanany manipuliasiialau dep atalady.  Eŋ qauıptısı jalǧan aqparat taratu arqyly jūrttyŋ oiyn sarsaŋǧa salu. Tehnologiia däuırı atalǧan 21 ǧasyrda būqaralyq media salasy asa maŋyzǧa ie. Ony oŋynan paidalansa qūba-qūp. Alaida, körneu derek taratyp, bılgenıŋnen jaŋyldyryp, körgenıŋdı ūmyttyratyny taǧy bar. Artynşa japa şegetını sol baiaǧy - qoǧam. Öitkenı, jalǧan aqparat jarǧa jyǧady. Aqparattar aǧynynyŋ qarqyny tym qatty. Köz ılespes jyldamdyqpen dünienıŋ är qiyrynan taralatyn maǧūlmattyŋ mazmūnyna üŋılem degenıŋşe kelesı legı daiyn tūrady. Säikesınşe, qoǧamdy şyrmauyq siiaqty şyrmap tūr.  Dästürlı BAQ-ty qaralaudan, häm dattaudan aulaqpyz. Bügınge myŋdaǧan aditoriia jinap, körermennıŋ bärın alaqandai ekranǧa telmırtken «äleumettık jelı» degen qūdıret bar.  Eŋbektegen baladan, eŋkeigen qartqa deiın qoddanady, ışındegı jaŋalyǧynan būryn, jarq-jūrq etken beine men alypqaşpa sözı beisanaŋyzǧa bılınbei äser etedı.  Qoldan jasalǧan, oilastyrylǧan mälımetke imandai senıp, soŋynda aqiqatyna jete almai dau bolatyn da, būqara. Mıne, manipuliasiia sondyqtan da qauıptı.  Bır jaǧy mūnyŋda özındık saiasi astary bar. Mūny joqqa şyǧara almaisyz. Jalǧan aqparat taratudaǧy basty maqsat – halyqtyŋ nazaryn audaru, adamdardy ötırıkke sendıru, qoǧamda tūraqsyzdyq tudyru. Bärıne aian, jalǧan aqparattyŋ taraluynyŋ yqtimal terıs äserlerı COVID-19 pandemiiasynyŋ mysaldarymen jaqsy surettelgen. COVID-19 pandemiiasynyŋ ekı erekşelıgı boldy, sonyŋ arqasynda jalǧan aqparattyŋ paida boluy men taraluy üşın tamaşa jaǧdailar jasaldy. Bırınşıden, pandemiia älemdık qauymdastyqqa bırden qorqynyş, kümän jäne bolaşaqqa degen senımsızdık tudyrdy. Ekınşıden, būl tarihta adamdar internet, ūialy bailanys, dästürlı BAQ jäne äleumettık jelıler arqyly aqparatty (sonymen qatar jalǧan aqparat pen jalǧan aqparatty) oŋai aluǧa, jasauǧa jäne keŋınen taratuǧa mümkındık alǧan sätte boldy. Pandemiianyŋ äserınen äleumettık jelıler men messendjerlerde habarlamalar paida boldy jäne tarala bastady, būl  infeksiiany emdeu ädısterıne, vaksinalardyŋ qauıpsızdıgı men tiımdılıgıne, äleumettık qaşyqtyqtyŋ paidalylyǧyna  özındık äserın berdı. Būl äleumettık narazylyqtardy, tärtıpsızdıkterdı, vaksinasiiany keşıktırudı jäne keibır jaǧdailarda ölım-jıtımnıŋ ösuın tudyrǧan edı. Zaiyrly memlekette barlyǧy üşın zaŋ aldynda jauap berıletının esten şyǧarmaǧan abzal.  Är memlekette jalǧan aqparat üşın öz Zaŋ normalaryna säikes jaza qoldanylady. Qazaqstanda jalǧan aqparat taratqandarǧa 20 AEK somasyndaǧy aiyppūl töleuden bastap, 7 jylǧa bas bostandyǧynan aiyruǧa deiıngı jaza közdelgen. Jalǧan aqparat taratu 2015 jyly jaŋa Qylmystyq kodeksı qabyldanǧannan keiın qylmys türınde (274-bapqa säikes) qarastyryla bastady. Körneu mälımet üşın zaŋ aldynda jauap berıledı, tek taraǧan aqparat el ışınde rezonans tudyrsa ǧana. Qylmystyq kodekstıŋ bırneşe baby boiynşa jalǧan aqparat taratuşylar jaza arqalaidy.  Tarqatar bolsaq: 174-bap. Äleumettik, ūlttyq, rulyq, näsildik, tektık-toptyq nemese dini alauyzdyqty tudyrsa, 2 jyldan 7 jylǧa deiingi merzimge bas bostandyǧyn şekteu ne sol merzimge bas bostandyǧynan aiyru jazasy qoldanylady. 274-bap. Körıneu jalǧan aqparat taratu Qoǧamdyq tärtıptı būzu nemese azamattardyŋ nemese ūiymdardyŋ qūqyqtary men zaŋdy müddelerıne ne qoǧamnyŋ nemese memlekettıŋ zaŋmen qorǧalatyn müddelerıne eleulı ziian keltıru qaupın töndıretın körıneu jalǧan aqparat taratqanuy üşın: 1000 AEK deiıngı mölşerde aiyppūl salu; tüzeu jūmystaryna ne 400 saǧatqa deiıngı merzımge qoǧamdyq jūmystarǧa tartu; bır jylǧa deiıngı merzımge bas bostandyǧyn şekteuge ne sol merzımge bas bostandyǧynan aiyru jazasy qoldanylady. 130-bap. Jala jabu, iaǧni basqa adamnyŋ abyroiy men qadir-qasietine nūqsan keltiretin nemese onyŋ bedelin tüsiretin körineu jalǧan mälimetter taratqany üşın 1000 AEK (2 651 000 tg) deiingi mölşerde aiyppūl salu, ne bır jylǧa deiingi merzimge bas bostandyǧynan aiyru jazasy qoldanylady. Köpşilik aldynda, BAQ, telekommunikasiialar jelılerın paidalana otyryp jasalǧan däl sol ıs-äreket üşın 2000 AEK deiingi mölşerde aiyppūl arqalauyŋyz bek mümkın. Körıneu jalǧan aqparat taratqany üşın jauapkerşılıkke tartylmas üşın azamattarǧa jalǧan aqparat taratudan saqtanuy kerek. Bükıl älem media amerikalyq saiasi analitik, äleumettanuşy, lingvist Noam Homski ūsynǧan täsılderdı qoldanady.  Sol arqyly op-oŋai būqaranyŋ sanasyna ämırın jürgıze alady.  Alǧasy täsıl, ol  eldıŋ köŋılın basqa arnaǧa būru. Memlekette asa maŋyzdy jaǧdai tuyndasa, sol dürmekke nazar audartpau üşın qoldanatyn köp taraǧan ädıs. Kelesı, joq jerden mäsele tuyndatyp, ony şeşumen ainalysu. Barlyǧy belgılı bır ssenarii boiynşa jüzege asady.  Ülken özgerıster men bastamalar aldynda qoǧamdyq sanany daiarlauda manipuliiasalaudyŋ  negızı. Mäselege tura qaraudan jaltaru üşın  abstartıge basymdyq beru. Eŋ soŋǧy täsıl- qoǧamdyq sananyŋ qalyptasuyna jol bermeu. Osynyŋ barlyǧy jalǧan aqparat taratu arqyly ıske asyrylatyn bır jüiege negızdelgen, algoritm.