Naýryzdyń túpki pálsapasy ár adamnyń ishki jan dúnıesiniń tazalyǵy, otbasy, ulttar jáne adamzat pen kúlli tabıǵattyń jańarýyna deıingi salt-dástúr, ádep-ǵuryptardy, jón-joralǵylardy, nanym-senimderdi qamtıdy. Ulys kúninde ótkenge táýbe etiledi, keleshekke úmit artylady. Qazaqtyń ilki hám búgingi mádenıetiniń ajyramas bólshegi – naýryznamanyń náshi bolýy úshin naýryztaný salasyn júıeli zerttep, keshendi baǵdarlamalar, tipti zańdar qabyldaý qajet. Naýryz haqynda sóz qozǵaǵan ǵalymdardyń oıy osyǵan saıady.
Naýryz – ulttyq ıdeıanyń ózegi
Ahmet TOQTABAI, tarıh ǵylymynyń doktory, etnograf ǵalym:
– Sonaý «Avestadan» bastaý alyp, orta ǵasyrlarǵa deıin naýryztaný Shyǵys elderinde bizge deıin qalyptasqan óte úlken ǵylym bolǵan, naýryznama haqynda talaı traktat, eńbek jazylǵan. Naýryz degen ulttyq ıdeıanyń ózegi, búkil salt-dástúr osy kezde kórinis tabady. Sondyqtan Naýryzdy barlyq meıramnan artyq kórýimiz kerek. Óıtkeni Naýryzdyń 2500 jyldyq jazbasha tarıhy bar. Áz Naýryz Shyǵys elderiniń otyryqshy halyqtarynyń, eginshi jurttardyń meıramy jáne Eýrazııa tósin tulpar tuıaǵymen dúbirletken kóshpendi babalarymyzdyń ortaq merekesi bolyp keldi. 1926 jyldan 1988 jylǵa deıin Naýryz meıramyn toılaýǵa tyıym salynsa da, qazaq halqy ár otbasynda jasyryn ótip keldi. Otbasynan bastap toılanatyn Naýryzda tazarý, tazalyq saqtaý – eń basty másele. Buryn ata-babalarymyz «bulaq kórseń kózin ash» dep, aldymen mańaıyndaǵy aryqtardy, qora-qopsysyn tazalap, ózderi jýynyp-shaıynyp, muntazdaı kıinip, soǵymnan qalǵan sybaǵasyn asyp, túngi saǵat 3-te Qydyr baba aralaıdy dep kútip otyratyn. Qydyr baba eń taza úıge qonady degen senim bar. Án-kúı shyrqalyp, qyzdar jaǵy jigitterge uıqyashar ázirlep, osylaı úlken úmitpen qarsy alatyn. Al úlken qalalarda toılanatyn merekelik sharalar Naýryzdyń túpki konepııasyna sáıkes kelmeı jatady. Sebebi toılanǵan alańdarda ártúrli qaldyqtardy shashyp-tógip ketemiz. Bul durys emes. Baǵzyda Aleksandr Makedonskıı (b.z.d 356-323 jj. ómir súrgen) kórgen Samarqandaǵy ulan-asyr Naýryz toıyn aıtýǵa bolady. Grek tarıhshylary Samarqan alańynda ótken Naýryz toıynda Kúndi beıneleıtin 365 túrli kıim kıgen adam men Túndi beıneleıtin 365 túrli kıingen adam syrnaılatyp-kerneıletip, bir-birine qarsy júrdi dep jazady. Bul kórinis kún men túnniń teńelýi ǵoı. Osyndaı Naýryzdy kórgen Aleksandr Makedonskıı Shyǵystyń, Ortalyq Azııanyń ilkidegi meıramyna bas ıgen. Ol Samarqannyń Roksana degen sulýyna úılengen. Osyndaı maǵynaly kórinisterdi qazirgi Naýryz toılarynyń senarıılerine nege engizbeske?! Erterekte aýqatty adamdar naýryznama ótkizip beredi eken. Sondaı ıgi dástúr bolǵan. Al qazirgi kezde naýryznama ótkizdim degen baılardy kórmedim.
Parlamentte Naýryznama týraly zań ázirlenýi qajet
Aqedil TOIShAN, fılologııa ǵylymynyń kandıdaty:
– Qazaq ejelden Áz Naýryzdy álemniń jaratylýymen, Tabıǵat-ananyń ómirge kelýimen tikeleı baılanystyrady. Qazaqtyń ǵalymdary, etnograftary, folklortanýshylary naýryznamany zertteýmen aınalysyp keledi. Máselen, fılologııa ǵylymynyń doktory, professor Nurgeldi Ýálıev aǵamyz kúntizbedegi qaıshylyqtardy kórsetip, óz usynystaryn ortaǵa salyp júr. Qazaqstan Respýblıkasynyń Ortalyq murajaıynyń dırektory Nursan Álimbaı aǵamyz Naýryzdyń máni, amal meıramy, aı attaryna baılanysty súbeli zertteýler júrgizdi. Naýryztanýǵa qatysty Babaqumar Qınaıatuly, Ahmet Toqtabaev syndy etnograf zertteýshiler burynǵy derekterdi baıyptap, bir júıege túsirip keledi. Qajytaı Ilııas aǵamyz ulttyq kúntizbeni durystaýymyz kerek ekendigin, naýryz degen amaldyń aty ekenin talaı márte aıtty. Ulttyq kúntizbe degen qazaqtyń ómiriniń jylnamasy ispetti. Máselen, Ulý jylyn aıdahar jyly dep shýladyq qoı. Kezinde Qytaıdyń patshalary bodan elderge qytaılyq kúntizbesin tańǵan. Mońǵoldar da qytaı jylnamasyn qoldanady. Naýryztaný salasyn jolǵa qoıý úshin memlekettik deńgeıde keshendi baǵdarlama jasaýymyz kerek. Kóptegen meıramnyń, mysaly, dinı merekelerdiń nyshandyq belgileri, erejeleri, qaǵıdattary kanondyq dárejede qalyptasqan. Sol sııaqty Naýryz toıyn jalpyulttyq deńgeıde atap ótken lázim. Mysaly, jyldyń «eń úzdik áni», «eń úzdik aqyny», «eń úzdik otandyq taýary», «Naýryzdyń nar palýany» báıgelerin, qolóner kórmelerin, aıtystardy uıymdastyrsaq, ulttyń júregi birge soǵatyn tutas aǵza ekeni kóriner edi. Naýryzdyń rámizderin jańǵyrtý kerek. Erterekte ata-babalarymyzdan qalǵan dástúrler, mysaly, Jánibek batyrdyń úlken saptyıaqtarmen aýyz tııý rásimderi bolǵan. Mońǵolııanyń prezıdenti teledıdardan Baıan-Ólgeıdegi qazaqtardy Naýryz meıramymen quttyqtaıdy. Sondyqtan Ulystyń uly kúnin birlik pen dostyqtyń, ımandylyqtyń, tazalyqtyń meıramy retinde óz dárejesinde ótkizý úshin Parlamentte naýryznama týraly arnaıy zań ázirleýimiz qajet.
Qubash SAǴIDOLLAULY, «Alash aınasy».
