Arzan äuen än būzar

Belgılı kompozitor, muzyka zertteuşı Iliia Jaqanov aǧamyz­dyŋ bır sūhbat üstınde aityp qalǧan «Endı eşuaqytta qazaqtyŋ ūlttyq kompozitory bolmaidy, demek, qazaqtyŋ klassikalyq änı de eşqaşan tumaidy» degen asa qatqyl şyqqan pıkırı töbe qūiqamyz­dy şymyrlatyp ötken edı. Syrttai öz qarsylyǧymyzdy bıldırsek te, ıştei ünsız moiyndasqanbyz... Än degennen şyǧady, bügıngı estra­da­lyq änderdıŋ denı oinaqy, toi sarynynda jazylatyn, öŋdeletın bolyp jür. Bıraq, bır taŋǧalarlyǧy, qai-qaisysymyz da sol änderdı toqtai qalyp tyŋdaimyz. Nege? Öitkenı sözı jeŋıl, äuenı oinaqy. Tyŋdai qalsaŋyz, köŋılıŋız köterılıp sala beredı. Bügınde repertuaryn «Aqmarjan», «Qyzyl örık» syndy oinaqy änmen toltyr­ǧandar toidyŋ gülıne ainalyp ülgerdı. Demek, näpaqasyn toidan taba­tyn änşılerdıŋ köpşılıgı endı jappai sūranysqa qarai önım ūsynuǧa jantala­syp, aq ter, kök ter boluda. Sondyqtan da bolar, jeŋıl-jelpı, oinaqy änder toidy bylai qoiǧanda, estrada älemın tügel jaipap kele jatyr. Mūnyŋ sebebın neden ızdeimız? Ärine, tüitkıldıŋ äuelgı tetıgın talǧamǧa äkep tıresek, ekınşıden, kınärat­ty sol änderdıŋ öŋdeluınen de ızdegen jön bolar. Qazır qazaq änderın kım öŋdeidı? Ä degende, «MuzArt» syndy bırdı-ekılı studiiadan özge än öŋdeitın käsıbi ortalyqtyŋ aty auzyŋyzǧa tüse qoimaidy. Al  qaumalaǧan köp änşınıŋ bırdı-ekılı studiiaǧa qarap, mandytyp ıs tyndyra qoimasy jäne anyq. Sebebı ülgermeidı. Sondyqtan da änderın öŋde­tıp, beinebaiandaryn tüsıru üşın Taş­kentke sabyluǧa mäjbür. Ärı arzan, ärı tez. Önerdı käsıpke ainaldyryp alǧan bazbıreulerge būl – taptyrmas olja: aqşa az ketıp, äiteuır änı jaryqqa şyqsa boldy. Al ol ännıŋ sapasy men kör­kemdıgıne bas qatyryp jatqan eşkım joq. «Qūda da ty­nyş, qūdaǧi da tynyş» eken dep, bılgen­derın ısteude. Soŋynda zardap şegetın – taǧy da tyŋdarman men öner. Cız ne deisız? Säule JANPEIISOVA, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı,  dästürlı änşı: – Kezınde Ämıre, Äsetterdı tudyr­ǧan änşı halyq edık, endı bişı boldyq. Bır ǧana mysal aityp öteiın, özbektıŋ bazaryna deiın özınıŋ ūlttyq, taza däs­tür­lı dünielerı künı-tünı oinap tūrady. Özbek jerıne tabanyŋyz tiısı­men-aq, sairaǧan änı arqyly qaida kelgenıŋızdı sezınesız. Bızde bärı basqaşa: belgılı bır dästürlı änder keşı, resmi än keşterı bolmasa, ūlttyq naqyşqa bai qazaqy änderdı tyŋdau mümkın emes. Halqymyz: «Ne ekseŋ, sony orasyŋ», – deidı.

Qazır arzan muzyka köbeiıp kettı dep jatsaq, būl da –  öz ekkenımız­dıŋ jemısı.

  Baǧlan OMAR, sazger, än ärleuşı: – Qazaq änderındegı jat saryn jaiy tılge jiı tiek etıletın bolyp jür ǧoi. Alaida ony tek özbektık saryn dep qana aituǧa bolmaidy. Özbekter­dıŋ özderı sazdarynyŋ tüp törkının ündı, arab, türık stilderınen alady. Mūny jalpy şyǧystyq ülgı desek, dūrysyraq bolady. Sol sebeptı de mūny «jat» dep, üdere qaşuǧa bolmai­dy. Tek bızdıŋ qa­zaqtyŋ estradasy emes, jalpy dünie­jüzı estradasynyŋ özı töl än, küi mäde­nietıne şyǧystyq stil­degı ele­ment­terdı kırgızıp jatyr. Öit­kenı Europanyŋ muzykasy toqyrau kezeŋın bastan keşedı. Sondyqtan stildı qai jaqtan alsaq ta, ony özınıŋ ornymen dūrys, sauatty paidalana alsaq, menıŋşe, onyŋ eş sökettıgı joq.

Bızdıŋ bükıl tragediiamyz – bügınde qazaqtyŋ tanymdyq, filosofiialyq, muzykalyq deŋgeiı tömen. Mūnymen qosa, ūlt sanynyŋ azdyǧy da onyŋ ru­hy­na äser etıp, eŋsesın kötertpei otyr.

Kezınde äleuetımız küştı, tegeurınımız myqty edı, qazır, ökınışke qarai, odan aiyryludyŋ säl-aq aldynda tūrmyz. Sebebı ūlttyq muzykamyzǧa ärtürlı äuenderdı qasaqana taŋdy, joldan taidyryp, ışkı düniemızdı özgerıske tüsırgısı keldı. Al endı aranjirovka mäselesıne kelsek, öŋdeu jasaityn adam­dardyŋ denı jas jıgıtter de, olardyŋ köbısınıŋ muzykalyq sauaty joq. Qanşa talantty bolsa da, ar jaǧynda fundamentı bolmaǧannan keiın, bärıbır qatelıkke ūrynady. Son­dyqtan bızde öŋdeu jasaityn adamnyŋ märtebesın köteru kerek. Bızde öŋdeu­şılıkke arnaiy ştat ta bölın­begen. Öŋdeuşı jūmysyna änşıler qauymy­nyŋ barlyǧy zäru. Solai bola tūrsa da, olar öz deŋgeiınde eşbır marapat körmeidı. Än ärleuşılerdıŋ märtebesın kötergen jaǧdaida önerge ülken jauapkerşılıkpen qaraityn käsıbi öŋdeuşıler keledı, ännıŋ de sapasy artady. Zattybek KÖPBOSYNŪLY, estrada änşısı: – «Änder bige laiyqtalyp jazyl­mauy kerek» degen qandai zaŋ bar? Mä­selen, menıŋ änderımnıŋ qatarynda öz­bek, şyǧys stilınde ärlengenı jeterlık. Repertuarymyz şyǧystyq stilde baiy­tyldy eken dep, eŋbegımızdı joqqa şy­ǧaruǧa bolmaidy. Ännıŋ barlyǧy sal­maqty, patriottyq, lirikalyq taqyrypta jazylyp ketse, halyqtyŋ bärıbır özge ūlt­tyŋ önımın tūtynuyna, oinaqy änder­dıŋ äuenınde bileuıne tura keledı. Qazaq bar jerde toi bar. Sol sebeptı de bız änderımızdı osy baǧytqa qarai laiyqtap, bige yŋǧaily bolu üşın solai jazdyryp jatqan da jaiymyz bar. Eger barlyǧy­nyŋ jönın tauyp jymdastyrsa, ärine, qazaq änderın de bige laiyqtap öŋdeuge bolady. Bız sol üşın eŋbektenıp jürmız. Ramazan STAMǦAZİEV, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen artisı: – Muzyka degennıŋ özı aǧyn su sekıldı ǧoi, qalai būrsaŋ, sol arnasymen jyl­jyp kete beredı. Bügıngı qoiyrtpaq äuen­men erjetıp kele jatqan jastar tanymy­nan sony aŋǧaruǧa bolady. Qazır ändı ärleitın mamandardyŋ denı Özbekstan­nan tartylady. Öitkenı Özbekstanda jasalǧan jūmysqa tölenetın aqşanyŋ Qazaqstanǧa kelgende tiynǧa tatityn qūny qalmai qalady. Sondyqtan bızge kelıp, näpaqasyn tabu äldeqaida tiımdı. Olarǧa oŋtaily bolǧanymen, opyq jep jatqan – bız.

Bügıngı änderdı tyŋdai qal­saŋyz, öŋdeu jasaǧan ūlt ökılınıŋ qol­taŋbasyn jazbai tanisyz. Äsırese, öz­bek­tık saryn asa aiqyn baiqalady. Iаǧni bız änımızdı özbekterge öŋdetu arqyly jat iırımderdı baiqatpai, töl önerımızge sıŋırıp jatyrmyz.

Qazır radiony aşyp qalyp, kez kelgen arnany tyŋdap körıŋız, mynau qazaqtyŋ estradasy dep aitarlyq än auzyŋyzǧa ılıge qoimaidy. Bärıbır öz­ge­nıŋ qoltaŋbasy, saryny sairap tūrady. Tıptı äuendı aitpaǧanda, keibır jas änşılerdıŋ qai tılde än aityp tūrǧanyn da keide ajyrata almai qalamyz. Tılde­rınıŋ özı basqaşa. Zeiın salyp tyŋdama­saŋ, qazaqtyŋ änı dep mülde oilamaisyŋ. Jas balamen qai tılde söilesseŋ, tılı solai şyǧady ǧoi. Osyndai qoiyrtpaq änderdı tyŋdap ösıp jatqan bala erteŋ «qazaqtyŋ änı osy eken» dep erjetedı, sanasyna solai sıŋıredı. Al būl – öte qauıptı, ūlttyq naqyşymyzdyŋ bırjola joiylyp ketuıne de alyp keluı äbden mümkın jait.

---

Nazerke RYMBEKQYZY, «Alaş ainasy».