Belgili kompozıtor, mýzyka zertteýshi Ilııa Jaqanov aǵamyzdyń bir suhbat ústinde aıtyp qalǵan «Endi eshýaqytta qazaqtyń ulttyq kompozıtory bolmaıdy, demek, qazaqtyń klassıkalyq áni de eshqashan týmaıdy» degen asa qatqyl shyqqan pikiri tóbe quıqamyzdy shymyrlatyp ótken edi. Syrttaı óz qarsylyǵymyzdy bildirsek te, ishteı únsiz moıyndasqanbyz...
Án degennen shyǵady, búgingi estradalyq ánderdiń deni oınaqy, toı sarynynda jazylatyn, óńdeletin bolyp júr. Biraq, bir tańǵalarlyǵy, qaı-qaısysymyz da sol ánderdi toqtaı qalyp tyńdaımyz. Nege? Óıtkeni sózi jeńil, áýeni oınaqy. Tyńdaı qalsańyz, kóńilińiz kóterilip sala beredi. Búginde repertýaryn «Aqmarjan», «Qyzyl órik» syndy oınaqy ánmen toltyrǵandar toıdyń gúline aınalyp úlgerdi. Demek, nápaqasyn toıdan tabatyn ánshilerdiń kópshiligi endi jappaı suranysqa qaraı ónim usynýǵa jantalasyp, aq ter, kók ter bolýda. Sondyqtan da bolar, jeńil-jelpi, oınaqy ánder toıdy bylaı qoıǵanda, estrada álemin túgel jaıpap kele jatyr. Munyń sebebin neden izdeımiz? Árıne, túıtkildiń áýelgi tetigin talǵamǵa ákep tiresek, ekinshiden, kináratty sol ánderdiń óńdelýinen de izdegen jón bolar. Qazir qazaq ánderin kim óńdeıdi? Á degende, «MýzArt» syndy birdi-ekili stýdııadan ózge án óńdeıtin kásibı ortalyqtyń aty aýzyńyzǵa túse qoımaıdy. Al qaýmalaǵan kóp ánshiniń birdi-ekili stýdııaǵa qarap, mandytyp is tyndyra qoımasy jáne anyq. Sebebi úlgermeıdi. Sondyqtan da ánderin óńdetip, beınebaıandaryn túsirý úshin Tashkentke sabylýǵa májbúr. Ári arzan, ári tez. Ónerdi kásipke aınaldyryp alǵan bazbireýlerge bul – taptyrmas olja: aqsha az ketip, áıteýir áni jaryqqa shyqsa boldy. Al ol ánniń sapasy men kórkemdigine bas qatyryp jatqan eshkim joq. «Quda da tynysh, qudaǵı da tynysh» eken dep, bilgenderin isteýde. Sońynda zardap shegetin – taǵy da tyńdarman men óner.
Ciz ne deısiz?
Sáýle JANPEIISOVA, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, dástúrli ánshi:
– Kezinde Ámire, Ásetterdi týdyrǵan ánshi halyq edik, endi bıshi boldyq. Bir ǵana mysal aıtyp óteıin, ózbektiń bazaryna deıin óziniń ulttyq, taza dástúrli dúnıeleri kúni-túni oınap turady. Ózbek jerine tabanyńyz tıisimen-aq, saıraǵan áni arqyly qaıda kelgenińizdi sezinesiz. Bizde bári basqasha: belgili bir dástúrli ánder keshi, resmı án keshteri bolmasa, ulttyq naqyshqa baı qazaqy ánderdi tyńdaý múmkin emes. Halqymyz: «Ne ekseń, sony orasyń», – deıdi.
Qazir arzan mýzyka kóbeıip ketti dep jatsaq, bul da – óz ekkenimizdiń jemisi.
Baǵlan OMAR, sazger, án árleýshi:
– Qazaq ánderindegi jat saryn jaıy tilge jıi tıek etiletin bolyp júr ǵoı. Alaıda ony tek ózbektik saryn dep qana aıtýǵa bolmaıdy. Ózbekterdiń ózderi sazdarynyń túp tórkinin úndi, arab, túrik stılderinen alady. Muny jalpy shyǵystyq úlgi desek, durysyraq bolady. Sol sebepti de muny «jat» dep, údere qashýǵa bolmaıdy. Tek bizdiń qazaqtyń estradasy emes, jalpy dúnıejúzi estradasynyń ózi tól án, kúı mádenıetine shyǵystyq stıldegi elementterdi kirgizip jatyr. Óıtkeni Eýropanyń mýzykasy toqyraý kezeńin bastan keshedi. Sondyqtan stıldi qaı jaqtan alsaq ta, ony óziniń ornymen durys, saýatty paıdalana alsaq, menińshe, onyń esh sókettigi joq.
Bizdiń búkil tragedııamyz – búginde qazaqtyń tanymdyq, fılosofııalyq, mýzykalyq deńgeıi tómen. Munymen qosa, ult sanynyń azdyǵy da onyń rýhyna áser etip, eńsesin kótertpeı otyr.
Kezinde áleýetimiz kúshti, tegeýrinimiz myqty edi, qazir, ókinishke qaraı, odan aıyrylýdyń sál-aq aldynda turmyz. Sebebi ulttyq mýzykamyzǵa ártúrli áýenderdi qasaqana tańdy, joldan taıdyryp, ishki dúnıemizdi ózgeriske túsirgisi keldi. Al endi aranjırovka máselesine kelsek, óńdeý jasaıtyn adamdardyń deni jas jigitter de, olardyń kóbisiniń mýzykalyq saýaty joq. Qansha talantty bolsa da, ar jaǵynda fýndamenti bolmaǵannan keıin, báribir qatelikke urynady. Sondyqtan bizde óńdeý jasaıtyn adamnyń mártebesin kóterý kerek. Bizde óńdeýshilikke arnaıy shtat ta bólinbegen. Óńdeýshi jumysyna ánshiler qaýymynyń barlyǵy zárý. Solaı bola tursa da, olar óz deńgeıinde eshbir marapat kórmeıdi. Án árleýshilerdiń mártebesin kótergen jaǵdaıda ónerge úlken jaýapkershilikpen qaraıtyn kásibı óńdeýshiler keledi, ánniń de sapasy artady.
Zattybek KÓPBOSYNULY, estrada ánshisi:
– «Ánder bıge laıyqtalyp jazylmaýy kerek» degen qandaı zań bar? Máselen, meniń ánderimniń qatarynda ózbek, shyǵys stılinde árlengeni jeterlik. Repertýarymyz shyǵystyq stılde baıytyldy eken dep, eńbegimizdi joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Ánniń barlyǵy salmaqty, patrıottyq, lırıkalyq taqyrypta jazylyp ketse, halyqtyń báribir ózge ulttyń ónimin tutynýyna, oınaqy ánderdiń áýeninde bıleýine týra keledi. Qazaq bar jerde toı bar. Sol sebepti de biz ánderimizdi osy baǵytqa qaraı laıyqtap, bıge yńǵaıly bolý úshin solaı jazdyryp jatqan da jaıymyz bar. Eger barlyǵynyń jónin taýyp jymdastyrsa, árıne, qazaq ánderin de bıge laıyqtap óńdeýge bolady. Biz sol úshin eńbektenip júrmiz.
Ramazan STAMǴAZIEV, Qazaqstannyń eńbek sińirgen artısi:
– Mýzyka degenniń ózi aǵyn sý sekildi ǵoı, qalaı bursań, sol arnasymen jyljyp kete beredi. Búgingi qoıyrtpaq áýenmen erjetip kele jatqan jastar tanymynan sony ańǵarýǵa bolady. Qazir ándi árleıtin mamandardyń deni Ózbekstannan tartylady. Óıtkeni Ózbekstanda jasalǵan jumysqa tólenetin aqshanyń Qazaqstanǵa kelgende tıynǵa tatıtyn quny qalmaı qalady. Sondyqtan bizge kelip, nápaqasyn tabý áldeqaıda tıimdi. Olarǵa ońtaıly bolǵanymen, opyq jep jatqan – biz.
Búgingi ánderdi tyńdaı qalsańyz, óńdeý jasaǵan ult ókiliniń qoltańbasyn jazbaı tanısyz. Ásirese, ózbektik saryn asa aıqyn baıqalady. Iaǵnı biz ánimizdi ózbekterge óńdetý arqyly jat ıirimderdi baıqatpaı, tól ónerimizge sińirip jatyrmyz.
Qazir radıony ashyp qalyp, kez kelgen arnany tyńdap kórińiz, mynaý qazaqtyń estradasy dep aıtarlyq án aýzyńyzǵa ilige qoımaıdy. Báribir ózgeniń qoltańbasy, saryny saırap turady. Tipti áýendi aıtpaǵanda, keıbir jas ánshilerdiń qaı tilde án aıtyp turǵanyn da keıde ajyrata almaı qalamyz. Tilderiniń ózi basqasha. Zeıin salyp tyńdamasań, qazaqtyń áni dep múlde oılamaısyń. Jas balamen qaı tilde sóılesseń, tili solaı shyǵady ǵoı. Osyndaı qoıyrtpaq ánderdi tyńdap ósip jatqan bala erteń «qazaqtyń áni osy eken» dep erjetedi, sanasyna solaı sińiredi. Al bul – óte qaýipti, ulttyq naqyshymyzdyń birjola joıylyp ketýine de alyp kelýi ábden múmkin jaıt.
Nazerke RYMBEKQYZY, «Alash aınasy».
