Erkın Şükımanov: Jaqsy änşı bolǧanyŋmen, jaqsy ūstaz bola almauyŋ mümkın

- «Ataq ta joq, jataq ta joq» degen bır sūhbatyŋyzdy oqyp edım. Täu etken Täuel­sızdıg­ı­mız­dıŋ 20 jyl­dyq toiynda «Qa­zaq­stannyŋ eŋbek sıŋırgen qai­­rat­kerı» atan­dyŋyz. Ataq al­­ǧan­nan keiıngı köŋıl küiıŋız, kün körısıŋız qalai bolyp ja­tyr? - Jalpy, ol sūhbatta ataq pen jataqty jeke öz basyma sūraǧan joq edım. Ainalamdaǧy aty dardai qyz-jıgıtterdı ait­paǧanda, önerde eskerusız jürgen menıŋ äkemdei kisiler köp. Mäselen, Tūrsynǧazy Rahimov aǧam älı tiıstı oryndardan öz baǧasyn alǧan emes. Şäkärımnıŋ änın nasihattaǧan jalǧyz qazaq Keldenbai Ölmesekov Ükımetten bır jaqsylyq körmei, ömırden ötıp kettı. «Qazaqkonsert» bır­lestıgınde bırge jūmys jasaityn alpysty alqymdaǧan Sembek Jūmaǧaliev pen erdıŋ jasy — eluden asqan Jolaman Qūji­manov­tyŋ qolyn qaşan «qūtty bolsyn» aityp qysady ekenbız?! Qūrmanǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq konservatoriianyŋ sy­byz­ǧy synybynyŋ aǧa oqytu­şysy, qa­zaqtan şyqqan tūŋǧyş käsıbi sy­byzǧyşy, Elbasynyŋ tap­syr­masymen Mädeniet mi­nis­tr­lıgı şyǧarǧan «Qazaqtyŋ däs­türlı 1000 küiı» aiasynda 100 sy­byzǧy küiın halyqqa jetkız­gen Talǧat Mūqyşevtiŋ, Qūr­man­ǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq konservatoriiasynyŋ profes­sory, Tättımbet atyndaǧy şert­pe küi synybynyŋ jetekşısı Bıläl Ysqaqovtyŋ, şertpe küidıŋ şeberı Sügırdıŋ mūrasyn közınıŋ qaraşyǧyndai qorǧap, saqtap kele jatqan Qazaq ūlttyq öner universitetınıŋ dosentı Janǧali Jüzbaevtyŋ eŋbegı de joǧary ataqqa tūrarlyq. Keiıngı buynnyŋ ışınde de jas ta bolsa bas bolyp, qyruar şarua tyndyrǧan azamattar bar. Elge talantymen tanylyp jür­se de jūmsaq jerge jaiǧasqandar olardy topqa qosqysy kelmeidı. Syi-qūrmetterın aiaityn tärızdı.

Atap aitqanda, «Qazaqtyŋ däs­türlı 1000 küiı» men «Qazaqtyŋ dästürlı 1000 änın», «Qazaqtyŋ orkestrmen oryndalatyn 100 än-küiın» jiystyrǧan Saian Aq­moldanyŋ maŋdai terın nege baǧalamasqa?! Kon­serva­toriia­nyŋ folklorlyq kabinetındegı üzıleiın dep tūrǧan bükıl eskı taspalardy sandyq formatqa köşırıp, qyryq jyl jaŋar­tyl­maǧan mūraǧatty tügel audio diskıge asqan şydamdylyqpen köşırıp şyqty. Aiyna segız myŋ teŋge jalaqymen qanşama uaqy­tyn kün tüspeitın köleŋ­kede, şaŋ basqan mūraǧat qoima­lary men jertölesınde sarp ettı. Būl önerge tanytqan adaldyq, ha­lyqqa sıŋır­gen eŋbek emei ne­mene?! Ekınıŋ bırınıŋ qolynan keletın ıs emes. «Mäŋgılık saryn» antologiiasyn şyǧarǧan da Saian bolatyn. Odan bölek, bükıl teh­nikalyq qūral-jabdyqtaryn kö­terıp, auyl-auyl­dy aralap, köne küilerdı hat­qa tüsırdı. Sonyŋ bärı bilıktıŋ bır auyz raqmetınsız eş ketuı ke­rek pe?

Şyǧys küilerın zerttep, no­tasyn tügendep, onnan astam mu­zyka­lyq kıtaptar şyǧarǧan küişı Mū­rat Äbuǧazy men Qūrmanǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq kon­servatoriiasynyŋ aǧa oqytuşysy, dästürlı änşı Ardaq İsataevanyŋ, aty ūmytylyp ketken kompo­zitorlardyŋ änın qaita tırıltıp, oryndap jürgen Tıleules Qūrman­ǧalievtıŋ, änşı-jyrşy, filo­logiia ǧylymdarynyŋ kandidaty Ūljan Baibosynovanyŋ sahnada ter tökkenıne qanşama jyl bol­dy. Men «Ataq joq» degenımde, mı­ne, osyndai azamattardyŋ eŋ­be­­gınıŋ janbai jürgenın aitqan edım. - Ärıptesterıŋız üşın janyŋyz auyryp otyrǧany baiqalady. Al ainalaŋyzdaǧylar sızdıŋ jūldy­zyŋyz janǧan sätte bırauyzdan qūt­tyqtap, quanyşyŋyzdy şyn jürekten bölıse aldy ma? - Ärine. Aldymen Ramazan Stamǧaziev aǧamyz habarlasyp, aq tılegın bıldırgende, az uaqyt būryn ömırge kelgen säbiıme qūtty bolsyn aityp jatyr eken dep oilap qaldym. Oǧan deiın özım de bılmegen edım. Mäselenıŋ mänısın ūqqannan keiın quanǧa­nymdy jasyrmaimyn. Sebebı būl ataqqa jetken de, jetpegen de bar. Būl maǧan Qūdaidyŋ bergen bır nesıbesı şyǧar. Bır qarasam, er­te alǧan siiaqtymyn. Eren eŋ­bek­terın joǧaryda atap ketken aǧalarymyzdyŋ aldynda özımdı yŋǧaisyz sezınıp te jürmın. Sol kı­sılerdıŋ aldyna tüsıp ketken sekıldımın. Endı bır qarasam, ua­qytynda būiyrǧan tärızdı. Alla näsıp etse, bır jyldan keiın qy­ryqqa tolamyn. Qyryqqa kelgen­şe qaşanǧy jas änşı atanyp jü­remız, saqa änşı bop qaldyq qoi. - «Bırjan sal» filmınde änşı-kompozitordyŋ änderın oryn­daǧannan keiın Doshan Joljaqsy­nov marapat aluǧa kömektesıptı» degen äŋgımeler estıp qaldym. Sız būǧan ne deisız? - Alysqa barmai-aq, öz or­tamdaǧy kei zamandastarym «Jy­lap jürıp, sūrap alǧan ataǧy ǧoi» dep syrtymnan küŋkıldep jatqan körınedı. Şyndyǧynda, biyl «Qazaq­kon­sert» öner bırlestıgınıŋ bai­yr­ǧy qyzmetkerı retınde Altyn­bek aǧamnyŋ aldyna baryp, Nūr­jan Janpeiısov ekeumız «qū­jattarymyzdy ūsynyp kö­reiık» degenım ras. Ärı qarai «Aǧa-köke, osylai bolyp jatyr edı, bır de­mep jıberseŋız» dep basqa eşkım­nıŋ mazasyn alyp, telefon soq­tyrmadym. Araǧa adam sal­ǧanym joq. Kerek deseŋ­ız, qol qoiylady dep kütpegenmın. «Biyl ılınbesem, kelesı jyly taǧy kö­rer­mız» dep ıştei özımdı jūbatyp jürgenmın. Naq filmde oryndalǧan än üşın berıptı deitın bolsa, onda osydan üş jyl būryn beru kerek edı. Būl menıŋ tūtas şyǧarma­şy­lyǧyma berılgen baǧa dep qa­byl­daǧanymyz jön bolar. Öz basym asa ataqqūmar jan emes edım. Bıraq būl senıŋ şy­ǧar­maşylyq ösuıŋe, ärı qaraiǧy ızdenısıŋe, şäkırtterıŋnıŋ aldyn­da kerek eken. Ony menıŋ qatar­las­tarym jaqsy bıledı. Qūdaiǧa şükır, ataqtymyn dep aiaqastynan özgerıp şyǧa ke­lıp, aqyldy közben alysqa qarap qalǧan jaiym joq. Baiaǧy sol qalpym. Endı almaǧandar alsa eken dep tıleimın. - Ataq mäselesı tüsınıktı bol­dy, jataqqa keleiıkşı… - Būl da önerde, ädebiette, tea­trda jürgen daryndy, jalyn­dy jastarǧa qatysty. Almaty qalasyn İmanǧali Tasmaǧambetov basqaryp tūrǧan kezde jan-jaq­tan kelıp, osynda jūmys jasap jatqan talantty qyz-jıgıtterge jappai baspana berıldı. Eldıŋ bärı qarq bolyp qaldy. Sol joly ılıkpegen jastarda «kelesı joly bız de qonys toiyn toilap qalarmyz» degen bır ümıt paida bolǧan. Sol tızımde özımız de bar edık. Qazır üisız-küisız jür­­genderdıŋ barlyǧyna sol baǧ­darlama, sol jaqsylyq arman bo­lyp qaldy. Jaqsy ürdıs jal­ǧasyn tappady. Qysta salynyp, jazda erıp ke­tetın mūz qalaşyqqa jūmsalǧan qarjyǧa qarap, keide ışım küiıp ketedı. Su bop aqqan aqşaǧa odan da jylyna 20-30 bolsa da päter salynsa ǧoi. Bır quanarlyǧy, El­basynyŋ biylǧy halyqqa Jol­dauynda qoljetımdı baspana mä­se­lesın şeşu tiıstı oryndarǧa tapsyryldy. Osyǧan quanyp, ja­taq mäselesı de köp ūzamai şeşı­letın şyǧar dep senıp otyrmyz. - Jaqynda Yqylas atyndaǧy mu­zykalyq halyq aspaptar mūra­jaiynyŋ janynan qūrylǧan «Ön­er» halyqtyq-qoǧamdyq univer­si­tetınıŋ bastamasy turaly ne aitar edıŋız? - Ūlttyq klassikalyq önerdı nasihattap jürgen azamat retınde būl bastamany qoldaimyz. Qazırgı kezde dästürlı ortalyq tügılı, oblys ortalyqtarynda, ülkendı-kışılı qalalardaǧy muzykalyq oqu oryndarynda dästürlı än klastaryn aşu mūŋǧa ainalyp ba­ra jatqan siiaqty. Jaqynda oŋ­tüstık öŋırde jūmys ısteitın bır ınımız muzykalyq kolledj qabyr­ǧasynan dästürlı än synybyn aşai­yn dese, jergılıktı basşylar «Arqa, Jetısuiŋ kerek joq. Tek Qazyǧūrttyŋ än mektebın aş» deitın körınedı. O zaman da, bū zaman «Qazyǧūrttyŋ än mektebı» degen tarihta qalyptaspaǧan. Son­da Arqada tuǧan Bırjan oŋtüs­tıkke jat pa eken? Ru-ruǧa, jer-jerge bölınu än-jyrǧa da kelıp jetkenın, qaramaisyz ba? Osyn­dai adam sanasyna syimaityn alau­yz­dyq boi köterıp tūrǧan ua­qytta dästürlı öner ortalyqtary bızge auadai qajet. Bıraq siyrqūiymşaqtanyp, bolmasa jeke bır adamnyŋ müd­desın küittep ketıp qalmasa eken dep oilaimyn. Jıgıtter «basyn bastap köreiık» dep jatyr ǧoi. Degenmen būǧan mındettı türde memleketten qoldau bolsa eken deimın. Atanyŋ sözı men ananyŋ önerın jalǧastyru üşın qazyna­dan arnaiy qarjy bölınuı tiıs. Türlı basylym betterı men tele­arnalar än-küiımızge janaşyr­lyq tanytyp, nasihattauǧa ynta­ly boluǧa mındettı. Jan-jaqtan demeu bolsa, şyǧarmaşylyq ūjym özara aqyldasyp, halyq igılı­gıne laiyqty qyzmet etetını söz­sız. - Qazaqstan arnasyndaǧy «Keş jaryq» baǧdarlamasy tura­ly oiyŋ­yzdy bılsek… - Şynymdy aitsam, ideia av­tor­larynyŋ maqsatyn asa tü­sınıŋ­kıremedım. Menıŋşe, älı de özınıŋ konsepsiiasyn aiqyn­da­maǧan, bır qainauy ışınde jatqan baǧdarlama. Olqy tūstary köp. Äsırese, änşıler sahnaǧa şyǧyp kele jatqanda jürgızuşınıŋ «Dai­yndyǧyŋyz qalai? Özıŋızge se­nım­dısız be?» degen siiaqty sūraq­tar qoiyp tūryp alatyny ūna­­­mai­dy. Soǧan ketken qairan 4-5 minut uaqyt. Onyŋ ornyna jaqsy-jaqsy pıkırlerge jol be­rılse ǧoi.

Taǧy bır tüsınbeitınım, kon­ser­vatoriia qabyrǧasynda dästür­lı än synybyn bıtırıp, jūrtşy­lyqqa estradamen tanylǧan än­­­şıler­dı dästürlı änşı retınde qaitadan estradalyq tuyndy ait­qyzyp jatatyndary. Estradanyŋ dämın tatyp körgen adamdardan görı, soŋǧy kurstyŋ studentterın şaqyrǧan äldeqaida ūtymdyraq. «Keş jaryq» reiting kötergısı kelse, auyl-aimaqtaǧy önerpaz­dar­dy şaqyrsyn.

Sonda baǧdar­lama ärı qyzyqty, ärı jan-jaq­taǧy dästürlı öner ielerınıŋ ta­­nyluyna mūryndyq bolar edı. Eŋ qyzyǧy, fonogrammaǧa se­nıp alǧan jūldyzdardyŋ jaǧdaiy belgılı bolyp qaldy. Estrada än­şılerınıŋ bıren-sarany ǧana öz dauysymen än aita alatynyn bai­qadyq. Eger fonogrammany alyp tastasaq, sahnadan alys­tatyn änşılerdıŋ köp ekenıne taǧy bır köz jetkızdık. - Sızdı şaqyrsa qalai qarai­syz? - Maǧan qatysuǧa ūsynys ja­saldy, bırden bas tarttym. Aijan Nūrmaǧambetova apamyz menıŋ änderımdı taŋdaǧan eken. Ol kı­sı­nıŋ repertuary menıŋ bolmysyma mülde kelmeidı. Özım sanaly tür­de estradanyŋ esıgın aşpaq tügılı, qaqpaǧan da adammyn. Sondyqtan el aldyndaǧy abyroiymdy tök­ken­şe, osy qalpymda qala ber­genım jön şyǧar. Bıraq sarapşylar alqasynda pıkır bıldıruge kelıstım. - Sızdıŋ pıkırıŋızge renjıgen­der boldy ma? - Qairat Baibosynov aǧamyz bırde «Qazırgı jastar bır-bırımen pıkırlerı kereǧar bolyp qalsa, endı qaitıp körmestei bolyp arazdasyp ketedı. Baiaǧyda Jänı­bek ekeumız bır şaldyŋ tärbiesın alsaq ta öner jönındegı oilary­myz kelıspei, daulasyp qalatyn-byz. Keşke jaqyn aitysyp-tar­tysyp, bır-bırımızdı körmeitındei bolyp ketetınbız. Erteŋıne tük bolmaǧandai, qūşaqtasyp-körısıp jatatynbyz» dep aitqany bar edı. Sol siiaqty qazır kereǧar pıkır bıldırgenımmen, artynda zılım joq. Jalpy, ömırde de eşkımmen at-ton kesısıp ketken emespın. Şamam kelgenşe ülkenmen de, kışımen de syilasuǧa tyrysamyn. Ädebietke, önerge kelgen keiıngı jastarmen de aralasyp tūramyz. - Qūrmanǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq konservatoriiasynda oqy­tu­­şy­lyq qyzmettesız. Jūmysyŋyz jaily ma? - Konservatoriiaǧa Halyq mu­zy­kasy fakultetınıŋ dekany Kä­rima Saharbaeva men Halyq änı kafedrasynyŋ meŋgeruşısı Säule Janpeiısova şaqyrdy. 2009 jyldan berı şäkırt tärbielep jatqan jaiym bar. Jalpy, 2004 jyly konservatoriia bıtırgen ua­qytta ūsynys tastalǧan. Bıraq jaz soŋyndaǧy gastroldık sapar­dyŋ ūzaqqa sozyluyna baila­nys­ty oqu jylyna keşıgıp qaldym. Qazır sabaq berudıŋ de oŋai em­es ekenın endı tüsınıp kele ja­tyrmyn. Jap-jaqsy daiyndyqpen kel­gen balalardy būzyp alamyn ba dep qorqamyn. Jaqsy änşı boluyŋ mümkın, bıraq jaqsy ūstaz bola almauyŋ mümkın eken. Ülken täjıribe qajet körıne­dı. Mūǧalımnıŋ jūmysy bız oila­ǧannan da auyr ekenıne köz jetkız­dım. Keibır mäselelerge qatysty arasynda Qairat aǧamyzǧa habar­lasyp, keŋes alyp tūramyn. - Özıŋız kımderge keŋes berıp, aǧalyq jol körse­te aldyŋyz? - Özımnen keiıngı jas änşı­ler­dıŋ jaryqqa şyǧuyna qolym­nan kelgenşe kömektesuge daiyn­myn. Jetekteuge tatityndaryn süireuden qaşpaimyz. Bıraq bettıŋ aryn belbeuge tüiıp, qaitkende şyǧaramyn dep jantalasyp körmeppın. «Bıreudı süirep, tanymal jasau» — pro­diuserlık ortalyqtardyŋ jūmysy. Ondai qyzmetpen ainalysyp körgenım joq. - Jetekke ılespegender de bol­ǧan siiaqty… - Men ökınetın bır-ekı jaǧdaidyŋ bolǧany ras. Bırın özımnıŋ tu­ǧan jerım — Semei öŋırınen Alma­tyǧa şaqyrǧanmyn. Ekınşısı — Qytai elınen keldı. Bıreuın üş jyl, ekınşısın ekı jyl süiregen eŋbegım dalaǧa ket­tı. Aqyry bolmaǧan soŋ, özım şy­ǧaryp saldym. Menıŋ ümıt art­qan önerpazdarymnyŋ ışınde üiımde qona jatyp, oqu bıtırıp ketkenderı de bar. Mäselen, qazır azdy-köptı aty atalyp jürgen Saiat Nūrǧazin oquǧa tüskenşe me­nen än üirendı. Özı de ızdenım­paz, alǧyr bala boldy. Jalyq­paityn. Tūrsynǧazy Rahimov, Tolǧanbai Sembaev, Medet Saly­qov, Eldos Jaqsylyqūly siiaqty änşılerdı körıp ösken jıgıt. Aiaköz audanynyŋ Tarbaǧatai auylynan. Kezınde äkesınıŋ änın Jüsıpbek Elebekov tyŋdap, «qalaǧa alyp ketemız» degende aǧasy jıbermei qalǧan eken. Konservatoriiaǧa qa­byldanǧannan keiın Qairat Bai­bosynov aǧamyzdan därıs aldy. Älı künge tūŋǧyş balam siiaqty. Qazır qolymda tärbielenıp jatqan şäkırtterım de erteŋgı künı jaqsy attarymen quantady degen senımım bar. - Äŋgımeŋızge raqmet.