- «Ataq ta joq, jataq ta joq» degen bir suhbatyńyzdy oqyp edim. Táý etken Táýelsizdigimizdiń 20 jyldyq toıynda «Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri» atandyńyz. Ataq alǵannan keıingi kóńil kúıińiz, kún kórisińiz qalaı bolyp jatyr?
- Jalpy, ol suhbatta ataq pen jataqty jeke óz basyma suraǵan joq edim. Aınalamdaǵy aty dardaı qyz-jigitterdi aıtpaǵanda, ónerde eskerýsiz júrgen meniń ákemdeı kisiler kóp. Máselen, Tursynǵazy Rahımov aǵam áli tıisti oryndardan óz baǵasyn alǵan emes. Shákárimniń ánin nasıhattaǵan jalǵyz qazaq Keldenbaı Ólmesekov Úkimetten bir jaqsylyq kórmeı, ómirden ótip ketti. «Qazaqkonert» birlestiginde birge jumys jasaıtyn alpysty alqymdaǵan Sembek Jumaǵalıev pen erdiń jasy — elýden asqan Jolaman Qujımanovtyń qolyn qashan «qutty bolsyn» aıtyp qysady ekenbiz?! Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııanyń sybyzǵy synybynyń aǵa oqytýshysy, qazaqtan shyqqan tuńǵysh kásibı sybyzǵyshy, Elbasynyń tapsyrmasymen Mádenıet mınıstrligi shyǵarǵan «Qazaqtyń dástúrli 1000 kúıi» aıasynda 100 sybyzǵy kúıin halyqqa jetkizgen Talǵat Muqyshevtiń, Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasynyń professory, Táttimbet atyndaǵy shertpe kúı synybynyń jetekshisi Bilál Ysqaqovtyń, shertpe kúıdiń sheberi Súgirdiń murasyn kóziniń qarashyǵyndaı qorǵap, saqtap kele jatqan Qazaq ulttyq óner ýnıversıtetiniń doenti Janǵalı Júzbaevtyń eńbegi de joǵary ataqqa turarlyq. Keıingi býynnyń ishinde de jas ta bolsa bas bolyp, qyrýar sharýa tyndyrǵan azamattar bar. Elge talantymen tanylyp júrse de jumsaq jerge jaıǵasqandar olardy topqa qosqysy kelmeıdi. Syı-qurmetterin aıaıtyn tárizdi.
Atap aıtqanda, «Qazaqtyń dástúrli 1000 kúıi» men «Qazaqtyń dástúrli 1000 ánin», «Qazaqtyń orkestrmen oryndalatyn 100 án-kúıin» jıystyrǵan Saıan Aqmoldanyń mańdaı terin nege baǵalamasqa?! Konservatorııanyń folklorlyq kabınetindegi úzileıin dep turǵan búkil eski taspalardy sandyq formatqa kóshirip, qyryq jyl jańartylmaǵan muraǵatty túgel aýdıo dıskige asqan shydamdylyqpen kóshirip shyqty. Aıyna segiz myń teńge jalaqymen qanshama ýaqytyn kún túspeıtin kóleńkede, shań basqan muraǵat qoımalary men jertólesinde sarp etti. Bul ónerge tanytqan adaldyq, halyqqa sińirgen eńbek emeı nemene?! Ekiniń biriniń qolynan keletin is emes. «Máńgilik saryn» antologııasyn shyǵarǵan da Saıan bolatyn. Odan bólek, búkil tehnıkalyq qural-jabdyqtaryn kóterip, aýyl-aýyldy aralap, kóne kúılerdi hatqa túsirdi. Sonyń bári bıliktiń bir aýyz raqmetinsiz esh ketýi kerek pe?
Shyǵys kúılerin zerttep, notasyn túgendep, onnan astam mýzykalyq kitaptar shyǵarǵan kúıshi Murat Ábýǵazy men Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasynyń aǵa oqytýshysy, dástúrli ánshi Ardaq Isataevanyń, aty umytylyp ketken kompozıtorlardyń ánin qaıta tiriltip, oryndap júrgen Tileýles Qurmanǵalıevtiń, ánshi-jyrshy, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty Uljan Baıbosynovanyń sahnada ter tókkenine qanshama jyl boldy. Men «Ataq joq» degenimde, mine, osyndaı azamattardyń eńbeginiń janbaı júrgenin aıtqan edim.
- Áriptesterińiz úshin janyńyz aýyryp otyrǵany baıqalady. Al aınalańyzdaǵylar sizdiń juldyzyńyz janǵan sátte biraýyzdan quttyqtap, qýanyshyńyzdy shyn júrekten bólise aldy ma?
- Árıne. Aldymen Ramazan Stamǵazıev aǵamyz habarlasyp, aq tilegin bildirgende, az ýaqyt buryn ómirge kelgen sábıime qutty bolsyn aıtyp jatyr eken dep oılap qaldym. Oǵan deıin ózim de bilmegen edim. Máseleniń mánisin uqqannan keıin qýanǵanymdy jasyrmaımyn. Sebebi bul ataqqa jetken de, jetpegen de bar. Bul maǵan Qudaıdyń bergen bir nesibesi shyǵar. Bir qarasam, erte alǵan sııaqtymyn. Eren eńbekterin joǵaryda atap ketken aǵalarymyzdyń aldynda ózimdi yńǵaısyz sezinip te júrmin. Sol kisilerdiń aldyna túsip ketken sekildimin. Endi bir qarasam, ýaqytynda buıyrǵan tárizdi. Alla násip etse, bir jyldan keıin qyryqqa tolamyn. Qyryqqa kelgenshe qashanǵy jas ánshi atanyp júremiz, saqa ánshi bop qaldyq qoı.
- «Birjan sal» fılminde ánshi-kompozıtordyń ánderin oryndaǵannan keıin Doshan Joljaqsynov marapat alýǵa kómektesipti» degen áńgimeler estip qaldym. Siz buǵan ne deısiz?
- Alysqa barmaı-aq, óz ortamdaǵy keı zamandastarym «Jylap júrip, surap alǵan ataǵy ǵoı» dep syrtymnan kúńkildep jatqan kórinedi.
Shyndyǵynda, bıyl «Qazaqkonert» óner birlestiginiń baıyrǵy qyzmetkeri retinde Altynbek aǵamnyń aldyna baryp, Nurjan Janpeıisov ekeýmiz «qujattarymyzdy usynyp kóreıik» degenim ras. Ári qaraı «Aǵa-kóke, osylaı bolyp jatyr edi, bir demep jiberseńiz» dep basqa eshkimniń mazasyn alyp, telefon soqtyrmadym. Araǵa adam salǵanym joq. Kerek deseńiz, qol qoıylady dep kútpegenmin. «Bıyl ilinbesem, kelesi jyly taǵy kórermiz» dep ishteı ózimdi jubatyp júrgenmin. Naq fılmde oryndalǵan án úshin beripti deıtin bolsa, onda osydan úsh jyl buryn berý kerek edi. Bul meniń tutas shyǵarmashylyǵyma berilgen baǵa dep qabyldaǵanymyz jón bolar. Óz basym asa ataqqumar jan emes edim. Biraq bul seniń shyǵarmashylyq ósýińe, ári qaraıǵy izdenisińe, shákirtterińniń aldynda kerek eken. Ony meniń qatarlastarym jaqsy biledi. Qudaıǵa shúkir, ataqtymyn dep aıaqastynan ózgerip shyǵa kelip, aqyldy kózben alysqa qarap qalǵan jaıym joq. Baıaǵy sol qalpym. Endi almaǵandar alsa eken dep tileımin.
- Ataq máselesi túsinikti boldy, jataqqa keleıikshi…
- Bul da ónerde, ádebıette, teatrda júrgen daryndy, jalyndy jastarǵa qatysty. Almaty qalasyn Imanǵalı Tasmaǵambetov basqaryp turǵan kezde jan-jaqtan kelip, osynda jumys jasap jatqan talantty qyz-jigitterge jappaı baspana berildi. Eldiń bári qarq bolyp qaldy.
Sol joly ilikpegen jastarda «kelesi joly biz de qonys toıyn toılap qalarmyz» degen bir úmit paıda bolǵan. Sol tizimde ózimiz de bar edik. Qazir úısiz-kúısiz júrgenderdiń barlyǵyna sol baǵdarlama, sol jaqsylyq arman bolyp qaldy. Jaqsy úrdis jalǵasyn tappady.
Qysta salynyp, jazda erip ketetin muz qalashyqqa jumsalǵan qarjyǵa qarap, keıde ishim kúıip ketedi. Sý bop aqqan aqshaǵa odan da jylyna 20-30 bolsa da páter salynsa ǵoı. Bir qýanarlyǵy, Elbasynyń bıylǵy halyqqa Joldaýynda qoljetimdi baspana máselesin sheshý tıisti oryndarǵa tapsyryldy. Osyǵan qýanyp, jataq máselesi de kóp uzamaı sheshiletin shyǵar dep senip otyrmyz.
- Jaqynda Yqylas atyndaǵy mýzykalyq halyq aspaptar murajaıynyń janynan qurylǵan «Óner» halyqtyq-qoǵamdyq ýnıversıtetiniń bastamasy týraly ne aıtar edińiz?
- Ulttyq klassıkalyq ónerdi nasıhattap júrgen azamat retinde bul bastamany qoldaımyz. Qazirgi kezde dástúrli ortalyq túgili, oblys ortalyqtarynda, úlkendi-kishili qalalardaǵy mýzykalyq oqý oryndarynda dástúrli án klastaryn ashý muńǵa aınalyp bara jatqan sııaqty. Jaqynda ońtústik óńirde jumys isteıtin bir inimiz mýzykalyq kolledj qabyrǵasynan dástúrli án synybyn ashaıyn dese, jergilikti basshylar «Arqa, Jetisýiń kerek joq. Tek Qazyǵurttyń án mektebin ash» deıtin kórinedi. O zaman da, bu zaman «Qazyǵurttyń án mektebi» degen tarıhta qalyptaspaǵan. Sonda Arqada týǵan Birjan ońtústikke jat pa eken? Rý-rýǵa, jer-jerge bóliný án-jyrǵa da kelip jetkenin, qaramaısyz ba? Osyndaı adam sanasyna syımaıtyn alaýyzdyq boı kóterip turǵan ýaqytta dástúrli óner ortalyqtary bizge aýadaı qajet. Biraq sıyrquıymshaqtanyp, bolmasa jeke bir adamnyń múddesin kúıttep ketip qalmasa eken dep oılaımyn. Jigitter «basyn bastap kóreıik» dep jatyr ǵoı. Degenmen buǵan mindetti túrde memleketten qoldaý bolsa eken deımin. Atanyń sózi men ananyń ónerin jalǵastyrý úshin qazynadan arnaıy qarjy bólinýi tıis. Túrli basylym betteri men telearnalar án-kúıimizge janashyrlyq tanytyp, nasıhattaýǵa yntaly bolýǵa mindetti. Jan-jaqtan demeý bolsa, shyǵarmashylyq ujym ózara aqyldasyp, halyq ıgiligine laıyqty qyzmet etetini sózsiz.
- Qazaqstan arnasyndaǵy «Kesh jaryq» baǵdarlamasy týraly oıyńyzdy bilsek…
- Shynymdy aıtsam, ıdeıa avtorlarynyń maqsatyn asa túsinińkiremedim. Menińshe, áli de óziniń konepııasyn aıqyndamaǵan, bir qaınaýy ishinde jatqan baǵdarlama. Olqy tustary kóp. Ásirese, ánshiler sahnaǵa shyǵyp kele jatqanda júrgizýshiniń «Daıyndyǵyńyz qalaı? Ózińizge senimdisiz be?» degen sııaqty suraqtar qoıyp turyp alatyny unamaıdy. Soǵan ketken qaıran 4-5 mınýt ýaqyt. Onyń ornyna jaqsy-jaqsy pikirlerge jol berilse ǵoı.
Taǵy bir túsinbeıtinim, konservatorııa qabyrǵasynda dástúrli án synybyn bitirip, jurtshylyqqa estradamen tanylǵan ánshilerdi dástúrli ánshi retinde qaıtadan estradalyq týyndy aıtqyzyp jatatyndary. Estradanyń dámin tatyp kórgen adamdardan góri, sońǵy kýrstyń stýdentterin shaqyrǵan áldeqaıda utymdyraq. «Kesh jaryq» reıtıng kótergisi kelse, aýyl-aımaqtaǵy ónerpazdardy shaqyrsyn.
Sonda baǵdarlama ári qyzyqty, ári jan-jaqtaǵy dástúrli óner ıeleriniń tanylýyna muryndyq bolar edi. Eń qyzyǵy, fonogrammaǵa senip alǵan juldyzdardyń jaǵdaıy belgili bolyp qaldy. Estrada ánshileriniń biren-sarany ǵana óz daýysymen án aıta alatynyn baıqadyq. Eger fonogrammany alyp tastasaq, sahnadan alystatyn ánshilerdiń kóp ekenine taǵy bir kóz jetkizdik.
- Sizdi shaqyrsa qalaı qaraısyz?
- Maǵan qatysýǵa usynys jasaldy, birden bas tarttym. Aıjan Nurmaǵambetova apamyz meniń ánderimdi tańdaǵan eken. Ol kisiniń repertýary meniń bolmysyma múlde kelmeıdi. Ózim sanaly túrde estradanyń esigin ashpaq túgili, qaqpaǵan da adammyn. Sondyqtan el aldyndaǵy abyroıymdy tókkenshe, osy qalpymda qala bergenim jón shyǵar. Biraq sarapshylar alqasynda pikir bildirýge kelistim.
- Sizdiń pikirińizge renjigender boldy ma?
- Qaırat Baıbosynov aǵamyz birde «Qazirgi jastar bir-birimen pikirleri kereǵar bolyp qalsa, endi qaıtip kórmesteı bolyp arazdasyp ketedi. Baıaǵyda Jánibek ekeýmiz bir shaldyń tárbıesin alsaq ta óner jónindegi oılarymyz kelispeı, daýlasyp qalatyn-byz. Keshke jaqyn aıtysyp-tartysyp, bir-birimizdi kórmeıtindeı bolyp ketetinbiz. Erteńine túk bolmaǵandaı, qushaqtasyp-kórisip jatatynbyz» dep aıtqany bar edi. Sol sııaqty qazir kereǵar pikir bildirgenimmen, artynda zilim joq. Jalpy, ómirde de eshkimmen at-ton kesisip ketken emespin. Shamam kelgenshe úlkenmen de, kishimen de syılasýǵa tyrysamyn. Ádebıetke, ónerge kelgen keıingi jastarmen de aralasyp turamyz.
- Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasynda oqytýshylyq qyzmettesiz. Jumysyńyz jaıly ma?
- Konservatorııaǵa Halyq mýzykasy fakýltetiniń dekany Kárıma Saharbaeva men Halyq áni kafedrasynyń meńgerýshisi Sáýle Janpeıisova shaqyrdy. 2009 jyldan beri shákirt tárbıelep jatqan jaıym bar. Jalpy, 2004 jyly konservatorııa bitirgen ýaqytta usynys tastalǵan. Biraq jaz sońyndaǵy gastroldik sapardyń uzaqqa sozylýyna baılanysty oqý jylyna keshigip qaldym. Qazir sabaq berýdiń de ońaı emes ekenin endi túsinip kele jatyrmyn.
Jap-jaqsy daıyndyqpen kelgen balalardy buzyp alamyn ba dep qorqamyn. Jaqsy ánshi bolýyń múmkin, biraq jaqsy ustaz bola almaýyń múmkin eken.
Úlken tájirıbe qajet kórinedi. Muǵalimniń jumysy biz oılaǵannan da aýyr ekenine kóz jetkizdim. Keıbir máselelerge qatysty arasynda Qaırat aǵamyzǵa habarlasyp, keńes alyp turamyn.
- Ózińiz kimderge keńes berip, aǵalyq jol kórsete aldyńyz?
- Ózimnen keıingi jas ánshilerdiń jaryqqa shyǵýyna qolymnan kelgenshe kómektesýge daıynmyn. Jetekteýge tatıtyndaryn súıreýden qashpaımyz.
Biraq bettiń aryn belbeýge túıip, qaıtkende shyǵaramyn dep jantalasyp kórmeppin. «Bireýdi súırep, tanymal jasaý» — prodıýserlik ortalyqtardyń jumysy. Ondaı qyzmetpen aınalysyp kórgenim joq.
- Jetekke ilespegender de bolǵan sııaqty…
- Men ókinetin bir-eki jaǵdaıdyń bolǵany ras. Birin ózimniń týǵan jerim — Semeı óńirinen Almatyǵa shaqyrǵanmyn. Ekinshisi — Qytaı elinen keldi.
Bireýin úsh jyl, ekinshisin eki jyl súıregen eńbegim dalaǵa ketti. Aqyry bolmaǵan soń, ózim shyǵaryp saldym. Meniń úmit artqan ónerpazdarymnyń ishinde úıimde qona jatyp, oqý bitirip ketkenderi de bar. Máselen, qazir azdy-kópti aty atalyp júrgen Saıat Nurǵazın oqýǵa túskenshe menen án úırendi. Ózi de izdenimpaz, alǵyr bala boldy. Jalyqpaıtyn. Tursynǵazy Rahımov, Tolǵanbaı Sembaev, Medet Salyqov, Eldos Jaqsylyquly sııaqty ánshilerdi kórip ósken jigit. Aıakóz aýdanynyń Tarbaǵataı aýylynan. Kezinde ákesiniń ánin Júsipbek Elebekov tyńdap, «qalaǵa alyp ketemiz» degende aǵasy jibermeı qalǵan eken. Konservatorııaǵa qabyldanǵannan keıin Qaırat Baıbosynov aǵamyzdan dáris aldy. Áli kúnge tuńǵysh balam sııaqty.
Qazir qolymda tárbıelenip jatqan shákirtterim de erteńgi kúni jaqsy attarymen qýantady degen senimim bar.
- Áńgimeńizge raqmet.
Suhbattasqan
Qanshaıym BAIDÁÝLET, «Aıqyn».
