Şäkır aqsaqaldyŋ qatarynan ozyq ärı qarǧadai boiy qazyna önerge bai boluy kezdeisoq emes. Oǧan, bırınşıden, kielı ūlylar mekenı, Abaidyŋ aqyndyq ortasy äser etse, ekınşıden, körgen tauqymetı, Alaş ziialylarymen aralasuy sabaq bolǧandai. Aqyndyǧy, jazuşylyǧynan bölek, qazaqtyŋ ūlttyq muzyka önerıne özındık qoltaŋbasymen kelgen Şäkır änderı – öz aldyna bır mektep.
Segız serı, Bırjan sal, Aqan mūrasynan bastau alǧan qazaq ūlttyq klassikalyq än mūrasyna tän barlyq erekşelıkterdı boiyna jiyp, qazaqtyŋ än qoryn özındık boiaumen ärlep, baiytyp, damytqan bırden bır kompozitor – Şäkır Äbenūly. Halqymyzdyŋ ūlttyq klassikalyq änderıne tän iırım-qaiyrymdar men qūrylym erekşelıkterı – Şäkır Äbenov änderınıŋ altyn dıŋgegı. Şäkır änderı tyŋdauşynyŋ kökeiıne tez qonady. Onyŋ sebebı äuenınıŋ sūlulyǧy men qarapaiymdylyǧy, yrǧaqtyŋ san aluandylyǧy men iırımderınde. Şäkır änderınıŋ basty erekşelıgı – qaiyrmanyŋ qarapaiym oinaqy yrǧaqqa negızdeluı. Äuenınıŋ bır registrden ekınşıge, ekınşıden üşınşıge auysyp, satylap tüsıp, negızgı dybysqa keluı. Qalypty yrǧaqtyŋ kütpegen jerden būzyluy, bır ännıŋ boiynda bırneşe yrǧaqtyŋ boluy. Qaiyrmadan soŋ qysqa qaiyrmanyŋ keluı – mūnyŋ bärı sözsız Şäkırdıŋ qoltaŋbasy, änge äkelgen jaŋalyǧy. Aqyn, kompozitordyŋ «Gekkıdık-ai», «Tolǧanys», «Aina», «Änşı molasy», «Dämejan», «Dauaǧa hat» syndy 10-nan astam änı elge mälım. Şäkır änderı byltyr jaryq körgen «Qazaqtyŋ dästürlı 1000 änı» antologiiasynan airyqşa oryn aldy. Qanşama aqynnyŋ sarynyn bılgen, änşılık pen küişılıktı bır adamdai igergen qariia – Abai tartqan üş şektı dombyramen än jazu dästürın jalǧastyruşy ızbasary.
Sana ÄBENOVA, Şäkır aqynnyŋ qyzy:
Şäkır atalaryŋ – jan-jaqty talant iesı. Bır boiyna sazger, zerger, şeber, änşı, küişı, qūrylys önerlerın toǧystyrǧan eŋbekqor adam bolatyn. Bırneşe ret aidauǧa ketken. 1928 jylǧy kämpeskeleu tūsynda Keŋes ökımetıne qarsy şyqqan. 1929 jyly Säken Seifullinmen bırge «Altyn alqa» ūiymyn qūrǧan. Säkennıŋ hatşysy bolǧan. 1930 jyly Säkenmen bırge quǧyn-sürgın zobalaŋyna ūşyraǧan. 1932 jyly aşarşylyq kezınde Qyrǧyzstanǧa qaşyp qūtylǧan. 1936 jyly ol jaqtan oralǧan soŋ, Säkendermen bırge qaitadan Almatyda abaqtyǧa qamaldy. Joldastary qūtqarmaq niette jerasty jolyn qazypty. Sodan Q.Mūhamedhanov pen atam qaşyp şyqqan, Beiımbet, Säkender atu jazasyna kesılgen eken. Qaşyp şyǧyp, qaita Qyrǧyzstan asady. Kelgen soŋ Jambyl Jabaevtyŋ hatşysy bolyp jürıp, qaita türmege tüsken. ŪOS-yna öz erkımen sūranyp, Mäskeu, Stalingrad tübındegı şaiqasta auyr jaralanyp, elge oralǧan.
Şäkırdıŋ elge mäşhür änderınıŋ bırı – Daua esımdı erte ketken qyzyna arnalǧan. Būl änınıŋ atauy turaly el arasynda türlı pıkır bar. Bıreuler «Daua» dep atasa, endı bırı «Dauaǧa hat», «Saǧynyş» dep ataidy. Endı mūnyŋ qaisysy dūrys?
Serıkbolsyn BEKBOSYNOV, Şäkırdıŋ şäkırtı, änşı:
– Alysta abaqtyda jürgende Dauaǧa arnap jazǧan haty ǧoi. «Tapsyrsam jelge amanat sälem arnap, Jüre jauap beredı aldap-arbap» degenındei, lajsyzdyqtan, bostandyqty aŋsaudan şyqqan oi-tüiını. Şäkırdıŋ özınıŋ aituynşa, būl ännıŋ aty – «Dauaǧa hat». «Daua» degen basqa än bar. Ol – Abai audanyndaǧy «Sovhoz tuy» gazetınıŋ bas redaktory bolǧan Manar Qūrmanbekovtyŋ änı.
Amangeldı JIKENOV, änşı, Şäkır änderın jetkızuşı şäkırtı:
– Qyzynan aiyrylǧanda qabyrǧasy sögılıp, köŋılı küizelıp, Dauaǧa arnap än şyǧarǧan. «Osy qyzym artymnan jolymdy quar» degen nietı bolǧan ǧoi. Sol qyz ömırden ötkende Şäkır qatty tüŋılgen. Şäkırdıŋ mūrajaiynda kışkentai akkardeon bar. «Amangeldı, osy ändı türmede akkardeonmen aitatynmyn», – deitın. Än qūrylysy garmonmen şyqqandyǧynan habar beredı. Vals ekpınındegı ändı menıŋ tolqytyp aitatyn sebebım sondyqtan. Şäkır änderın bızge jetkızgen ekı änşınıŋ bırı Serıkbolsyn aqynmen 1881 jyldan berı tanys. Änderın qariianyŋ öz auzynan üirenbek nietpen Qūndyzdy auylyna arnaiy ızdep barǧan ony Şäkır äuelde «erteŋ kel, bürsıkünı kel» deumen qabyldamai qoiady. Ekı-üş künnen soŋ, «Özıŋ än üirenuge şyn yqylasty, tūraqty jıgıt ekensıŋ», – dep, jaŋa oqu bıtırıp kelgen Serıkbolsyndy öle-ölgenşe qasynan tastamaidy.
«Janynda jürıp änderın üirendım. Ol kısını «tırı anyqtama» deitınbız, tarihtan da, ädebietten de, filosofiiadan da habardar, kez kelgen sūraqqa jauaby daiyn bolatyn»deidı ol. Al Şäkırdıŋ ekınşı şäkırtı Amangeldı Jıkenov Abai elınıŋ damuyna üles qosqan Hafiz Mataevtyŋ basşylyǧy tūsynda tanysqan-dy. Bırınşı hatşy Hafiz aǧa bırneşe adamnyŋ basyn qosyp, «Şäkırdei adam ǧasyryna bır ret qana keledı. Erteŋ ömırden ötıp ketedı. Aqyndyǧy men jazuşylyǧy qalar. Bıraq änınıŋ orny bölek, sony alyp qaluymyz kerek» dep Şäkırge jıbergen eken. Solardyŋ ışınde Amangeldı Jäkenov te bar edı. «Şäkır – mınezı qiyn adam» dep eldıŋ bärı şoşytyp qoiǧan. Bıraq ekeumız bır şai üstınde äŋgımelesıp, tüsınısıp kettık. 1983-84 jyldan berı Şäkır ömırden ötkenşe qasynda jürdım», – deidı Şäkırdıŋ şäkırtı Amangeldı. Mūhtar Äuezov bastatqan Qasym Amanjolov, İsa Baizaqov, Şäkır Äbenovter agit-brigadamen atpen jüredı eken. Jazuşy Mūhtar olardan kez kelgen uaqytta än sūraityn bolsa kerek. «Mūhaŋ än sūrasa, ırkılıp qaluǧa bola ma, bır än daiyndap qoiaiyn» dep at üstınde Şäkır «Gekkıdık-ai» änın şyǧarypty. Segız serı, Bırjandardan bastau alǧan ūlttyq dästür, qala men dala mädenietın toǧystyryp, sara jol salǧan Abai ainalasy, Keŋes däuırındegı muzyka, azattyq alǧandaǧy jaŋa körınıster Şäkır şyǧarmaşylyǧynan oryn alǧany aidan anyq.
Erlan RYSQALİ
