Aigül Elşıbaeva: Jyraulyq önerdı söz qadırın bıletınder ǧana baǧalai alady

- Aigül, sız Qazaqstan Res­pub­likasy Prezidenttık mä­de­niet ortalyǧynyŋ än­şı­sı­sız. Osy ūjymda jūmys ıs­te­­ge­nı­ŋız­dı ıştei bolsa da maq­tan ete­tın bolarsyz…
- Astanaǧa alǧaş kelgende eŋbek jolymdy Ev­ra­ziia ūlt­tyq univer­si­te­tın­degı Mu­zyka ka­fedrasynyŋ «Dästürlı mu­­zy­kalyq öner» bölı­mınde oqy­tu­şylyq qyz­met­ten bas­ta­­ǧan­myn. Sol kez­degı oqu or­­­­­­da­­­­­synyŋ rek­tory Myrzatai Jo­l­­­das­be­kov aǧamyzdyŋ bas­ta­­ma­sy­men, qol­dauymen ūlt­tyq klas­­si­ka­lyq önerdı na­si­hat­tap, damytu maq­satynda «Däs­tür­lı mu­zy­ka­lyq öner» bö­lımı aşylyp, täp-täuır jū­mys jürıp jatqan bo­la­tyn. Keiın basşylyq auys­qanda töl mūramyzdy da­my­tu men dä­rıp­teu bıreulerdıŋ ta­qi­ia­sy­na tar­ keldı me, «As­ta­na­ǧ­a Mu­zyka aka­demiiasy da je­tedı» dep, jal­py bılım be­re­tın mek­teptegı mu­zyka pänınıŋ oqy­tuşylaryn daiyn­daityn 40 jyldyq ta­ri­hy bar Mu­zy­ka ka­fedrasyn jau­yp tas­tady. So­nymen, är­qai­­symyz jan-jaq­qa kettık.
Qazır özıŋız aityp otyr­ǧan­dai, Prezidenttık mäde­niet or­talyǧynyŋ «Ūlt­tyq däs­tür­ler» teatrynda jū­mys jasai­myn. Myrzatai aǧa­myz ūlttyq önerdıŋ şyn ja­naşyry ǧoi, bü­gıngı taŋda Pre­zidenttık mä­de­niet orta­ly­ǧy ruhaniiat or­da­syna ai­na­lyp otyr desem qa­teles­pei­mın. Qa­zaq degen ha­lyq­tyŋ ru­hani öne­­rı men mä­de­nie­tı­ne, tarihy men däs­tü­rı­ne şö­lır­kep jür­gen­­derdı osy or­ta­lyq­qa şa­qy­ra­myz. Kel­gen­der ru­­hani su­sy­nyn qan­dy­ryp, än­-jy­­­­ry­myzdan ruh­­­ta­nyp ke­­tıp jatsa, onda eŋbegımızdı maq­­tan etu­ge äb­­den bolady.
- Barlyq madaq-maqtaular Al­laǧa tän. Degenmen maq­tan­ǧan­dy demei-aq qoiaiyn, jal­py maqtaudy süiesız be?
- Qaltai Mūhamedjanov «Maq­taǧannan ölgen adamnyŋ mo­­lasyn körgen joqpyn» dep­ aitqan eken. Bız jany­myz­dy salyp därıptep jürgen, ata­dan-balaǧa miras bolyp kele jat­qan dästürlı önerdıŋ kiesı bü­gın­­gı ūrpaqtyŋ ruhyn oiatyp, sa­baqtastyq tauyp jatsa, ūmyt qalmai jandanyp, ösıp-ör­ken­de­se onda kım maqtasa da eş aiy­by joq. Laiyqty dü­nie­nı ba­ǧalap, qolpaştasa ǧana adam­nyŋ jan düniesı ra­hat­ta­na­dy, ön­er jalǧasady dep oi­lai­myn.
- Prezidenttıŋ granty boi­ynşa Qūrmanǧazy atyn­da­ǧy ūlttyq konser­vato­riia­nyŋ aspiranturasyn bıtırıp, 50 jyr-termenı notaǧa tüsırıp, ji­naq­taǧanyŋyz, ärine, maq­tan tūtarlyq, auyz toltyryp ai­tatyndai ülgı eterlık jū­mys dep esepteimız…
- Boiyma azdy-köptı öner da­rytqany üşın, Allaǧa myŋ qai­tara şükırşılık etemın. Osy önerım arqyly Elbasynyŋ yqy­lasyna bölenıp, oquyma qol­dau jasalǧan soŋ, jyr-ter­me­lerdı jinaqtauǧa şa­byt­ta­nyp kırısıp kettım.

Aqiqatynda, ala­ştyŋ arystary Säken Sei­ful­lin men Ahmet Baitūrsynov qa­zaq­tyŋ 1000 änın Zataevichke at basyndai altyn berıp, no­ta­ǧa tüsırtken eken. Men ūlty­m­nyŋ önerın şeksız süi­gen­dık­ten, közımnıŋ qaraşyǧyndai qas­terlegendıkten, keleşek ūr­paq­qa amanattap nasihattau maq­satynda şyn ri­za­ly­ǧym­men osy ıstı qolǧa alǧan edım. Nä­t­ijesınde jyr-termelerdı no­taǧa tüsıru arqyly, önertanu ǧy­lymdarynyŋ doktory Bolat Qaraqūlovtyŋ jetekşılıgımen qazaqtyŋ jyraulyq dästürıne teoriialyq saraptamalar jasa­lyn­dy.

Būryn keŋestık däuırde, mu­zyka teoriiasyn bıletın ma­man­­dar dombyra aspabyn tarta al­maǧandyqtan, aspapty-vo­kal­dy janrlardyŋ qo­syn­dy­sy­nan tūratyn jyraulyq däs­tür­dıŋ intonasiialyq qyr-syrlaryn igere almai, jyr­lardy notaǧa tüsıre al­map­ty. Ekınşıden, sol uaqyt­ta­ǧy totalitarlyq jüie «Bū­lar mūsylman dının na­si­­hattaidy» degen jeleumen dom­byra tartyp, jyr jyr­la­ǧan­dardy asa jaqtyra qoi­maǧan. Tıptı halyq jauy dep, it­jek­ken­ge aidatyp ta jı­ber­gen. Sondyqtan būl kıtapty mu­zy­kalyq öner mektebınde oqi­tyn oquşylar men joǧary oqu oryndaryndaǧy oqy­tu­şy­lar men studentterge arnalǧan me­todikalyq oqu qūraly ǧana emes, qazaq mädenietıne qo­syl­ǧan ülken üles dep qa­byl­dau­ǧa bolatyn şyǧar.
Qūdai qalasa, «Qazaqtyŋ jyr maqamdary» atty mo­no­gra­fiialyq kıtabymdy Täuel­sız­dıgımızdıŋ 20 jyldyq mer­ei­toiy­na tartu etpekpın.

- Sız dästürlı änşısız. Sü­gır­dıŋ termesın oryndaǧanda aldyŋyzǧa jan salmaisyz. Est­radalyq konsertterden de kö­rıp qalamyz. Jyraulyq önerı­ŋız taǧy bar. Bır adamnyŋ qū­şaǧyna osynşa öner qalai syi­yp jür?
- Şektı Qaraqūl batyr:
Qoryqpai şanşysaŋ — batyr bolasyŋ,
Tura aitsaŋ- bi bolasyŋ.
Tauyp aitsaŋ — şeşen bo­la­syŋ,
Aiamai berseŋ- myrza bo­la­syŋ.
Onyŋ adamnyŋ bır basyna syi­mai­tyndai nesı bar?!» de­mek­şı, Alla taǧala adamǧa dauys­pen qosa sezıne alatyn jü­rek, tabiǧi mümkındık berse, onyŋ nesı qiyn?!
Allanyŋ boiyma şaqtap ber­gen önerı arnasyna syimai ba­ra jatsa, konsert qoiyp, halyqtyŋ yqylasyna bölen­gen­de bır jeŋıldeimın. Ondai müm­kındıkter jasalynyp jat­sa, känekei.
Jyraulyǧym jaiynda ai­tar bolsam, Almas Almatov bır ter­mesınde:
- Qaz ornyna qarǧadai,
Bızder jettık bügınge,
Suly jerde süirık bar,
Bäigelı jerde jüirık bar,
Jyrauyŋ joq dep tüŋılme! — deidı. Jyraulyq köneden ke­le jatqan tegımızde bar öner ǧoi. Özım de azdap igı jaq­sy­lar­ǧa jyr arnap jürgen jaiym bar.
Alǧaş Äbdıjämıl Nūrpeiı­sov aǧamyzdyŋ toiynda:
- Tüsırdıŋ kelın Äb-aǧa,
Seksenge kelgen jasyŋda.
Köŋılıŋ jasyp jür edı,
Baqyt qūs qondy basyŋa.
Mūny da Alla körsettı,
Būdan da bylai jasyma.
Kelınnıŋ joly qūtty bop,
Jasyŋ jetsın ǧasyrǧa.
Sol kezde de jan apam,
Jarqyrap jürsın qa­syŋ­da…
dep mereiın tasytqan edım. Al­la auzymyzǧa söz salsa, al­da­ǧy uaqytta da köre ja­tar­myz.
- Keide maǧan dästürlı än­şı­lerdı ūstazdyq qyzmet asy­rai­tyn siiaqty körınedı… Sız qa­lai oilaisyz?
- Student kezımde kon­ser­va­toriia rektory Jäniia Äu­bä­kı­rova hanymmen bır laua­zym­dy qyzmettegı adamnyŋ me­reitoiyna baryp, terme ait­qanym bar. Sol keşte kör­nek­tı qalamger, bılıktı et­no­graf-ǧalym Aqseleu Sei­dım­be­kov­pen tanysudyŋ sätı tüstı. Taǧy da basqa qazaqtyŋ maŋ­dai­y­na basqan, är salanyŋ men degen marqasqalary men ǧa­lym doktorlaryn körıp, taŋ­da­nyp tūrsam kerek, Aqseleu aǧa äŋgımege tartyp «Aina­laiyn, Aigül, talantty Qūdai be­redı, sen sony ūştai bıl. Köp jazyp, köp eŋbektengen adam ǧylym doktory men pro­fes­sor bola alady. Qūdaidyŋ boi­y­ŋa bergenın baǧalai bıl» dep menı oilandyryp tastaǧan edı.
Abai atamyzdyŋ «Ūstazdyq et­ken jalyqpas, üiretuden ba­la­ǧa» dep aitqany taǧy bar. Son­dyqtan Astanadaǧy Öner aka­demiiasyndaǧy kafedra meŋ­geruşısı Qairat Bai­bo­sy­nov aǧamyz oŋ közımen qarap jat­sa, därıs beruge ärqaşan da daiyn­myn.
- Osydan bes-alty jyl bū­ryn belgılı jyrau, fol­k­lor­tanuşy Berık Jüsıp bır sūh­batynda «Jyraulyq öner jo­ǧalyp barady» degen edı. Qa­zır būǧan negız joq siiaqty. Qa­lai oilaisyz?
- Är ūlttyŋ jany, ruhy ūlt­tyq muzykasynan oryn al­ǧan. Qazaq ūltynyŋ jany-ru­hy ol än men küiı, jyrynda ja­tyr. Osy önerdıŋ qazırgı taŋ­da nasihattaluynyŋ öz biı­gı­ne şyǧa almai jürgendıgı, täuel­sızdık alǧan qazaq ūl­ty­nyŋ klassikalyq önerınıŋ da­muy­na kedergı jasauşylar, orystıldı keŋestık zamannyŋ qūl­dyq psihologiiasynan şy­ǧa almai jürgenderdıŋ ke­sı­rı dep bılemın. Aitys önerı siiaq­ty jyraulyq dästür de tyŋ­dauşynyŋ aiyzyn qan­dy­ryp, ömırdıŋ sūraqtaryna şa­ri­ǧat talaptarymen jauap be­re­tın halyqty tärbieleuşı qū­ral.

Bırde marqūm Aqseleu aǧa­myz ekspedisiialyq sapa­r­men üs­tırt­ke barǧanyn äŋ­gı­melep be­rıp edı. Sonda Nau­ryzbek jy­rau­dy estıp otyr­ǧan bır tyŋ­­dauşynyŋ sözi süie­gınen öt­kenı sondai, jyr­dyŋ legıne şydai almai ışın ba­syp, ai­qai­lap jylaǧan kö­rı­nedı. Me­nıŋ­şe, jyraulyq öner­dıŋ qū­nyn sözdıŋ qadırın bı­letınder ǧa­na baǧalai alady.

Būl — qa­zaq­tyŋ naǧyz klas­si­ka­lyq öne­rı. Keide şeteldık sa­par­lar­­da dombyramen än sal­ǧa­nyŋ­­da jat jerde ji­nal­ǧan­dar tık tūryp qoşemet kör­se­tıp, qai­­ta-qaita sahnaǧa şa­qyr­­ǧanda ūlttyq önerdıŋ öz elıŋde halyqqa qadırı bolsa da, qol­dauşysy joq eken­dı­gı­ne qar­nyŋ aşady. Mäselen, ope­­ra-balet qazaqqa kırme öner eke­nı belgılı. Solai bola tū­ra, sol opera men balettıŋ ırı qala­la­rymyz ben oblys or­­talyq­ta­rynda bırneşe je­ke teatry bar. Al qazaqtyŋ ke­şegı Küläş, Ǧarifolla, Qūr­man­bek­ter aitqan ūlttyq däs­türlı mu­zy­kalyq teatryn Qazaqstan­nyŋ qai būryşyna barsaŋyz da taba almaisyz. Küläş Bai­sei­ı­t­ova atyndaǧy opera jäne ba­let teatrynan qazaqy qoŋyr ün­dı estu mümkın emes. Al myna tūr­ǧan körşı Qytai mem­le­ke­tın­de Ūlttyq öner konser­va­to­riia­sy men Europalyq önerdı dä­rıpteitın konservatoriiasy bar. Endeşe älem tanityn Qa­­zaq­stan memleketınde tū­ryp, Qa­zaqtyŋ ūlttyq däs­tür­lı öner konservatoriiasyn nege aş­pasqa? Men qazır osy oimen arpalysyp jürmın. Ǧaiyptan taiyp, oiymdaǧy oryndalyp jatsa, osy kon­ser­vatoriiany aşyp, damytu jol­darynda boi­ym­daǧy bı­lı­mım men qai­ra­tym­dy, küş-jı­ge­rımdı aiamas edım. Äzırşe, bar­lyǧy arman bo­l­yp tūr.
- Är sözıŋızden qaisarlyq bai­qalatyndai… Jolyŋyz jı­ŋış­ke bolǧanymen, dauy­sy­ŋyz da juan tärızdı… Älde qate­lesemız be?
- Adamnyŋ dauysy söi­le­­gen­de aldamşy boluy müm­kın. Jal­py, dästürlı änşınıŋ dauys yrǧaǧy, ekpını adamnyŋ bol­­mysyn baiqatady. Däs­tür­lı öner­de aty qalyptasqan adam­­dar öz qajyr-qai­ra­ty­men kım ekenın däleldegender. Kez kel­gen önerge qaisarlyq, ta­ban­dy­lyq kerek. Maŋ­daiyŋ­nan şü­mektep ter aǧy­zyp, özıŋ ız­de­nıp, özıŋ eŋbek­ten­beseŋ, aiyŋ­nyŋ özdıgınen oŋy­nan tua qa­luy neǧaibyl.
- Otbasyŋyz turaly bıl­sek…
- Ömırlık serıgım Nūrbek Res­­publikalyq Ūlan qūryly­myn­­da qyzmet ısteidı. Jū­baiym otbasymnyŋ qorǧany, qan­dai sätte de basymdy süier aza­matym, önerımnıŋ qol­dau­şy­sy, sahnada oryn­dau­şylyq öne­rımnıŋ baǧasyn döp basyp ai­tar synşym.
Köŋılım jabyrqaǧan sätte ja­­nymdy jadyratar qos ja­na­rym, Täuelsız Qazaqstan­nyŋ bolaşaǧy Aqsūŋqar atty qy­­zym, Erasyl atty ūlym bar. Sah­nada — öner adamy, ot­­ba­syn­da üidıŋ bereke-bır­lı­gın kel­tırıp otyrǧan, tabaǧa bauyr­sa­ǧyn pısırıp, qazanǧa etın asyp, otqa şaiyn qainatyp, qo­naǧyn kütken qazaqtyŋ bır äielımın.

Äŋgımelesken Qanşaiym BAIDÄULET,

«Aiqyn».