Januarlar älemi tükti, tüksiz bolyp ekige bölinedi. Tükti januarlardyŋ tükteri de aluan-aluan atalady.
Sol ataular arasynan myna bir tobyn atauǧa bolady: qalyŋ tükti, qaba jündi, jūqa tükti, sūiyq tükti, seldir tükti, sirek tükti, baraqy tükti, salaly tükti, salasyz tükti, ūzyn qylşyqty, tyqyr qylşyqty, taqyr tükti, baraqy jündi, qylşyq jündi, ūiaŋ jündi, qatqyl jündi, jūmsaq jündi, myqty jündi, bos jündi, jibek jündi, biiazy jündi, tübitti, tübitsiz, öli jündi, jabaǧyly, jabaǧysyz, qaba jaldy, qaba qūiryqty, jal-qūiryqty, jal-qūiryqsyz, şudaly, şudasyz, şaşaly, şaşasyz, kekildi, kekilsiz, tūlymdy, tūlymsyz, şaşty, şaşsyz, saqaldy, saqalsyz, mūrtty, mūrtsyz, qaba saqaldy, küiek saqaldy, kürek saqaldy, tese saqaldy, aiyr saqaldy, ūzyn saqaldy, kelte saqaldy, teke saqaldy, qyryqpa saqaldy, şoqşa saqaldy, ata saqaldy, t.t.
Qūstar tügine orai: qanatty qauyrsyndy, kireuke qauyrsyndy, kireuke jündi, balaq jündi, balaq jünsiz, saŋǧyru jündi, aidarly, aidarsyz, ükili, ükisiz, mamyqty, mamyqsyz, qarqaraly, qarqarasyz, taǧy-taǧylar.
Mūnyŋ syrtynda bir tal tük boiyndaǧy öŋ, tüs, boiaular turaly, bir tal tük boiyndaǧy tük özegi, tük qaraqūlasy, ter közi, tynys joly turaly, bir tal tük boiynda bolatyn bögen, qylau siiaqty dertter turaly jasalatyn däri-därmekter tükten jasalatyn aluan türli būiymdar turaly jeke-jeke toqtalu, ol tipti öz aldyna atamasa bolmaityn ǧylymdar.
Qazaq halqy osy aitylǧan jün-tükterge at qoiyp, aidar taqqan. Barlyǧyna män-maǧyna bergen. Myŋdaǧan tübir sözder men birneşe myŋdaǧan söz tirkesterin jasaǧan.
Bir tal tük boiyndaǧy ataular:
1. Ülip-sopaqşalau ülgide, ülbiregen, jylbyraǧan bolymsyz tüiir. Bir tal tüktiŋ ösip-önui, jetilui sol ülipke tike bailanysty.
Januarlar terisiniŋ qyrtys qabattary — küsqyrtys, qaraqyrtys, qyrtys, etqyrtys atalady. Al tüktiŋ ülip böligi etqyrtys qabatynda tūr. /Adam terisiniŋ özi on bir qabat bolady da, ülip sonyŋ etqyrtys böliginde/.
Ülip — tüp, tübir, tübirşek, tüiirşek, tübirşik, tüiin, tüinek, tüiinşek, topşy, tobyrşyq, tamyr, tamyrşyq, badana ūǧymynda.
2. Qyldyryq — üliptiŋ moiyny, üliptiŋ tükke tūtasqan moiyny. Teriniŋ — qyrtys, qaraqyrtys, küsqyrtys qabatyndaǧy tük bölegi — qyldyryq.
3. Qylmoiyn — qyldyryq tüktiŋ karaqyrtys betine qyltiyp şyqqan bölegi. Jiŋişke, näzik, älsiz bölek. Qylmoiyn — qyltüp ūǧymynda.
4. Dembel — etti, äldi, närli belek. Qyldyŋ, tüktiŋ eŋ ūzyn bölegi. Bir tal tüktiŋ orta bölegi, negizgi bölegi. Bir tal tük atynyŋ syn-sipatyn beretin bölegi.
5. Süiir üş — qyldyŋ, tüktiŋ üş jaǧy, süiir jaǧy, süiirlengen jaǧy.
jiŋişkergen jaǧy.
6. Elip — qyldyŋ, tüktiŋ asa jiŋişkergen jaǧy, qylqiyp jiŋişkirgen jaǧy. Elbiregen, elpildegen, jelpildegen, elpekşeleu, jaramsaq oinaqy bölegi.
7. Qylau — tüktiŋ közge äreŋ körinetin ūşy. Ülbiregen, ülpildegen, näzik ūş jaǧy. Lep bergiş ūlpa ūşy. Lep bergiş üki, mamyq bölegi tük pen bostyq ölarasy.
El auyzynan jinaǧan Jaǧda BABALYQŪLY
