Janýarlar álemi túkti, túksiz bolyp ekige bólinedi. Túkti janýarlardyń túkteri de alýan-alýan atalady.
Sol ataýlar arasynan myna bir tobyn ataýǵa bolady: qalyń túkti, qaba júndi, juqa túkti, suıyq túkti, seldir túkti, sırek túkti, baraqy túkti, salaly túkti, salasyz túkti, uzyn qylshyqty, tyqyr qylshyqty, taqyr túkti, baraqy júndi, qylshyq júndi, uıań júndi, qatqyl júndi, jumsaq júndi, myqty júndi, bos júndi, jibek júndi, bııazy júndi, túbitti, túbitsiz, óli júndi, jabaǵyly, jabaǵysyz, qaba jaldy, qaba quıryqty, jal-quıryqty, jal-quıryqsyz, shýdaly, shýdasyz, shashaly, shashasyz, kekildi, kekilsiz, tulymdy, tulymsyz, shashty, shashsyz, saqaldy, saqalsyz, murtty, murtsyz, qaba saqaldy, kúıek saqaldy, kúrek saqaldy, tese saqaldy, aıyr saqaldy, uzyn saqaldy, kelte saqaldy, teke saqaldy, qyryqpa saqaldy, shoqsha saqaldy, ata saqaldy, t.t.
Qustar túgine oraı: qanatty qaýyrsyndy, kireýke qaýyrsyndy, kireýke júndi, balaq júndi, balaq júnsiz, sańǵyrý júndi, aıdarly, aıdarsyz, úkili, úkisiz, mamyqty, mamyqsyz, qarqaraly, qarqarasyz, taǵy-taǵylar.
Munyń syrtynda bir tal túk boıyndaǵy óń, tús, boıaýlar týraly, bir tal túk boıyndaǵy túk ózegi, túk qaraqulasy, ter kózi, tynys joly týraly, bir tal túk boıynda bolatyn bógen, qylaý sııaqty dertter týraly jasalatyn dári-dármekter túkten jasalatyn alýan túrli buıymdar týraly jeke-jeke toqtalý, ol tipti óz aldyna atamasa bolmaıtyn ǵylymdar.
Qazaq halqy osy aıtylǵan jún-túkterge at qoıyp, aıdar taqqan. Barlyǵyna mán-maǵyna bergen. Myńdaǵan túbir sózder men birneshe myńdaǵan sóz tirkesterin jasaǵan.
Bir tal túk boıyndaǵy ataýlar:
1. Úlip-sopaqshalaý úlgide, úlbiregen, jylbyraǵan bolymsyz túıir. Bir tal túktiń ósip-ónýi, jetilýi sol úlipke tike baılanysty.
Janýarlar terisiniń qyrtys qabattary — kúsqyrtys, qaraqyrtys, qyrtys, etqyrtys atalady. Al túktiń úlip bóligi etqyrtys qabatynda tur. /Adam terisiniń ózi on bir qabat bolady da, úlip sonyń etqyrtys bóliginde/.
Úlip — túp, túbir, túbirshek, túıirshek, túbirshik, túıin, túınek, túıinshek, topshy, tobyrshyq, tamyr, tamyrshyq, badana uǵymynda.
2. Qyldyryq — úliptiń moıyny, úliptiń túkke tutasqan moıyny. Teriniń — qyrtys, qaraqyrtys, kúsqyrtys qabatyndaǵy túk bólegi — qyldyryq.
3. Qylmoıyn — qyldyryq túktiń karaqyrtys betine qyltıyp shyqqan bólegi. Jińishke, názik, álsiz bólek. Qylmoıyn — qyltúp uǵymynda.
4. Dembel — etti, áldi, nárli belek. Qyldyń, túktiń eń uzyn bólegi. Bir tal túktiń orta bólegi, negizgi bólegi. Bir tal túk atynyń syn-sıpatyn beretin bólegi.
5. Súıir úsh — qyldyń, túktiń úsh jaǵy, súıir jaǵy, súıirlengen jaǵy.
jińishkergen jaǵy.
6. Elip — qyldyń, túktiń asa jińishkergen jaǵy, qylqıyp jińishkirgen jaǵy. Elbiregen, elpildegen, jelpildegen, elpeksheleý, jaramsaq oınaqy bólegi.
7. Qylaý — túktiń kózge áreń kórinetin ushy. Úlbiregen, úlpildegen, názik ush jaǵy. Lep bergish ulpa ushy. Lep bergish úki, mamyq bólegi túk pen bostyq ólarasy.
El aýyzynan jınaǵan Jaǵda BABALYQULY
