Qazaqtyŋ erke nazdy, näzık sazdy äsem änın üzılte şyrqaǧandaemırenbei, köŋıl tolqytpai tyŋdai almaisyŋ. İısı qazaq äuenı kökıregıŋdı kernidı, yrǧaǧy tūla boiyŋdy kökke köterıp äketkendei küige böleidı. Mıne, sol – naǧyz ūlttyq än-äuen. Dästürlı muzykamyzdy jaŋǧyrtyp, jaŋaşyldyqpen üilestıre oryndap jürgen bır top bar. Dästürdıŋ öşpes örnegı men jaŋanyŋ ömırşeŋ yrǧaǧy – «Qoŋyr» etno-estradalyq toby. Sahnaǧa şyqqanyna köp bolmasa da, ūlttyq naqyşta än oryndap, halyqtyŋ saǧynǧan ūlttyq sazdy yrǧaǧy men naqyşyn būzbai oryndap jür. Olardyŋ önerdegı serıkterı – qazaqtyŋ ūlttyq aspaptary. Marhabat – dombyra men şerter, Bauyrjan – şaŋqobyzda, al Jazira — äsem änderdı oryndauşy.
– Qoŋyr tobyn qūruǧa ne türtkı boldy? Nege topty «Qoŋyr» dep atadyŋyzdar?
Marhabat: Alǧaşynda men özım jalǧyz än aityp jürdım. Negızı dästürlı änşımın ǧoi. Sosyn Ǧalym Dosken aǧamyz etnikalyq top qūru turaly oi tastady. Bıraq özım qorqyp jürdım. Bıraz uaqyttan soŋ oi qosu kerek, jolyn bılu kerek, kömek kerek boldy. Sonda Serjan Moldasanūly prodiuserlıktı öz moinyna alyp, baǧdaryn, maqsatyn, qandai änderdı oryndau kerektıgın aityp, aty älı qoiylmaǧan topqa änşılerdı ırıkteu bastalyp kettı. Otyz şaqty adamnyŋ ışınen Jazira men Bauyrjan taŋdalyp alyndy. Ekeuı de J.Elebekov atyndaǧy estrada-sirk kolledjınıŋ tülekterı.
Jazira: Jalpy «qoŋyr» degen maǧynany köbısı tüs dep tanidy. Negızı qazaqtyŋ dausy da, dalasy da, aspaptarynyŋ ünı de qoŋyr: dombyra da, qobyz da, sazsyrnai da. Şäŋkıldep tūrǧan aspap joq bızde. Qazır sahnaǧa alyp şyǧyp jürgen aspaptardyŋ barlyǧy qoŋyr ündı. Qazaq balasyna qoŋyr mınezdılık, iaǧni baisaldylyq, sypaiylyq tän. Sondyqtan dausymyz da, aspaptarymyzdyŋ ünı de qoŋyr bolǧandyqtan osy ataudy jön kördık. Qazaqtyŋ bolmysy qoŋyr emes pe? Qazaq pen qoŋyr sözı egız ūǧym. Bızdıŋ jalpy maqsatymyz – halyq änderın jaŋartyp, sony därıpteu, öŋdep qaitadan elge tanytu, jūrtşylyqqa jaŋaşa türde nasihattau, än yrǧaǧyn, melodiiasyn būzbai, ūmytylǧan qazaqtyŋ ūlttyq aspaptaryn qaitadan jaryqqa şyǧaru, nasihattau.
– Sızderdıŋ oryndaularyŋyzda tek qana halyq änderı me älde sazgerlerdıŋ änderı de bar ma?
Marhabat: Äzırge bız üş halyq änın oryndap jürmız: «Säulem-ai», «Äpitök», «Jalǧyz aǧaş».Tūrsynjan Şapai aǧamyzben tyǧyz şyǧarmaşylyq bailanystamyz. Şämşı aǧamyzdyŋ änderın de oryndaimyz. T. Serıkovtyŋ, J.Artyqbaevanyŋ änderı bar. Jas kompozitorlardyŋ änın jazyp jürmız.
– Qandai aspaptardy änge qosudasyzdar? «Qossaz qazaqtyŋ ūlttyq aspaby emes» degen söz de bar?
Marhabat: İä, ony öz qūlaǧymmen estıdım de. «Qossaz» dep atalatyn aspap būrynnan bolǧan. Negızı ol turaly qazaq aŋyzdarynda da kezdesedı, men oilap tapqam joq.
Qazaqtyŋ körnektı qairatkerı Özbekälı Jänıbekov 80-jyldary osy aspaptyŋ şyǧuyna tıkelei sebepker boldy. Sol kısınıŋ bastamasymen 1985 jyly Altynbek Qūmarov qossazdy jasap şyǧypty. Mäskeude taqyrybyn «dombyra» dep alyp dissertasiia qorǧaǧan. Bylai qarasaŋyz, üstı dombyra, asty şerter. Ekeuı de dästürlı aspap. Ekeuın ekı jeke qos iyǧyma asyp şyqsam, men äuen yrǧaǧyna ılese almai qaluym mümkın ärı būl öte qolaisyz balary sözsız. Moiny bırge bolǧan soŋ ersı körınuı mümkın, bıraq bırge jasalǧan ekı türlı aspap.
Halyq ūmytylǧan aspaptardy öz közımen körgenı dūrys. Bauyrjan şaŋqobyzda oinaidy, Jazira da qūralaqan emes.
– Kiım kiiu stilderıŋız qandai? Ūlttyq muzykamen qatar ūlttyq kiımdı nasihattaisyzdar ma, älde jaŋaşa stildı ūnatasyzar ma?
Jazira: Kiımımız zaman talabyna qarai, bıraq qazaqy oiularmen örnektelgen. Bızde etno-estradalyq stil ǧoi. Köbı bızge «nege jaŋaşa kiınıp şyǧasyzdar?» dep kınä taǧady. Toptyŋ etno-estradalyq ekenın ūmytyp ketıp jatady. Mümkındıgınşe, būrynǧy saltymyz ben qazırgı estradany bailanystyruǧa tyrysamyz.
– Qazaq estradasynyŋ kiım kiiu stilıne qalai qaraisyzdar?
Jazira: Köŋılım tolmaidy, är änşınıŋ özındık jeke stilistı boluy kerek qoi deimın.
– Halyq, sonyŋ ışınde jastar qauymy sızderdıŋ oryndaularyŋyzdaǧy muzykany qalai qabyldap jatyr?
Bauyrjan: Ötkende konsertke şetelde oqityn bır qazaq qyzy kelgen eken, sol arnaiy bızdıŋ albomymyzdy özımen bırge ala ketken. Ol ne degen söz, ol şeteldıŋ muzykasyn qanşa tyŋdasa da, qanymyzda bar ruhani närse – ūlttyq sazdy eş ūmytpaidy. Qazaqpyz, qazaq bolyp qalamyz! Qanda bar özımızdıŋ ata-babamyzdyŋ änderı bolǧany üşın quanamyz.
– Şeteldık şou biznestı baǧyndyrǧylaryŋ kelmei me?
Jazira: Ärine. Qazaqstannyŋ atynan tura osy baǧytpen, osy önerımızben şet elderge şyqqymyz keledı. Äzırge aiaǧymyzdan tık tūryp alaiyq. Allaǧa şükır, bolaşaqqa josparlarymyz da bar. Basqa da aspaptar qosqymyz keledı. Qazaq beijai tyŋdai almaityn qylqobyzda oinaimyz. Sonyŋ bärın qosyp, şetelge şyǧarsaq, nūr üstıne nūr bolmaqşy. Muzyka bastalyp jatqanda qai eldıkı ekenın bılıp tūrasyŋ ǧoi, sol siiaqty bızdıŋ aspaptardyŋ ünı estılgende bırden qazaq dep tanyp jatsa igı.
– Sızderdı halyq «Ūlytau» tobynyŋ köşırmesıne ūqsatady. Tek aspaptaryŋyz basqa eken…
Marhabat: Joq, «Ūlytau» tobynyŋ stilı rok baǧytqa jaqyn. Al bız kompozisiia oryndaumen qatar, än aitamyz. Mülde ūqsastyq joq qoi, aspaptarymyz da kelıspeidı.
– 31-arnadaǧy «Jūldyzben jüzdesu» baǧdarlamasyna körermen tarapynan syn köp aityluda. Al öner adamdary ne aitar eken?
Marhabat: Jalpy änşılerdı halyqqa tanymal etu, imidjın qalyptastyru jaǧynan öte kerek baǧdarlama. Tek toi mänerınde jürgızetını bolmasa. Jurnalist emes ekenı bırden közge ūryp tūrady. Änşılerdıŋ bılım deŋgeiın tekserumen qatar olardyŋ bır-bırınen artyq kemın aityp otyrady. Ol änşınıŋ şamyna tiıp qalady ǧoi.
– Ömırlık ūstanymdaryŋyz qandai?
Bauyrjan: Qazaq änderın kökte samǧatu, älemdık deŋgeige şyǧaru.
– Qandai gazet-jurnaldar oqisyzdar?
Jazira: «Stars.kz», «Jūldyzdar otbasy» jurnaldary men «Aiqyn», «Jas qazaq» jäne «Qazaq ädebietı» t.b. gazetterın üzbei oqimyz.
– Kei oryndauşylar alǧaşqy kezde dästürlı ändermen jap-jaqsy körınıp alady, keiınnen būl sipatyn joǧaltyp jatady.
Marhabat: Sahnaǧa şyqqanda qoŋyrlatyp öz tabiǧatymyzǧa sai än aitamyz. Basqaşa stildegı än aityp ketsek, onda bızdıŋ toptyŋ aty nesıne «Qoŋyr» bolady?.. Ol üşın toptyŋ atyn özgertuge tura keledı. Sondyqtan, bız öz tabiǧatymyzdy joǧaltpaimyz.
– Än salyp, dombyra tartudan basqa qandai önerlerıŋız bar?
Jazira: Bileimın, gitarada, qobyzda, fortepianoda, iamahada oinaimyn.
Marhabat: Tarihi kıtaptardy oqimyn. Äsırese M. Maǧauinnıŋ şyǧarmalaryn ūnatamyn.
Bauyrjan: Şaŋqobyzda oinaimyn. Üstel üstı tennisın de jaqsy köremın.
– Änşılerdıŋ toida än aitqanyna qalai qaraisyzdar?
Bauyrjan: Änşılerdı eşkım qarjylandyrmaidy. Toidan kelgen aqşa än jazdyruǧa, albomǧa, beineklipke jeter-jetpes qana. Kiımge tıpten qalmaidy da. Sol sebeptı de toiǧa barǧannyŋ eş sökettıgı joq.
– Qandai josparda jūmys jasap jatyrsyzdar?
Marhabat: Bır albom jaryq kördı. Sonda ekınşı albom da daiyn bop qalar degen ümıttemız.Beine kliptımız de daiyn.. Mamyr aiynyŋ 26-şy jūldyzynda Respublika saraiynda konsert berdık. Keşke kelgen körermen qauym demalyp, sondai-aq, ruhani susyndap qaitty dep oilaimyz.
Qyzyqty oqiǧa
Top müşelerınıŋ aituynşa, qyzyqtyŋ bärı Bauyrjannyŋ basynan ötedı eken. Bırde gastroldık saparmen Atyrauǧa jol tartqan qoŋyrlyqtar bır poiyzdyŋ jeke-jeke kupesıne ornalasady. Qyzylorda töŋıregındegı Töretambeketıne jetkende «Saryaǧaş» suyn almaq bolǧan Bauyrjan poezdan tüsıp, düken jaqqa tartady. Qaityp kelse, poiyz ketıp qalǧan eken. Jalaŋaiaq, üi kiımmen tört «Saryaǧaş» suyn qūşaqtap dalada qalady. Bauyrjannyŋ stansiiadan keiın ışke kırmegenıne küdıktengen ärıptesterı ony ızdep, telefon şalsa, jauap joq. Söitse, ol ūialy telefonyn kupede qaldyryp ketıptı. Al Bauyrjan eş saspastan kelesı beketke jetu üşın taksi toqtata bastaidy. Kelesı beket – 100-150 şaqyrymda. Bauyrjannyŋ amalsyz qalǧanyn körgen kölık jürgızuşılerı oǧan 10 000 teŋge tölegen jaǧdaiǧa ǧana jetkızetındıgın aitady. Özı konsertke asyǧyp tūr, qaltasynda aqşa da joq Bauyrjan olarmen saudalasa ketedı. Aqyry közdegenıne jetken ol kelesı beketke poiyzdan būryn jetıp, ärıptesterın kütıp alady. Poiyz toqtap, qoŋyrlyqtar syrtqa şyqqanda «Saryaǧaşyn» qūşaqtap tūrǧan Bauyrjandy körıp, quanyp ketedı…
Lebız
Halyq änı – barşa qazaq änınıŋ anasy. Tebırenıp soqqan mäŋgı jüregı. Qazaq janynyŋ jäne bır aiauly pernesın terbetıp, qoŋyr dırıl, qoŋyr ün, qoŋyr didar halyq sazyn özınşe jaŋǧyrtyp, düniege «Qoŋyr» deitın top keldı. Dalanyŋ qoŋyr jelındei esken köne kümbırmen qazırgı saryn, dästürdıŋ öşpes örnegı men jaŋanyŋ ömırşeŋ yrǧaǧy top önerpazdarynyŋ oryndauyndaǧy änderde qamşynyŋ örımındei tūtasyp, bıregei symbat tanytady.
Tūrsynjan ŞAPAI
Qoŋyr äuen – saǧym dala samaly,
Üzılmeitın jürek änı, jan änı.
Gulnär SALYQBAI
Äzırlegen Aqniet BEIIMBETQYZY
