Ol– alty alaşty auzyna qaratqan änşı edı.
Ol – än akademigı atanǧan Jüsıpbek Elebekovtıŋ süiıktı şäkırtı, telqoŋyry (Jüsekeŋ Qairat Baibosynov pen Jänıbek Kärmenovtı osylai ataityn) edı. Ol – sazger edı. Ūstaz edı. Ol – qazaq än önerınıŋ qamqorşysy edı.
Ol dep otyrǧanymyz — qazaq dästürlı än önerınıŋ düldülı Jänıbek Kärmenov. Biyl äigılı änşınıŋ düniege kelgenıne 60 jyl, dünieden ozǧanyna 17 jyl toldy. 1949 jyldyŋ 22-nauryzynda özımızdıŋ Şyǧys Qazaqstan öŋırınde ömır esıgın aşqan öner iesı 43 jasynda, 1992 jyldyŋ 22-mausymy künı Qapşaǧaidyŋ tas jolynda ömırden öterın bılıp pe?
Öner aialaǧandy süiedı. Önerge jyly jürek, aialy alaqan kerek. İä, Jänıbek Kärmenovtıŋ önerıne qol soǧyp, ömırıne nūrly jol salǧan jandar jeterlık. Sondai jannyŋ bırı, qol ūstasyp 20 jyl ǧūmyryn bırge ötkızgen änşınıŋ aiauly jary - Tūrar Tūrsynhanova.
Äuelı änımen, keiın sözımen qūlatty…
– Jäkeŋmen qalai tanystyŋyz?
– 1970 jyly mamyr aiynda Zoia degen apaiymyzdyŋ üiınde qonaq üstınde tanystyq.
– Kımdı kım ūnatty? Sız be, älde Jänıbek aǧamyz ba?
Şamasy, men ūnatyp qaldym-au deimın. Änıne ǧaşyq boldym. Basynda mensınıŋkıremei otyrǧam. «Mynau ma änşılerıŋ?» degen sekıldı. Menıŋ qalada sauda salasynda qyzmet ısteitın Töleuǧazy Esımbekov degen aǧaiym boldy (ol kısı dünieden ötıp kettı). Sol kısı menı auylda tuystarymnyŋ üiınde jatqan jerımnen (Almaty tübındegı «Kalinin» kolhozynda) «ekı änşı bolady. Soǧan qonaqqa baramyz» dep qoiarda-qoimai alyp kettı. Menıŋ uyljyǧan jas kezım. Basynda «kärı-qūrtaŋnyŋ arasynda ne bar» dep oiladym. Bıraq qanşa degenmen änşıler bolady degende eleŋ ete qaldym. Sol kezderı Nūrǧali Nüsıpjanov pen Eskendır Hasanǧaliev duetpen än aityp jatatyn. Bızdıŋ kumirımız sol kısıler bolatyn. «Sol ekeuı me?» dep sūrap edım, «olar emes-au» dedı. Sodan ne kerek, kım bolsa da baryp köreiık dedık. Keldık. Kelsem, ekı jap-jas jıgıt otyr. Bırı – qap-qara, bırı – sap-sary. Bırı qolyn däkemen bailap alypty. Jolda trolleibusta kele jatyp qaqtyǧysqa ūşyraǧan boluy kerek.
– Ol kezde student şyǧarsyz…
– Studentpın. Bırınşı kursty aiaqtaǧan kezım. Endı auylǧa ketuım kerek bolatyn. Üige ketkım kelmei, qydyryp jürgem-dı.
– Jäkeŋ ol kezde oqyp jür me eken?
– Jūmys ısteidı eken. 20-21 jastaǧy kezı. Bıraq maǧan sondai jas körındı (küldı). Otyrysta eŋ aldymen dombyrany qolyna Jänıbektıŋ dosy Jabyqbai aldy. Ǧarifollanyŋ stilınde än saldy. Onyŋ da dauysy aşy edı. Ūiyqtap keteiın dep qalǧyp-mülgıp otyrǧanda ūiqymdy şaidai aşty. Ülken kısılerdıŋ janynda asa qyzyqty bolmai otyrǧan. Bır-ekı än salǧannan keiın Jänıbekke berdı dombyrany. Ekeuınıŋ ūstaǧany — bır dombyra. Jänıbek dombyrany dyŋǧyrlatyp ärı otyrdy, berı otyrdy. Küi me, saryn ba, äldenenı tartqandai boldy. Jabyqbai dombyrany ala salyp, tarsyldatyp aityp şyqqan-dy. Al būl ūzaq otyrdy. «Aitsa-aitpai ma, neǧyp otyr mynau?» deimın ıştei. Osylaişa bes minuttai otyrdy ǧoi deimın. Sodan keiın İmanjüsıptıŋ bır änın oryndap bereiın dep aldymen kommentarii jasady. Menıŋ İmanjüsıptıŋ atyn bırınşı ret estuım. Sodan ändı şyrqatty-ai kelıp. Ol stoldyŋ ana şetınde, men myna şetınde otyrdym.
«Men jasymda jıgıtter toptan astym,
Menmensıngen talaidyŋ köŋılın bastym.
Qasyma ergen jıgıtke olja salyp,
Bır künde segız qyzdy alyp qaştym», – degen sözder bar eken ännıŋ ışınde. Oi, qūlap qaldym soǧan (jaqsylap bır külıp aldy).
«Bar qatyny qypşaqtyŋ ūl tusa da,
Sonda da bola bermes İmanjüsıp»…
Sözderı sūmdyq endı. Özım bırınşı ret estıdım. Oryndauşysy qandai keremet. Senesız be, sol üidıŋ terezesı Jänıbektıŋ dausynan syŋǧyrlap kettı. Ondai dauysty būryn-soŋdy estıgen emespın.
– Oǧan deiın änge qyzyqpauşy ma edıŋız…
– Qyzyqpasam, otyrysqa barmaityn edım ǧoi. Būlar Nūrǧali men Eskendırden kem bolmady. Jänıbek İmanjüsıptıŋ «Qoş, aman bol, tuǧan jer» änınen soŋ bırınen keiın bırı, bırneşe ändı qatarynan şyrqady. «Jambas sipar» degen sekıldı ändı būryn estımegem ǧoi. Aitqan änderınıŋ sözderı de qyzyq eken. Arasynda «Qasyna sūlulardyŋ köp jantaidyq» degen siiaqty sözderı bar. Būryn estımegennen keiın be qūlaqqa türpıdei tigenı ras (ärine, jaqsy maǧynasynda). Arasynda külıp qoiamyz. Sol keşten bastap menıŋ aǧaiym da bırden Jänıbekke köŋılı qūlapty. «Erteŋ menıŋ üiıme qonaqqa barasyŋ» dedı. Sol künnen Jänıbektıŋ gastrolı bastalyp kettı. Men üiıme ketuım kerek-tı. Onyŋ bärı jaiyna qaldy. Erteŋıne Jänıbek aǧaiymnyŋ üiınde qonaqta boldy. Sodan keiın tuǧan-tuysqandardyŋ üiınıŋ bärınen däm tatty. Üşınşı künı Köpen Tölegenūly degen naǧaşym qonaqqa şaqyrdy. Sonymen, bır jetıde Jänıbek jarty Almatyny şarlady. Men auylǧa keterde bızdıŋ auyldyŋ bırınşı hatşysy Märken Usataev Almatyǧa kelgen eken. Sol kezde ol kısını joǧaryda aitqan aǧaiym Jänıbekpen, dosy Jabyqbaimen tanystyrady. Bırınşı hatşy ekeuıne «demalysta bosqa jürgenşe, auylǧa konsert berıp qaityŋdar» dep qolqa salady. Bır jaǧy, qaltasy tesık studentterge tiyn-teben bolsyn deidı. Üige kelıp demalyp jatqam. Bır künı keşke qarai esık qaǧyldy. Şyqsam, esık aldynda Jänıbek pen Jabyqbai tūr. Ekeuı Äjıbai degen potrebsoiuzdyŋ bastyǧynyŋ üiıne tüsken eken. Sosyn: «Tökeŋnıŋ üiınde qaryndasy bar edı. Osynda tūram deuşı edı. Sonyŋ üiın bılesız be?» dep sūrapty. Ol kısı bızdıŋ üidı nūsqap jıberedı. Söitıp ekeuı menı ızdep keldı. Sol joly Almatyǧa Jänıbek ekeumız bırge qaittyq. Ol kezde studentterdı kartop, jügerı jinauǧa aparatyn. Bırınşı qyrküiekke deiın qalaǧa jetuımız kerek. Jänıbektıŋ de jūmysqa şyǧatyn uaqyty jaqyndasa kerek. Köpen aǧam aitty: «Jänıbekke mäşine tauyp berem. Sonymen bırge qait» dedı. Avtobusqa bilet joq. Ol kezde taksi degendı bılmeimız. Söitıp ekeumız bırge qaittyq. Almatyǧa kelgenşe äŋgıme aittyq. Jänıbek auyzdyŋ suyn qūrtatyn nebır äŋgımelerdıŋ tiegın aǧytty-ai deisıŋ. Men – tyŋdauşy. Ol – aituşy. Äŋgımenıŋ maiyn tamyzady eken. Qysqasy, Jänıbek eŋ aldymen änımen, sodan keiın sözımen qūlatty ǧoi menı.
1972 jyly Jänıbek QazŪU-dıŋ jurnalistika fakultetıne tüsu üşın soŋǧy emtihanyn tapsyrdy. 18-tamyzda. Sol künı bızdıŋ üilenu toiymyz da boldy. Toiymyzǧa Raqymjan Qoşqarbaev, Saparǧali Begalin, Erkeǧali Rahmadiev, Mūhtar Maǧauin, Rymǧali Nūrǧaliev, Ǧafu Qaiyrbekov sekıldı elge ardaqty azamattar qatysty. Jazuşy Käkımjan Qazybaev asaba boldy. «Almaty» qonaq üiınıŋ banket zalynda ötkızdık. Ol kezdegı «Almaty» qonaq üiınıŋ direktory Raqymjan aǧanyŋ özı edı. Toidyŋ bas ūiymdastyruşysy da özı boldy. Söitıp ekeumızdıŋ jaŋaşa ömırımız bastalǧan. Sodan bala Jänıbekten dana Jänıbekke deiıngı jiyrma jyldy bırge ötkızdık qoi. Äset, Aqbota, Şahkerım esımdı üş balanyŋ ata-anasy atandyq.
«Jänıbek än salady, Aqseleu tamsanady»
– Qandai erekşe qasietterın bölıp aitar edıŋız?
– Erekşe qasietı köp bolatyn. Naǧyz segız qyrly, bır syrly öner iesı edı. Jänıbektıŋ halqynyŋ, tyŋdarmanynyŋ jüregınde saqtaluynyŋ bırden-bır sebebı – adamgerşılık qasietınıŋ biık bolǧandyǧynan ǧoi dep oilaimyn. Änşılıgın bylai qoiǧanda, onyŋ adamgerşılıgı joǧary bolatyn. Qatar jürgen tūrǧylastarynan «sen sūmdyq änşısıŋ», «sen ǧūlama jazuşysyŋ», «sen sondai şeşensıŋ» degen sözderdı köp estıdı. Eldıŋ bärı ony maqtaityn. Sonda aitatyn: «Menıŋ boiymda qandai da bır jaqsy qasiet bolatyn bolsa, bırınşı tuma talanttan. Ol – anamnyŋ sütımen daryǧan qasiet. Menıŋ boiymdaǧy qalǧan bar jaqsylyq, tittei de jaqsy qasietım bolsa, osy aldymda jürgen aǧalarymnan darydy» deitın. Aldyndaǧy aǧalarynyŋ basy Jüsekeŋ (Jüsıpbek Elebekov) edı. Jüsıpbek Elebekov pen Habiba apai Jänıbekke erekşe qamqorlyq tanytty. Äke ornyna äke, şeşe ornyna şeşe boldy. Jänıbektı Almatyǧa alyp kelıp, bas-köz bolǧan Jüsekeŋ ǧoi. Sol kısınıŋ arqasynda Manarbek Erjanov, Saparǧali Begalin, Ǧabit Müsırepov, Ǧabiden Mūstafin, Qalibek Quanyşbaev sekıldı jaqsy-jaisaŋmen tanysty. Aralas-qūralas, dos-jaran boldy.
– Kımdermen jaqyn aralasty?
– Jänıbektıŋ dos bolmaǧan kısısı joq şyǧar. Kez kelgen adammen tıl tabysyp ketetın. Dostary köp boldy. Sonyŋ bırı – Qūnypiia Alpysbaev. Qazır Astanada tūrady. Jänıbek Qūnypiiamen menıŋ közımşe aqirettık dos bolamyn dep tös qaǧystyrǧan. Tūrsyn Jūrtbaev, Nesıpbek Aitov, Däulet Seisenov, ülken aǧalardan Rymǧali Nūrǧaliev, Mūhtar Maǧauin sekıldı el ardaqtylarymen ülken syilastyqta boldy. Aqseleu Seidımbekovpen dostyq ärı şyǧarmaşylyq bailanysyn eşqaşan üzgen joq. Qysqasy, ol qazaqtyŋ önerı men ädebietınıŋ naǧyz qaimaqtarynyŋ bärımen aralasty. Jänıbek qaitys bolarynyŋ aldynda «Qazaq konserttıŋ» zalynda 25 aqyn-jazuşynyŋ 50 jyldyq mereitoilaryn ötkızdı. Bastan-aiaq özı jürgızdı. Qalada ötkızgen eŋ soŋǧy ıs-şarasy — osy.
– Esıŋızde qalǧan qyzyqty oqiǧalar boldy ma?..
– Eŋ qyzyqty oqiǧa Jänıbek ömırden ötkennen keiın boldy. Ol kezde Şahkerım ekı jasta. Men üide balamen otyrǧam. Jänıbektıŋ jetısın ötkızdık. Üige keluşı el-jūrt ta saiabyrsi bastaǧan. Onda «Köktemdegı» üide tūratynbyz. Üide Jänıbek Şvesiiaǧa barǧanda alyp kelgen magnitofon bolatyn. Jänıbek sol kezderı Aqseleu Seidımbek aǧamyzben bırge «Asyl mūra» degen televiziialyq habar jürgızdı. «Jänıbek än salady, Aqseleu tamsanady» dep Jarasqan aqynnyŋ jazyp jürgenı — osy habar. Baǧdarlama aiasynda on şaqty habar jasaldy. Sol habardan keiın Jänıbek «Qazaqstan Lenin komsomoly syilyǧynyŋ laureaty» degen ataqqa ūsynyldy. Syilyqty 1984 jyly aldy. Būl Jänıbektıŋ alǧaşqy syilyǧy edı. Sol kezderı üige qūtty bolsyn aityp el-jūrt köp keletın. Bır künı ataqty juu üşın on şaqty adamdy qonaqqa şaqyrdyq. Qonaqtar dastarhanǧa otyrǧanda audiokassetany basyp qoidym. Üidegı ärbır otyrys saiyn taspany qosyp qoiatynmyn. Bır jaǧy estelık üşın. Mūny aityp otyrǧanym, Jänıbektıŋ jetısı ötkennen keiın bır künı älgı taspalardyŋ bırın qosyp qoiyp üi sypyryp jürgenmın. As üige jaqyndap qalǧanda «Äi, Totai» degen Jänıbektıŋ dauysyn estıdım. Jänıbek qaita tırılıp kelgendei, jürek qabym jarylyp kete jazdady. Jänıbektıŋ ölımın estıgende jüregım jaryla jazdap edı. Mūny estıp ekınşı ret jüregım jaryludyŋ az-aq aldynda qaldy. Söitsem taspalardyŋ ışınde mūndai sözdıŋ bar ekenı esımde qalmapty. Bır otyrysta jazyp alynǧan taspa eken. Ondaǧy aitylǧan söz mynau:
- «Äi, Totai! Men senı alǧanda ekı närsenı oilap edım: men senı alǧanda jyrtyq köŋılımdı jamasyn dep alyp edım. Ömırdıŋ aşy-tūşysyn körgen, qajyǧan, talǧan, tozǧan halıme däneker bolsyn dep alyp edım. Özım jalǧyz bolyp edım. Bauyrymnan örbıtıp bala, ūrpaq ösırsın dep alyp edım. Aldyma kelgen aǧaǧa basyn iıp, ızet qylǧan kelın bolsyn dep alyp edım. Qūrbyma: şaşynan tartsa, uysynda bır tal qyl keter, qaljyŋyn köterer jar bolsyn dep alyp edım. Sen sonyŋ bärın köterıp kelesıŋ. Sen bır auyz söz söileşı…».
Jänıbektıŋ üi iesı dep maǧan söz bergenı ǧoi baiaǧy. Osy taspa mende älı bar.
Qabylbaevtyŋ qabyldauy
– Bıluımşe, Jänıbek aǧanyŋ Işkı ıster ministrlıgınıŋ än-bi ansamblıne jūmysqa ornalasuynyŋ özı bır qyzyq hikaia eken. Sony aityp berseŋız?
– Jänıbek menımen alǧaş tanysqan kezde Işkı ıster ministrlıgınıŋ än-bi ansamblınde solist bolyp ıstep jürgen. Ol jerge kelgenınıŋ özı qyzyq. Jänıbek studiiada oqyp jürgen şaǧynda Jüsekeŋ bır jaqqa gastrolge ketedı. Sol kezde Jänıbektı, atyn aitpai-aq qoiaiyn, oqu ornynyŋ direktory oqudan şyǧaryp jıberedı. Sodan Jänıbek qysqy sessiiasyn tapsyrmastan auylyna ketıp qalady. Jänıbek özı tez ökpeleitın jäne keşpeitın. «Osyny aiaqtamasam, eşteŋe bolmas» dep auylǧa tartyp otyrǧan ǧoi. Auylǧa barǧannan keiın ony avtoklub meŋgeruşısı qylyp qoiady. Ekı kurs oqyǧany bar jäne jap-jaqsy änşı degendei. Sol kezderı Qajytai Iliiasov degen jazuşy Jänıbek jaiynda radio ocherk daiyndaidy. Ol radiodan berıledı. Radio ocherk-tı eldıŋ sol kezdegı Işkı ıster ministrı Şyraqbek Qabylbaev tyŋdaidy. Bırden Jüsekeŋe telefon soǧady. «Jänıbek degen balaŋyz qaida?» deidı. Jüsekeŋ: «Men kelsem, ketıp qalypty» deidı. Odan keiın Şyraqbek marqūm bırden Semeige habarlasady. Milisiia ataulyny aiaǧynan tık tūrǧyzady. «Kärmenov 24 saǧatta kabinetımde bolsyn» dep ämır beredı. Söitıp qūryǧy ūzyn milisiia qyzmetkerlerı qaladan audanǧa, audannan auylǧa şyǧyp aqyry Jänıbektı tabady. Avtoklubtan şyǧyp kele jatqan jerınen qolyna kısen salyp, 24 saǧat emes, 12 saǧatta Almatyǧa jetkızedı. Tükke tüsınbegen şeşesı jylap qala beredı. Jänıbektıŋ özı de tüsınbei qalady. Ne kerek, aiaǧynda pima, üstınde ton – ministrdıŋ kabinetınen bır-aq şyǧady. Söitse, ol kısı ministrlıkte än-bi ansamblın qūraiyn dep jatyr eken. Jänıbektı soǧan solist-änşı qylyp alady. «Senı osy jūmysqa alaiyn dep ızdedım» deidı. Studiiany bıtırgen qaǧazyna da qaramaidy. Az-maz äŋgımeden keiın Jänıbektı tamaqtandyryp, kiımın şeşındırıp, milisiia formasyn kiındırıp Sätbaev pen Baitūrsynov köşelerı qiylysynan bır bölmelı päter beredı.
Bır künnıŋ ışınde. Saǧat 10-da ūşyp kelgen, 11-de tamaq ışken, saǧat 1-de üidıŋ kıltın qolyna alǧan. Quanyşy qoinyna syimaǧan Jänıbek qaladaǧy dostaryn ızdeidı. Eŋ aldymen Jabyqbaidy tauyp alady. Ol «Qazaq konsertke» jūmysqa tūryp alǧan eken. Sodan keiın auylǧa telefon soǧyp, şeşesıne aman-saulyǧyn, jūmysqa tūrǧandyǧyn, päter alǧandyǧyn aitady. Mūny estıgen şeşesı: «Jalǧyzymnan qalǧanşa, ölgen artyq» dep jügın buynyp, tüiınıp, malyn satyp qalaǧa tartady. Aiadai bölmede, anasy bar, taǧy basqa tuǧan-tuystarymen bırge on şaqty adam tūryp jatady. Jänıbek Şyraqbek aǧamen künde kezdespese de, aptasyna bır ret körıp tūrady.
Bır künı hal sūrasqanda Jänıbek auyldan anasynyŋ kelgenın aitady. «Ol kısıge baryp sälem beru kerek qoi» deidı Şyraqbek Qabylbaev. Sälem beruge kelse, bır bölmelı päterde on şaqty adam esıkten törge deiın qaz-qatar tızılıp jatyr deidı. Jänıbekke bergen bır tösekte apasy jatyr deidı. Osydan keiın bıraz uaqyttan soŋ Şyraqbek Qabylbaevtyŋ saiajaiynda kezdesu bolady. Ol kısı Jänıbektı de şaqyrady. Jänıbek kelse, Dınmūhammed Qonaev pen Bäiken Äşımov otyrady. Jänıbek äueletıp än salady. Ülken kısıler mūqiiat tyŋdaidy. Sonda Dınmūhammed Qonaev Jänıbekke: «Kelesı kezdeskende maǧan bır joǧary oqu ornyn bıtırdım dep aitatyn bol» deidı. Sodan keiın «Mūnyŋ ne jaǧdaiy bar eken?» dep sūraidy Ş.Qabylbaevtan. Ol kısı: «Mende jūmys ısteidı. Solist-änşı. Bır bölmelı päter berdım. Apasy bar. On şaqty kısı tūryp jatyr» deidı. Dimekeŋ: «Sender ministr bolyp tūrǧanda jönı tüzu üi bolmai ma?» deidı. «Mende artyq üi joq. General Kaliuta degennıŋ balasyna arnap qoiǧan bır üi bar edı. Odan basqa üi joq» deidı ministr. «Qoişynyŋ balasyna künde eşkım üi bere bermeidı. General balasyna üi tauyp beredı. Men rūqsat berdım» deidı sonda Dimekeŋ.
Sodan Jänıbek 1969 jyly 31-jeltoqsan künı üş bölmelı üidıŋ kıltın alady. Söitıp 20 jasynda aidy aspanǧa şyǧaryp, bır jylda ekı üige ie bolady. Ärine, mūnyŋ bärı önerdıŋ arqasy ǧoi.
– Ol kısınıŋ qandai änın erekşe jaqsy köresız?
– İmanjüsıptıŋ änı. Sodan keiın «Aitbai». «Bazaryŋ qūtty bolsyn, ardaqty elım» dep bastalady ǧoi. Būl endı — keremet än. Sol «Aitbai» änınıŋ film-konsertı saqtalǧan bolu kerek. «Qazaqstan» telearnasy tauyp berse, jaqsy bolatyn edı. Kökşetauǧa baryp tüsırgen film-konsertı de bar bolatyn. Ol kezde tehnikanyŋ joqtyǧynan köbı saqtalmady.
– Altyn qorda saqtalǧan änderı bar şyǧar…
– Altyn qorda Jänıbektıŋ 25 şaqty änı saqtalǧan. Bar-joǧy 25-aq än. Basqa änşılerımızdıŋ 250-350-ge deiın jazylǧan beinetaspalary bar. Mūnyŋ bärı uaqytynda qūnttamaǧandyqtan ǧoi. Jäne Jänıbek eşkımnıŋ aldyna jalynyp barmaǧan, kel dep jalynǧandar da bolmaǧan. Sonymen qala bergen. Bır jaǧy ömırden erte ketemın dep te oilaǧan joq qoi.
Jüsekeŋ jaiynda roman jazsam deuşı edı...
– Ol kısınıŋ qandai josparlary bar edı…
– Jospary köp bolatyn. Jüsekeŋ jaiynda roman jazamyn deitın. Jatsa-tūrsa eldıŋ qamyn oilap jüretın. Bır oqiǧa esıme tüsıp otyr.
Bır künı Jänıbek aitty: «Jürıŋder, mäşinege otyryŋdar. Bır jerge baryp keleiık» dedı. Janymyzda kışkentai Şahkerım bar. Mamyr aiynyŋ aiaq kezı. Jüitkıp otyryp konservatoriianyŋ jataqhanasyna keldık. «Sender otyra tūryŋdar. Men qazır şyǧamyn» dep ışke kırıp kettı. Ärı küttık, berı küttık. Mäşine ışı ystyq. Kün jyly. «Mıne, qazır» dep ketken Jänıbegım bır saǧattan keiın bır-aq şyqty. «Ne boldy? Nege sonşa joǧaldyŋ» desem, «Salamat degen studentım memlekettık emtihanǧa kelmei qala ma dep… Soǧan kelıp edım» deidı. Söitsem, Jäkeŋ öz studentıne erteŋ emtihanǧa kel dep aituǧa kelıptı. Men aittym: «Sen qyzyq adam ekensıŋ. Özımız de oqydyq. Kezınde bız jügıretın edık. Kafedra meŋgeruşısı emes, student» dedım. «Joq, sen bılmeisıŋ ǧoi. Ol — küştı änşı. Kışkene kerıtartpa mınezderı bar» dedı. Qandai kışıpeiıldılık. Kafedra meŋgeruşısı bolǧanyna qaramastan, studentınıŋ jataqhanasyna ızdep kelıp, tauyp, erteŋ emtihannan qalma, tosam degendı aitu üşın kelgen. Mūndai kafedra meŋgeruşılerı bar ma, qazır? Qairan, keŋ jürektı Jänıbek. Ol önerdı qatty qūrmetteitın. Talantty tani bıletın.
Önerdıŋ qadırın ketırıp jürgenderge «Ol saǧan Taşkenttıŋ Alai bazary emes, aqşaǧa satyp alatyn» deitın.
– Jänıbek aǧamyz än de jazdy emes pe?
– Jazdy. Eŋ bırınşı änı Abaidyŋ «Ölsem ornym qara jer syz bolmai ma?» öleŋıne jazyldy. Ony Şahkerım oryndaidy. Būl ändı Bekbolat ta oryndady. Odan keiın «Tolǧaudy» jazdy. Sol «Tolǧau» maǧan Jänıbektıŋ özıne arnap jazǧany sekıldı körınedı.
– Qinalǧan, qaiǧyrǧan kezderı boldy ma?
– Boldy. Bıraq tıs jaryp aitpaityn. Bälkım, ışınen tynyp jüretın bolar. Komsomol syilyǧyn 1984 jyly aluynyŋ özı sonda dep oilaimyn. Ol kezde Jänıbektıŋ qolyna su qūia almaityndardyŋ barlyǧy eŋbek sıŋırgen ärtıs bolyp ketken-dı. Bıreuler «Äi, Jänıbek, senıŋ älı eşqandai ataǧyŋ joq pa? Oi, sen älı elenbei jür me edıŋ?» degen sekıldı ılıp-qaqpa sözderdı aitqanda, «Qūrmanǧazy halyq ärtısı bolmai-aq konservatoriianyŋ atyn alyp, el jüregınde qaldy emes pe, Aqan men Bırjan qaşan halyq ärtısı bolyp edı, Abai qaşan halyq jazuşysy bolyp edı? Menı halqym tanysa, boldy, halqymnyŋ bergen baǧasy bärınen artyq. Maǧan ükımettıŋ bergen baǧasynyŋ eşqandai qajetı joq» deitın.
Ol kezdegı ökımet baǧalai bılmese de, Jänıbektıŋ halqyna ökpe-nazy bolǧan joq. «Halyqtyŋ bükıl maŋyraǧan qoiy, kısınegen jylqysynyŋ bärı menıkı» deitın ol. Şynynda qazaqtyŋ qai üiıne barsaŋ da dastarhany jaiylyp tūratyn. Jänıbek qai jerge barsa da han köterıp qarsy alatyn. Ūlysqa ülgı bolǧan ūly änşı edı.
– Özıŋız än aitpaisyz ǧoi?
– Men än aitpaimyn. Jaqsy tyŋdauşymyn, synşymyn. Bır üige bır änşı jetedı ǧoi endı. Tyŋdauşy da, synşy da kerek qoi.
– Biyl Jänıbek aǧanyŋ düniege kelgenıne 60 jyl. Mereitoilyq şaralar qolǧa alynyp jatqan bolar…
– Jaqynda Mädeniet jäne aqparat ministrı Mūhtar Qūl-Mūhammedtıŋ haty keldı. Onda Jänıbektıŋ soŋynda qalǧan audio jäne beinetaspalarynyŋ memlekettık tapsyryspen jaryqqa şyǧarylatyny jäne Astana qalasynan bır köşe beruge qala äkımıne ūsynys hat joldanǧany aitylypty.
Jänıbektıŋ 60 jyldyq mereitoiyn laiyqty deŋgeide atap ötudı Mädeniet ministrlıgıne Bekbolat Tıleuhan, Rymǧali Nūrǧaliev, Aqseleu Seidımbek, Tūrsyn Jūrtbai sekıldı aǧalarymyz qūlaǧdar etse kerek. Ol kısılerge alǧystan basqa aitarym joq.
Alla sätın salsa, aldaǧy uaqytta Jänıbektıŋ būrynyraqta jaryq körgen üş kıtaby qaitadan basylyp şyǧaiyn dep jatyr. 2002 jyly Astanada Aiman Mūsaqojaevanyŋ muzyka akademiiasynda Jänıbekke arnaiy klass aşyldy. Akademiiada Jänıbektıŋ Erbol Sarin jäne Aitbek Nyǧyzbaev degen şäkırtterı sabaq beredı. Aqpan aiynyŋ 19-ynda şäkırtterınıŋ ūiymdastyruymen akademiiada eske alu keşı öttı. Prezidenttıŋ mädeni ortalyǧynda da şäkırtterınıŋ bas boluymen Jänıbektı eske alǧan keş öttı dep estıdım. Osylaişa Astanada Jänıbektıŋ 60 jyldyq mereitoiy bastalyp jatyr.
Osydan bıraz uaqyt būryn «Taugül» yqşam audanynan Jänıbek atyna köşe berıldı. Bır künı Berık Qaraev degen jıgıt telefon soqty. «Apai, ne qarap otyrsyz? Ana jaqta barlyǧy äkımdıktıŋ tabaldyryǧyn tozdyrdym. Eŋ bolmasa Jänıbek aǧaǧa qatysty derekterdı äkep berıŋız» dedı. Söitıp Berık Qaraev degen jıgıttıŋ arqasynda Jänıbekke köşe berıldı. Būǧan da men jügırgen emespın. Menıŋ tabanym tozdyryp otyratyndai uaqytym da bolǧan joq. Jänıbek pen Mädina Eralievanyŋ köşelerı qiylysyp jatyr. Basynda 500 metr edı, qiyp-qiyp 270 metr boldy…
Qūdaiǧa şükır, Jänıbektı elı ūmytqan joq. Halqynyŋ jüregınde. Soŋynda qalǧan şäkırtterın körıp quanyp otyram. Jänıbek jetpegen biıkterge özınıŋ şäkırtterı jetıp jatsa, men üşın būdan ülken quanyş joq.
Äŋgımelesken
Azamat Qasym
