Bügınde orys tılındegı köptegen sözderdıŋ özı türkı sözderınen bastau alatynyn köpşılık bıle bermeuı de mümkın. Osy mäselege türkolog ǧalymdar, lingvister tereŋ män berıp, türkıtektes halyqtardyŋ sözderı orys tılınde keŋ qoldanys tapqanyn däleldegen.
2008-2012 jyldary «Ǧasyrlarǧa jalǧasqan jaŋsaqtyq» atty kıtabymdy jazu barysynda KSRO ǦA Tıl bılımı instituty şyǧarǧan (Leningrad., Nauka,1969 j.) «Drevnetiurkskii slovar» jäne «Sravnitelnyi slovar tunguso-manchjurskih iazykov» (1975 j.) jinaqtaryna köp ret üŋılgen edım, köne türkı jäne qazırgı qazaq tılımen dybystaluy da, maǧynasy da bırdei myŋdaǧan orys (slavian) sözderın ūşyrattym.
Slavian men türkı tılderın salystyra zertteu orystyŋ HII ǧasyrda (1185 j.) jazylǧan eŋ köne ädebi şyǧarmasy sanalatyn «İgor polky turaly sözge» qatysty HIH ǧasyrdyŋ bırınşı jartysynda-aq bastalǧan edı. Osy şyǧarmadaǧy «kur» sözınıŋ «kurisa» emes, türkınıŋ qūr, qora, qūrǧan sözderınen paida bolǧanyn tarihşy A.Voltman 1833 jyly aitqan. Al orys türkology P.Melioranskii 1902 jäne 1905 jyldary «Tureskie elementy v iazyke «Slova o polku İgoreve» atty ekı maqala jazdy. S.Malov ta «Tiurkizmy v iazyke «Slova o polku İgoreve» atty maqalasynda bırqatar türkı sözderın taldaǧan. 1975 jyly osy köne orys şyǧarmasynyŋ türkılık bastaularyn zerttegen Oljas Süleimenovtıŋ «AZiIа» kıtaby jaryq körgenı belgılı. Atalǧan zertteuşılerge ortaq närse olar «İgor polky turaly söz» şyǧarmasyndaǧy türkı sözderın «H-HI ǧasyrlarda Rustıŋ Deştı Qypşaqpen körşı boluynan engen kırme sözder» degen pıkırlerı.
Alaida 3-4 jyl zertteu kezınde közım tüsken türkı negızdı orys sözderı tek H-HI ǧasyrlarda Rus Deştı Qypşaqpen körşı bolǧanda jäne HIII-HV ǧasyrlarda Altyn Orda ielık etken kezeŋde ǧana paida bolǧan deuge kelmeidı. Tıptı, zerttep qarasaq, qazırgı qazaq tılınde saqtalmaǧan nemese belgılı bırtūlǧalyq özgerıske ūşyraǧan köne türkı sözderı orys tılınde bar bolyp şyǧady. Būl – mäselenıŋ äldeqaida kürdelı ekendıgın baiqatady. Öitkenı jüzdegen orys sözderınıŋ türkı sözderınıŋ tübırınen ǧana emes, jalǧau, jūrnaqtarynan da, terıs qarai oqyluynan da, buyndar auysyp ta jasalynǧanyn köremız. Mysaly, atalǧan «Sözdıktıŋ» 387-betınde «Oǧyz-namadan» keltırılgen «öŋlık» sözı «liso» dep audarylǧan. Osy sözdegı «lık» jūrnaǧynan orystyŋ «lik», osydan lichiko, liso, lisemer, lisevaia, lichno, lichnost, t.b. sözder tuyndaǧan.
Juyrda aiaqtaǧan kıtabymda ekı myŋnan asa türkı negızdı orys sözderın körsetkenımmen, būl sözderden ondaǧan myŋ sözder tuyndaitynyn osy mysaldan baiqaǧan bolarsyzdar. Zertteu qorytyndysy orys (slavian) tılınıŋ özındık etnostyq erekşe negızı bolmauyn, sözderınıŋ basym köpşılıgı türkı tılı negızınde, al özgesı grek, latyn jäne türkı tılı arqyly engen parsy, arab sözderı ekenın körsettı. Sonymen qatar tūŋǧys jäne orys tılderıne ortaq 471 söz közıme ılıktı. Qazırgı orys zertteuşılerı A.Fomenko men G.Noskovskii de: «Tiurkskii iazyk, vpolne veroiatno, byl prostonarodnym iazykom naşih predkov, a russkii iazyk iavliaetsia, skoree vsego, razgovornym uproşeniem serkovno-slavianskogo iazyka. Emu naşih predkov nauchili v serkvi, i oni postepenno vytesnil razgovornyi tiurkskii iazyk» deidı. Al Tatarstan zertteuşısı N.Husainov «Orys tılınıŋ türkı negızderınıŋ sözdıgı» jinaǧynda: «Erte zamanda arnaiy tıl mamany (grammatist) türkı tılınen türlı joldarmen slavian tılın qūrastyryp şyǧarǧan» dep jazady.
Qazırde orys tılındegı türkı sözderı turaly bırqatar eŋbekter bar. Alaida būǧan avtorlardyŋ qiialyna balaǧan orys qoǧamy da, türkı halyqtary da selt eter emes. Qolǧa alǧanymyz köpten kele jatqan «dauly mäsele» ekenın eskerıp, kıtabyma tek KSRO ǦA şyǧarǧan ekı sözdıkte bar orys (slavian) sözderın ǧana terıp alyp engızdım. «Ana tılı» gazetınıŋ oqyrmandaryna kıtaptyŋ bırınşı bölımı – VIII-HII ǧasyrlarda köne türkı jazba eskertkışterınen mysaldar yqşamdalyp ūsynyldy.
ABLA (avla): ab abla (av avla) ustraivat oblavu na zverei:ab ablasar – kogda ustraivali oblavnuiu ohotu (KCh9). //-KTürkı. abla, avla. Qaz. t. aula, (aŋ aula). (Qazaq hany «Abylai» esımı osy aulauşy (aŋşy) sözınen. Oirattyŋ hoşut ruynyŋ HVIII ǧasyrdaǧy bır basşysy Baibaǧystyŋ ūlynyŋ aty da Abylai bolǧan).
Or.t. oblava. «Ob» buyny jūrnaqqa ainalyp, myŋdaǧan sözderde qoldanylady: obrugat, obmanut, obskakat, obstreliat, objalovat, oblisovka, t.b. Al «ob» jalǧauynan bölıngen «lava» sözınen: obladat, ovladet, vladet, vlast, vlastvovat, vlastelin, vladyka, Vladimir, Vladivostok, Vladikavkaz, Vladislav, t.b. sözder tusa, al «lov» bolyp özgerıp, bıraq «aulau» maǧynasyn saqtap: lovit, lovlia, lovkii, lovchii, t.b. sözderdı tudyrǧan.
AÇ, AÇIL raskrytsia: taŋri qapiüı açilti – raskrylis nebesnye vrata (TT I144). AÇÜQ otkrytyi, iasnyi: açuq kök – iasnoe nebo (MK 4415). //-KTürkı.ach, achyl, achūq. Qaz.t. aş, aşyl, aşyq. Or.t. r(as)kryt, r(as)seiat, razveiat, r(as)kryt, (ias)noe.
AÇU otes: seziksiz bir-oq sen aj meŋü açü – poistine ty ved edin, o vechnyi otes (QBH1029). //-KTürkı. achu, aju. Tat. t. äti. Or. t. otche, otes. (Şyŋǧyz hannyŋ äkesınıŋ aty delınetın «Esuke» şyn mänınde achuke – «äke» degen söz).
AÜAZ rot, usta: netar jema elig aüazqa sevug erur – kak je mily ruki ustam (Man I 237); AÜIZ1. rot, (MK 401);aüizta tut postoianno chitat, povtoriat (bukv. derjat na ustah). //- KTürkı. aǧyz. Qaz. t. auyz (auz), «uyz» buynynan Or. t. usta, (us)ta. OQS 1978. Auyzşa – ustno. Or.t. rot sözı de türkı. t. «ūrt» sözınen: URT – uşko igolki(MQ I 42). Qate audarǧan, «rot igolki» boluǧa tiıs.
AÜI dragosennost: qazina uzasa kumu ham aüi – da udliniatsia v kazne serebro i dragosennosti (JB 7412). //-KTürkı.aǧy. Qaz. t. l(aǧy)l, (aqy)q? Or. t. agat; dr(ago)sennost, dor(ogo)i, b(oga)tstvo.
AÜNA valiatsia, bitsia, metatsia: siüun munüaq aünar jorir ter keza – maraly, oleni i lanki, brodiat chtoby povaliatsia (JB 1413). //-KTürkı.aǧna.Qaz.t. auna.Or. t. agoniia. DTS qūrastyruşylary «agoniia» sözın jasyryp, onyŋ sinonimderın jazǧan.
ALÇI obmanchivyi; hitryi: du alçi açünqa özum bütmadim – ne veriu sam v etot obmanchivyi mir (JB 1437); ARMAQÇI obmanşik: armaqçisin uçun – iz-za ih obmanşikov (KT b6). //- KTürkı.alchi, armaqşy. Qaz.t.aldamşy. Or. t. «ob» jalǧauy qoiylyp ob(manchi)k, manit, manil, po-manil, za(mani)t, sondai-aqalchnyi sözı.
ALIÜ (jabilaq) plohoi (MQ 448). //- KTürkı.alyǧ, iablaq. Or. t. ploh, (ploh)oi.
AMIR liubit (TT III98); AMIRAN – vozvr.otamra- liubit: otru ertinu amranu menin atamin ataju oqidi – potom on, preispolnivşis liuboviu, pozval, nazyvaia menia po imeni (Man III 2312). //- KTürkı.amyr. Qaz.t.emıren, emırenu (tamyr bolu). Or.t. amur (italiiada l, amore).
AMRUL (AMRIL) uspokaivatsia, priobretat pokoi: qajnar asiç amruldi – kipiaşii kotel uspokoilsia (t.e. perestal kipet (MK I 248); AMURT – uspokaivat; ol beg opkasin amurtti – on uspokoil gnev beka (MK III 428). //- KTürkı.amrul, a(murt).Or.t. mir, mirnyi, smirno, umer, p(omer), z(amri), z(amer), t.b.
VAÇA, VAÇAT hristianskii post (MQ 20712); ariübaçat – v chistote postitsia (Suv 52413). //- KTürkı.bacha, bachat. Or. t. post, postitsia.
BAÜATUR imia sobst. i titul. – bogatyr. //- KTürkı.baǧatūr. Qaz. t. batyr, bahadūr. Or. t. bogatyr.
VALA sluga, pomoşnik (MK 54717). //- KTürkı.bala. Tat. t. malai. Or. t. maloi, malyş, malchik.
VALVAL balbal, ritualnyi kamen, simvoliziruiuşii cheloveka: baz qaüaniü balbal tikmi – postavil balbal Baz-kaganu (KT16). //- KTürkı.balbal. Qaz. t. balbal. Or.t. bolvan, balda.
BALU, balu balu baiu-baiu (MQ 54717). //- KTürkı.balu balu. Or. t. baiu-baiu.
BAN – vozvr.otba-: poviazat, priviazat sebe): altunliü kesig belimkä bantim – ia poviazal zolotoi kolchan sebe na poiasnisu (E 105). //- KTürkı.bantym. Qaz. t. bau, bailadym. Or. t. bant, bantik.
BAQIR krichat, revet: teva baqirdi – verbliud revel (MQ 52615). //- KTürkı.baqyr. Qaz. t. baqyr. «Qyr» buynynan Or.t. (kr)ik, (kr)ichat, t.b.
BARÇIN şelkovaia materiia (MQ 2546). //- KTürkı.barchyn. Qaz. t. barşyn. Or. t. parcha.
BARQ zdanie, soorujenie: anaradinciübarqjaraturtim – ia poruchil im postroit osoboe zdanie (KTm12). //- KTürkı.barq. Or. t. barak.
BASA posle, sledom: men anda basa keldim – ia prişel posle nego (MK 5442).//- KTürkı.basa. Qaz. t. ızın basa. Or. t. po(sle).
BIQIN bok (MK 20110): biqin uza isirsar tavar kirur – esli (myş) izgryzet boka (u odejdy), postupit tovar (pribyl) ( TT VII 3616). //- KTürkı.Byqyn. «Byq» buynynan Or. t. bok sözı. Qaz. t. (bök)se,myqyn.
BIŞ BUŞAN, VUŞRUL pechalitsia: sen nen buşma buşrulma – ty sovsem ne pechalsia i ne trevojsia (Suv 62218). //- KTürkı.byş, buşan, būşrūl. Or.t. pechal. Qaz.t. peşene?
ÇAB (Çav,Savı) slava, izvestnost, molva:bilig esi çab esi ben-ok ertim obladatelem mudrosti, obladatelem slavy byl imenno ia (Ton7);ÇABLIN, SAVLAN proslavliatsia, stanovitsia izvestnym: erçavlandi – mujchina proslavilsia (MK 38817).//- KTürkı.chab,chablan. Or. t. slavian, slavit, proslavliat, slava (bogu), t.b.
ÇAYILA, (çoüla, çumla) şumet (MK 586). //- KTürkı.choǧla, chaǧla, chumla. Qaz. t. şula, şulat. Or.t. şum, şumno, şumet.
ÇALPAŞ pachkatsia, zagriazniatsia (MK 37012). //- KTürkı. t. chalpaş. «Paş» buynynan Or.t. (pach)kat, t.b.
ÇALQ – izobr.şlep, hlest (MK 1766). //- KTürkı.chalq. Qaz. t. şalp-şūlp. Or.t. şlep-şlep.
ÇAP hlestat. stegivat:ol atni çibiq birla çapdi – on podhlestyval konia prutom (MK 2654); ÇAPIL strad.otÇAP- byt kaznennym (bukv. zarublennym) (MK 32810). //- KTürkı.chap, chapyl. Qaz. t. şap, şabyl. Or.t. (sab)l)ia. Ukr.t. (şab)l)ia.
ÇARA sredstvo, sposob deitsviia (uhişreniia):qamuü nenra hila etigçara bar – v otnoşenii vseh veşei imeetsia kakoe-nibut uhişrenie, sredstvo (JB 972). //- KTürkı.chara. Qaz. t. şara (şara qoldanu). Or. t. chary, o(charo)vat, charodei.
ÇIYAJ, ÇIYAN bednyi, neimuşii (MK 268): çiüaj bodunuü baj qiltim – bednyh poddannyh ia sdelal bogatym (KT29). //-KTürkı.chyǧai, chyǧan. Or.t. sygan.
ÇULVU,ÇIMYUQLAN hula, vozvodit hulu: kisi çimüuqlandi – chelovek rasprostranial hulu (MK 4043); çulvu sözlarmiş(Suv 14812). //- KTürkı. chulvu, chym(ǧūqla). Or.t. hula, hulit.
ÇIN istina, pravda: çin söz – pravdivoe (MK 50316); ÇINLA vyiasniat istinu: ol isiü çinladi – on vyiasnil istinu v tom dele (MK 5741). //- KTürkı.chyn. Qaz.t. şyn. Or. t. i(stin)a.
EGIR okrujat, obhodit, krujit:on erig egirip ölurtimiz – ubili, okrujiv desiat mujei (KT b47). //- KTürkı.egır. Qaz.t. iır, üiır, iger. Or. t. eger.
ENENI niz, spusk; nizkii, nizmennyi:en joq – nizkoe i vysokoe (MK I 49). //- KTürkı.enış.Qaz.t. eŋıs. Or. t. niz. v(niz), (niz)in)a, (niz)kii, (nij)nii, (niz)mennyi.
ENUK detenyş zverei (MK I 72).ENUKLÄ şenitsia: ıt enuklädi – sobaka oşenilas (MK I 308).//- KTürkı.enük.Or. t. şenok.
ENRÄ, ENRÄN revet : iŋan eŋrasä bota bozlar – esli verbliudisa zarevet, verbliujenok jalobno prokrichit (MK I 120); iŋan eŋrändi – verbliudisa zarevela (MK I 289). //- KTürkı.eŋrä, eŋrän. Qaz.t. eŋı(re), yŋran, «re» buynynan Or. t. (re)vet.
ERIK otsyrevşii, gniloi (MK I 70). //- KTürkı.erık. Qaz.t. şı(rık). Or. t. (ruh)liad.
ERRÄL pilit,raspilivat:jiüaç erpäldi – derevo raspilivalos (MK I 244).//- KTürkı.er(päl).Or. t. (pil)it.
ERRÄ I. mocha (MK I 38); II. vosklisanie, pobujdaiuşee oslov sparivatsia (MK I 38). //- KTürkı.errä. Halyqar. (erre)ksiia.
ERTÄ utro(MK I 124). andan soŋ ertäboldi –zatem nastupilo utro (LOK 44).
//- KTürkı.ertä. Qaz.t. erte. Or. t. utro.
IDI, III,IGÄ, IJÄhoziain, vladeles, gospodin: ev igasi –hoziain doma (TT VII2817); otukan jisda jeg idi joq ermi – v Otiukenskoi zemle ne bylo horoşego hoziaina (KT m4).//- KTürkı.ıdı, ıgä, iiä. Qaz. t. ie (ege, egemen). Or. t. iga (mong.-tatarsk. iga!).
IKIRÇU somnitelnyi (TT III117); IKIRT byt podavlennym, ugnetennym (Suv 1021). //- KTürkı.ykyrchy, ykyr. Qaz. yǧyr. Or.t. ogorchat.
IL sepliat, zasapliat: tikan tonnü ildi – koliuchka zasepila şubu (MK I 169); ILI : ili qapuü – dver, zakrytaia na kriuchek (MK I 192). //- KTürkı.ıl. Qaz. t. ıl,ılu. Or. t. zasep(il), zakr(yl); lov, ulov, lovit.
INIR (ymyrt) predrassvetnye sumerki (TTV A76).//- KTürkı.ıŋır, ymyrt. Qaz. ıŋır, ymyrt. Or.t. s(umerk)i.
IRBI Çrys, leopard:bir biçin ikinti quntuz uçunç irbiç– odin – obeziana, vtoroi – bobr, tretii – rys (Uig D6). //- KTürkı.ı(rbış). Qaz. t. ı(rbıs). Or. t.rys.
IRK sobirat: er tavar irkti – mujchina sobiral imuşestvo (tovar) (MK III 420).//- KTürkı.ı(rk). Qaz. t. (ırık)teu. Or. t. (rek)rut, (reg)uliarnye (äskerge qatysty)
JAD, JADÇI volşebnik, zaklinatel:lu` onturguçi jadçi boltumuz ersar – esli my stali zaklinateliami drakonov i volşebnikami (TT IV A60). //- KTürkı.iad, iadchy. Qaz. t. jady, jadyşy. Or. t.(ved)ma, (ved)at, iad, (iado)vityi.
JAYI vrag: tajaüiü jaüiladim – ia voeval s vneşnimi vragami (E 454).
KTürkı.i(aǧ)y. Qaz. t. jau. Or. t. vrag, vr(agi). //- KTürkı.oǧry+iaǧy Qaz. t.ūry+jau Or.t. Vor+agi – variag.
JALAŊ, JALIŊ golyi, nagoi: jalaŋ bodunuü tonluü qiltim –nagoi narod ia snabdil odejdoi (KT b29).//- KTürkı.ialyŋ,ialaŋ,«ial, ialy» buynynan Or.t. (goly)i,na(goi).Qaz. t. jalaŋ, jalaŋaş.
JALAŊUQ, JALŊUQ chelovek: taŋrili jalaŋuqli –bogi i liudi (Suv 615).//- KTürkı.ialyŋūq.Or. t. chelovek.(Kıtaptyŋ II-bölımın qaraŋyz: Tūla-boiy (telo, tulovişe + beie) – chelovek.
JALYAN ljivyi, lojnyi: jalüan kisi – lgun (MK III 37). //- KTürkı.ia(lǧan). Qaz. t. ja(lǧan). Or. t. lgun.
JALTRIQ sverkanie: tort taluj oguz suvinin jaltriqinça bolur – budet podobno sverkanie vody chetyreh okeanov (Suv 4619).//- KTürkı.ialt(ryq). Qaz. t. jalty(raq).jarqyl. Or. t. zerkalo, sverkanie
JANA snova: tabüaçqa jana içikdi – on snova podchinilsia tabgacham (Ton.2). //- KTürkı.iana. Qaz. t. jaŋa, jäne. Or. t. s(nova).
KIR, KIRLIG griaz, griaznyi: kirlig kirsiz nomlar –«griaznye» i «chistye» darmy (Suv 24515). //- KTürkı.kır, kırlıg. Qaz. t.kır, kırlegen. Or. t.(gr)iaznyi.
KIRSIZ chistyi:kirsiz ariü–chistyi (TT V A52).//- KTürkı.kırsız. Qaz. t.kırsız,«sız» jalǧauynanOr. t. (chis)tyi, (chis)tit, t.b.
KÖÇ kochevka, kocheve: köçüŋni özuŋdä ozaii – posylai svoe kocheve ranşe sebia (JB3733). //- KTürkı.köch. Qaz. t.köş. Or. t. (koch)evka, (koch)eve, Koşevoi, koşei.
KÖÇÜR pereseliat, kopirovat:ol bitik köçürdi – on skopiroval knigu (MK II 75). //- KTürkı.köchür. Qaz. t. köş, köşır, köpır. Or. t. pere(koch)evat, (kopir)ovat.
KÖKIŞ nazvanie ptisy:kökişturna kökdä ünün jaŋqular – kiokiş i juravli kurlykaiut na nebe (JB187). //- KTürkı.kökış. Qaz. t.kökek. Or. t.(kukuş)ka.
KÖKLANplanki:er köklandi – k sedlu prikrepili planki (MK II 253).//- KTürkı.köklän.Or. t. (plan)k.
KÖRÜK gorn iuvelira ili jestianşika (MK I 191).//- KTürkı.körük.Qaz.t.(kör)ık.Or. t.(gor)n.
KÖZAGÜ kocherga: közägü uzun bolsa elig köjmäs – esli kocherga budet dlinnoi, ruka ne sgorit (MK I 448).//- KTürkı.kösägu. Qaz.t. (köse)u. Or. t.(koche)rga, (koche)gar.
KÜÇ sila: taŋri küç bertü küçün – tak kak bog daroval silu (KT b12); KÜÇLÜG moguşestvennyi: antaü küçlüg men – ia takoi silnyi (ThS II 32).//- KTürkı. küch, küchlüg. Qaz.t. küş,küştı. Or. t. mo(guş)estvennyi, mo(guch)ii, moş, po(moş).
KÜJALÄ vykolachivat mol (MK III 329).//- KTürkı. küiala. Qaz.t. küiele. Or. t. vy(kola)chivat.
LI piliulia (Raçh II 230). //- KTürkı. lı. Or. t. pi(liu)lia.
LI sliz (MK 4987).//- KTürkı.lı, lış. Or. t.(li)pkii, li(pnut,s(liz), s(liu)na, s(le)zy, k(lei), (liz)at. kerı aitylǧannan Qaz. t.(sıl)ekei, (jyl)bysqy, je(lı)m.
MAJAQA ustanavlivat znaki, ostavliat sledy, znaki: artsajumajaqajur– budet ostavliat znaki na kajdom prigorke (TT VII 425). //- KTürkı. maiaqa. Or.t. maiak. Qaz. maia, şöp maialau.
MAMU jenşina, soprovojdaiuşaia nevestu v pervuiu brachnuiu noch (MK III 235). //- KTürkı. mamu. Or. t. mama. Qaz. t. mama bie?
MANU stepnaia koşka, manul (Suv 61014). //- KTürkı. manu.Qaz. t. mälın. Or. t.manul.
MAŊA (dat. ot men);mne:qopmaŋakörti –mnogie narodymne podchinilis (KT30).
//- KTürkı. maŋa.Qaz. t. maǧan. Or. t.mne.
MENI, (MENIG) menia: ariülati menig jazuqluü qulun – (bog) ochistel menia, raba greşnego (JB2320). //- KTürkı. menı, menıg. Qaz. t. menı. Or. t.menia.
MEŊALIG likovat(JB882).//- KTürkı. meŋalıg,«lıg»buynynan Or. t.(lik)ovat.
NESNÄ (neŋ) nechto, veş (Iýg S6). //- KTürkı. nesnä. Or. t.nechto, veş.
NIZDAY tochilnyi kamen (MK 2349).//- KTürkı. nyjdaǧ. Or. t. najdak.
OÇAQ ochag, pech (TT VI86, MK I 490).//- KTürkı.ochaq. Or. t.ochag.Qaz. t.oşaq.
ODUY bodryi: baliq oduü – ryba bodrstvuet (KR 172).//- KTürkı.odūq. Or. t.bodryi. Qaz. t.oiau.
OLUQ1. koryto, koloda (MK I 67); 2. lodka (MK I 68).//- KTürkı.olūq. Or. t. k(olod)a, lodka. Qaz. t.oiyq, qaiyq,
OMIL vzmyvat: kök qaliq ara omilip (Suv 7519). //- KTürkı.omyl. Or. t. vzmyl.
ÖGIT pobud ot ög- sovet, nastavlenie: ögutugä körä qildi – on postupil soglasno ego sovetu (LOK 376). //- KTürkı.oqytchy.Qaz. t. oqytuşy, ügıtşı. Or. t. (agit)ator.
OQLAYU okruglyi: jilan oqlaüu – zmeia kruglaia (Iýg S213).//- KTürkı.oqlaǧu. Or. t. okruglyi.
ORDU stavka, rezidensiia hana, dvores: kelip tegdi elig turur orduüa – on doşel do stavki pravitelia (JB2720). //- KTürkı.ordu. Qaz. t.orda. Or. t. g(orod), g(oroda), dv(ore)s.
ORLAŞ krichat drug drugu: bodun qamuü orlasdi – vse liudi krichali drug drugu (MK I 239). //- KTürkı.orlaş. Or. t.orat. Qaz. t. ūrsys.
ORUN tron, sidenie: jeti altunluü taü içintä orun ornaü tutmişlar v semi zolotyh gorah oni derjali tron (Suv 50915).//- KTürkı.orūn. Qaz. t. oryn. Or. t. tron.
OSUY sposob, manera, harakter: bu is osuüi muntaü – harakter etogo dela vot takoi (MK I 64). //- KTürkı.osūǧ. Or. t.sp(osob).
OTRUY ostrov: erdänilig otruüqa tegdilär– oni dostigli ostrova sokroviş (KR 337).//- KTürkı.otrūq. Or. t. ostrov. Qaz. t.aral.
ÖÇ, ÖÇÜT mest: bizkä kelip öc ötär – podoidia k nam, vzyvaiut o mesti (MK II 103).
//- KTürkı. öch, öchüt. . Or. t.m(est), nenav(ist). Qaz. t.öş.
ÖL (ölı) umeret: iki oülin birlä ölti – on umer vmeste s dvumia synoviami (E313).//- KTürkı. öl, ölı. Qaz. t.öl, ölık, ölı. Or. t. vali, valit.
ÖR, ÖV, ÖRÜŞ selovat, poselui: ol meniŋ birlä opusdi – on selovalsia so mnoi (MK I 180). //- KTürkı. öp, öpüş.Qaz. t. öp, öbıs. Or. t. l(obz)at, sel(ov)at,posel(ov)at,(ob)niat, g(uby).
ÖRGI vozdvigat: el orginin anta orgipan etitdim – ia velel vozdvignut tam tron (pravitelia) strany(MCh34). //- KTürkı. örgı.Or. t. (orga)nizovat.
ÖRLÄ podnimatsia: joqaru ucup jasil kokk orlap– poletevvverh v golubye nebesa (JB4348).//- KTürkı. örlä.Qaz. t.örle.Or. t. orel.
QAFTAN verhniaia odejda, kaftan: ol qaftaniü qurladi – on podpoiasal halat (MK II 298).
//- KTürkı. qaftan. Qaz. t. qaptan(qap kiiu, qaptanu).Or.t. kaftan
QAYAZ, QAYAZLUQ doblest: qari bolüundin meniŋ qaüazluqum joq turur – iz-za starosti u menia net moei prejnei doblesti (LOK 381). //- KTürkı.qaǧaz, qaǧazlūq.Qaz. t. qaǧylez, q(aǧylez)d)ık.Or.t. d(oblest).
QAL ostavatsia, otstat: tu`rk sir bodun jerintä bod qalmadi – v strane naroda tiurok-sirov ne ostalos poddanyh (Ton4). //- KTürkı.qal. Qaz. t.qal, qaldyq. Or.t. kal.
QALIQ nebo, nebesa, nebesnyi, vozduşnyi: qaliq qasi tu`gdi – nebo nahmurilo brovi (JB 1813).//- KTürkı.qalyq. Or.t. golub, (golub)oe, (glubok)ii.Qaz. t.qalyqtau.
QATA, QATNAT kratno (vo sto krat), povtoriat(JB 5313). //- KTürkı.qata. Qaz. t. qata, qaitara.Or.t. krat, kratno..
QATUR hohotat, za(kat)yvatsia smehom (MK II 201). //-KTürkı.qatūr. Qaz. t. qatyr(küldıru).Or.t. ho(hot)at, za(kat)yvatsia.
RABÇAT prinuditelnye raboty, bezvozmezdnoe ispolzovanie pravitelem tiagla
poddannyh (MK 2273).//- KTürkı.rabchat.Or.t. rabota.
SAL brosat, kidat: basin alip qoia saldi – shvativ za golovu, vybrosil (MK II 24). //- KTürkı.sal. Qaz. t.sal. Or.t. bro(sal).
SAVLA govorit (MK III 297). //- KTürkı.savla. Qaz. t.söile. Or.t.slova
SERIG blestiaşii: serig altunim–moe blestiaşee zoloto (E 415). //- KTürkı.serıg. Qaz. t. sary.Or.t. sergi.
SIŊ ET zvenet: qulaqim siŋ etti–u menia zazvenelo v uşah (MK III 358). //- KTürkı. sıŋ et. Qaz. t. şyŋ et. Or.t. zvenet.
USIN, SUNUL protiagivat, oşupyvat rukami (MK II 28). //- KTürkı.sun,ūsūn, sūnūl. Qaz. t.ūsyn, ūsynyl.Or.t.sunut.
SUQI şekotat: ol ani suqidi–on şekotal ego (MK III 269). //- KTürkı.sūqy.Qaz. t.şūqy. Or.t.(şeko)tat.
SURQAÇ lak, smola dlia obrabotki rukoiatok holodnogo orujiia (MK I 454). //- KTürkı.sūrqach.Or.t. surguch.
SUS – zadevat: kemisusursinur–lodka (ih) zadevaet i razbivaetsia (KR 175). //- KTürkı.sūs. Or.t., Halyqaralyq «SOS!»
TABAR imuşestvo:türgäş qarluqiü tabarin alip – zahvativ imuşestvo tiurgeşei ikarlukov (MCh29). //- KTürkı.tabar. Qaz. t.tabar, tabys. Or.t. tovar.
TAL lişatsia chuvstv (UigIVC171).//- KTürkı.tal.Qaz. t.talu. Or.t. us(tal).
TALA step. TALAJ (dalai) okean, more; bolşaia reka (?): munda etil murän degän bir
talaj bar erdi– zdes nahodilas bolşaia reka, nazyvaemaia İtil-rekoi (LOK 185).
//- KTürkı.talai, dalai.Qaz. t.(dali)ǧan, (tele)gei, dala, (Dalai)-lama. Or.t.(doli)na, (dale)kii,(dalnii).
TALQAN podjarennaia muka, tolokno (MK II 189).//- KTürkı.talqan.Qaz. t.talqan. Or.t. tolokno.
UÇ ischezat, uhodit: aniŋ quti uçdi– ego schaste uşlo (MK I 164).//- KTürkı.uch. Qaz. t. ssssssūş.Or.t. (isch)ezat, (uş)li.
UÇLUY imeiuşii kones, sel: uçluü qilip – imeia sel (Suv 257).//- KTürkı.ū(chl)ūǧ.Or.t. sel, (sel)e(us)tremlennyi.
ÜTÜK utiug (MK I 68).//- KTürkı.ütük. Qaz.t. ütık (ötık).Or.t. utiug.
ÜTRÜK hitres (MK I 102).//- KTürkı.ütrük.Or.t. (hitr)es, h(itr)yi..Qaz.t. (ötır)-ık.
ÜZÜLMÄK prekraşenie, gibel (Suv 16516).//- KTürkı. (üzül)mäk. Qaz.t. üzıl (bügıl?).Or.t. gibel.
XOJA staryi, starik: jigit xoja bolur jaŋi eskirür – iunoşa stanovitsia starikom, novoe stareet (Iýg.V195).//- KTürkı.hoja.ŞT.ie,ege, ejen. Qaz.t. qoja.Or.t.(hozia)in,(hozia)istvo, (hozia)istvennyi; u(vaja)emyi.
Qysqartylǧan sözder: KTürkı. – köne türkışe; ŞT – şyǧys türkı dialektı (qazaq, tatar, qyrǧyz, moŋǧol, buriat, oirat ); Qaz. t. – qazaq tılınde; Or.t. – orys tılınde; (KT m8) – 732 j. ornatylǧan Költegın kışı jazuynyŋ 8-joly; (MQ II 120) – M. Qaşqaridıŋ 1074 jyly jazylǧan «Diuan lūǧat at-türk» eŋbegınıŋ II- tomynyŋ 120 betı; (JB 14512) – J.Balasaǧūnnyŋ 1069 j. jazylǧan «Qūtadǧu bılık» şyǧarmasynyŋ 145 betınıŋ 12-joly; (Iýg A12)- A.Iügneki; (LOK 12) – «Oǧyz-nama», 12 bet, t.b. HIII ǧas. ortasyna deiıngı derekter. Eskertu: //- belgısımen «Drevnetiurkskii slovar» mätınınen avtordyŋ tüsındırmesınıŋ ara-jıgı körsetıldı.
Hasen QOJA-AHMET
