Teŋge qūldyrap, daǧdarys meŋdegen ärı-särı uaqytta el-jūrttyŋ eŋsesın tıktep, jabyrqau janyn jūbatudy maqsat tūta ma, äiteuır, kögıldır ekran sauyq-sairan baǧytyna bırjola bet būrdy.
BEDELI TÜSKEN BENEFİS
Bıraq, soǧan qaramastan telearnalardaǧy tolassyz toi-duman körermennıŋ köŋılın köterıp, janyn rahatqa bölep jatyr dei qoiu qiyn. Arnadan-arnaǧa auysyp, köşıp jürgen köp änşı, nöpır küldırgış qauym qaita jūrtty äbden jalyqtyra bastaǧandai. Būǧan, äsırese, taiaudaǧy jaŋajyldyq mereke künderı közımız jete tüstı. Qai telearnaǧa auystyrsaq ta – kök köilegı kölbeŋdep, belı būraŋdaǧan sol onşaqty «jūldyz», aty-jönı arqyly aiyrmasa, türınen de, dausynan da, änınen de kım ekenın bılu qiyn toptar (triolar, kvartetter), byltyrǧy qaljyŋyn biyl qaitalap, ana studiiadan myna pavilonǧa bezektep jürgen äzılkeşter… Ondai merekelık baǧdarlamalarǧa, konsertterge, syqaq keşterıne änşılerdı qandai kriteriiler boiynşa taŋdap-talǧap şaqyratyny bızge belgısız, bıraq, baiqaǧanymyz – qai arnanyŋ da efirınen tüspeitın «vezdehodtar» men «figarolar» jetıp-artylady eken.
Esesıne, sahnanyŋ kiesın ūǧatyn, qasietın bıletın, bırer kündık äläulaidyŋ äserıne eltımei, asqaq önerge adaldyǧyn saqtauǧa tyrysyp jürgen jaqsy änşıler jyl saiyn nazardan tys qalyp jatady. Tek merekelık tüsırılımder ǧana emes-au, olar jalpy teledidarǧa köp şaqyryla bermeitın sekıldı. Arna basşylary men ondaǧy muzyka saiasatyn jürgızetın redaktorlar kıleŋ jastardyŋ köŋılınen şyǧuǧa tyrysa ma, älde önerge degen talǧam-talabynyŋ bar deŋgeiı sol ma, äiteuır jaŋajyldyq konsertterdıŋ eşbırınde dombyra ünı estılgen joq. Dästürlı änşıler «Almaty» arnasyndaǧy «Inju-marjan» baǧdarlamasynda ǧana bas qosty. «Qazaqstan» ūlttyq arnasynyŋ özı än önerımızdıŋ mūŋyn mūŋdap, mūqtajyn aitatyn «Telqoŋyrdy» mülde jauyp tynǧan soŋ, basqasynan ne sūrauǧa bolady?
Būryn keŋes däuırınde aptasyna bır ret körsetıletın «Terme» degen telehabar boluşy edı. Äskerbek Eŋkebaev jürgızetın, studiiaǧa qonaq bolyp Qalamqas Oraşeva, Qatimolla Berdıǧaliev, Aiaz Betbaev tärızdı mädeniet maitalmandary kelıp, öner töŋıregınde äserlı äŋgıme örbıtetın, talai terme men jyrdyŋ tiegı aǧytylatyn. Täuelsız el atanǧanymyzǧa biyl şirek ǧasyr bolǧaly tūr, al bız köp mäselede alǧa jyljudyŋ ornyna kerı ketıp bara jatqan siiaqtymyz. Terme, jyr, dästürlı än turaly arnaiy baǧdarlama aşpaq tügılı, önerpazdarymyzdy efirge jolatpai, jatyrqaityn jaǧdaiǧa jettık. Äspetteitınımız – tek estrada «jūldyzdary». Olardyŋ ışınde de talai talantty änşıler bar ǧoi, bıraq, bızdıŋ televiziia solardyŋ eŋ soraqylaryn (älde, ölermen-pysyqtaryn) sūryptap alyp, «zamanymyzdyŋ būlbūldary – osylar, qane, tamsanyŋdar, taŋdanyŋdar, tabynyŋdar!» dep, öz taŋdauyn baiǧūs körermennıŋ tanymyna zorlap taŋady.
Önerdıŋ belgılı bır salasynda bıraz uaqyt eleulı eŋbek etıp, erekşe qoltaŋba qalyptastyrǧan saiypqyran saŋlaqtardyŋ şyǧarmaşylyq belesın, el aldynda esep berer toiyn «benefis» deuşı edı. Qazır sözderdıŋ de, ūǧymdardyŋ da maǧynasy özgerıp, mänı kemıp barady ǧoi. «Benefis» sözınıŋ bedelın tüsırgen – «Habar» arnasyndaǧy «Benefis-şou».
Kemsıtkendık, köpsıngendık emes, Almas Kışkenbaevtyŋ, Zattybek Köpbosynovtyŋ, Möldır Äuelbekovanyŋ jäne taǧy basqalardyŋ qazaq önerıne qandai eŋbegı sıŋıp ülgerıptı? Benefis jasaityndai deŋgeige jetısıp qalyp pa? Ras, olardy baǧdarlama avtorlary şaqyrdy, ūsynys aitty, bıraq, öz mümkındıgın bıletın, önerge adal, sahnanyŋ kiesınen qaimyǧatyn adam «men osyndai qoşemet-qolpaşqa laiyqpyn ba?» dep bır sät oilanuǧa, özıne-özı esep beruge tiıstı emes pe? «Benefis-şoudyŋ» ūiymdastyruşylary da: «Kım körıngendı şaqyra bastaǧan joqpyz ba osy?» – dep oilanbaidy eken tıptı. Şaqyrsa, önerdıŋ basqa salalarynda da myqtylar az emes qoi. Älde benefis degen tek änşıge «bailanyp» qalǧan ūǧym ba?..
TÄLIMGERLERDIŊ ÖZINE BIR-BIR ŪSTAZ KEREK
«Qazaqstan dauysy» degen jobanyŋ jürıp jatqanyna da ekı-üş jyl boldy. Būl da – änge qatysty baǧdarlama. Būryn balalar «injener bolamyz», «zaŋger bolamyz», «ǧaryşker bolamyz» dep armandasa, qazırgı jetkınşekter «a» dep tılı şyqqannan änşı boluǧa ūmtylady. Bū künde eŋ abyroily da aqşaly qyzmet – änşılık, bügıngı zamannyŋ basty qaharmandary – estrada änşılerı. Dausyŋ joq pa – kompiuter bar, tür-kelbetıŋ kelıspei me – vizajist bar, «ŋ»-ǧa tılıŋ kelmeidı, «ş»-ny «s» ǧyp aitasyŋ ba – eşteŋe etpeidı, «ondai-ondai hannyŋ qyzynda da bolady», qazır ol dybystardy telejurnalisterdıŋ özderı jetıstırıp jürgen joq. Bastysy, ūmtylys bar, aqşa bar – tek qana alǧa! «Chto delat molodomu cheloveku, esli u nego talanta net, a deneg navalom? Pet!» dep Arkadii Raikin baiaǧyda-aq däl tauyp aitqan eken.
Jaraidy, «Qazaqstan dauysy» el arasynan talantty ūl-qyzdardy ızdep tauyp, tärbieleudı maqsat tūtady eken. Al sol balalarǧa baǧyt nūsqap, jol körsetetın tälımgerlerdı dūrys taŋdasaq qaitedı tym bolmasa? Atalǧan jobanyŋ Reseidegı nūsqasy – «Golosta» törelık etıp otyrǧandardyŋ käsıbi deŋgeiı men bızdıŋ qazylardyŋ därejesın salystyra almaimyz. Bır ǧana Aleksandr Gradskiidıŋ özı nege tūrady?
Al qazaq körermenı bızdıŋ tört jiuridıŋ tört änın jatqa bıle me? Qaidam. Demek, äuelı sarapşylardy saraptan ötkızu kerek edı. Qaita Mädina Säduaqasova, Almas Kışkenbaev, Nūrlan Alban, Rüstem Nūrjıgıtterdıŋ özderıne bır-bır tälımger kerek emes pe? «Şırkın-ai, būlardyŋ ornynda Roza Rymbaeva, Ramazan Stamǧaziev, Meirambek Bespaev, Jūbanyş Jeksenūly nemese osylar deŋgeiles düldül änşıler otyrsa qandai ǧajap bolar edı!» degen oiǧa qalasyz. Tälımger atanu üşın de sahnada talai jyl ter tögu kerek şyǧar-au?
Jas buynǧa dūrys baǧyt sıltep, aqyl-keŋes berıp, tärbieleu üşın de ol adam qazaqtyŋ än önerınde özındık orny bar tūlǧa boluǧa tiıs qoi…
Tälımger sauatty bolsa, jas talapkerler de oŋ tärbie alar edı. Bızdıŋ qazırgı qazylarymyz qazaqy baǧytta, ūlttyq naqyşta aitatyn talapkerlerden görı, aǧylşynşa aituǧa qūmar, sosyn artyq aiqai-ūiqaiy köp jönsız baqyrǧyş balalardy qoldai beredı. Bırde Qytaidan kelgen Bekarys Jūmabekūly degen bala «Aittym sälem, Qalamqasty» syzylta şyrqady. Eşqandai estradalyq öŋdeumen būzbaǧan, tarsyl-gürsılı joq, tek violoncheldıŋ bır qalypty ünı ǧana äuendı baiau süiemeldep tūrdy. Körermennıŋ qoşemetı airyqşa boldy, alaida, terıs qaraǧan tälımgerlerdıŋ bırde-bıreuı tyrp etken joq. «Maǧan mülde ūnamady» dep saldy tıptı M.Säduaqasova. Söitıp, bolaşaq bır qazaqy änşınıŋ baǧy bailandy.
«NAǦYZ ÖNERDIŊ NASİHATY JOQ»
Qazaq estradasy bırsaryndylyqqa ūrynyp barady. Radiony aşyp qalsaŋ da, teledidardy qosyp qalsaŋ da, estitınıŋ – inkubatordan şyqqan balapandarşa bır-bırınen aumai qalǧan änder. Eger jürgızuşı aldyn ala habarlamasa, barlyǧy kezektesıp bır ǧana kompozitordyŋ änderın şyrqap jatyr eken dep oilap qalǧandaisyz. Bügıngı avtorlar sazdylyq (melodichnost), äuendılık (napevnost), äuezdılık (blagozvuchnost) sekıldı ūǧymdardy tügel jiystyryp qoiyp, ne syzylyp-syzdap aitatyn, ne yşqynyp-qyşqyryp oryndaityn änsymaqtardy, «tise – terekke, timese – būtaqqa» degendei, bytyraşa bytyrlatyp jatyr. Şaryqtai bastalyp, lezde bäseŋ ekpınge tüsetın, artynşa qalt kıdırıp, şalt būrylatyn, oqys qaita örlei jöneletın qaiyrym-iırımderı köp änder qazır tıptı azaiyp kettı.
– Bızde qazır naǧyz önerdıŋ nasihaty joq, – deidı än önerımızdıŋ bügıngı aqsaqaly Nūrǧali Nüsıpjanov.
– Balalar teledidardan ne körse, sony dūrys dep qabyldaityn siiaqty. Radio jäne telearnalarda baǧdarlamalardy saraptau, änderdı sūryptau joq. Jaqsy men jamandy ajyratu degen qalǧan. Eŋ ökınıştısı de osy. Teledidardyŋ myŋ-milliondaǧan auditoriiasy bar, al sol auditoriiaǧa arnalarymyz ne körsetıp, ne tyŋdatyp otyr? Keide ne bolsa sony aityp, qoldaryna ne tüsse, sony körsetıp jatqandaryna qarap, qarnym aşady. Älde sondai byljyraqtardyŋ avtorlary bırdeŋe tölei me eken, bılmeimın. Halyqqa ūsynatyndai sapaly dünie me, ruhani azyq bolatyndai tärbielık mänı bar närse me, jalpy qūndylyǧy qandai – eşkım qaramaityn sekıldı. Tele jäne radioefirden eŋ ūlyq, naǧyz etalon derlık tuyndylar berıluı kerek. Köpşılıktı tärbieleitın de, şynaiy önerdıŋ qandai taza, qandai asqaq ekenın däleldeitın de, söitıp, halyqtyŋ talǧamyn biıktetetın de – sondai närlı änder. Ökınışke qarai, qazırgı teledidar men radiodan ondai änder tyŋdau mümkın bolmai barady…
Rasynda da, talǧam tömendep kettı, talap älsıredı. Būǧan bızdıŋ elektrondy BAQ – radio men teledidar da köp «eŋbek» sıŋırıp jatyr. Tabaqqa süt qūiyp, mysyqty şaqyrǧandai «Ks-ks, chik-chikke» basyp, nemese tauyqqa jem şaşqandai «Chip-chip» dep şiqyldaumen-aq änşı atanyp jürgender bar. Jer betındegı eşbır halyq tüsınbeitın, erekşe «sailaubek tılınde» ǧana än aitatyn jıgıtter şyqty. Qazaqta än qūryp qalǧandai, qyrǧyzdan, özbekten, ündıden, türıkten, grekten än ūrlap, sözın qazaqşalap aityp, «jūldyz» bop jatqandar da az emes. «Toiǧa ötse boldy» dep, şyǧystyq stilde arzanqol öŋdeu jasatyp alyp, ne bolsa sony än qylatyndar köbeidı. Jäne sol «toida ötkenıne» toba qylyp, tynyş jürse meilı ǧoi, älgı änsymaǧyn sosyn ülken sahnaǧa, teleefirge alyp şyǧatynyn qaitersız!..
Bälkım, qazır teleefirıŋızdıŋ de toi zalynan ainymai qalǧany sodan bolar…
Säken SYBANBAI,
