Batys Qazaqstan oblysy, Jänıbek audanynyŋ aumaǧyndaǧy Aqadyr-2 eskertkışıne tiesılı 44 qorymnyŋ bırınde alǧaşqy qazba jūmystaryn aiaqtaǧan oblystyq tarih jäne arheologiia ortalyǧynyŋ mamandary on toǧyzynşy qorymnan eresek er men äiel adamnyŋ jäne ekı jas balanyŋ süiekterın tapty.
TAIPALAR TONAǦAN QORYM
Ǧalymdar qorymnyŋ temır däuırıne, b.e.d. VI-IV ǧasyrlarǧa jatatynyn aityp otyr. Būny qorymnan tabylǧan b.e.d. V ǧasyrǧa tiesılı jebenıŋ qoladan qūiylǧan ūşy da däleldep otyr.Arheologtardyŋ aituynşa, qorymdy būl jerge keiınırek kelgen sarmattar tonauy mümkın. Köşpendıler qabırdı adaqtap bolǧan soŋ, ony
Jauynger keipınde jerlengen bala. Aqadyr-2 qorymy, Batys Qazaqstan oblysy. Tamyz, 2010 jyl.ärı qarai tereŋdete, keŋıte qazyp, oǧan öz taipalastaryn jerlese kerek.Üŋgırde qaz-qatar jatqan üş qanqanyŋ er, äiel jäne bırge tolmaǧan jas balaǧa tiesılı ekendıgı anyqtaldy. Er adamnyŋ jauyrynynyŋ astynan synǧan qola aina tabyldy. Ejelgı köşpendılerde ainany syndyru dästürı belgılı bır män-maŋyzǧa ie bolǧany mälım.Äiel adamnyŋ janyna şeberlerdıŋ qolymen qūiylǧan qyş ydys, jıp iıretın ūrşyqtyŋ basy, äinekten jasalǧan monşaq qoiylǧan jäne bas jaǧynda qūrbandyqqa şalynǧan januardyŋ süiekterı bolǧan.Bala tıkbūryşty etılıp aǧaştan qaşalǧan qola qospalary bar tūmar tärızdı ädemı sändık alqamen jerlengen. Jerlengender bır äulettıŋ müşelerı me, joq pa – anyǧyn antropolog-mamandar aitpaq.
ǦASYRLARDAN JETKEN DÄM
«Qabırden bıraz qyş qūmyralar alyndy. Bızdı ūstaityn tūtqasy, as qūiatyn auzy bar, zerlengen ydysta tamaqtyŋ qaldyqtary saqtalyp qalǧandyǧy qyzyqtyrdy. Qūmyra ortan belıne deiın sary tüstı sūiyq tamaqpen toltyrylǧan. Alaida ydystyŋ tübındegı arnaiy tesıkter arqyly as-su jerge tögılıptı. Qūmyra tūrǧan jerdıŋ topyraǧy da sarǧyş tüske boialǧan».
Aqadyr-2 qorymyna jerlengen adamnyŋ qaŋqa süiekterı. Batys Qazaqstan oblysy, tamyz, 2010 jyl.tarih jäne arheologiia ortalyǧynyŋ ǧylymi qyzmetkerı Iаna Lūqpanova.Qazba barysynda tabylǧan jädıgerler endı ǧalymdardyŋ naqtyly saraptamasynan ötpekşı. Jalpy jer astynan üş metr tereŋdıkte qazylǧan qorym qūrylysynyŋ özı köŋıl audaruǧa tūrarlyqtai öte ülken. Enı – 3, biıktıgı – 1,5 metr. Işı ırıleu kelgen sopaqşa qyş tastarmen toltyrylyp, aralaryna ūsaq qūm sebılgendıgı de qazba jūmysyna qatysqandardyŋ nazaryn audartypty.Eŋ qyzyǧy – joǧarydaǧy ülken qorymnyŋ ırgesınen 5 jasar balaǧa arnalǧan kışırek jerleu orny tabyldy. Qūrylysy, arhitekturasy boiynşa tura ülken qorym tärızdes.Iаna Lūqpanovanyŋ aituynşa, b.e.d. III ǧasyrdaǧy köşpendıler qoǧamy üşın säbi airyqşa maŋyzdy rölge ie bolsa kerek.
RESEIMEN ŞEKARADAǦY QAZYNA
Aqadyr-2 – audan tarihyndaǧy 2010 jylǧa deiın qazylǧan üşınşı qorym. Ūzyndyǧy 2,200 metr bolatyn eskertkış Aqadyr auylynan soltüstık-şyǧysqa qarai üş şaqyrym qaşyqtyqta jatyr.Byltyr Maitübek eskertkışıne tiesılı qorymnan da jauynger keipınde jerlengen bes jasar balanyŋ süiekterı, moiynǧa, qolǧa taǧatyn
Qyş qūmyraǧa ūqsatyp äinekten qaşalǧan monşaq. Aqadyr-2 qorymy, Batys Qazaqstan oblysy. Tamyz, 2010 jyl.monşaqtar, töŋkerılgen kışkentai qazan jäne qairaq tabylǧan-tyn. Bala sary tüstı metaldan jasalǧan örnektermen äşekeilengen kiızdıŋ üstıne jatqyzylypty.Būl – Jänıbek audanynda bastalǧan zertteu jūmysynyŋ basy ǧana. Keler jyldary ülken arheologiialyq oljadan ümıttı ǧalymdar Aqadyr-2 kompleksınde qazba jūmystaryn odan ärı jalǧastyrmaqşy.Jänıbek Reseidıŋ Volgograd, Saratov oblystarymen şektesetındıkten, şekaradaǧy Kışı özen men Tarǧyn özenderınıŋ ainalasyn reseilık arheologtarmen bırıgıp zerttep şyǧu da josparlanǧan. Qos özennıŋ ainalasy ara-qaşyqtyqtary 50, 100, 200 metrlık ülkendı-kışılı obalarǧa toly deidı mamandar.Jalpy, Jänıbek audanynyŋ aumaǧy az zerttelgen. Alǧaş ret 1980 jyly jergılıktı arheolog Boris Jelezchikov pen mäskeulık ǧalym Maşa Maşkova bastaǧan zertteu toby qazırgı Tau (būrynǧy Qairat) auylynyŋ qasyndaǧy jalǧyz qorym üstınen su qūbyryn tartyp jatqandyqtan jedel türdegı qazba jūmystaryn jürgızgen-dı.
Gülfairus UÄLİAHMET,
