Súıinbıke (1515-1557)-Noǵaı Ordasyn qurǵan Edige bıdiń besinshi urpaǵy, "myrzalardyń myrzasy", "sultandardyń sultany" atanǵan - Júsip myrzanyń qyzy. Arǵy atasynyń da, qyzynyń da esimderi orta ǵasyrlardaǵy noǵaılar men qazan tatarlarynyń ǵana emes, Reseı tarıhynda da tanylǵan.
Orta ǵasyrlyq Noǵaı ordasy Qazaq handyǵynan 60-70 jyldaı buryn qalyptasady. Týrasyn aıtsaq, Noǵaı ordasy-Altyn ordanyń qarashańyraǵyn ustap qalǵan el bolatyn. XV-XVI ǵasyrda noǵaı eli Syr boıy, Ortalyq, Batys Qazaqstan jerinde bolǵan. Birshama jyl Saraıshyq qalasy noǵaı Ordasynyń astanasy bolǵan. Keıin Qasym men Haqnazar handardyń qolynan yǵysyp, olar Qyrym, Soltústik Kavkazǵa ketken edi. Odan keıingi bılik úshin qyrqysýlar osy kóshpeli qoǵamnyń qulaýyna ákeledi. 1620-1640 jyldary Ho Úrlik bastaǵan qalmaq áskeri shabýyldary Noǵaı eline óte aýyr tıdi. Noǵaı Ordasynyń sońy 1780 jyldary general A.Sývorovtyń jáne basqa áskerlerdiń noǵaılardy qyrýymen ıaqtalǵan. Osylaısha Noǵaı memleketiniń taǵdyry qaıǵyly boldy.
Qazir Reseıdiń tórt aýdanynda qonystanǵan noǵaı halqy sany 110 myńdaı ǵana. 1 mıllıonǵa jýyǵy Túrkııada turady deıdi, birshamasy Eýropa elderinde – Germanııa, Gollandııa, Franııada turyp jatyr.
Kóptegen noǵaı taıpalary qazaqqa qosylyp pana tapty. Qazaq pen noǵaı egiz halyq. Dana qazaqta ótken zamannan jetken mynadaı estelik bar:
«Teginde noǵaı, qazaq tegimiz bir
Altaı, Ertis, Oraldy qylǵan dúbir.
Ormanbet han Ordadan shyqqan kúnde
Asan ata qaıǵyryp, aıtypty jyr…».
***
Súıinbıke taǵdyryna qaıta oralaıyq. Noǵaıly qyzy Súıinbıke Qazan hany Janálige uzatylyp, ol ólgen soń kelesi han Safagereıge turmysqa shyǵady. Safagereıden kórgen uly Ótemisgereı Qazan handyǵynyń murageri bolyp jarııalanady. Súıinbıke balasy taq murageri Ótemistiń atynan regentsha retinde bılik júrgizedi. Sulý da, aqyldy áıel patsha XVI ǵasyrdyń ortasynda (1549-1551jyldary) Reseı, Noǵaı Ordasy, Qyrym handyqtarynyń saıasatyna aralasyp, Qazan handyǵynyń eń ataqty, dańqty, qýatty ámirshisi bolyp, handyqtyń basynan baǵy taıǵan kezdegi kıeli kelbeti bolyp qaldy. Ol Qazan handyǵynyń kúni batqan shaqta bytyraǵan halqynyń basyn biriktirip, áskerin qurap Qazan qalasyn qorǵaǵan sońǵy bıleýshisi. Reseı bıleýshisi Ivan Groznyı Qazan handyǵyn jaýlap alǵan soń Súıinbıkeni tutqyndap Máskeýge jóneltedi. Balasy Ótemisti sheshesinen aıyryp, hrıstıan dinin qabyldatyp «Aleksandr» degen at bergizedi. Ol 20 jasynda qaıtys bolyp, Máskeý Kremlinde jerlenedi. Dáýletinen, bıliginen, balasynan aıyrylǵan Súıinbıke zorlyqpen Máskeýdiń irgesindegi Qasym qalasyna jiberilip, ómiriniń sońǵy kúnderin sonda ótkizedi.
Súıinbıkeniń esimi qazirgi kúnge deıin Tatarstan Respýblıkasynda qatty qurmetteledi. XVII ǵasyrda Qazan Kremliniń aýmaǵynda turǵyzylǵan, qurylysy jeti satydan turatyn bıiktigi 58 metr bolatyn Súıinbıke munarasy noǵaıly qyzynyń esimin máńgilikke áıgilep tur. Tatar halqy bul munarany Qazan qalasynyń sımvoly retinde qabyldaıdy. Ony Parıjdegi Eıfel munarasy men Nıý-Iorktegi Bostandyq statýıasyna teńeıdi.Qazaqstan halyq sýretshisi Kamıl Moldashev Súıinbıkeniń portretin salǵan. Tatarstan mektepterinde halyq aýyz ádebıetin ótkende «Súıinbıke zary» dastanyn oqytady.
1990 jyldardan bastap Qazanda Súıimbıke tarıhy jańǵyrtylyp, kóptegen termeler, ádebı muralar, mýzykalyq shyǵarmalar dúnıege keldi. Tatar sazgeri Zúlfııa Raýpovanyń «Súıinbıkeniń oralýy» («Iavlenıe Sıýıýmbıke») sımfonııalyq poemasy P.I.Chaıkovskıı atyndaǵy Máskeý memlekettik konservatorııasynda oryndaldy.
XX ǵasyrdyń basynda tatar qyz-kelinshekteri úshin jaryq kórgen «Súıimbıke» jýrnaly (keńes zamanynda «Azat qatyn») qaıta shyǵarylýda. Sol jýrnaldyń birinshi nómirinde «Súıimbıkeniń zary» dastany basyldy. «Súıimbıkeniń zary» dastany búkil túrki halqynyń arasynda keń taraǵan baıyrǵy shyǵarma sanalady. Ol dastandy tatar zııalysy Gýmer Bashırov 1914 jyly belgisiz qoljazbadan kóshirip alypty. Sodan K.Kýmratova noǵaı tiline aýdarylyp, 1992 jyly «Qypshaq aıy» jýrnalynyń 2-shi nómirinde jarııalady. Noǵaı ǵalymy Ámınat Qurmanseıitova «Báıterektiń baılyǵy» (1996j) muraǵat derekterimen salystyryp tarıhı jyrdy rastady.
Al noǵaı halqy Súıinbıke týraly kóp jazǵan, onyń atyn umytpaǵan eken. Keıingi jyldary Qazaqstan men Reseıdegi noǵaılar arasyndaǵy qarym-qatynas jaqyndaı tústi.
Sonyń nátıjesinde bizdiń qolymyzǵa noǵaı ǵalymy, fılologııa ǵylymynyń doktory, professor Násiphan Hýsınqyzy Súıinova bergen «Súıinbıke» atty maqalasy men «Súıinbıke zary» tústi. Noǵaı men qazaqtyń aýyzsha jáne jazba tili men jazýy uqsas.
1914 jyly tatar ǵalymy osy zardy qaǵazǵa túsirgen. Noǵaı tilinde 1992 jyly «Qypshaq aıy» (№2) jýrnalynda K.Kýmratova basqan bolatyn. Osy beıitti (zardy) Ámınat Qurmanseıitova «Baıterek baılyǵy» (1996) kitabynda tolyq saraptaǵan bolatyn. Al sońǵy jobasy «Asyl sóz» (2013) kitabynda basylǵan.
Noǵaı jazýynda qazaq grafıkasynan aıyrylatyn birneshe árip bar.
Mysaly, bizdegi «j» áripin olar «ı», nemese «ıa» (jańbyr – ıańbyr, jaryǵy – ıaryǵy, jasym – ıasym, jyl – ıyl, joly – ıoly, t.b.)
Sosyn, qaıdan kirgenin bilmeımin noǵaı tiline jińishkelik belgisi «» kóp kirip ketken. «» árpi «o»-men qosylyp bizdiń «ó» áripin bildiredi.
Bizdegi «ý» dy olar kóbinese «v» áripimen kórsetedi, mysaly «aýyldy» olar «avyl» dep jazady, «dáýletti» – «davletti» dep kórsetedi.
«Meský» degeni «Moskva» qalasy.
Sosyn qazaqta «ańdadym» – olarda «ańladym», «kúshti – kúshli» jáne taǵy osyndaı azdaǵan aıyrmashylyǵy bolmasa, qalǵan til túsinikti.
Sondyqtan men osy shyǵarmany oqyrmanǵa noǵaı tilinde ózgertpeı berip otyrmyn (qazaq tilindegi aýdarmasyn daıyndaǵan tarıh ǵylymynyń kandıdaty Seıitqalı Dúısen) Qazaq tarıhy men mádenıeti úshin bul jyr óte mańyzdy bolar degen oıdamyz.
Búrkit AIaǴAN,
«Memleket tarıhy ınstıtýtynyń»
dırektory, tarıh ǵylymynyń
doktory, professor, "Ana tili".
SÝIIMBIIKE BEIITI
(noǵaı tilindegi nusqasy)
Baktydan adem ozbaıdy, bır Kýdaı tozgenge –
Iarygyn Kýdaı beredı kazaga tozgenge.
Myn bes ıýz on beste bý dýnyıaga kelgenmen,
Ata-ana davletı esh ketpes dep bılgenmen.
Ata-ana kolynda bır kaıgy da kormedım,
Bý kaıgylar korermen dep esaplap ta ıýrmedım.
Sýıımbııke atym, nogaı zatym, kaıda menım ıas davletım,
Sabıı shagym, nýrly ıýzım, mýrza kyzy bolgan vakytym!
On segız ıasyma tolgan shaklarymda
Han hatyny boldym men ata-ana aklaryna.
Kyrymnan Kazanga akeldı baktym,
Kazannyn ıas hany Enalı boldy erım.
Enalı han oldı bır zalym kolynnan,
Endıgı kazalar taıdylar ıolynnan.
Hanbııke bolganym, ekı ıyl týrganym,
Týl kaldym kaıgyly, han dýnyıa ıogaldy.
Sýıımbııke atym, nogaı zatym, kaıda menım han davletım,
Sylýv shagym, nýrly ıýzım, han bııkesı bolgan vakytym!
Kyrymly Safagereı Kazanga han boldy,
Ýsh hatyny bolsa da, dortınshıge menı aldy.
Dýnyıalar kavyfly, zamanlar kaıgyly,
Kazanga kýshlı padıshahlar koz saldy.
Kazan ıshı tynyshsyz, dýshpan bary bılıne,
Davletı bar kısıler kıre kısı tılıne.
Safagereı vakytynda kop boldy sogyslar,
Ar kaıdan ıav kelgennen avyr boldy solývlar*.
Omırım ottı on dort ıyl Safagereı han mynan.
Kazan shahar konılsız ıolda tokken kan mynan.
Shahar tysynda sogys, ıshınde tolgan afat*,
Sol tynyshsyz vakytta Safagereıım vafat*.
Ekı ıaslyk ýlym, kozım nýry, kýlynym,
Otemısgereıım kaldy etım, bılbılım.
Sýıımbııke atym, nogaı zatym, kaıda menım ıas davletım,
Ozım de týl, ýlym etım, kaıda menım tynysh vakytym!
Meský hany Kazandy almak bola ozıne,
Kazanlylar pıtne asha, karamaıdylar sozıne.
Meský hany ogıtlı kartty, ıasty, ııgıttı
«Berılınız maga, -deı, – týtarman ebır etpeı».
Mýrzalar soz anlamaı, kýshlerı az sogyska,
Neshe kabat soz býzyp, bardy olar solývga.
Solýv shartyn tagy da bý mýrzalar býzdylar,
Nogaı, Kyrym, Kazanlylar týrlı erge tozdylar.
Han ornyna han bolyp týralmadym pan bolyp,
Alsızlendım mýrzalarga, ıýregım – bavyrym kan bolyp.
Bajaralmaıman ıstı, tynlatalmaıman kısıdı,
Ar kaısysy, bılgen bolyp, ıýrıttıler bý ıstı.
Han kabyry ýstıne kýrdyrdym tas mınara,
Oıladym: «Ozım olsem de, atym kop ıylga kalar».
Mınarady kýrganym konıllendırer alımdı,
Kazandagy kınezler ozı tynysh bolarga,
Ar kaısysy kol salganlar menı esırge alarga.
Emre boldy ketpege, kýımelerge etpege,
Kozlerımnen nýr kettı, bılmeımen, ne etpege.
Menı týtyp, ekı adem oltyrttylar arbaga,
Takat, bakty kaldyryp, kýıme ıanyna barmaga.
Sýıımbııke atym, nogaı zatym, kaıda menım han davletım,
Konılım mýnly, ıýzım sary, kozım ıasly, esır vakytym.
Kozım saldym halkka, kobı ıylap ýzata,
Kaısylary «Meský hany ragımlı» dep ıýbanta.
Shahar tamam gýrıldeı, ıylav-syktav davysy,
Maga týsken kaıgylar – myrzalardyn tabysy.
Oılap aldym, kyıamet bolganma alı býgýn dep,
Tagy oıladym: ıylavshylar men kımık tývyl dep.
Baryp etkende derıaga, kırıttıler kýımege,
Azız tılım baılandy, bılmeımen ne soz demege.
Kaısy aıtady: «alvıdag», kaısy aıtady «alfırak»*,
Men aıtaman «Baktyly bol, kettım endı bek ıyrak».
Halk kaldy ıygylyp, kýshsız bolyp bır ıakta,
Kýshlı ademler – ıývykta, kalganlary – ıyrakta.
Volgaga shykkanda, karadym men kalaga,
Kaldy ıylap Kazanym, ýsap oksız balaga.
Dedım: «Mıskın Kazanym, týstı tajyn basynnan,
Kaldyn býgýn davletsız, býlak kımık ıas agar.
Kaıda kaldy shatlygyn, kaıda senın baılygyn?
Korer kozge belgılı, azır kýl, ıarlylygyn.
Bosap kaldy saraıyn, nýryn kettı ıýzınnen» –
Dep ıylap, Kazandy ıogalttym men kozımnen.
Sýıımbııke atym, nogaı zatym, kaıda menım han davletım,
Hansaraıda týrgan zdık, býgýn kaldyk esır, etım.
Mınaram korındı kop erlerge etkenshe,
Tagy da bır ıyladym, allerım bıtkenshe.
Dedım: «Iarabbıı, mınaram, bılmeısın, kaıda baram!
Kaldyrdym endı senı, baktyga karsy shykpan.
Han ýstıne kýraldyn, tastandyr senın astyn,
Omırlerge kalarmyz – senı men menım atym».
Solaı soılep barganda, mınaram da ıogaldy,
Iogalývga sebep sol, -kýıme bek kop ıol aldy.
Sýıımbııke atym, nogaı zatym, kaıda menım davletım,
Konılım mýnly, kozım ıasly, ozım esır, ýlym etım.
Kýıme kettı kozgalyp, karshygadaı kýsty alyp,
Mendeı karıp amalsyzdyn akylyn, kýshın alyp.
Bara týryp bız ettık Zýıa degen kalaga,
Keldı andagy baıar, myrza bızdı korıp kalmaga.
Baryp etkende Zýıaga, anda bız ýsh kýn týrdyk,
Shykpadyk bız bır erge, kýıme ıshınde oltyrdyk.
Annan kettık Meskýge, korıp sapar kyıynyn,
Esır bolyp baramyz, kormeı dýnyıadyn korkın .
Kop zamanlar barganda, Meskýge baryp ettık.
Bý baktysyz baslarga ne bolar dep, bız kýttık.
«Kyzlar maıdany» degen bır orynga elttıler,
Bıraz karap týrgannan bızdı ıýrtka kırgısttıler.
Kırgen ıýrtka karavyl koıdylar, bır on kısı,
Shygarmaılar, ıýrıtpeıler, kırıtpeıler bır kısı.
Kýn de oza, týn de oza, kaıgydan denım syzlaı.
Ekı boıar kelgen bır kýn, bırısı «Aıda!»- dep kol soza.
Esır bolgan ne avyr? Kozgaldym men, kaıgyra,
Balam mynan ekevmızdı kaıda olar alyp bara?
Baryp kırdık ken ıýrtka, ıshınde onyn hansaraı,
Kop kısıler ıyıylgan, barısı bızge karaı.
Padıshah ta mýnda ozı, maga aıtady bır sozdı:
«Balan mýnda asyralar, erge beremen ozındı».-
Dep sonda balamdy kolymnan aldylar,
Esırlıkten ıangan edım, tagy otka saldylar.
Esıttım men balamdy poplar alganlar dep,
Akyly ıok sabııdı dınnen shygarganlar dep.
Sýıımbııke atym, nogaı zatym, kaldy menım han davletım,
Konılım mýnly, kozım ıasly, kaldym ıalgyz, esır, etım.
Men ketkende kýndesım, «Kettı endı Sýıımbııke», dep,
Ozıne er kaıgyryp, bolaıak bolgan hanbııke.
Halk pynan kenesıp, Astarhannan han algan,
Ozım kenem kınez ? eken, aty Iadıger bolgan.
Kýndesım hanga bargan, Kazandy týtaman dep,
Dýnyıa aıtkan: «Asykpa alı, senı de otka atarman», dep.
Sol ıylda ok menı de padıshah berdı bır hanga,
Kasymdagy Sheıhalıge – Kazanga dýshpan ıanga,
Menı alyp sogyska emre boldy barmaga,
Meskýler mınen bırge Kazandy em almaga.
Sýıımbııke atym, nogaı zatym, kaıtsa da sol han davletım,
Kazanym ıok, konılım mýnly, mýtylmaı esh asıretım.
Sheıhalıler barganlar, Kazandy ozıne alganlar,
Menı satkan myrzalardyn basyn erge salganlar.
Iadıger mınen kýndesım tagy da kolga týsken,
Menı ıandyrgan otka ozlerı ıahshy pısken.
Karıp balam Otemıs te alty ıasyna ettı,
Ialgan dýnyıadan ottı, onnan bır kaıgym bıttı.
Dýnyıaga kelgen adem kaıgy kormeı týrmaıdy.
Dýnyıada shat ıýrgennın de topyraktyr ahyr oryny.
Sýıımbııke atym, nogaı zatym, kozım ıasly, ıok rahatym,
Kordım kyıyn, shektım azap, mýtylmaıdy esh asıretım.
SÚIINBIKE ZARY
(qazaq tilindegi nusqasyn daıyndaǵan t.ǵ.k. Seıitqalı Dúısen)
Baqıdan adam ozbaıdy, bir Qudaıǵa sengende,
Jaryǵyn Qudaı beredi qazaǵa tózgenge.
Myń bes júz on beste bul dúnıege kelgenmin,
Ata-anamnyń dáýleti esh ketpes dep bilgenmin.
Ata-anamnyń qolynda bir de qaıǵy shekpedim,
Qaıǵy-muńdy kóremoılap ta kórmedim.
Súıinbıke atym, tegim noǵaı, qaıda meniń baq dáýletim,
Sábı shaǵym, nurly júzim, myrza qyzy bolǵan kezim!
On segiz jasqa tolǵan shaǵymda
Han jubaıy atandym, ata-anadan bólinip.
Qyrymnan Qazanǵa ákeldi baqyt qonyp.
Qazannyń jas hany Janáli boldy erim.
Janáli han mert boldy bir zalymnyń qolynan,
Endigi qaza taıdyrar týra jolyńnan.
Han bıkesi bolyp men eki jyldaı turǵanym,
Qaıǵy jutyp tul qaldym, han dúnıesi joǵaldy.
Súıimbıke atym, tegim noǵaı, qaıda meniń baq dáýletim,
Sulý shaǵym, nurly júzim, hanshaıym bolǵan baqytym!
Qyrymnyń Safagereıi Qazanǵa kep han boldy,
Úsh qatyny bolsa da, tórtinshi etip meni aldy.
Kápirler kóbeıip, qaıǵyly zaman bastalyp,
Qazanǵa kúshti patshalar kóz suqtaryn qadady.
Qala ishi tynyshsyz, dushpan bary bilindi,
Dáýleti bar kisiler?..
Safagereı tusynda soǵystar da kóp boldy,
Ár jaqtan jıylǵandar, obyr boldy sodyrlar.
Ómirim ótti on tórt jyl Safagereı hanmenen.
Qazan shahary kóńilsiz, qan tógildi molynan.
Shahar syrtynda soǵys, ishinde apat.
Sol tynyshsyz ýaqytta Safagereıim boldy opat.
Eki jasar ulym, kózimniń nury, qulynym,
Ótemiskereıim jetim qaldy, bulbulym.
Súıinbıke atym, tegim noǵaı, qaıda meniń jas dáýletim,
Ózim de tul, ulym jetim, qaıda meniń qaıǵysyz kúnderim?
Máskeý hany Qazandy almaq boldy ózine,
Qazan jurty sózine qulaq tosady.
Máskeý hany úgittep qartty, jasty, jigitti,
«Berilińder maǵan, eshqaısyń qybyr etpeı»,
Myrzalar, sóz ańdamaı, kúshteri az soǵysýǵa,
Nesheme qabat ýáde buzyp,
Bardy olar solývga (kelisim bolar?)
Kelisim shartyn taǵy buzdy bul myrzalar
Noǵaı, Qyrym, Qazan jurty túrli el bolyp tozdy
Han ornyna han bolyp tura almadym pan bolyp,
Myrzalarǵa álsizdik kórsetip, júrek-baýyrym qan jutty.
….?
….?
Han qabiri ústine tas munara soqtyrdym,
Oıladym: «Ózim ólsem de atym qalar kóp jylǵa».
Munara turǵyzǵanym kóńilimdi kóterer,
Qazandaǵy knıazdar endi tynysh bolar,
Árqaısysy qol salar mendeı jesirdi alýǵa
Ámir tústi ketýge, kúımelerge minýge,
Kózderimnen nur ketti, ne isterimdi bilmeımin,
Meni kúshpen eki adam otyrǵyzdy arbaǵa
Taqty, baqty qaldyryp, kúıme janyna bararmyn.
Súıinbıke atym, tegim noǵaı, qaıda meniń han dáýletim,
Kóńilim muńly, júzim synyq, kózim jasty, esil baqytym.
Kózimdi saldym halyqqa, kóbi jylap uzatty,
Qaısylary «Máskeý hany raqymshylyq jasar» dep jubatty.
Shahar túgel gýildep, jylyp-syqtaǵan daýystar
Maǵan túsken qaıǵylar-myrzalardyń kúnási.
Oılap qaldym búgin qııamet-qaıym keldi me dep
Taǵy oıladym?..
Kúımege, karetaǵa jetkende
Tilim baılanyp ne aıtarymdy bilmedim.
Qaısy aıtady?..
Men aıtamyn «Baqytty bolyńdar, kettim endi jyraqqa»
Halqym qaldy jyǵylyp, álsiz bolyp bir jaqta.
Kúshti áldiler? qalǵandary jyraqta.
Edilden óter shaqta, qaradym men qalaǵa,
Qaldy jylap Qazanym, uqsap jetim balaǵa.
Dedim: «Meniń Qazanym, ushty baqyt basyńnan,
Qaldyń búgin dáýletsiz, bulaq bolyp jas aǵar,
Qaıda qaldy shattyǵyń, qaıda seniń baılyǵyń?
Kórer kózge belgili?..
Qańyrap qaldy saraıyń, nuryń ketti júzińnen»
Dep jylap men Qazandy kóz ushynan uzattym…
Súıinbıke atym, tegim noǵaı , qaıda meniń han dáýletim,
Han saraıda turǵan edik, búgin boldyq jesir-jetim.
Munaram kórindi kózkórim jerge ketkenshe,
Taǵy bir jyladym, hal-qadirim jetkenshe
Dedim: Iá, Rabbym, munaram, bilmeımin, qaıda bararymdy,
Qaldyrdym endi seni, baqtyǵa qarsy shyqpa.
Han mazary ústine sen turǵyzyldyń, irgetasyń berik qoı,
Máńgilikke qalady seni men meniń atym».
Solaı zarlap júrgende, munaram da kózden joǵaldy,
Joǵalýǵa sebep sol, kúıme uzap barady.
Súıinbıke atym, tegim noǵaı, qaıda meniń dáýletim,
Kóńilim muńly, kózim jasty, ózim jesir, ulym jetim.
Kúıme ketti qozǵalyp, qarshyǵa qustaı qomdanyp,
Mendeı qarip adamnan aqylymen kúshin alyp.
Júre-júre biz jettik Zýıa degen qalaǵa,
Keldi ondaǵy boıar, myrza, bizdi kórip qalýǵa.
Baryp jetken Zýıada biz úsh kún turdyq.
Shyqpadyq biz eshqaıda, kúıme ishinde otyrdyq.
Sonan kettik Máskeýge, joldyń tartyp azabyn,
Jesir bolyp baramyz, kórmeı dúnıe qyzyǵyn.
Jol júrip uzaq áıteýir, jettik-aý bir kez Máskeýge.
Baqytsyz myna jandarǵa, ne bolar biz kúttik.
«Qyzdar maıdany» degen orynǵa,
Kóp kúttirip kirgizdi.
Kirgen úıdiń syrtyna on kisiden turatyn
Qaraýyl qoıdy turǵyzyp,
Shyǵarmaıdy, kirgizbeıdi bóten adam eshkimdi.
Kún ótedi, tún batady, tánim-janym syzdaıdy.
Eki boıar bir kúni keldi,
Biri maǵan «Júr» dep qolyn sozdy.
Jesir bolǵan menen ne qaıyr,
Qozǵaldym men qaıǵyra.
Balam ekeýmizdi qaıda alyp barady?
Kelip kirdik keń úıge,
Kóp adamdar tur eken, bári bizge qaraıdy.
Padıshah maǵan til qatty:
«Balańdy ózgege asyraýǵa,
Al ózińdi erge beremiz».
Dep osylaı balamdy aldy qolymnan,
Jesirlikten janǵan janym taǵy otqa salyndy.
Estidim men balamdy poptar aldy,
Aqyly tolmaǵan balany dinnen bezdirdi dep.
Súıinbıke atym, tegim noǵaı, qaıtar ma eken han dáýletim,
Kóńilim muńdy, kózimde jas, qaldym jalǵyz jesir-jetim.
Men ketkende kúndesim: «Ketti endi Súıinbıke» dep,
Ózi bolǵysy keldi hanbıkesi
Halyqpenen keńesip Astarhannan han alǵyzdy,
Hannyń aty … Jádiger
Kúndesim hanǵa baryp Qazandy bıleýge ruqsat surady.
«Bermeseń asyqpa áli seni otqa qaqtarmyn» dep,
Sol joly patsha bir hanǵa qasyndaǵy Shah Álıge
Qazanǵa dushpan janǵa meni alyp soǵysqa barýǵa,
Máskeýliktermen birge Qazandy jaýlap almaqqa.
Súıinbıke atym, tegim noǵaı, qaıtar ma eken han dáýletim,
Qazanym joq, kóńilim muńly, umytylmaıdy esh qasiretim.
Sheıh Álımen barǵandar, Qazandy basyp alǵandar,
Meni satqan myrzalardyń basyn jerge tyqqandar.
Jádiger menen kúndesim taǵy da qolǵa túskender,
Meni jandyrǵan otqa endi ózderi qaqtalar.
Beıbaq balam Ótemis alty jasta ótti fánıden,
Jalǵan dúnıe ótti, ol da meniń bir qaıǵym.
Dúnıege kelgen adam, qaıǵy kórmeı turmaıdy,
Ómirden shattyqpen ótkenderde topyraqtan tabar oryndy.
Súıinbıke atym, tegim noǵaı, kózim jasty, joq raqatym,
Kórdim qıyndyq, shektim azap, umytylmaıdy qasiretim.
