Süiınbike (1515-1557)-Noǧai Ordasyn qūrǧan Edıge bidıŋ besınşı ūrpaǧy, "myrzalardyŋ myrzasy", "sūltandardyŋ sūltany" atanǧan - Jüsıp myrzanyŋ qyzy. Arǧy atasynyŋ da, qyzynyŋ da esımderı orta ǧasyrlardaǧy noǧailar men qazan tatarlarynyŋ ǧana emes, Resei tarihynda da tanylǧan.
Orta ǧasyrlyq Noǧai ordasy Qazaq handyǧynan 60-70 jyldai būryn qalyptasady. Turasyn aitsaq, Noǧai ordasy-Altyn ordanyŋ qaraşaŋyraǧyn ūstap qalǧan el bolatyn. XV-XVI ǧasyrda noǧai elı Syr boiy, Ortalyq, Batys Qazaqstan jerınde bolǧan. Bırşama jyl Saraişyq qalasy noǧai Ordasynyŋ astanasy bolǧan. Keiın Qasym men Haqnazar handardyŋ qolynan yǧysyp, olar Qyrym, Soltüstık Kavkazǧa ketken edı. Odan keiıngı bilık üşın qyrqysular osy köşpelı qoǧamnyŋ qūlauyna äkeledı. 1620-1640 jyldary Ho Ürlık bastaǧan qalmaq äskerı şabuyldary Noǧai elıne öte auyr tidı. Noǧai Ordasynyŋ soŋy 1780 jyldary general A.Suvorovtyŋ jäne basqa äskerlerdıŋ noǧailardy qyruymen iaqtalǧan. Osylaişa Noǧai memleketınıŋ taǧdyry qaiǧyly boldy.
Qazır Reseidıŋ tört audanynda qonystanǧan noǧai halqy sany 110 myŋdai ǧana. 1 millionǧa juyǧy Türkiiada tūrady deidı, bırşamasy Europa elderınde – Germaniia, Gollandiia, Fransiiada tūryp jatyr.
Köptegen noǧai taipalary qazaqqa qosylyp pana tapty. Qazaq pen noǧai egız halyq. Dana qazaqta ötken zamannan jetken mynadai estelık bar:
«Tegınde noǧai, qazaq tegımız bır
Altai, Ertıs, Oraldy qylǧan dübır.
Ormanbet han Ordadan şyqqan künde
Asan ata qaiǧyryp, aitypty jyr…».
***
Süiınbike taǧdyryna qaita oralaiyq. Noǧaily qyzy Süiınbike Qazan hany Janälıge ūzatylyp, ol ölgen soŋ kelesı han Safagereige tūrmysqa şyǧady. Safagereiden körgen ūly Ötemısgerei Qazan handyǧynyŋ mūragerı bolyp jariialanady. Süiınbike balasy taq mūragerı Ötemıstıŋ atynan regentşa retınde bilık jürgızedı. Sūlu da, aqyldy äiel patşa XVI ǧasyrdyŋ ortasynda (1549-1551jyldary) Resei, Noǧai Ordasy, Qyrym handyqtarynyŋ saiasatyna aralasyp, Qazan handyǧynyŋ eŋ ataqty, daŋqty, quatty ämırşısı bolyp, handyqtyŋ basynan baǧy taiǧan kezdegı kielı kelbetı bolyp qaldy. Ol Qazan handyǧynyŋ künı batqan şaqta bytyraǧan halqynyŋ basyn bırıktırıp, äskerın qūrap Qazan qalasyn qorǧaǧan soŋǧy bileuşısı. Resei bileuşısı İvan Groznyi Qazan handyǧyn jaulap alǧan soŋ Süiınbikenı tūtqyndap Mäskeuge jöneltedı. Balasy Ötemıstı şeşesınen aiyryp, hristian dının qabyldatyp «Aleksandr» degen at bergızedı. Ol 20 jasynda qaitys bolyp, Mäskeu Kremlınde jerlenedı. Däuletınen, bilıgınen, balasynan aiyrylǧan Süiınbike zorlyqpen Mäskeudıŋ ırgesındegı Qasym qalasyna jıberılıp, ömırınıŋ soŋǧy künderın sonda ötkızedı.
Süiınbikenıŋ esımı qazırgı künge deiın Tatarstan Respublikasynda qatty qūrmetteledı. XVII ǧasyrda Qazan Kremlınıŋ aumaǧynda tūrǧyzylǧan, qūrylysy jetı satydan tūratyn biıktıgı 58 metr bolatyn Süiınbike mūnarasy noǧaily qyzynyŋ esımın mäŋgılıkke äigılep tūr. Tatar halqy būl mūnarany Qazan qalasynyŋ simvoly retınde qabyldaidy. Ony Parijdegı Eifel mūnarasy men Niu-Iorktegı Bostandyq statuiasyna teŋeidı.Qazaqstan halyq suretşısı Kamil Moldaşev Süiınbikenıŋ portretın salǧan. Tatarstan mektepterınde halyq auyz ädebietın ötkende «Süiınbike zary» dastanyn oqytady.
1990 jyldardan bastap Qazanda Süiımbike tarihy jaŋǧyrtylyp, köptegen termeler, ädebi mūralar, muzykalyq şyǧarmalar düniege keldı. Tatar sazgerı Zülfiia Raupovanyŋ «Süiınbikenıŋ oraluy» («Iаvlenie Siuiumbike») simfoniialyq poemasy P.İ.Chaikovskii atyndaǧy Mäskeu memlekettık konservatoriiasynda oryndaldy.
XX ǧasyrdyŋ basynda tatar qyz-kelınşekterı üşın jaryq körgen «Süiımbike» jurnaly (keŋes zamanynda «Azat qatyn») qaita şyǧaryluda. Sol jurnaldyŋ bırınşı nömırınde «Süiımbikenıŋ zary» dastany basyldy. «Süiımbikenıŋ zary» dastany bükıl türkı halqynyŋ arasynda keŋ taraǧan baiyrǧy şyǧarma sanalady. Ol dastandy tatar ziialysy Gumer Başirov 1914 jyly belgısız qoljazbadan köşırıp alypty. Sodan K.Kumratova noǧai tılıne audarylyp, 1992 jyly «Qypşaq aiy» jurnalynyŋ 2-şı nömırınde jariialady. Noǧai ǧalymy Äminat Qūrmanseiıtova «Bäiterektıŋ bailyǧy» (1996j) mūraǧat derekterımen salystyryp tarihi jyrdy rastady.
Al noǧai halqy Süiınbike turaly köp jazǧan, onyŋ atyn ūmytpaǧan eken. Keiıngı jyldary Qazaqstan men Reseidegı noǧailar arasyndaǧy qarym-qatynas jaqyndai tüstı.
Sonyŋ nätijesınde bızdıŋ qolymyzǧa noǧai ǧalymy, filologiia ǧylymynyŋ doktory, professor Näsıphan Husinqyzy Süiınova bergen «Süiınbike» atty maqalasy men «Süiınbike zary» tüstı. Noǧai men qazaqtyŋ auyzşa jäne jazba tılı men jazuy ūqsas.
1914 jyly tatar ǧalymy osy zardy qaǧazǧa tüsırgen. Noǧai tılınde 1992 jyly «Qypşaq aiy» (№2) jurnalynda K.Kumratova basqan bolatyn. Osy beiıttı (zardy) Äminat Qūrmanseiıtova «Baiterek bailyǧy» (1996) kıtabynda tolyq saraptaǧan bolatyn. Al soŋǧy jobasy «Asyl söz» (2013) kıtabynda basylǧan.
Noǧai jazuynda qazaq grafikasynan aiyrylatyn bırneşe ärıp bar.
Mysaly, bızdegı «j» ärıpın olar «i», nemese «ia» (jaŋbyr – iaŋbyr, jaryǧy – iaryǧy, jasym – iasym, jyl – iyl, joly – ioly, t.b.)
Sosyn, qaidan kırgenın bılmeimın noǧai tılıne jıŋışkelık belgısı «» köp kırıp ketken. «» ärpı «o»-men qosylyp bızdıŋ «ö» ärıpın bıldıredı.
Bızdegı «u» dy olar köbınese «v» ärıpımen körsetedı, mysaly «auyldy» olar «avyl» dep jazady, «däulettı» – «davlettı» dep körsetedı.
«Mesku» degenı «Moskva» qalasy.
Sosyn qazaqta «aŋdadym» – olarda «aŋladym», «küştı – küşlı» jäne taǧy osyndai azdaǧan aiyrmaşylyǧy bolmasa, qalǧan tıl tüsınıktı.
Sondyqtan men osy şyǧarmany oqyrmanǧa noǧai tılınde özgertpei berıp otyrmyn (qazaq tılındegı audarmasyn daiyndaǧan tarih ǧylymynyŋ kandidaty Seiıtqali Düisen) Qazaq tarihy men mädenietı üşın būl jyr öte maŋyzdy bolar degen oidamyz.
Bürkıt AIаǦAN,
«Memleket tarihy institutynyŋ»
direktory, tarih ǧylymynyŋ
doktory, professor, "Ana tılı".
SUIİMBİIKE BEIİTİ
(noǧai tılındegı nūsqasy)
Baktydan adem ozbaidy, bir Kudai tozgenge –
Iаrygyn Kudai beredi kazaga tozgenge.
Myn bes iuz on beste bu dunyiaga kelgenmen,
Ata-ana davleti eş ketpes dep bilgenmen.
Ata-ana kolynda bir kaigy da kormedim,
Bu kaigylar korermen dep esaplap ta iurmedim.
Suiimbiike atym, nogai zatym, kaida menim ias davletim,
Sabii şagym, nurly iuzim, murza kyzy bolgan vakytym!
On segiz iasyma tolgan şaklarymda
Han hatyny boldym men ata-ana aklaryna.
Kyrymnan Kazanga akeldi baktym,
Kazannyn ias hany Enali boldy erim.
Enali han oldi bir zalym kolynnan,
Endigi kazalar taidylar iolynnan.
Hanbiike bolganym, eki iyl turganym,
Tul kaldym kaigyly, han dunyia iogaldy.
Suiimbiike atym, nogai zatym, kaida menim han davletim,
Syluv şagym, nurly iuzim, han biikesi bolgan vakytym!
Kyrymly Safagerei Kazanga han boldy,
Uş hatyny bolsa da, dortinşige meni aldy.
Dunyialar kavyfly, zamanlar kaigyly,
Kazanga kuşli padişahlar koz saldy.
Kazan işi tynyşsyz, duşpan bary biline,
Davleti bar kisiler kire kisi tiline.
Safagerei vakytynda kop boldy sogyslar,
Ar kaidan iav kelgennen avyr boldy soluvlar*.
Omirim otti on dort iyl Safagerei han mynan.
Kazan şahar konilsiz iolda tokken kan mynan.
Şahar tysynda sogys, işinde tolgan afat*,
Sol tynyşsyz vakytta Safagereiim vafat*.
Eki iaslyk ulym, kozim nury, kulynym,
Otemisgereiim kaldy etim, bilbilim.
Suiimbiike atym, nogai zatym, kaida menim ias davletim,
Ozim de tul, ulym etim, kaida menim tynyş vakytym!
Mesku hany Kazandy almak bola ozine,
Kazanlylar pitne aşa, karamaidylar sozine.
Mesku hany ogitli kartty, iasty, iigitti
«Beriliniz maga, -dei, – tutarman ebir etpei».
Murzalar soz anlamai, kuşleri az sogyska,
Neşe kabat soz buzyp, bardy olar soluvga.
Soluv şartyn tagy da bu murzalar buzdylar,
Nogai, Kyrym, Kazanlylar turli erge tozdylar.
Han ornyna han bolyp turalmadym pan bolyp,
Alsizlendim murzalarga, iuregim – bavyrym kan bolyp.
Bajaralmaiman isti, tynlatalmaiman kisidi,
Ar kaisysy, bilgen bolyp, iurittiler bu isti.
Han kabyry ustine kurdyrdym tas minara,
Oiladym: «Ozim olsem de, atym kop iylga kalar».
Minarady kurganym konillendirer alimdi,
Kazandagy kinezler ozi tynyş bolarga,
Ar kaisysy kol salganlar meni esirge alarga.
Emre boldy ketpege, kuimelerge etpege,
Kozlerimnen nur ketti, bilmeimen, ne etpege.
Meni tutyp, eki adem oltyrttylar arbaga,
Takat, bakty kaldyryp, kuime ianyna barmaga.
Suiimbiike atym, nogai zatym, kaida menim han davletim,
Konilim munly, iuzim sary, kozim iasly, esir vakytym.
Kozim saldym halkka, kobi iylap uzata,
Kaisylary «Mesku hany ragimli» dep iubanta.
Şahar tamam gurildei, iylav-syktav davysy,
Maga tusken kaigylar – myrzalardyn tabysy.
Oilap aldym, kyiamet bolganma ali bugun dep,
Tagy oiladym: iylavşylar men kimik tuvyl dep.
Baryp etkende deriaga, kirittiler kuimege,
Aziz tilim bailandy, bilmeimen ne soz demege.
Kaisy aitady: «alvidag», kaisy aitady «alfirak»*,
Men aitaman «Baktyly bol, kettim endi bek iyrak».
Halk kaldy iygylyp, kuşsiz bolyp bir iakta,
Kuşli ademler – iuvykta, kalganlary – iyrakta.
Volgaga şykkanda, karadym men kalaga,
Kaldy iylap Kazanym, usap oksiz balaga.
Dedim: «Miskin Kazanym, tusti tajyn basynnan,
Kaldyn bugun davletsiz, bulak kimik ias agar.
Kaida kaldy şatlygyn, kaida senin bailygyn?
Korer kozge belgili, azir kul, iarlylygyn.
Bosap kaldy saraiyn, nuryn ketti iuzinnen» –
Dep iylap, Kazandy iogalttym men kozimnen.
Suiimbiike atym, nogai zatym, kaida menim han davletim,
Hansaraida turgan zdik, bugun kaldyk esir, etim.
Minaram korindi kop erlerge etkenşe,
Tagy da bir iyladym, allerim bitkenşe.
Dedim: «Iаrabbii, minaram, bilmeisin, kaida baram!
Kaldyrdym endi seni, baktyga karsy şykpan.
Han ustine kuraldyn, tastandyr senin astyn,
Omirlerge kalarmyz – seni men menim atym».
Solai soilep barganda, minaram da iogaldy,
Iogaluvga sebep sol, -kuime bek kop iol aldy.
Suiimbiike atym, nogai zatym, kaida menim davletim,
Konilim munly, kozim iasly, ozim esir, ulym etim.
Kuime ketti kozgalyp, karşygadai kusty alyp,
Mendei karip amalsyzdyn akylyn, kuşin alyp.
Bara turyp biz ettik Zuia degen kalaga,
Keldi andagy baiar, myrza bizdi korip kalmaga.
Baryp etkende Zuiaga, anda biz uş kun turdyk,
Şykpadyk biz bir erge, kuime işinde oltyrdyk.
Annan kettik Meskuge, korip sapar kyiynyn,
Esir bolyp baramyz, kormei dunyiadyn korkin .
Kop zamanlar barganda, Meskuge baryp ettik.
Bu baktysyz baslarga ne bolar dep, biz kuttik.
«Kyzlar maidany» degen bir orynga elttiler,
Biraz karap turgannan bizdi iurtka kirgisttiler.
Kirgen iurtka karavyl koidylar, bir on kisi,
Şygarmailar, iuritpeiler, kiritpeiler bir kisi.
Kun de oza, tun de oza, kaigydan denim syzlai.
Eki boiar kelgen bir kun, birisi «Aida!»- dep kol soza.
Esir bolgan ne avyr? Kozgaldym men, kaigyra,
Balam mynan ekevmizdi kaida olar alyp bara?
Baryp kirdik ken iurtka, işinde onyn hansarai,
Kop kisiler iyiylgan, barisi bizge karai.
Padişah ta munda ozi, maga aitady bir sozdi:
«Balan munda asyralar, erge beremen ozindi».-
Dep sonda balamdy kolymnan aldylar,
Esirlikten iangan edim, tagy otka saldylar.
Esittim men balamdy poplar alganlar dep,
Akyly iok sabiidi dinnen şygarganlar dep.
Suiimbiike atym, nogai zatym, kaldy menim han davletim,
Konilim munly, kozim iasly, kaldym ialgyz, esir, etim.
Men ketkende kundesim, «Ketti endi Suiimbiike», dep,
Ozine er kaigyryp, bolaiak bolgan hanbiike.
Halk pynan kenesip, Astarhannan han algan,
Ozim kenem kinez ? eken, aty Iаdiger bolgan.
Kundesim hanga bargan, Kazandy tutaman dep,
Dunyia aitkan: «Asykpa ali, seni de otka atarman», dep.
Sol iylda ok meni de padişah berdi bir hanga,
Kasymdagy Şeihalige – Kazanga duşpan ianga,
Meni alyp sogyska emre boldy barmaga,
Meskuler minen birge Kazandy em almaga.
Suiimbiike atym, nogai zatym, kaitsa da sol han davletim,
Kazanym iok, konilim munly, mutylmai eş asiretim.
Şeihaliler barganlar, Kazandy ozine alganlar,
Meni satkan myrzalardyn basyn erge salganlar.
Iаdiger minen kundesim tagy da kolga tusken,
Meni iandyrgan otka ozleri iahşy pisken.
Karip balam Otemis te alty iasyna etti,
Iаlgan dunyiadan otti, onnan bir kaigym bitti.
Dunyiaga kelgen adem kaigy kormei turmaidy.
Dunyiada şat iurgennin de topyraktyr ahyr oryny.
Suiimbiike atym, nogai zatym, kozim iasly, iok rahatym,
Kordim kyiyn, şektim azap, mutylmaidy eş asiretim.
SÜIINBİKE ZARY
(qazaq tılındegı nūsqasyn daiyndaǧan t.ǧ.k. Seiıtqali Düisen)
Baqidan adam ozbaidy, bır Qūdaiǧa sengende,
Jaryǧyn Qūdai beredı qazaǧa tözgenge.
Myŋ bes jüz on beste būl düniege kelgenmın,
Ata-anamnyŋ däuletı eş ketpes dep bılgenmın.
Ata-anamnyŋ qolynda bır de qaiǧy şekpedım,
Qaiǧy-mūŋdy köremoilap ta körmedım.
Süiınbike atym, tegım noǧai, qaida menıŋ baq däuletım,
Säbi şaǧym, nūrly jüzım, myrza qyzy bolǧan kezım!
On segız jasqa tolǧan şaǧymda
Han jūbaiy atandym, ata-anadan bölınıp.
Qyrymnan Qazanǧa äkeldı baqyt qonyp.
Qazannyŋ jas hany Janälı boldy erım.
Janälı han mert boldy bır zalymnyŋ qolynan,
Endıgı qaza taidyrar tura jolyŋnan.
Han bikesı bolyp men ekı jyldai tūrǧanym,
Qaiǧy jūtyp tūl qaldym, han düniesı joǧaldy.
Süiımbike atym, tegım noǧai, qaida menıŋ baq däuletım,
Sūlu şaǧym, nūrly jüzım, hanşaiym bolǧan baqytym!
Qyrymnyŋ Safagereiı Qazanǧa kep han boldy,
Üş qatyny bolsa da, törtınşı etıp menı aldy.
Käpırler köbeiıp, qaiǧyly zaman bastalyp,
Qazanǧa küştı patşalar köz sūqtaryn qadady.
Qala ışı tynyşsyz, dūşpan bary bılındı,
Däuletı bar kısıler?..
Safagerei tūsynda soǧystar da köp boldy,
Är jaqtan jiylǧandar, obyr boldy sodyrlar.
Ömırım öttı on tört jyl Safagerei hanmenen.
Qazan şahary köŋılsız, qan tögıldı molynan.
Şahar syrtynda soǧys, ışınde apat.
Sol tynyşsyz uaqytta Safagereiım boldy opat.
Ekı jasar ūlym, közımnıŋ nūry, qūlynym,
Ötemıskereiım jetım qaldy, būlbūlym.
Süiınbike atym, tegım noǧai, qaida menıŋ jas däuletım,
Özım de tūl, ūlym jetım, qaida menıŋ qaiǧysyz künderım?
Mäskeu hany Qazandy almaq boldy özıne,
Qazan jūrty sözıne qūlaq tosady.
Mäskeu hany ügıttep qartty, jasty, jıgıttı,
«Berılıŋder maǧan, eşqaisyŋ qybyr etpei»,
Myrzalar, söz aŋdamai, küşterı az soǧysuǧa,
Neşeme qabat uäde būzyp,
Bardy olar soluvga (kelısım bolar?)
Kelısım şartyn taǧy būzdy būl myrzalar
Noǧai, Qyrym, Qazan jūrty türlı el bolyp tozdy
Han ornyna han bolyp tūra almadym pan bolyp,
Myrzalarǧa älsızdık körsetıp, jürek-bauyrym qan jūtty.
….?
….?
Han qabırı üstıne tas mūnara soqtyrdym,
Oiladym: «Özım ölsem de atym qalar köp jylǧa».
Mūnara tūrǧyzǧanym köŋılımdı köterer,
Qazandaǧy kniazdar endı tynyş bolar,
Ärqaisysy qol salar mendei jesırdı aluǧa
Ämır tüstı ketuge, küimelerge mınuge,
Közderımnen nūr kettı, ne ısterımdı bılmeimın,
Menı küşpen ekı adam otyrǧyzdy arbaǧa
Taqty, baqty qaldyryp, küime janyna bararmyn.
Süiınbike atym, tegım noǧai, qaida menıŋ han däuletım,
Köŋılım mūŋly, jüzım synyq, közım jasty, esıl baqytym.
Közımdı saldym halyqqa, köbı jylap ūzatty,
Qaisylary «Mäskeu hany raqymşylyq jasar» dep jūbatty.
Şahar tügel guıldep, jylyp-syqtaǧan dauystar
Maǧan tüsken qaiǧylar-myrzalardyŋ künäsı.
Oilap qaldym bügın qiiamet-qaiym keldı me dep
Taǧy oiladym?..
Küimege, karetaǧa jetkende
Tılım bailanyp ne aitarymdy bılmedım.
Qaisy aitady?..
Men aitamyn «Baqytty bolyŋdar, kettım endı jyraqqa»
Halqym qaldy jyǧylyp, älsız bolyp bır jaqta.
Küştı äldıler? qalǧandary jyraqta.
Edılden öter şaqta, qaradym men qalaǧa,
Qaldy jylap Qazanym, ūqsap jetım balaǧa.
Dedım: «Menıŋ Qazanym, ūşty baqyt basyŋnan,
Qaldyŋ bügın däuletsız, būlaq bolyp jas aǧar,
Qaida qaldy şattyǧyŋ, qaida senıŋ bailyǧyŋ?
Körer közge belgılı?..
Qaŋyrap qaldy saraiyŋ, nūryŋ kettı jüzıŋnen»
Dep jylap men Qazandy köz ūşynan ūzattym…
Süiınbike atym, tegım noǧai , qaida menıŋ han däuletım,
Han saraida tūrǧan edık, bügın boldyq jesır-jetım.
Mūnaram körındı közkörım jerge ketkenşe,
Taǧy bır jyladym, hal-qadırım jetkenşe
Dedım: İä, Rabbym, mūnaram, bılmeimın, qaida bararymdy,
Qaldyrdym endı senı, baqtyǧa qarsy şyqpa.
Han mazary üstıne sen tūrǧyzyldyŋ, ırgetasyŋ berık qoi,
Mäŋgılıkke qalady senı men menıŋ atym».
Solai zarlap jürgende, mūnaram da közden joǧaldy,
Joǧaluǧa sebep sol, küime ūzap barady.
Süiınbike atym, tegım noǧai, qaida menıŋ däuletım,
Köŋılım mūŋly, közım jasty, özım jesır, ūlym jetım.
Küime kettı qozǧalyp, qarşyǧa qūstai qomdanyp,
Mendei qarıp adamnan aqylymen küşın alyp.
Jüre-jüre bız jettık Zuia degen qalaǧa,
Keldı ondaǧy boiar, myrza, bızdı körıp qaluǧa.
Baryp jetken Zuiada bız üş kün tūrdyq.
Şyqpadyq bız eşqaida, küime ışınde otyrdyq.
Sonan kettık Mäskeuge, joldyŋ tartyp azabyn,
Jesır bolyp baramyz, körmei dünie qyzyǧyn.
Jol jürıp ūzaq äiteuır, jettık-au bır kez Mäskeuge.
Baqytsyz myna jandarǧa, ne bolar bız küttık.
«Qyzdar maidany» degen orynǧa,
Köp küttırıp kırgızdı.
Kırgen üidıŋ syrtyna on kısıden tūratyn
Qarauyl qoidy tūrǧyzyp,
Şyǧarmaidy, kırgızbeidı böten adam eşkımdı.
Kün ötedı, tün batady, tänım-janym syzdaidy.
Ekı boiar bır künı keldı,
Bırı maǧan «Jür» dep qolyn sozdy.
Jesır bolǧan menen ne qaiyr,
Qozǧaldym men qaiǧyra.
Balam ekeumızdı qaida alyp barady?
Kelıp kırdık keŋ üige,
Köp adamdar tūr eken, bärı bızge qaraidy.
Padişah maǧan tıl qatty:
«Balaŋdy özgege asyrauǧa,
Al özıŋdı erge beremız».
Dep osylai balamdy aldy qolymnan,
Jesırlıkten janǧan janym taǧy otqa salyndy.
Estıdım men balamdy poptar aldy,
Aqyly tolmaǧan balany dınnen bezdırdı dep.
Süiınbike atym, tegım noǧai, qaitar ma eken han däuletım,
Köŋılım mūŋdy, közımde jas, qaldym jalǧyz jesır-jetım.
Men ketkende kündesım: «Kettı endı Süiınbike» dep,
Özı bolǧysy keldı hanbikesı
Halyqpenen keŋesıp Astarhannan han alǧyzdy,
Hannyŋ aty … Jädıger
Kündesım hanǧa baryp Qazandy bileuge rūqsat sūrady.
«Bermeseŋ asyqpa älı senı otqa qaqtarmyn» dep,
Sol joly patşa bır hanǧa qasyndaǧy Şah Älige
Qazanǧa dūşpan janǧa menı alyp soǧysqa baruǧa,
Mäskeulıktermen bırge Qazandy jaulap almaqqa.
Süiınbike atym, tegım noǧai, qaitar ma eken han däuletım,
Qazanym joq, köŋılım mūŋly, ūmytylmaidy eş qasıretım.
Şeih Älimen barǧandar, Qazandy basyp alǧandar,
Menı satqan myrzalardyŋ basyn jerge tyqqandar.
Jädıger menen kündesım taǧy da qolǧa tüskender,
Menı jandyrǧan otqa endı özderı qaqtalar.
Beibaq balam Ötemıs alty jasta öttı fäniden,
Jalǧan dünie öttı, ol da menıŋ bır qaiǧym.
Düniege kelgen adam, qaiǧy körmei tūrmaidy,
Ömırden şattyqpen ötkenderde topyraqtan tabar oryndy.
Süiınbike atym, tegım noǧai, közım jasty, joq raqatym,
Kördım qiyndyq, şektım azap, ūmytylmaidy qasıretım.