Belgılı halyq aqyny ärı kompozitor Nartai Bekejanov közınıŋ tırısınde-aq halyqtyŋ süiıspenşılıgıne bölenıp, barşaǧa tanymal boldy. Halyq poeziiasynyŋ alyby Jambyl Jabaev ol turaly kezınde bylai degen edı:
O, Nartai, şeşen taŋdai, qasqa maŋdai,
Auzyŋnan şyqqan sözıŋ şeker-baldai.
Aityssaŋ, aldyrmassyŋ aqyndarǧa,
Jarqyrap qaraŋǧyda janǧan şamdai.
Nartai jasynan Syr boiynyŋ ataqty aqyn-jyraulary Balqy Bazar, Kete Jüsıp, Qaŋly Jüsıp, Būdabai, Tasbergen, Omar öleŋderın jatqa aityp jüredı. Ol ejelgı Şyǧys poeziiasy ülgılerın jetık bılgen.
Nartai elde jürgende Syr boiyna Arqadan ataqty Taijan keledı. Nartai būdan bylai Taijanǧa elıktep, dausyn on ekı tıldı tatar syrnaiyna qosyp şyrqaudy üirenedı. 1934 jyly mausym aiynda Almaty qalasynda halyq önerpazdarynyŋ bırınşı sletı öttı. Oǧan Nartai da şaqyrylady. Ülken konsertte «Zamana būlbūly» atty tolǧauyn oryndap beredı. Ekı jyldan soŋ Mäskeude qazaq ädebietı men önerınıŋ alǧaşqy onkündıgı bolyp, oǧan Jambyl bastaǧan aqyndarmen qatar Nartai da qatysty.
Mäskeuden köŋıldı oralǧan Nartai Şielı töŋıregındegı aqyn-jyrşylar men änşı-küişılerdıŋ basyn qūrap, körkemönerpazdar üiırmesın ūiymdastyrdy. Aqyr soŋynda ol oblystyq filormaniiaǧa ainaldy.
Nartai 1949 jyly Mäskeude ötken qazaq ädebietı men önerınıŋ ekınşı onkündıgıne de qatysty. Būl märtebelı jiyndy aşqan da Nartai edı.
Nartai Bekejanovtyŋ önerı közı tırısınde-aq ädıl baǧasyn aldy. 1939 jyly oǧan Qazaq KSR önerıne eŋbek sıŋırgen qairatker ataǧy berıldı. Sol jyly KSRO Jazuşylary odaǧynyŋ müşelıgıne qabyldandy. 1945 jyly «Qūrmet belgısı» ordenımen marapattaldy.
Nartai aqyn 1954 jyly 64 jasynda ömırden öttı.
Ärı aqyn, ärı kompozitor, ärı oryndauşy änşı bola bılgen jarqyn tūlǧanyŋ ömırı – halyqqa qyzmet etudıŋ ülgısı edı.
Bekejanovtar äuletı
Kielı Syr boiynan qazaqtyŋ köptegen tektı äuletterı örbidı. Sondai şaŋyraqtardyŋ bırı äigılı Bekejanovtar äuletı. Būl äuletten bi, batyr, aqyn, ǧalym şyǧady. «Öz jūrtyŋdy qūrmetteu – tuǧan ölkenıŋ tarihyn tanudan, adamdaryn ardaqtaudan bastalady» degen Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ ūlaǧatty sözı köp jaitty aŋǧartady. Endı osy qaǧidaǧa bailanysty aldymen, äulettıŋ alǧaşqysynyŋ tegıne, ata-baba jolyna köz jügırteiık. Arǧynnan Şūbyrtpaly, Toqtauyl, Qarakesek (Bolatqoja) rulary taraidy. Keiın Bolatqojanyŋ anasy qalmaq qyzy Qarqabat şūbyrtpalynyŋ ūranyna ainalǧan. Keibır şejırelerde Şūbyrtpalyny qarakesek ruynan taratady dep aitady. Şūbyrtpalydan: Mämbet, Ümbet, Oljabai taraidy. Mämbetten Jolşy (ol kısı oŋ qolynan önerı tamǧan ūsta bolǧandyqtan «Jebeşı» dep te atalǧan), Janaidar, Qara düniege keledı. Jolşydan – Ötes (köz timesın dep oŋ betıne küie jaǧyp qoiǧandyqtan jeŋgelerı «küielı» dep atap, keiıngı keibır ūrpaq «Küielı» atalyp kettı), Esperlı (kökala) düniege keledı. Ötesten – Toǧanas düniege keledı. Toǧanastan Bögenbai, Otarbai, Atarbai. Bögenbaidan – Qoŋyrbai, al Qoŋyrbaidan – jauǧa «Qarqabattap» şapqan ataqty Aǧybai batyr tuady.
Otarbaidan – Aiǧara, Aituar, Sandybai, Aqqozy, Älıbek, Süiındık, Tükıbai.
Süiındıkten – Ändi, Dändi, Nyşan, Bekejan. Ändi Süiındıkūlynyŋ ūrpaǧy keşegı Keŋes Odaǧyna aty şyqqan Maman Qaldybaiūly kürışten mol önım jinap, 1947 jyly Sosialistık Eŋbek Erı ataǧyn aldy. Dändi Süiındıkūlynyŋ ataqty ūrpaqtary Amankül Yqanqyzy, Säule Syzdyqqyzy Qazaqstan Suretşıler odaǧynyŋ müşelerı. Älımhan Ospanūly halyqqa änderımen tanymal äigılı sazger, Älımhan men Äşımhan Ospanovtar elge belgılı önerpazdar, änşıler, Sansyzbai Syzdyqūly zaŋ qyzmetkerı, al Sailau Syzdyqūly zaman aǧymyna orai «Medeu» atty jekemenşık öndırıstık kommersiialyq ūjym ūiymdastyryp, eleulı ıs tyndyryp jür.
Būrynǧy kezde Süiındık äuletı qyrdan Syr boiyna kelgen. Olar Qyzylorda oblysynyŋ Şielı öŋırınde qonystanǧan.
Endı Süiındıkūly Bekejan babamyzdyŋ äuletıne keleiık. Bekejannan – Qojambet, Bäiımbet, Äieke, Äitıkei, Asan, Üsen, Qonaqbai, Alypqaş, Botaköz düniege keledı.
Bekejanov Qojambetten – Jüsıp, Jaqyp tuady. Jüsıpten – Şyrynkül, Äbsemet, Sadyq, Mäulen, Hamit, Feruza düniege keledı. Hamit Jüsıpūly joǧary partiia qyzmetkerı bolǧan. Jüsıpova Feruza – qoǧamdyq jäne partiia qyzmetkerı, Jalaǧaş, Syrdariia, Şielı audanynda hatşy, auatkom töraiymy, Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Sozaq audanynda ekınşı hatşy bolyp jūmys atqarǧan.
Bekejanov Bäiımbetten – Babyr, Sabyr, Mädı, Zupyn; Bekejanov Äiekeden – Täşım, Äşır, Säden, Bibış tuady. Äieke Bekejanūly Şielı öŋırınde on segız jyl bolys bolyp, ömırden ötedı. Äieke ūldary Täşım men Säden elge syily biler bolady. Bekejanov Äieke turaly Orazbek Särsenbaevtyŋ kıtabynda jazylǧan.
Täşımnen – Sopan, Rüstem, Mälken, Nūrbibı, Nūrkül, Pırmaǧanbet, Äitjan, Bibıhan düniege keledı. Mūhamedjan Rüstemov köp jyl komsomol, partiia qyzmetınde ıstep, oǧan qosa elge tanymal kompozitor, «Qazaqstan Respublikasynyŋ eŋbek sıŋırgen mädeniet qyzmetkerı», Jurnalister, Jazuşylar odaqtarynyŋ müşesı bolǧan.
Bekejanov Äitıkeiden – Nūraş, Nūrman, Saliha düniege keledı. Äitıkei atamyz kezınde bai bolǧan. Onyŋ ülken balasy Nūraş Qazan töŋkerısıne deiın auylnai ärı bai bolady. Ülken qyzy Aluaştan Mariia Serıkbai jäne belgılı audarmaşy, jazuşy-dramaturg Orazbek Bodyqov tuady. Orazbek Bodykovtyŋ aǧasy Serıkbai 20-şy jyldary partiia qyzmetkerı bolyp qyzmet atqarǧan, dūnieden öte erte kettı. Bekejanov Nūraştan – Tūrman, Aluaş, Balqiia 1912 jyly tuady (1986 jyly qaitys bolǧan) jäne Metrei degen orystyŋ balasyn (1912 jyly tuǧan) asyrap alady. Bekejanov Nūraş töŋkerıs kezınde üstınen bai-qūlaq dep aryz jazǧannan keiın Metrei degen balasymen şetelge ketıp bara jatqanynda qaitys bolady.
Bekejanov Tūrman Nūraşūly Keŋes Odaǧyn qūruşy belsendılerdıŋ bırı boldy, Keŋes milisiiasynda Qyzylorda, Jambyl oblystarynda jäne Qaraǧandy oblysynda Balqaş qalalyq milisiia bastyǧy bolyp qyzmet ıstedı. Ūly Otan soǧysyna Qaraǧandy oblysy, Balqaş qalasynan attanady. Soǧystan bırneşe ret hat kelgen, soŋǧy kelgen hatynda aq ton kigen suret jıbergen. Hatynda: «500 äskerdın üstınen qaraimyn, bır bidaidy jinap ekınşı oraqqa kırıseiık dep tūrmyz» dep jazǧan. Sonan keiın eşqandai hat-habar bolmaǧan. Soǧystan oralmaidy.
1934-35 jyldary Jambyl qalasynda Bekejanov Tūrmannyŋ äielı men ekı balasy 30-şy jyldardyŋ ortasynda jūttyŋ kesırınen qaitys bolǧan. Tūrman men Metrei degen Bekejanov Nūraştyŋ orys balasy turaly Mūhamedjan Rüstemovtyŋ «Nartai» degen kıtabynda jazylǧan.
Bekejanov Nūraştyŋ alǧaşqy äielı Şielı öŋırındegı Baijan degen kısınıŋ qyzy bolǧan. Köp jyldar avtokölık salasynda jūmys atqarǧan, Äskerbek Baijanovtyŋ apalary bolady. Balqiia Nūraşqyzynyŋ bes jasynda şeşesı ömırden ozady. Ol kezde milisiiada qyzmet atqaryp jürgen Balqiianyŋ aǧasy Bekejanov Tūrman üiınde köbınese bolmaǧan, sosyn Jambyl oblysyna qyzmet babymen auystyrylǧan. Osy kezde ögei şeşesı kışkentai Balqiiany qaraŋǧy kezde alysqa su äkeluge jūmsaidy eken, bır künı Nūraştyŋ ınısı Nūrman kökesı sony körıp jeŋgesın qamşymen sabapty, al özınıŋ Dämeş qyzyna Balqiianyŋ qasynda ärqaşanda bolasyŋ, ömırdıŋ barlyq jaǧyn bırge köresıŋ dep aitqan eken.
Nūraştyn kışı qyzy Balqiiadan – Küljämila, Äbdurahman, Küläişa, Asylbek tuady. Küljämila 86 jasynda qaitys bolǧan, ol Äbdurahman ınısı ekeuı densaulyq saqtau salasynda köp jyl qyzmet atqarǧan. Äbdurahman men Küliaişa qazırgı kezde zeinetker. Balqiianyŋ kenje balasy Nauryzbaev Asylbek ekonomika ǧylymynyŋ kandidaty, bügınde Qorqyt Ata atyndaǧy memlekettık universitettıŋ «Esep jäne audit» kafedrasynda ūstaz bolyp qyzmet atqaruda. Nauryzbaev Asylbek 1997 jyly kandidattyq dissertasiia qorǧady. Asylbektıŋ ülken balasy Äitıkei magistraturanyŋ ekınşı kursynda, kışı ūly Ersūltan Qorqyt Ata atyndaǧy KMU üşınşı kursynda oqidy. Qyzy Janiia Qyzylordadaǧy Jälel Qizatov atyndaǧy mektep-liseiınıŋ 7-synybynda bılım aluda.
Bekejanov Nūraştyŋ qyzy Balqiianyŋ balasy Nauryzbaev Asylbektıŋ qolynda mynandai derekter bar: «Kışkentai kezımnen Mūhamedjan Rüstemov naǧaşymdy ärdaiym jol sapar kezınde poiyzdyŋ üstınde köretın edım. Köbınese Oŋtüstık Qazaqstan men Qyzylorda oblystarynyŋ arasynda ıssaparda jüretın edı. Aǧamyzdy osyǧan bailanysty jeŋgelerı Joldybai dep ataityn edı.
Feruza apamyzben soŋǧy kezdesken kezımızde menıŋ kışkentai Janiia degen qyzymdy aldyna alyp: «Özıme ūqsaidy eken, Alla baqytyn bersın» degen. Sol kezdesu bız üşın soŋǧy boldy. Qazır sol Janiia qyzym 7-synypta Jälel Qizatov atyndaǧy mektep-liseide oqyp jatyr».
Bekejanova Saliha Äitıkeiqyzynyŋ ūly Aspandiiarov Qasym Nabiūly (1917-1980) köp jyldar Ontüstık Qazaqstan oblysy, Saryaǧaş audanyŋda jūmys atqaryp, keiın 70-şı jyldardyŋ ortasynda Qyzylordaǧa köşıp kelıp, «Mejkolhozstroi» qūrylys bırlestıgınde bas esepşı bolyp jūmys atqardy. Aǧamyzdyŋ ülken ūly Jorabek Almaty qalasynda, kışı ūly Sanjar tötenşe jaǧdailarmen küres jönındegı oblystyq departament bastyǧynyŋ orynbasary boldy, polkovnik ataǧyn aldy. Qazır zeinet demalysynda bıraq älı de öz mamandyǧy boiynşa qyzmet ıstep jür. Aǧamyzdyŋ qyzdary Astana, Qyzylorda, Aqtöbe, Almaty qalalarynda tūrady.
Bekejanov Äitıkeidıŋ kenje balalary Nūrmanov Dämeş (1914-1983) pen Şärıp (1934-2016). Nūrmanov Şärıp Qyzylorda, Batys Qazaqstan oblystarynda temır jol bölımşesı bastyǧynyŋ orynbasary, Qyzylorda stansiiasynyŋ bastyǧy boldy. Zeinetke şyqqannan keiın de temır jol bölımşesınde qyzmet atqardy. Jaqynda qaitys boldy. Ol «Qūrmettı temırjolşy» ataǧynyŋ jäne «Qūrmet belgısı» ordenınıŋ iegerı. Dämeş apamyzdan Myrzabek, Küläişa, Anar jäne Amankül tuǧan. Myrzabek aǧamyz, Küläişa jäne Amankül apalarymyz qaitys bolǧan. Olardyŋ balalary Qyzylorda qalasy men Şielıde tūrady.
Bekejanov Qonaqbaidan – Mänsür Bekejanov, Märiia tuady. Qonaqbai ūly Mänsür halyqqa tanymal şaiyr, belgılı molda boldy. Anamyzdyŋ aituynşa, Mänsür än aitqanda besıktegı bala jylauyn qoiady eken. Mänsür öte oqymysty jäne dınnıŋ adamy bolǧandyqtan öz önerın jūrtqa köp körsetpegen.
Bekejanov Alypqaştan – Ältai, Izekei, Nartai Bekejanov, Syzdyq, Izıkül, Batpagül tuady. Nartai Alypqaşūly Bekejanov maitalman aqyn, talantty artist, «Respublikanyŋ eŋbek sıŋırgen öner qairatkerı», «Qūrmet belgısı» ordenınıŋ iegerı bolsa, Nartaidan – Qoŋyrqaz, Mahmūt tuady. Mahmūt Nartaiūly zamanynda partiia – keŋes salasynda joǧarǧy lauazymdy qyzmetter atqardy.
Nartai Bekejanov (1890 – 1954) – aqyn, kompozitor. Qyzylorda oblysy, Şielı audanynda düniege kelgen. On jasynan än salyp, öleŋ aita bastaidy. Bai-moldalardy şenegen («Saraŋ baiǧa», «Myrzalyq emes»), barymta, ämeŋgerlıktı äşkerelegen. («Jesır dauy») jäne t.b. jalşylardy batyldyqqa, qaisarlyqqa şaqyrǧan öleŋder şyǧardy. Aqyn halyq änderın şeber oryndaumen qatar özı de änder («Tolqyn», «Nartai sazy», «Ösiet terme») şyǧardy. Nartai Jambyl Jabaevpen kezınde aitysqan deidı, soŋda Jambyl aitqan eken «Ai qasqam, jaraidy ekensıŋ» dep. Nartai ömırınıŋ soŋǧy kezeŋıne deiın ötkır ideialyq qūral öner men mädeniettı damytu jolynda kürestı. Ol turaly Mūhamedjan Rüstemov «Nartai» povesın jazdy.
Nartaidyŋ anasy Baqtygül. Sauyqşyl auyl dästürın önege tūtqan önerlı bala on jasynan än salyp, öleŋ aita bastaidy. 1935 jyly Şielı qystaǧynda aşylǧan balalar üiıne körkemönerpazdar üiırmesınıŋ jetekşısı bolyp ornalasady. Bırer jyldan keiın Qyzylordada ūiymdastyrylǧan konsert-estrada biurosyna şaqyrylady, ömırınıŋ aqyryna deiın sonda qyzmet ısteidı. 1939 jyly Bükılodaqtyq auylşaruaşylyǧy körmesınıŋ aşylu qūrmetıne bolǧan etnografiialyq konsertke qatysyp, akademiialyq Ülken teatrda än şyrqap, jyr tolǧaidy. Respublikalyq aqyndar aitysyna qatysyp, Nūrlybek Baimūratovpen, Q.Baibolovpen öner saiysyna tüsedı. 1946 jyly Qazaq ädebietı men önerınıŋ Mäskeude ötken onkündıgıne qatysady.
Qazaqta «Ölı riza bolmai, tırı baiymaidy» degen naqyl söz bar. Sondyqtan, bızder, keiıngı ūrpaq, kezınde el müddesın qorǧap, qazaq degen halyq atyn biık ūstap, el qūrmetıne bölengen Syr öŋırındegı Bekejanovtar äuletınen şyqqan esıl erlerdıŋ esımderın ūmytpauymyz kerek.
Nartai Bekejanov
Söileuden tyiylmaǧan qyzyl tılım…
Eske alatyn tabylar
Dep edı Jambyl maǧan:
«Qasqa maŋdai, şeşen taŋdai,
Auzyŋnan şyqqan sözıŋ şeker baldai,
Aityssaŋ aldyrmassyŋ aqyndarǧa,
Jarqyrap qaraŋǧyda janǧan şamdai!».
Ol körgen maŋdaiymdy jarqyraǧan,
Aldyna barǧan künı qaltyraǧan.
Keiınnen erkın bolyp än şyrqadym,
Elestep köz aldymda sol tūr aǧam.
Bırjan sal sol degenım, tüsınbeseŋ,
«Änımen jıbek esıp, bal būraǧan».
Abaidan sözde ötpese bır danyşpan,
Joq edı ännen ozǧan Bırjan saldan.
Teteles bolsa-daǧy, kımderden kem,
Äigılı orta jüzde Mansūr aǧam
Nesıne jasyraiyn şyn syrymdy,
Nartaidy kım bılmeidı än şyrqaǧan?!
Menı de eske alatyn tabylar jan.
Eger de tabylmasa qalar marjan, –
Artymda öleŋ, änım ölmei qalsa,
Men de bır jan bolarmyn baǧy janǧan.
Talailar būl fäniden ötıp jatyr,
Taǧdyry ertelı-keş ketıp jatyr.
Nesı arman, bız de – tolqyn ötıp ketsek,
Ūrpaqtar artymyzda bekıp jatyr.
Ömırde jaman atqa qalǧanym joq,
Ökınış qiianatqa barǧanym joq.
Halyq üşın öz älımşe qyzmet ettım,
Sondyqtan ötsem-ketsem, armanym joq.
Ömır örnegı
Kel, köŋılım, keŋes basta, aş pıkırdı,
Al, tılım, ait äŋgıme neşe türlı.
Bazary balalyqtyŋ tozyp ketıp,
Otyzǧa jiyrma besten astyŋ tübı.
Otyzdan asyp qyryqtyŋ qyryn körseŋ,
Aǧarsa kerek saqal, şaştyŋ tügı.
Jalqaulyq sonda keler saǧan bır dert,
Sönedı jiyrma bes pen otyzdaǧy ört.
Ekpınıŋ sonda asau jeldei espes,
Susynǧa şärbat ışıp, jegen men jent.
Bolady elu erdıŋ orta jasy,
Kezdeser degen atqa «otaǧasy»,
Erkektıŋ eluınde bıreu oilar,
Köŋılınde jıgıttıktıŋ jūqanasy.
Eluden ärı alpystyŋ belı keler,
Kärılık sodan bastap soŋyna erer.
Appaq bop saqal şaşty qyrau basyp,
Yzǧyryq kärılıktıŋ jelı keler.
Jetpıste jelkeŋdegı şaiyr qalmas,
Köŋılıŋ soǧar, qolda küş daiyndalmas.
Otyz ben qyryq, ılgergı – elu, alpys,
Arystan, aidahar men aiu, jolbarys.
Qarly qys qaltyldatyp – seksen keler.
Qarttyqqa köŋılıŋ könbes, bökseŋ köner.
Denenıŋ jüielerı bosap tegıs,
Söileseŋ basyŋ qaltaŋ, kekşeŋdener.
Şontaidan qaqqanmenen nasybaidy,
Qalasyŋ köp şaruadan basybaily.
Köŋılıŋmen qyran qūstai tülkı ızdeisıŋ,
Otyryp balapandai asyrandy.
Köruden közıŋ qalar, köŋılıŋ qalmas,
Närsege köŋılıŋe alǧan beilıŋ barmas.
Kömılseŋ körge kırıp körmek qiyn,
Körıktı tırı jürseŋ formyŋ bolmas.
Jıgıttık öttıŋ däuren, şapqan attai,
Adamǧa aitqan sözıŋ jazǧan hattai.
Jiyrma bes hoş aitysyp kettı bızden,
Taqyrǧa jeldı künı jaqqan ottai.
Naqyl söz
Kemesız erler keşer ötkelmenen,
Üstıne ūşqyn tüspes ört kelgenmen.
Töbenı qūdai basta biık qylǧan,
Kemıtpes eşkım şauyp ketpenmenen!
Degen söz būrynǧydan qalǧan naqyl,
Şyqpaidy sorǧa daqyl sepkenmenen.
Zäredei jamandardan paida kelmes,
Aspanǧa därejesı jetkenmenen.
Bolmaidy jündı jıbek tütkenmenen,
Bolmaidy jasyq asyl kütkenmenen.
Qara tas qymbat baǧa dür bolmaidy,
Künıne myŋ tazalap sürtkenmenen.
Qūlaq sal, ei halaiyq, ülken-kışı,
Sözımnıŋ alyp tasta bolsa mysy.
Bır üide jaralǧan jan qanşa bolsa,
Bärınıŋ bırdei emes reŋı, tüsı.
Bırı aq, bırı qara, bırı qoŋyr,
Abaila tegıs emes bırdei öŋır.
Haiuan jylqynyŋ da bırı arǧymaq,
Bolmai ma bırı budan, bırı şodyr.
Barlyǧy bırdei emes barşa halyq,
Jalǧanda körıp jürmız bärın de anyq.
Jaiylǧan bır qorada myŋ qoi bolsa,
Onyŋ da bırı semız, bıreuı aryq.
***
Söileuden tyiylmaǧan qyzyl tılım,
Öttıŋ be zyrlaumenen, qairan künım.
Tülkınıŋ qyzyldyǧy özıne sor
Bolǧandai, boldyŋ maǧan öner, bılım.
Jatpadym su tübınde sädäp bolyp,
Künınde şyqpas pa edım dürge tolyp,
Baiǧyzdai tas jastanyp jatpai tauda,
Sekıldı boldym qarǧa ūşyp-qonyp.
Būlttai jauatūǧyn qainaǧanym,
Būiyrǧan – jūtqan, kümän şainaǧanym.
Özıme tynyştyq joq janyma qas,
Būlbūldai jaǧyp jūrtqa sairaǧanym.
Ainaldym būlt bolyp biık tauǧa,
Ilındım şortan bolyp jıbek auǧa…
Būl däuren bır ötken soŋ qaityp kelmes,
Bır şyrqap bereiınşı denım sauda.
Qūrysyn qiyn jūmys – aqyndyǧy,
Aqyndyq aljastyrar aqyldyny.
…Özınıŋ jailarynan habar berıp,
Azyraq aqyn Nartai naqyl qyldy.
Ahmetbek BAQYTJAN,
Qorqyt Ata atyndaǧy Qyzylorda memlekettık universitetı
«Qorqyttanu jäne ölke tarihy» ǧylymi-zertteu institutynyŋ ǧylymi qyzmetkerı,
"Ana tılı"
