Abaı eskertkishiniń aldynda hakim Abaı danamyzdyń týǵanyna 171 jyl tolýyna arnalǵan «Abaı oqýlary» ótti. «Adamzattyń Abaıy» atanǵan kemeńgerdiń rýhyn ardaqtaýǵa arnalǵan dástúrli sharada aqynnyń júrek terbetken ánderi shyrqalyp, kóńil sergitken jyrlary oqyldy. Kórkem sózben kómkerilgen sharanyń shymyldyǵyn Almaty qalasy Tilderdi damytý basqarmasynyń basshysy Mamaı Ahet quttyqtaý sóz sóılep ashty.
– Uly Abaıdyń dúnıege kelgen kúni – halyqtyq mereke. Qazaq halqynyń ómirinde Abaıdyń orny, árıne, aıryqsha. Mektep qabyrǵasynda Abaıdyń tabıǵat lırıkasymen jáne jyl mezgilderi jaıly jyrlarymen tanysamyz. Ǵashyqtyq sezimi oıanǵan bozbala shaǵymyzda taǵy da dúnıege Abaıdyń kózimen qarap, Toǵjanǵa ǵashyq bolǵan Abaı syndy mahabbat lırıkasy júregimizdi terbeıdi. Kemeńger jasyna kelip, ótken ómirimizdi oıǵa alǵan kezimizde taǵy da Abaıdyń shyǵarmashylyǵynan nár alyp, danyshpan Abaıdaı oılanyp, tolǵanamyz. Jyl saıyn alyp Abaıdyń eskertkishiniń janyna jınalyp, taýdaı tulǵaǵa jyr arnaýymyzdyń ózindik máni bar. Abaı eskertkishiniń avtory Hakimjan Naýryzbaev kezinde osy eskertkishti bederleý barysynda onyń ártúrli eskızderin jasaǵan eken. Alaıda, olar qalamy qýatty jazýshy Muhtar Áýezovtiń kóńilinen shyqpaǵan kórinedi. Sol kezderi Hakimjan Naýryzbaev bul isten, tipti, bas tartqysy kelgen desedi. Bir kúni Hakimjan aǵamyzǵa tań ata bergen sátte terezeniń shilteriniń ar jaǵynda Abaıdyń beınesi osy beınemen kóringen eken. Sodan dereý osy oıyn gıpske túsirip, úlken aqsaqaldarmen birge Muhańa kórsetken kezde ol: «Meniń kókeıimdegi Abaı, mine, osy» degen eken. Abaı árbir qazaqtyń júreginde, árbir qazaqtyń ómirinde máńgilikke turaqtaǵan. Uly Abaıdyń esimi qazaq elimen máńgi jasaı beredi, – dedi Almaty qalasy Tilderdi damytý basqarmasynyń basshysy Mamaı Ahetov.
Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasy tóraǵasynyń birinshi orynbasary Ǵalym Jaılybaı óz sózinde Alataýdaı Abaıdyń jyl saıyn bıikteı beretinin atap ótti.
– Abaı atamyz – qazaq rýhynyń temirqazyǵy, qazaq ádebıetiniń, qazaq kórkem oıynyń taýdaı tulǵasy, ulttyǵymyzdyń sholpan juldyzy. Árbir qazaqtyń júreginde, kirshiksiz kóńilinde óziniń Abaıy bar. Abaısyz el talaısyz el bolar edi. Abaıtanýdyń basynda Mirjaqyp Dýlatuly, Álıhan Bókeıhanuly, Ahmet Baıtursynuly tárizdi tulǵalar turǵany tarıhtan aıan. 1913 jyly Ahmet Baıtursynuly «Qazaq» gazetinde: «Abaı – qazaqtyń bas aqyny» degen úlken maqala jazǵan. 1909 jyly Peterbor qalasynda 140 óleńi men 2 poemasy kirgen Abaıdyń alǵashqy kitaby shyqty. Mine, sodan bergi ýaqytta Abaı qazaq ultymen birge jasap kele jatyr. Búgingi Táýelsiz Qazaqstan urpaqtary da, aldaǵy jarqyn ǵasyrlarda keler jastar da Abaımen birge jasaı beredi. Árbir qazaq balasy týǵan kúni aıasynda ǵana aqynǵa bas ıip qoımaı, Abaımen kúnde, saǵat saıyn syrlasyp tursa, bul úlken jaqsylyqtyń belgisi bolar edi, – dedi ol.
Almatynyń aspanyn ásem ánge bólegen shara barysynda aqyn eskertkishine gúl qoıyldy. Sóz marjandarynan óleń monshaqtaryn tizgen belgili aqyndar men mektep oqýshylary Abaıǵa jazǵan arnaýlaryn oqydy. Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, akter Bolat Ábdilmanov ónersúıer qaýymǵa «Abaı monologyn» oqyp, jınalǵan jurtshylyqty jaratylystyń qupııasyna, tabıǵat pen qoǵamnyń, adam men zamannyń syryna tereń boılatty.
Dástúrge aınalǵan izgi sharaǵa Abaıdyń shóberesi, Aqylbaıdyń nemeresi Qasıra Israıylqyzy qatysyp, qazaqtyń bas aqynynyń urpaǵy bolǵanyna baqytty ekendigin atap ótti.
– «Abaı – qazaqtyń boıtumary» degen Elbasynyń sózi Abaı atamyzdyń qazaq tarıhynyń tórinde turǵanyn, qazaqtyń qasıetti tulǵasy ekenin bildiredi. Meniń balalyq shaǵym men jastyq shaǵym Jıdebaıda ótken. Kezinde ákem Israıyl Jıdebaıda Abaı atamnyń murajaıynyń shamshyraǵyn jaqqan bolatyn. Abaı atamyzdyń rýhy qazaq halqyn árqashan jelep-jebep júrsin! – dedi kemeńgerdiń urpaǵy Qasıra Israıylqyzy.
Halyqaralyq «Abaı» qorynyń dırektory Jumabek Ashýuly jas urpaqqa taǵylymy mol aqyn muralaryn memlekettik ıdeologııaǵa aınaldyrý qajettigin tilge tıek etti.
– Abaı – ultymyzdyń rýhanı ustazy. Danyshpan muralarynyń maǵynasyn tereń túsinip oqysaq, adamgershiliktiń bıigine kóteriletin edik. Abaıdy oqý – ózińdi-óziń adamgershilik jolyna baǵyttaý, ózińdi-óziń tárbıeleý. Qazirgi zamanda kóp dúrmektiń artynda ketip bara jatqan talaı jastarymyzdyń neshe túrli jat aǵymdardyń jeteginde júrgeni ay aqıqat. Bul – Abaıdy nasıhattamaýymyzdyń jáne urpaǵymyzdy Abaı shyǵarmalarymen tárbıeleı almaýymyzdyń kórinisi. Jat aǵymnyń jeteginde adasyp júrgender – aqylǵa salmaıtyndar, Abaıdy tanymaıtyndar. Sondyqtan, Abaı muralaryn oqyp, Abaı arqyly ózimizdi tárbıeleýimiz tıis. Abaı muralaryn memlekettik ıdeologııaǵa aınaldyrý qajet. Abaıdyń qazaq halqyna qaldyrǵan naqyl sózderinen artyq memlekettik ıdeologııa joq. Abaıdy tereń túsine bilsek, ulttyǵymyz ben birligimiz nyǵaıa túsedi, – dedi Jumabek Ashýuly.
Al Jazýshylar odaǵynyń múshesi, dramatýrg Ahmetjan Ashırov óz sózinde Abaı kúlli túrki halyqtarynyń oıshyl kemeńgeri ekendigin alǵa tartty.
– Men Abaıdy oqyp, jazýshy boldym. Qazir nemerelerim men shóberelerim Abaıdy oqyp, júrekterin nurlandyryp, baqytty bolyp júr. Abaı tek qazaq halqynyń hakimi emes, ol kúlli túrki halyqtarynyń hakimi. Abaıdyń shyǵarmalary árbir ulttyń, árbir halyqtyń ıman nury. Abaı shólirkegen halqy úshin poezııadan zámzám sýyn qazyp bergen máshhúr shaıyr. Árqashan nár alyp júrý úshin aqyn shyǵarmalaryn qolymnan tastamaımyn. Alla Taǵala danyshpan Abaıdyń jatqan jerin árqashan nurlandyrǵaı! – dedi ol.
Balnur AHMET,
"Almaty Aqshamy"
