Abai eskertkışınıŋ aldynda hakım Abai danamyzdyŋ tuǧanyna 171 jyl toluyna arnalǧan «Abai oqulary» öttı. «Adamzattyŋ Abaiy» atanǧan kemeŋgerdıŋ ruhyn ardaqtauǧa arnalǧan dästürlı şarada aqynnyŋ jürek terbetken änderı şyrqalyp, köŋıl sergıtken jyrlary oqyldy. Körkem sözben kömkerılgen şaranyŋ şymyldyǧyn Almaty qalasy Tılderdı damytu basqarmasynyŋ basşysy Mamai Ahet qūttyqtau söz söilep aşty.
– Ūly Abaidyŋ düniege kelgen künı – halyqtyq mereke. Qazaq halqynyŋ ömırınde Abaidyŋ orny, ärine, airyqşa. Mektep qabyrǧasynda Abaidyŋ tabiǧat lirikasymen jäne jyl mezgılderı jaily jyrlarymen tanysamyz. Ǧaşyqtyq sezımı oianǧan bozbala şaǧymyzda taǧy da düniege Abaidyŋ közımen qarap, Toǧjanǧa ǧaşyq bolǧan Abai syndy mahabbat lirikasy jüregımızdı terbeidı. Kemeŋger jasyna kelıp, ötken ömırımızdı oiǧa alǧan kezımızde taǧy da Abaidyŋ şyǧarmaşylyǧynan när alyp, danyşpan Abaidai oilanyp, tolǧanamyz. Jyl saiyn alyp Abaidyŋ eskertkışınıŋ janyna jinalyp, taudai tūlǧaǧa jyr arnauymyzdyŋ özındık mänı bar. Abai eskertkışınıŋ avtory Hakımjan Nauryzbaev kezınde osy eskertkıştı bederleu barysynda onyŋ ärtürlı eskizderın jasaǧan eken. Alaida, olar qalamy quatty jazuşy Mūhtar Äuezovtıŋ köŋılınen şyqpaǧan körınedı. Sol kezderı Hakımjan Nauryzbaev būl ısten, tıptı, bas tartqysy kelgen desedı. Bır künı Hakımjan aǧamyzǧa taŋ ata bergen sätte terezenıŋ şılterınıŋ ar jaǧynda Abaidyŋ beinesı osy beinemen körıngen eken. Sodan dereu osy oiyn gipske tüsırıp, ülken aqsaqaldarmen bırge Mūhaŋa körsetken kezde ol: «Menıŋ kökeiımdegı Abai, mıne, osy» degen eken. Abai ärbır qazaqtyŋ jüregınde, ärbır qazaqtyŋ ömırınde mäŋgılıkke tūraqtaǧan. Ūly Abaidyŋ esımı qazaq elımen mäŋgı jasai beredı, – dedı Almaty qalasy Tılderdı damytu basqarmasynyŋ basşysy Mamai Ahetov.
Qazaqstan Jazuşylar odaǧy basqarmasy töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary Ǧalym Jailybai öz sözınde Alataudai Abaidyŋ jyl saiyn biıktei beretının atap öttı.
– Abai atamyz – qazaq ruhynyŋ temırqazyǧy, qazaq ädebietınıŋ, qazaq körkem oiynyŋ taudai tūlǧasy, ūlttyǧymyzdyŋ şolpan jūldyzy. Ärbır qazaqtyŋ jüregınde, kırşıksız köŋılınde özınıŋ Abaiy bar. Abaisyz el talaisyz el bolar edı. Abaitanudyŋ basynda Mırjaqyp Dulatūly, Älihan Bökeihanūly, Ahmet Baitūrsynūly tärızdı tūlǧalar tūrǧany tarihtan aian. 1913 jyly Ahmet Baitūrsynūly «Qazaq» gazetınde: «Abai – qazaqtyŋ bas aqyny» degen ülken maqala jazǧan. 1909 jyly Peterbor qalasynda 140 öleŋı men 2 poemasy kırgen Abaidyŋ alǧaşqy kıtaby şyqty. Mıne, sodan bergı uaqytta Abai qazaq ūltymen bırge jasap kele jatyr. Bügıngı Täuelsız Qazaqstan ūrpaqtary da, aldaǧy jarqyn ǧasyrlarda keler jastar da Abaimen bırge jasai beredı. Ärbır qazaq balasy tuǧan künı aiasynda ǧana aqynǧa bas iıp qoimai, Abaimen künde, saǧat saiyn syrlasyp tūrsa, būl ülken jaqsylyqtyŋ belgısı bolar edı, – dedı ol.
Almatynyŋ aspanyn äsem änge bölegen şara barysynda aqyn eskertkışıne gül qoiyldy. Söz marjandarynan öleŋ monşaqtaryn tızgen belgılı aqyndar men mektep oquşylary Abaiǧa jazǧan arnaularyn oqydy. Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, akter Bolat Äbdılmanov önersüier qauymǧa «Abai monologyn» oqyp, jinalǧan jūrtşylyqty jaratylystyŋ qūpiiasyna, tabiǧat pen qoǧamnyŋ, adam men zamannyŋ syryna tereŋ boilatty.
Dästürge ainalǧan ızgı şaraǧa Abaidyŋ şöberesı, Aqylbaidyŋ nemeresı Qasira İsraiylqyzy qatysyp, qazaqtyŋ bas aqynynyŋ ūrpaǧy bolǧanyna baqytty ekendıgın atap öttı.
– «Abai – qazaqtyŋ boitūmary» degen Elbasynyŋ sözı Abai atamyzdyŋ qazaq tarihynyŋ törınde tūrǧanyn, qazaqtyŋ qasiettı tūlǧasy ekenın bıldıredı. Menıŋ balalyq şaǧym men jastyq şaǧym Jidebaida ötken. Kezınde äkem İsraiyl Jidebaida Abai atamnyŋ mūrajaiynyŋ şamşyraǧyn jaqqan bolatyn. Abai atamyzdyŋ ruhy qazaq halqyn ärqaşan jelep-jebep jürsın! – dedı kemeŋgerdıŋ ūrpaǧy Qasira İsraiylqyzy.
Halyqaralyq «Abai» qorynyŋ direktory Jūmabek Aşuūly jas ūrpaqqa taǧylymy mol aqyn mūralaryn memlekettık ideologiiaǧa ainaldyru qajettıgın tılge tiek ettı.
– Abai – ūltymyzdyŋ ruhani ūstazy. Danyşpan mūralarynyŋ maǧynasyn tereŋ tüsınıp oqysaq, adamgerşılıktıŋ biıgıne köterıletın edık. Abaidy oqu – özıŋdı-özıŋ adamgerşılık jolyna baǧyttau, özıŋdı-özıŋ tärbieleu. Qazırgı zamanda köp dürmektıŋ artynda ketıp bara jatqan talai jastarymyzdyŋ neşe türlı jat aǧymdardyŋ jetegınde jürgenı aşy aqiqat. Būl – Abaidy nasihattamauymyzdyŋ jäne ūrpaǧymyzdy Abai şyǧarmalarymen tärbielei almauymyzdyŋ körınısı. Jat aǧymnyŋ jetegınde adasyp jürgender – aqylǧa salmaityndar, Abaidy tanymaityndar. Sondyqtan, Abai mūralaryn oqyp, Abai arqyly özımızdı tärbieleuımız tiıs. Abai mūralaryn memlekettık ideologiiaǧa ainaldyru qajet. Abaidyŋ qazaq halqyna qaldyrǧan naqyl sözderınen artyq memlekettık ideologiia joq. Abaidy tereŋ tüsıne bılsek, ūlttyǧymyz ben bırlıgımız nyǧaia tüsedı, – dedı Jūmabek Aşuūly.
Al Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı, dramaturg Ahmetjan Aşirov öz sözınde Abai küllı türkı halyqtarynyŋ oişyl kemeŋgerı ekendıgın alǧa tartty.
– Men Abaidy oqyp, jazuşy boldym. Qazır nemerelerım men şöberelerım Abaidy oqyp, jürekterın nūrlandyryp, baqytty bolyp jür. Abai tek qazaq halqynyŋ hakımı emes, ol küllı türkı halyqtarynyŋ hakımı. Abaidyŋ şyǧarmalary ärbır ūlttyŋ, ärbır halyqtyŋ iman nūry. Abai şölırkegen halqy üşın poeziiadan zämzäm suyn qazyp bergen mäşhür şaiyr. Ärqaşan när alyp jüru üşın aqyn şyǧarmalaryn qolymnan tastamaimyn. Alla Taǧala danyşpan Abaidyŋ jatqan jerın ärqaşan nūrlandyrǧai! – dedı ol.
Balnūr AHMET,
"Almaty Aqşamy"
