Keide maǧan myna düniede ata-äjenıŋ ösiet pen qasietke toly önegelı äŋgımesı men estelıkterın tyŋdaudan artyq dünie bar ma eken degen oi keledı. At jalyn tartyp mıngenşe öz ata-äjemnıŋ janynan bır elı ajyraǧan emepın. Olardyŋ janynda erkelep, masattanyp jüretınım taǧy bar. Toi bolyp jatqan üidıŋ tättısı men qūlaǧy menıŋ «enşımde» edı.
Atamnyŋ ömırdegı beinesı suret küiınde qalǧaly berı äjemdı ainalşyqtaudy şyǧardym. Ūiyqtar kezde äke-şeşemnen qaşyp, äjemnıŋ ystyq qoinyna süŋgıp keter edım. Sondai bır kezde äjem kösılıp tūryp äŋgımesın aituşy edı. Ol kezde kışkentai bala bolǧan soŋ, bırın este saqtadyq, al qalǧanyn ūmytyp ta qaldyq. Bıraq ta, älı künge deiın özınıŋ san qily ömır-önegesınen türlı estelıkterdı aityp otyrady, keide közınıŋ jasyn syǧyp alatyn da kezderı bolatynyn jasyrmaimyn. Sonda men äjeme qarap otyryp, onyŋ qatpar-qatpar äjımınde tolǧamaly tarihtyŋ neşe san paraqtary jatqanyn anyq sezınemın.
Sondai bır mamyrajai künderdıŋ bırınde äjem özınıŋ anasy turaly äŋgımenıŋ tiegın tarqatty. Anasynyŋ soqtyrmaly da soqpaqty ömırın aityp bolǧannan keiın oqys bır äŋgımege auysty:
«Şeşemnıŋ ömırı 1932 jyldyŋ qanqūily aşarşylyǧymen tūspa-tūs keldı, aǧarǧan ölıkten aiaq alyp jüre almaityn kezeŋdı bastan ötkerdı. Bız aşarşylyqty körmedık, şükır. Ol uaqyt – zamana zar qūsqan uaqyt edı. Adamdar ışerge as, bır üzım nan taba almai, bır-bırın jeuge ainaldy. Jan saqtau kerek, ölıp bara jatyr. Qasqyr da özınıŋ jemtıgın kezdestıre almai, adamdarǧa qarsy şyǧyp, şaba bastady. Qyrylyp jatqan adamdar. Bır qyzyǧy şeşemnıŋ üiın qiyn-qystau kezeŋnen itı alyp şyǧypty. Qalai deisıŋ ǧoi, sol kezde bır aqyldy itı bolypty. Sondai bır tamaq taba almai, aşarşylyqtyŋ zardabyn körıp jürgen künderdıŋ bırı eken. Taŋerteŋ ūiqydan tūrsa, tösegınıŋ basynda üiıtılgen qoidyŋ basy jatyr, ony küzetıp itı tūr. Şeşem aŋ-taŋ, ol kezde būndai tamaqty tek basqarmanyŋ üiınen tabuǧa bolady. Sonda itı üiıtılgen basty basqarmanyŋ üiınen äkelıp, tiıspei, iesıne bütın äkelgen aqylyn aitsaŋşy, qaraǧym-au! Būl jaǧdai kelesı künı de qaitalanyp, şeşem qazyǧa qaryq bolypty. Osylai bıraz kün itı bütın bır üidı asyrapty».
Al endı myna bır äŋgımege oiyssaq. Lasse Hallstriomnıŋ «Hatiko» filmın körmegen jan joq şyǧar! Sonymen bırge közıne jas almaǧan jan da kemde-kem! Film Hatiko esımdı aqyldy, iesıne adal it turaly. Filmnıŋ siujetı boiynşa it kün saiyn Hidesaburo Ueno atty iesın vokzaldan jūmysyna şyǧaryp salyp, kütıp alyp jüredı. İttıŋ būl erekşe qasietıne vokzal maŋyndaǧy düken satuşysy da, jaiau jürgınşıler de taŋ qalady. Bır künı iesı jürek talmasynan qaitys boldy. Alaida ittıŋ iesıne degen adaldyǧynyŋ bır belgısı – Hatiko özınıŋ ömırınıŋ 11 jylynyŋ 9 jylyn vokzaldyŋ aldynda iesın saryla kütumen ötkızdı. Bıraq iesı qaityp oralmady. İttıŋ qūrmetıne 1934 jyly Japoniianyŋ Sibuia qalasynda eskertkış ornatyldy.
Mıne, men keltırgen ekı mysalda ittıŋ adamǧa naǧyz dos ekenın körsetedı. Qazırgı kezde ittıŋ naǧyz alǧyr, adal qasietterı ūmytylyp bara jatqan sekıldı. Ary ketse auyldyq jerlerde it töbelestırıp maşyq qylatyndar da jeterlık. Ülken kısıler «it ittıgın jasaidy» dep qoia salady. Alaida, ata-babalarymyz öz uaqytysynda eŋ jaramdy it-tazylaryn qasqyrǧa salǧan emes pe! Tazylar – aŋşylyqtyŋ eŋ basty körkı, er jıgıttıŋ ainymas serıgı edı. İttı jetı qazynanyŋ bırıne jatqyzamyz. Al qazır sondai itter bar ma eken? Sız ben bızdıŋ üidegı ittıŋ tūrqy qandai?
Qamşybek Ahmet Qanatūly
Äl-Farabi atyndaǧy Qazaq Ūlttyq universitetı
Filologiia jäne älem tılderı fakulettınıŋ 1-kurs studentı
