Tarıhı derekterdiń negizi anyqtalǵan sonaý tas dáýirinen búginge deıin adamzat qanshama myńdaǵan jyldardy artqa tastap, búgingideı órkenıetti zamanǵa taban tiredi. Bir elde ilgeri, bir elde keıin degendeı, álem boıynsha azamatyq qoǵamnyń júlgesi qalyptasyp bekı bastady. Osy atalǵan sala boaıynsha elimizdegi jaǵdaı qalaı degen suraq týyndaıtyny sózsiz. Azamattyq qoǵam ınstıtýttarynyń qalyptasýy men ilgerileýi úshin memleket bul salanyń jańlyq pen jasampazdyq deńgeıinde órbýine, azamattardyń saıası, mádenı belsendilik tanytýyna kerekti jaǵdaılardy jasaı otyryp, úzdiksiz qoldaýy qajet.
Osy turǵydan kelgende el Prezıdentiniń Qazaqstan halqyna joldaýynda belgilengen tapsyrmalaryna saı Qazaqstan Respýblıkasynda úkimettik emes uıymdarǵa qoldaý jasaýdyń memlekettik tujyrymdamasy qoldanysqa endi. Qazaqstandaǵy azamattyq qoǵamnyń qalyptasýy qoǵam ómirin demokratııalandyrý men quqyqtyq memleket qalyptasýynyń alǵashqy basqyshtary ekeni daýsyz. Úkimettik emes uıymdarǵa qoldaý kórsetýdiń memlekettik tujyrymdamasy jasalyp qana qoımaı, Prezıdent janyndaǵy Demokratııa jáne azamattyq qoǵam máseleleri jónindegi ulttyq kommısııanyń ókilettiligin keńeıtip, azamattyq qoǵamdy qalyptastyrý men onyń ınstıtýttaryn shynaıy damytý memlekettik saıasattyń bir butaǵyna aınalýy búgin kezek kúttirmeıtin másele.
Osynaý kólemdi is-sharalar táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasynyń Ata Zańynda kórsetilgen tarmaqtarǵa qaraı quqyqtyq memleket retinde qalyptasýyna hám damýyna ońtaıly áser eteri shyndyq. Elimizdiń saıası júıesiniń demokratızaııalanýy, órkenıetti naryqtyq ekonomıka men quqyqtyq memleketti qurý úshin azamattyq qoǵamnyń atqarar roly kóp-aq. Búgingi kúni respýblıkamyzda azamattyq qoǵamnyń qurylýy men damýy úshin kerekti ınstıtýttyq negiz qalyptasqan. Nátıjesinde quqyqtyq negizde kóptegen erikti assoıaııalar jáne III-shi sektor uıymdary qyzý jumysqa kiristi. Alaıda, azamattyq qoǵamnyń nátıjeli de qarqyndy jumys isteýi úshin aldyn ala ınstıtýııalyq jaǵdaılar jasaý jetkiliksiz bolyp otyr. Bul tájirıbeniń azdyǵynan bolar dep topshylaımyz.
Azamattyq qoǵam degenimiz árıne, bir sátte ǵana óz-ózinen qalyptasyp, damı salatyn qoǵam emes. Damyǵan batys elderiniń tarıhyna kóz salsaq, azamattyq qoǵam eki túrli jolmen qalyptasqan eken. Memlekettiń qatysýymen jáne qatysýynsyz. Memlekettiń qatysýymen degenimiz túrli zań-erejeler jarııalanyp, demokratııalyq sala birtindep damıdy. Al, memlekettiń qatysýynsyz degenimiz – túrli qoǵamdyq-saıası qozǵalystar men BAQ arqyly azamattyq qoǵam qalyptastyrý isine bel sheshe kirisedi.
Kemeldengen azamattyq qoǵamda jekelegen azamattar úshin ózin-ózi tanytý múmkindigi zor bolyp, «adam – qoǵam – memleket» úshtiginiń birkelki, jetilgen túrda damý barysyn jyldamdatyp, bir izge túsiredi. Mundaı baǵyt sol eldiń ekonomıkalyq-saıası damýy men halyqtyń ál-aýqatynyń, mádenıeti men sana-sezim deńgeıiniń artýymen birge ornyǵatyn proes. Azamattyq qoǵamnyń damýy azamattardyń óz ómirin, júris-turysyn jeke múddelerine qaraı beıimdep, árbir is-áreketine jaýapkershilikpen qaraý paryzyn jetildire túsedi. Azamattyq qoǵamnyń qalyptasyp, birtindep damýynyń alǵysharttaryna jeke tulǵalardyń menshik pisip-jetilýi, azamattardyń teń quqyqtylyǵynyń saltanat qurýy, jekelegen tulǵalardyń quqyqtary men bostandyqtarynyń qamtamasyz etilýi esepke alynady.
Adamzattyń obektıvtik tarıhı damý jelisinde jáne kúndelikti qarym-qatynasynda qoǵamnyń birneshe túrleri bolady. Olar – áleýmettik qoǵam, sharýashylyq koǵam, óndiristik qoǵam, azamattyq qoǵam jáne taǵy basqalary. Bulardyń ishindegi eń kúrdeli de mańyzdysy adammen birge damyp kele jatqan azamattyq qoǵam bolyp sanalady. Qoǵamnyń joǵaryda aıtylǵan baska túrleri ózdiginen qurylyp, ózdiginen tarap jatady.
Dál qazirgi jaǵdaıda elimizde úkimettik emes uıymdardyń memlekettiń qoldaýynsyz ómir súrýi tym qıyn ekeni barshaǵa aıan. Áleýmettanýshylar Úkimettik emes uıymdardyń qatysýshylary men jetekshileriniń arasynda suraý salý arqyly olardyń 24 paıyzy grant berýshilersiz uıymdardyń ómir súre almaıtyndyǵyn moıyndaǵan. Al 40 paıyzy grantsyz ómir súrý olardyń uıymdary úshin qıyn ekenin anyqtaǵan.
Qazirgideı kúrdeli kezeńde elimizde azamattyq koǵamdy jetildirý isi damyǵan elderdiń bul saladagy nátıjeli tabystary men tájirıbelerine súıene otyryp, azamattyq qoǵamdy qalyptastyrý men odan ári damytýdyń naqty baǵytyn aıqyndap alýy kerek.
Ularbek Dáleıuly
Sýret ınternet jelisinen
