«Auyl taǧdyry–halyq taǧdyry» dep esepteitın «Auyl» partiiasynyŋ sailauǧa daiyndyǧy men atqaryp jatqan qyzmetı kımdı de bolsyn qyzyqtyratyny ras. Soǧan orai «Adyrna» aqparattyq agentıgınıŋ tılşısı Nūr-Sūltan qalasyna arnaiy baryp, «Auyl» partiiasy ortalyq apparatynyŋ jetekşısı Quanyş Qamkenūly Seiıtjanovpen sūhbat ūiymdastyrǧan edı. Endeşe sübelı äŋgımemızdı nazarlaryŋyzǧa ūsynamyz.–Jalpy, auyl partiiasy turaly estıp jürgenımızben, köp halyq atqaryp jatqan jūmystarynan habarsyz. Maqsat-müddesı, baǧyty, qyzmetı qandai? –Endı köp halyq habarsyz dep kesıp-pışıp aituǧa bolmaityn şyǧar. Bırınşıden, partiianyŋ özındık tarihy bar. 2000-şy jyldardyŋ basynda «Auyl» sosial-demokratiialyq partiiasy qūrylǧan. Aty aityp tūrǧandai, negızgı baǧyty – bızdıŋ halqymyzdyŋ basym bölıgın qūraityn auyldaǧy aǧaiynnyŋ jäne auyldyq jerlerdıŋ müddesın qorǧau. Nege deisız ǧoi? Sebebı Qazaqstan agrarly memleket boldy, būdan ärı de bola bermek. Qazırdıŋ özınde halqymyzdyŋ 42%-y auyldyq jerlerde ömır süredı. Ekınşıden, auyl partiiasy özınıŋ tarihynda bırneşe qūrylymdyq özgerısterden öttı. 2015 jyly auyl partiiasy patriottar partiiasymen bırıgıp, «Auyl» halyq demokratiialyq partiiasy bolyp qūrylymdaldy. Būdan keiın partiianyŋ ömırınde jaŋa bır beles bastaldy desek te bolady. Onyŋ basty belgılerınıŋ bırı partiianyŋ qatary negızınen patriottyq baǧytty ūstanǧan saiasi liderlermen, jaŋa müşelermen tolyqty. Keiıngı 5 jyldyŋ ışınde partiianyŋ qatary 53 myŋǧa jetken. Qazırgı taŋda partiianyŋ müşelerınıŋ sany 300 myŋnan asady. Endı qyzmetıne keletın bolsaq, partiialar jaily «ūiyqtap jatqan partiia» nemese «sailaudyŋ kezınde paida bolǧan partiia» degen sekıldı jansaq pıkırler aitylyp jür. Men būl pıkırlerge kelıse almaimyn. Sebebı sailau kezınde partiialarǧa degen qyzyǧuşylyq köbeiedı. «Ūiyqtap jatqan partiia emes, keide partiialardy sailau kezınde eske alatyn äleumettanuşylar men saiasattanuşylar bar». Būny ekı jaqty qarau kerek. Jalpy, bızdıŋ partiia – parlamenttık partiia emes, 2015-2016 jyly bolǧan sailauda parlamentke öte alǧan joq. Bıraq sonyŋ özınde de özınıŋ funksiiasyn toqtatqan emes, qazırgı taŋda ükımetten bır tiyn qarjy almaimyz. Al Parlamenttık partiiany ükımet tarapynan qarjylandyrady. –Sonda sızderdı kımder qarjylandyruda? –Joǧaryda aityp ketkenımdei, bız dästürlı partiiamyz. Öŋırlerde bızdı qoldaityn belgılı käsıpkerler, ūiymdar bar. Solardyŋ demeuşılıgınıŋ arqasynda bız özımızdıŋ qyzmetımızdı atqaryp jatyrmyz. –Tenderlerge qatyspaisyzdar? –Eşqandai tenderge qatyspaimyz. Öitkenı kommersiialyq ūiym emespız. Qazırgı taŋda partiianyŋ 17 öŋırde filialy bar. Är audandarda, är auyldarda bölımşelerı de joq emes. 1000-nan astam bastauşy partiia ūiymdarymyz bar. Keiıngı jyldardyŋ ışınde onyŋ qatary kürt köbeidı desek bolady. Jalpy, qazırgı taŋda partiia qaita qūrylymdaudan tolyq ötıp bıttı. Özınıŋ ışkı qūrylymdyq zaŋdylyǧy, sipaty tolyq qalyptasyp bolǧan partiia. –Qandai saiasi şaralar atqaryp jatyrsyzdar? –Saiasi şaralarǧa keletın bolsaq, negızı parlamenttık partiia bolmaǧanymen, bızdıŋ öŋırlerde maslihattan 38 deputatymyz bar. Būryn mäslihattar sailauy partiialyq tızımmen bolmaǧan. Biyl bırınşı ret bolǧaly tūr. Sol 38 partiia müşesı audandyq jäne oblystyq maslihattyŋ deputattary. Köbıne saiasi-äleumettık, ekonomikalyq qoǧamǧa at salysyp jatqan dünielermızdıŋ köbı, negızınen, auyl şaruaşylyǧymen, auyl adamdarynyŋ ömırımen bailanysty. Senatta töraǧamyz – auyl-aimaqtardy damytu komissiiasynyŋ töraǧasy. Sol jalǧyz senatorymyz arqyly bız biık mınberden ülken mäselelerımızdı aityp jürmız. Qazırgı taŋǧa deiın 60-qa juyq bır senatordyŋ mınberınen ükımet basşysynyŋ atyna saualdar joldandy. Onyŋ jauaptaryn alyp jatamyz. Köptegen mäselelerdı köterıp, osy bilık tetıkterıne zaŋmen äser etuge qauqarymyz jetkenşe äreket etıp jatyrmyz. Mysaly, pandemiia kezınde blokposttar jabylǧan kezde, oŋtüstık öŋırlerde egın jūmystary qyzu jürıp jatty. Sol kezeŋderde blokposttardy auyl şaruaşylyǧy ökılderı üşın aşqyzu, olardy belgılı bır jüiemen jūmys ıstetu jaǧyna bızdıŋ partiia tıkelei aralasty. Bırneşe saual joldau jäne osy taqyryp ötkır senat mınberınen köterıluınıŋ arqasynda mäsele şeşıldı. Ärine, būl jerde barlyǧyn aşyp tastadyq dep aituǧa bolmas, bızdıŋ mındetımız – ün qosu, qoǧamǧa qajettı dünie bolsa, problema paida bolǧan jaǧdaida qaitken künde de oǧan äser etu. Qoǧamdyq pıkır qalyptastyru, qoǧamdyq pıkırge qozǧau salu jäne zaŋnyŋ mūrsat etken şeŋberınde bilıkke äser etu, talap qoiu. Bız būl funksiiany şama-şarqymyz kelgenşe oryndap jatyrmyz dep aituǧa bolady. Soǧan sai talaptar da qoiudamyz. -Qandai talaptar qoidyŋyzdar? –Talap degende, blokposttar aşyluy, ne bolmasa mynau oŋtüstık öŋırlerde bılesız, qyryqqabat şırıp ketıp, dalada qalyp qoiyp jatty. Būl – kütpegen närse, būǧan endı ükımet daiyn bolmady dep kınälai beru de bır jaǧynan dūrys emes şyǧar. Öitkenı qalyptasyp qalǧan naryǧyn joǧaltyp aldy. Ekı aptanyŋ ışınde bükıl naryq jabylyp qaldy. Reseige jöneltılıp jatqan qyryqqabat toqtady da qaldy. Bızdıŋ naryqta ondai sūranys joq. Mıne, osy mäselenı şeşu üşın, diqandar qauymy dalada qalyp qoimau üşın partiia tarapynan qozǧau saldyq, būl jalpy äleumettık jelılerge de şyqty. Ükımet tarapynan satyp alyp, ışkı naryqqa baǧyttau jaǧyna köp yqpal ettık dep oilaimyn. –Özge de auyl tūrǧyndarynyŋ qandai mäselelerın şeşıp jürsızder? –Auyl turaly endı, taǧy da qaitalap aituym kerek, partiia qazaqtyŋ jalpaq tılımen aitqanda, eşkımnıŋ qazanyna kırıp, as salyp bermeidı. Ony baryp tıkelei özı şeşıp bermeidı. Tek yqpal etedı. Kez kelgen partiianyŋ maqsaty – biık mınberlerge, iaǧni yqpal etetın bilıktıŋ zaŋ şyǧaruşylyq organdarynyŋ qataryna enu. Mysaly, partiia parlamenttık partiia bolsa, ol mındettı türde qūzıretı zaŋ jüzınde küşeiedı. Ol ükımetke yqpal ete alady. Belgılı bır mäselelerdı köterıp, sol mäselelerdıŋ şeşıluıne ūles qosady. Mysaly, jergılıktı bızdıŋ oblystyq maslihattardaǧy deputattarymyz köterıp jürgen ūşan-teŋız mäseleler bar. Olardyŋ da özderınıŋ jergılıktı jerde funksiiasy bar. Bıreu jol joq dep keledı, oǧan yqpal etedı. Bıreu su joq dep keledı, oǧan yqpal etedı. –Partiianyŋ sailaualdy baǧdarlamasy turaly tolyǧyraq tanystyra ketseŋız. –Sailaualdy baǧdarlamasy ötken sezde talqylanǧan bolatyn. Negızı patriottyq partiia bolǧandyqtan sailau aldy baǧdarlamasynyŋ negızgı tūjyrymdamalarynyŋ bırı – myqty ruh sonyŋ ışınde ūlttyq ruh pen memlekettık tıldıŋ märtebesın köteru bolyp tabylatyndyǧy bärımızge belgılı. Bız 30 jyldyŋ ışınde iaǧni, täuelsız el atanǧan uaqyttan bastap memlekettık tılımızdı özınıŋ laiyqty tūǧyryna qondyru maqsatyn tolyqtai ıske asyra almai kelemız. Būl barlyǧymyz üşın, bızdıŋ qoǧam üşın taŋsyq emes, kerısınşe köbımız alaŋdaityn qoǧamdyq mäsele bolyp tabylady. 15-20 jyl būryn ülken aǧa buyndardyŋ ana tılınde söilei almauyn tarihi faktorlarǧa süienıp, tüsınıstıkpen qabyldasaq, bügıngı qoǧamdaǧy jastardyŋ jaǧdaiy alaŋdauǧa tūrarlyq ekenın baiqaimyz. Älı künge deiın jastarymyzdyŋ ana tılıne degen qūrmetın kötere almauymyzdyŋ sebebı nede? Orda būzar jasqa kelse de qazaq tılınde söilei almaityn jastarymyz jeterlık. Onyŋ bırneşe aspektısın qarastyruǧa bolady. Eŋ negızgısı batyl qadamdardyŋ joqtyǧy. Endıgı kezekte osy tūsta maŋyzdy ısterdı qolǧa aluymyz kerek. Mysalǧa atap ötsek, memlekettık qyzmetke tūrudaǧy memlekettık tıldı bıludıŋ mındettılıgı. «Jahandanu prosesı» men «elektrondy älem» ūǧymy künnen künge nyǧaiyp, özındık maŋyzyn arttyruda. Bız qazırgı aqparattyq keŋıstıkte bırqatar memleketterge ılese almai kelemız. Sailaualdy baǧdarlamasyna būl mäsele beker engen joq. Būl – bırneşe jyl partiianyŋ saiasi ıs şaralarynda talqylanyp kele jatyr. Aitalyq, qazırgı jastarymyzdyŋ qazaq tılıne qyzyǧuşylyǧyn arttyruda qazaq tıldı kontenttıŋ jetıspeuı. Ärbır otbasyǧa tanys «Maşa qyz ben aiu», «Sinii traktor» sekıldı multiplikasiialyq jobalaryn atap ötuge bolady. Osy sekıldı köpşılık qauymǧa, sonyŋ ışınde büldırşınderge ūsynar kontent jasap, şet memleketter kontentıne qarsy qoia alatyndai ūlttyq intelektualdy äleuetımız boluy şart. Ol üşın belgılı baǧdarlamalar qabyldanyp, soǧan säikes ükımet tarapynan qarjylai kömek bölınuı tiıs. Būl ıste psihologtar sekıldı maŋyzy joǧary mamandarmen jūmys jasau da jobaǧa kıruı tiıs. Būl baǧytta osy sekıldı oilandyratyn mäseleler jeterlık. Aita ketetını, būl mäsele qūramy jaǧynan mono ūlttyq Äzırbaijan, Özbekstan sekıldı memleketterdı de alaŋdatatyn jaǧdai. Jas buynnyŋ orys tılıne degen qyzyǧuşylyǧy joǧary. Sebebı orys, aǧylşyn tılderındegı kontentter sany köp, ärı köŋılden şyǧarlyǧyn taŋdau mümkındıgı joǧary. Özıŋ bıletın şyǧarsyŋ, «Sailau aldy baǧdarlamasyna» daiyndyq barysynda 14 bölımnen tūratyn «El aman» atty keŋ kölemdı saualnama ötkızıldı. Saualnama nätijesınde el ışındegı aktualdy mäselelerdı anyqtap, bolaşaqta qarastyrmaqpyz. Sonyŋ ışınde alǧaşqylarynyŋ bırı äleumettık sala. Ärbır 18 jasqa deiıngı balaǧa järdemaqy taǧaiyndau mäselesı memleket tarapynan da qarastyrylyp keledı. Alaida, bölınetın qarajat mölşerı az, ärı būl järdemaqy mäselesı bala, tūrmys, köp balaly, köp balaly emes degen ajyratylymdyq ūǧymdardyŋ da paida boluyna äkeldı. Qazaqta är balanyŋ öz nesıbesı bar degen tüsınık bärımızge belgılı, sonyqtan bız järdemaqy atauyn da «bala näsıbı» dep özgertudı oilap jürmız. Memleket tarapynan är 18 jasqa deiıngı balaǧa «ömır süru deŋgeiınıŋ eŋ tömen qarajatynan» az emes järdemaqy taǧaiyndaluy tiıs. –Sailauǧa qanşalyqty daiynsyzdar? –Būl sailaudyŋ erekşelıgı onyŋ konstitusiialyq merzımınde bolyp jatqandyǧy. Sondyqtan bız arnaiy daiyndyqpen keldık. Daiyndyǧymyzdyŋ qarqyny jaqsy dep auyz toltyryp aituǧa tūrarlyq. –«Auyl» partiiasy bolǧannan keiın, qazaq tılımızdıŋ tuyn kökke köteruı tiıs. Partiialaryŋyz 100% qazaq tıldı partiia dep senımdı türde aita alasyz ba? –Jüz paiyz dep aitu asyra sıltegendık bolady dep oilaimyn. Bızdıŋ partiianyŋ tıldık naqty ūstanymy bar. Būl bızdıŋ ötken sailaualdy baǧdarlamamyzda aitylyp öttı. Bız özımızdıŋ ışımızde qazaq tılınıŋ üstemdıgın ornyqtyryp almaiynşa, özgeden mūny talap ete almaimyz. Sonyŋ mysalynda, soŋǧy ekı 17-18 sezd tolyqtai qazaq tılınde sinhrondy audarma arqyly öttı. –Parlamenttık partiia emespız dedıŋızder, bolaşaqta sızderdı «oppozisiialyq partiia» retınde köruımız mümkın be? –Eŋ aldymen «oppozisiia» sözıne degen tüsınıktı aşyp alǧanymyz jön. Naqty bilıkke kelgen, bilıktık, köpşılıktık, partiialyq dauysqa, osy üş türlı pıkırmen kelıspeitın partiia «naǧyz oppazisiialyq partiia» bolady. Ärine, kesıp-pışıp aitu älı erterek. Aldymen sailau qorytyndysy belgılı bolyp, ärı qarai partiialardyŋ baǧyttary anyqtalyp, jaŋa parlament qalyptasuy kerek. Är partiianyŋ naqty baǧyty boluy şart. Partiia degenımız – jūmylǧan jūdyryq. Soǧan sai öz baǧytynan, ideologiiasynan oŋai tanbaityn, baǧytyna berık top. Oppazisiialyq partiia bolamyz degen pıkırdı aituǧa, ondai oi tastauǧa älı erte dep oilaimyn. –10 jyldan keiıngı "Auyl" partiiasyn qalai elestetesız? –Bolaşaǧyn elestetu būl – ärbır partiianyŋ jospary. Eşbır partiianyŋ josparynda qūldyrau bolmaityndyǧyn eskersek, partiia bolaşaqta memlekettegı ırı saiasi prosessterge yqpal ete bıletın küş dep elestetemın. –Irı saiasi prosester dep nenı aitar edıŋız? –Irı saiasi prosester – memlekettıŋ negızgı saiasaty. Istıŋ dūrysy men būrysyna yqpal ete bılu. Partiianyŋ negızgı missiiasy – atqaruşy bilıkke tıkelei yqpal ete bılu. Qazırgı taŋda bız evoliusiialyq jolmen sol jüiege enu üstındemız. Bolaşaqta qoǧam qalauyna qaramastan, partiialardyŋ rölı küşeie beretındıgı aiqyn. Adamzat qoǧamynda demokratiiadan artyq basqa jüie qalyptaspaǧandyǧyn da osy jolda eskersek bolady. Būl demokratiialyq qoǧamda belgılı bır saiasi küşter qaşanda arenada bolatyny da belgılı. Jalpy qoǧamnyŋ damu qarqynyn eskersek, köpşılık kütuge tūrarlyq der edım. –Auyl tūrǧyndarynyŋ sany künnen künge azaiyp bara jatyr. Osy mäselemen qalai küresu oilaryŋyz bar? –Būl aitarlyqtai kürdelı mäsele. Kürdelılıgı sol būl tek qana Qazaqstannyŋ ışkı äleumettık prosesterımen bailanysty ǧana emes, jalpy älemde belsendı jürıp jatqan ürdıs. Onyŋ negızgı sebebınıŋ bırı tehnologiianyŋ damuy. Ärine, ol eŋbek küşınıŋ, jūmys oryndarynyŋ azaiuyna alyp keledı. Jäne mūnyŋ zardabyn eŋ bırınşı öndırıs, sonyŋ ışınde auyl şaruaşylyǧy öndırısı köredı. Bır ǧana mysal, osydan 20 jyl būryn alty kombain on ekı qyzmetker maman jūmys jasaityn egınge qazır bır kombainnyŋ küşı jetıp artylady. Osy syndy tehnikanyŋ damuy - bükıl älemge, bükıl salaǧa özgerıs äkelude. Sondyqtan da halyqtyŋ megapolisterge qonys audaruy tehnologiianyŋ damuymen tıkelei bailanysty. Ärine, būl mäsele janymyzǧa batady desek te, bızdegı urbandalu deŋgeiı älemmen salystyruǧa kelmeidı. Jyldan jylǧa qala halqynyŋ artuy qalypty. Eŋ bastysy, auyl şaruaşylyǧyn damytu, oǧan memlekettık qoldaudy küşeitu. Qarapaiym dünie – kooperasiialyq jüienı damytu arqyly ainalymǧa enbegen önımdı ekonomikalyq ainalymǧa engızıp öndırıp, memleket tarapynan qoldau jüiesın qalyptastyru. Kooperasiia – auyldyŋ äleumettık äl-auqatyn, ekonomikalyq hälın jaqsartudyŋ tiımdı joly. Aqiqatynda, agrosaiasatta türlı baǧdarlamalar jiı özgerıp otyruy jäne supsenziia mäselesı oryn aluda. Onyŋ da özındık belgılı sebepterı bar. Kooperasiiany damytu, qalpyna keltıru jäne tūraqtylyqty saqtau üşın jylǧa sozylatyn ūlttyq strategiialyq jospar kerek. Sonyŋ äserınen de auyl halqynyŋ tūrmysy bırızdılıkke tüspei tūr. –Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Aqgül AIDARBEKOVA,
«Adyrna» ūlttyq portaly
