Qazaqtar, Qazaqstannan taıyńdar! (Maksım Shevchenko nazaryna)

14183
Adyrna.kz Telegram

Qurmetti Maksım Leonardovıch, Uly Dalany qorǵashtaǵan nıetińińz ben jarqyn sózderińiz úshin búkil qazaq halqynyń atynan kóp-kóp rahmet. Siz Shyǵystyń, ıslam dininiń bilgirisiz jáne taqyrypty jaqsy bilesiz. Osy saıqymazaqtardyń áńgimelerine kóp kóńil bólip, júıkeńizdi «QZbizdikilerge» ysyrap etpeńiz.

Biz - túrklermiz. Lev Gýmılev, óz shyǵarmalarynda súıispenshilikpen atap ótkendeı, túrkiler passıonarlar. Iaǵnı – rýhy myqty degen. Bul bizdiń qanymyzda bar jáne ol eshqaıda ketpeıdi. Túrkilerdiń ıslam dinin qabyldaýy, olardyń ımandylyǵy men aıbyndylyǵyn, qaharmandyǵyn sózsiz arttyrdy. Naǵyz musylman, ózińiz biletindeı, Alla razylyǵyna umtylady. Al, Otanyn qorǵaýda, shybyn janyn qýana-qýana berip, sheıit bolǵannan keıin, tek jumaqqa ǵana emes, sonymen qatar, barshanyń ańsaıtyny - Paıǵambarymyz Muhammed s.a.s.-ǵa jaqyn bolýǵa úmittenedi.

Al, osyndaıda, Soltústik jaqtaǵy «aǵa», ár metri uly babalarymyzdyń, dala batyrlarynyń qanyna qanyqqan jerlerińizdi tartyp alamyz dep qopańdasa, alysqa jıhad jasaýdyń qajeti ne? Álde, Reseıdiń ózinde, radıkaldyq kózqarastaǵy «jıhadylar» az ba edi. Tynysh jatqan jylandy túrtpektep, sonan opa tappaq bolǵan «halyq qalaýlylary» óz áreketterine esep berip otyr ma eken?

Rýhtyń, jaýyngerliktiń, qaharmandylyqtyń joǵarylyǵy emes, belgili bir kezeńde qarýy sadaq pen naıza bolyp qalǵan babalarymyzdy, myltyq pen zeńbirektiń kúshimen janshyp, Edil men Jaıyq, Sarytaý, Túmen, Qorǵan, Selebı, Dastarhan, Omby, Altaı, Oraldan aıyrylyp qalǵanymyz, janymyzǵa áli batyp, orny tolmaıtyn jara ekenin túsine me eken?

Qazaq halqynyń has uldary patshalyq Reseıdiń otarshyldyq saıasatyna qarsy kúresip, óz ómirlerin qıdy: Isataı Taımanuly, batyr - aqyn Mahambet Ótemisuly. Sońǵy qazaq hany Kenesary Qasym uly boldy. Ol ne maqsatty kózdedi? Birinshiden, Kenesary han Reseı ımperııasynyń Uly dala qoınaýyna ilgerileýine qarsy boldy jáne sondyqtan ol basynda kelissózder men hat jazysýlar júrgizip, dıplomatııalyq jolmen ımperatorlardy toótatýǵa tyrysty. Jańa bekinister salynyp jatqanyn kórip, sarbaz jınap, shabýyl jasap, olardy qırata bastady. Kenesary han óziniń basty mindetin, atasy Abylaı hannyń kezindegideı qazaq memlekettiligin qalpyna keltirý dep bildi.

Batys Sibir general-gýbernatory, Han Keneniń basyn soǵys trofeıi retinde Sankt-Peterbýrgke jóneltti. Kýnst kamerada, Reseıdiń otarlyq saıasatyna qarsy shyqqan basqa halyqtar kósemderiniń bas súıekterin eksponat retinde jınaıdy.

Reseıdiń ımperlik otarlaý saıasaty, Dalany zertteýden, otbasysanyn sanap, jalpy halyqtyń sanyn bilýge tyrysýdan, qunarly jerlerdi tartyp alyp, Jaıyq, Edil, Tobyl, Esil, Ertis ózenleri jaǵalaýlaryna mal jaıýǵa tyıym salan bastaldy. Osy ózenter saǵalarynda bekinister salyp, qazaq jerine birtindep ene bastady.Han bıligin joıyp, sýltandar men starshındar ımperııa kelisimimen taǵaıyndalady.

Patshalyqtyń qolshoqpary (oprıchnık) rolin, salyqtan, barına men obroktan bosatylǵan, jańa jer telimderine qojaıyndyq etýge múddelengen kazaktar paıdalanyldy. Olarǵa qoıylǵan basty talap – jańadan qosylǵan jerlerdi kúzetý men ımperııa aımaǵyn odan ári keńitý boldy. Bul jartylaı áskerı qurama, Osman ımperııasynyń ıanychvrlary men sıpahtary tárizdi quraldy. Túrli soǵys maıdanyna qatysa otyryp, kazaktar qarsylastarynyń syrt kıimderi men qarý úlgilerine qyzyǵyp, ózderi de solaı kıinýge tyrysty. Osylaısha, ımmerııanyń soǵys maıdany tarıhynyń alǵashqy torys – túrik soǵystaryna qatysyp, olardyń keń shalbarlaryn, tik jaǵa kóılekterin, kekilderi men qaıqy qylyshtaryn qabyldady. Kavkaz soǵystary kezinde, kazaktarǵa taý halyqtarynyń syrtqy túrleri óte unap, býrka (shapan), papaha (bas kıim), keýde tustaǵy patron salatyn qaltashalar men belge baılap júretin qanjar unady. «Qudaıym, Patshany qolda!» degen uranmen shyqqan «aqtar qozǵalysy», kazaktarda kıtel, gımnasterka, fýrajkany, ofıerlerdiń qylyshy men generaldardyń shalbardaǵy lampas belgilerin qaldyrdy. Jalpy, túrkilerden atpen óner kórsetý, atty oıyndar men shabý óneri («at qulaǵynda oınaý») qaldy. Kazaktar – ult emes. Bálkim olar, hrıstıan dinin qabyldaǵan, erkindik pen dalany ańsaıtyn pechenegter, polovtyqtar, túrkiler urpaǵy.

Jırınovskıı men Fedorovtar, Vernyıdy, Qazaqstannyń burynǵy astanasy Almatyny qaıta-qaıta aıtyp, ańsaı beredi. Almaty jerindegi alǵashqy qonystar, bizdiń eramyzǵa deıingi H ǵasyrda bolǵan. Munda, bizdiń babalarymyz saqtar men úısinder turǵan. Búkil Álemge áıgili «altyn adamdy», Almatydan alys emes, Esik qorǵanynan tabylǵan bolatyn. HIH ǵ. ortasynda, alǵashqy jer qonystanýshylary Reseıden kele bastaıdy. Oǵan deıin, otarlaý saıasatyna sáıkes, kishi Almaty ózeni jaǵasynda, kazaktardyń stanıalary, bekinis jasap ornalasady.

Uly Dalany otarlaý, eldi mekenderdiń ataýlaryn ózgertýmen júrip otyrdy: Georgıevka, Vannovka, Kornılovka, Pavlodar, Petropavlovsk, Vernyı. Sol sııaqty, Keńes zamanynda ataýlary ózgertilgen: Lenınabad, Voroshılov, Ordjonıkıdze, Frýnze, Kalının qalalaryn da Reseı depýtattary bizdiki dep aıta ma eken?

Kóshpendilik óndiris túri, jaıylym mal sharýashylyǵyna negizdelgendikten, turǵyn úıler men qalalar salý nomadtar úshin maqsat bolmady. Eldi mekenderde, jut kezinde malynan aıyrylyp qalǵan jataqtar, eginmen aınalysatyndar, saýdagerler men qolónershiler turatyn.

Bala kezimizde ındeeter týraly kınolar kórýdi unatatynbyz. Serbııalyq akter Goıko Mıtıch oınaǵan «Apachır», «Mogıkandardyń sońǵysy», Chıgachgýk týraly. Balalar, úndister jaǵvnda bolyp, solar úshin ýaıymdaıtyn edik qoı. Jaý jaǵy (blednolıyılar) olardyń bas terilerin sypyryp, kósemderiniń bas súıekterinen kúl tostaq jasaǵandarynda, qatty qynjylatyn edik. Óz kósemderimizdiń bastaryn alyp, el qyzyqtasyn lep, murajaıǵa qoıyp jatqanyn qaıdan bileıik.

Biz sondaı-aq revolıýııa jáne «eńbekshi halyqty ezgige salýshylarǵa» qarsy kúresken qyzyl armııanyń erjúrek soldattary týraly fılmder kórýdi unatatynbyz. Al, osy qyzyl gvardııashylar 1923 jyly Keıki batyrdy óltirip, patshalyq reseı otarshyldary sııaqty, basyn sol kýnst kameraǵa jibergenderin biz qaıdan bildik. Mine bosanady dep otyrǵan, aıaǵy aýyr áıeli Aqjan sulýdy shashynan súırep, dalaǵa shyǵaryp atyp tastaıdy. Amangeldi Imanovtyń (túsiniksiz jaǵdaıda óltirilgen) qandybalaq dosy, aıbyndy Keıkiden urpaq qalmasyn dep ishin jaryp, dúnıe esigin ashyp úlgermegen urpaqty da shaýyp tastaıdy. Qyzyl tańdaılar, patsha rejımi jandarm jáne Keńes úkimeti, qanaýshylarǵa qyzyl terror jarııalap soǵysýda dep saıraýshy edi. Qaıdan bileıik.

Mektep qabyrǵasynda, shyǵarmalaryn qyzyǵýshylyqpen tyńdap, olarǵa boı túzegen «uly saıahatsylar»: Prjevalskıı, Semenov - Tıan Shanskıı, Dejnev, Ferdınand Vrangel, Krýzenshtern, Berıng edi. Olar, Reseı ımperııasynyń áskerı tyńshylary       retinde Sibirdi, Qıyr Shyǵysty, Orta Azııa men Qazaqstandy odan ári otarlaý úshin zerttegen. Bul ımperııa ofıerleri, patshanyń ózi basqarǵan orys geografııalyq qoǵamynda jumys istegen. Reseı ımperııasynyń otarlaý saıasatyna baǵa jetpes úles qosqanyn qaıdan bildik.

«Orys geografııalyq qoǵamy» 1845 jyly quryldy. Birinshi basshy Uly knıaz, admıral Konstantın Nıkolaevıch boldy.

Qoǵamnyń qamqorshylary tizimin qarańyz:

Nıkolaı I.

Aleksandr II.

Aleksandr III.

Nıkolaı II.

V.V.Pýtın (2009)

Qoǵamnyń qazirgi prezıdenti - Reseı Federaııasynyń Qorǵanys mınıstri Sergeı Kýjýgetovıch Shoıgý.

Orys geografııalyq qoǵamy, óz jumysyn «halyqtar men ulystardy, turmys, mádenıetin, etnografııasyn, jerlerdi kartaǵa túsirip zertteýmen, irgeles aýmaqtardy zertteý jáne damytý (qosý)» jumystaryn júrgizdi. Iaǵnı, kimdi syılyqtar men en-dárejeler berý arqyly, kimderdi kúshtep qosýdy aıqyndady. Átteń, «zerttelip otyrǵan» halyqta, atqysh qarý bolmady.

Qazirgi ýaqytta qoǵamda shamamen 24000 adam bar. Qoǵam, azamattyq jáne UOS kezeńin qospaǵanda, óz jumysyn toqtataǵan jáne jumysyn qazir de jalǵastyrýda. Barlaý ofıerleri, taldaýshylar men sarapshylar budan bylaı mindetti túrde forma kıetin áskerı adamdar emes, negizinen qazirgi jumys aqparattyq keńistikte júzege asyrylady. Tıisinshe, bul qoǵamnyń negizgi kadrlary jýrnalıster, telejúrgizýshiler, taldaýshylar, blogerler jáne t.b.

Keńes ókimeti kezindegi Qazaqstan

Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy keńestik kezeńdegi mektepter men ýnıversıtetterde búkil Qazaqstan tarıhy shaǵyn ǵana kitapsha bolatyn. Al, KSRO tarıhy, Ejelgi Reseı men Reseı ımperııasynyń tarıhyn kóp tomdyq kitaptardan turatyn. Biz, Vladımır - Sýzdal knıazdigi, men Velıkıı Novgorod tarıhyn, Aleksandr Nevskıı men, Peresvettiń erlikterin jattadyq. Biraq, biz skıfter, saqtar, pechenegter, polovylar, qypshaqtar jáne Ordanyń jaýyngerleri, bizder túrikter, qazaqtar ekenimizdi bilmedik. Eýrazııa keńistiginde kóshpendilerdiń atty áskerine qarsy turatyn eshkim bolmady. Olar, ózara taq muragerligi úshin, olja men alym úshin bir-birimen kúresti. Barlyǵy túrkilerge salyq tólep turdy. Onyń ishinde «a» jáne «o» lep sóıleıtin rýsıchter de boldy. Olardy Novgorod sııaqty atty ásker óte almaıtyn ormandar men batpaqty aımaqtar qutqardy. Sondaı-aq, kóshpendilerdiń atty ordasy Balkan taýlaryna deıin bardy. Attylar taýǵa shyǵa almaǵandyqtan, keıbir Kavkaz jáne Balqan taý halyqtary kóshpendiler tizginine ilikpeı qaldy. «Balqan -balqan, Balqan taý, Balqan bizdiń bolǵan taý»,-degen qazaqtaǵy sóz sodan qalsa kerek.

Oqýlyqtarda, «Qazaqstan tarıhyndaǵy aqtańdaqtar» dep atalatyn taqyryptar boldy: ult-azattyq qozǵalystar, ujymdastyrý (kollektıvızaııa), ashtyq, repressııa, Uly Otan soǵysy, tyń kóterý máseleleri.

Uly Dalada, baı ataný úshin, birneshe myń, júz myńdaan  jylqysy bolý kerek eken.. Sıyrlar men usaq maldy, kóshpendiler sanamaǵan. Bir qoshqardy, soıyp, qoıan qurly kórmegen ǵoı.

Álemge áıgili Medeý muz aıdyny, Medeý baıdyń atymen atalay eken. Osyndaı baı qazaqtyń jylqylaryn sanaý úshin, jylqyshylar barlyq maldy, Shymbulaqqa deıin  birneshe shaqyrymǵa sozylǵan saıǵa aıdap, qaıtadan shyǵardaǵy tar jerge turyp qana sanaı alǵan eken.

Uly kósh dep jatamyz, ol ne eken? Eger kóshtiń aldy Tómenge bet alsa,sońy Túrkistanda bolǵan. Bul mıllıondaǵan jáne mıllıondaǵan jylqy. Munyń bári, sholaq belsendiler kómegimen tartyp alynyp, Reıge jiberilgenin qaıdan bileıik.

Aýyldardyń ataýlary alynyp tastaldy jáne nómirlendi. Birinshi aýyl, ekinshi, úshinshi. Sońǵy qozysyn tartyp alyp, Goloekınniń («qýsheke») basshylyǵymen Keńes ókimeti qazaq halqyn ashtyqqa ushyratty. Halyqtyń úshten biri osylaısha joıyldy. Bul, beıbit halyqty qyrý, genoıd dep atalady.

1897 jylǵy sanaq boıynsha, qazirgi Qazaqstan aýmaǵynda 4,5 mıllıonǵa jýyq qazaq bolǵan (Ia.Ia. Polferov olardy 5,5 mıllıon dep sanaıdy). 1861 jyly krepostnoılyq bılik joıylǵannan keıin Dalaǵa 0,5 mıllıonǵa jýyq uly orystar (velıkoross) qonys aýdardy. Eger Qazaqstandaǵy qazaqtar men Ózbekstandaǵy ózbekterdi salystyratyn bolsaq, arıfmetıkalyq eseppn, búginde qansha qazaq bolý kerek edi degen suraqqa jaýap tabamyz.

Halyq 1789j. 1926j. 1937j. 1959j. 1989j. 2020j. Halyqtyń ósýi
Ózbekter 3.5 mln 4.7mln   8 mln 20 mln 35 mln 10 ese
Qazaqtar 5.5 mln 3.6 mln 2.8 mln 2.8mln 6..5 mln 12.7 mln 2 ese

 

1879 jyly erbınınniń ekspedıııasy sanaǵy boıynsha ózbekter qazaqtardan áldeqaıda az bolǵan. Ózbekstan halqynyń sany 120 jyl ishinde (1789 -2020) on esege ósti (3 mıllıon - 35 mıllıon). Keńes ókimetiniń maqsatty genoıdi bolmaǵanda, búginde qazaqtar sany 55-60 mıllıon bolýy kerek edi.

1987 jyly, Qazaqstan tarıhy boıynsha materıaldar jınaý kezinde,Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq Komıtetiniń partııalyq muraǵatynda «Óte qupııa» degen papka qolyma tıdi. Ol jerge dáptermen jáne qalammen ǵana eirýge ruqsat etiletin edi Qujattarmen tanysqannan keıin, dápter qyzmetkerge (KGB) tapsyrylatyn jáne tekserilgennen keıin kelesi kelgende qaıtarylatyn. Papkada, Qazaqstannyń ońtústigindegi Sozaq kóterilisiniń bir epızody týraly materıaldar bolǵan. Úsh myńǵa taıaý aýyl turǵyndarynyń asharshalyq zardabyna qarsylyqtaryn  basyp-janshý týraly esep boldy. Imamdar, qart adamdar, áıelder, jasóspirimder, er adamdar. Qaqtyǵystan keıingi aqparatta kórsetilgeni: tutqyndar alynbady, 3 shıte myltyq, soıyldar, shoqparlar men baltalar bolǵan.

Iaǵnı, ashtan qatqansha, tike turyp, 16 «Maksım» pýlemeti men myltyqtaryna qarsy atylyp,ólimge umtylǵan. Artıllerııalyq dıvızıon men atty ásker polki, GýbChK chekıstteri men mılıııa, antısovetızmdi «batyldyqpen» basady.

Repressııa týraly. Men bir jerden 22 myń qazaq, 7 qyrǵyz, bir ózbek jáne bir tájik repressııaǵa ushyrady dep oqydym. Bular, malshylar men baqtashylar emes, ulttyń gúli, qazaq ultynyń bilimdi patrıottary repressııaǵa ushyraǵan edi.

Endi, Reseıdiń mártebeli adamdary bizge burynǵy ımperııa - Keńestik Soıalıstik Respýblıkalar Odaǵynyń zańdy muragerleri ekenin aıtady. Olaı bolsa, bizdiń suraǵymyz sizge, myrza, joldas, taqsyr. Siz barlyq «óz erkimen qosylǵan halyqtardyń» genoıdine, áketilgen múlik, tabıǵı resýrstar úshin, aqysyz jumys kúnderi úshin, ashtyq pen repressııa úshin jaýap beresiz be?

Soǵys. Jaqynda men nemis vermahtynyń generaly Gethard Heınrıtiń Uly Otan soǵysy týraly «U-tube» kanalyndaǵy estelikterin tyńdadym. Qyzyl áskerlerdi talqandap tastap, ertesine sonshama jańa kúshterdiń shepte turǵanyn kóretinbiz deıdi. Áskerı daıyndalmaǵan, eshelonnan túsire salyp, úsh soldatqa bir myltyq berip, maıdanǵa salǵan. Áskerdiń art jaqtarynda, shegingenderdi jazalaıtyn avtomatty SMERSh turdy. Aldyńǵy qatarǵa oryssha bilmeıtin, avtomat pen zeńbirek kórmegen azıattar men basqa ulttar qoıyldy.

Sondyqtan KSRO Qarýly Kúshteriniń soǵys kezindegi áskerge shaqyrylǵan 34 mıllıon adamnyń shyǵyndary 10,9 mıllıon adam bolsa, jaralanǵandary eki ese kóp, al tutqynǵa mıllıondaǵan qyzyl áskerleri tústi. Jeńis marshaldary dep daýryqpaı, darynsyzdar deý kerek. Jeńis – mıllıondaǵan qurbandar arqasynda boldy.

Biz endi túsingenimizdeı, Keńes úkimeti jan túrshigerlik soǵystan keıin, Uly Dalanyń baıyrǵy turǵyndaryn qysqartý saıasatyn jalǵastyrýmen boldy. Bul joba «senimsizderdi» Uly Dalaǵa qonystandyrýdan bastap, slavıandardyń Qazaqstannyń soltústik oblystaryna jappaı qonys aýdarýymen, tyń jerlerdi kóterýdi, respýblıkany avtonomııaly oblystarǵa bólý josparyn jáne Qazaqstan jerlerin basqa respýblıkalarǵa bólýdi qamtıdy.

«Alash Ordanyń» kósemderi, batyrlar, aqyn-ımprovızatorlar shyqqan, uly Abaıdyń otany bolǵan, qazaqtar tyǵyz qonystanǵan aımaqqa ıadrolyq synaq polıgonyn ornalastyrý. Sondaı-aq, qazaqstandyqtardyń úshten bir bóligi turatyn Qazaqstannyń ońtústigin eskere otyryp, «Shymkent» cheh syra zaýyty salyndy. Soltústik halyqtardy alkogolmen (otty sý) ımperııalyq Reseıdiń tájirıbesi bul jerde de paıdaly boldy. Aqtóbe, Qaraǵandy, Pavlodardaǵy alkogol zaýyttary dál osylaı jumys isteı bastady.

Biz barlyǵymyz, Keńes azamattary retinde, mıtıngterge shyǵyp: aparteıdke jol joq, Andjela Devıs pen Nelson Mandelaǵa erkindik berýdi talap ettik. Bizdiń ata-babalarymyzdy mıllıondap joıyp jibergenin qaıdan bildik. Patshalyq Reseıge qarsy ult-azattyq kúres týraly jazǵan ǵalymdardy kommýnıstik Máskeý búlik dep qabyldady jáne olardy lagerlerge jiberdi. Iaǵnı, patshalyq samoderjavıeniń saıasatyn, bolshevıktik reseı jalǵastyra berdi.

Qazaq tilinde bilim beretin jáne oqytylatyn balabaqshalar men orta mektepter jabyldy. Sonymen, Respýblıka astanasy Almatyda bir ǵana jalpy bilim beretin qazaq mektebi qaldy. Elorda jergilikti turǵyndardy tirkeý úshin jabyldy. Aqparattyq keńistikte qazaq tildiler birtindep yǵystyrylyp, orystildilerge oryn berdi. Táýelsizdikke otyz jyl tolsa da, bul úrdis kúni búginge deıin jalǵasyp keledi. Kitap dúkenderin aralap, orys tildi basylymdardyń tıtýldyq ulttyń shyǵarmalarynan áldeqaıda joǵary ekendigine kóz jetkizýge bolady. Dál sol jaǵdaı teledıdarda jáne basqa aqparat quraldarynda qalyptasqan.

Qyzǵylt kózildirik sheshildi

Reseı Federaııasy Prezıdentiniń jer sılaǵysh «qaıyrymdylyq» ısharasyn dúrkireı qoldaǵan «halyq qalaýlylarynyń» jamyraǵan shýy, kózdegi bulyńǵyr perdeni tek qazaqtarda ǵana sheshilip qoımaı, ózbekter, qyrǵyzdar, tájik pen túrkimenderdi emes, Reseıde federaııa bolyp otyrǵan kóptegen ulttardyń kózderi ashyla bastady.

Revolıýııa kezindegi: «myrza, joldas, qojaıyn (gospodın, tovarı, barın) dep patshaǵa qarsy turǵandardyń leksıkonynan tek qana «joldas» degen túsip qaldy. Sol altyn pogondylar, myrzalar men taqsyrlar qaıtyp keldi. Sonda, Oktıabr Revolıýııasy nátıjesi joq bolyp, patshalyq baılar men ımperııalyq qoqan – loqy ǵana qalyp tur ǵoı. Sol kezdegi: «Jer – sharýalarǵa, bılik – halyqqa, soǵys – joq!», -dep uran kótergen halyqty, endi qazaq jerine kóz alartyp, aldasyratý ma?!

BUU ıadrolyq qarýmen qorqytyp, minberin týflıimen urǵan «júgerishi- sharýa» Nıkıta Hrýevtiń kezeńinen bastap ne ózgerli? Basyna kıgen Monomah bórigi aýyrlyǵynan esi ketip otyrǵan bıleýshiniń dárejesin bir kóterip qoıaıyq degen saıası tehnologtardyń qıturqy áreketteri nege ákeledi?

Osy ýaqytqa deıin, jan – jaqqa qashýǵa daıyn turǵan federaııany, ishte – kavkazdyq qaýip týraly arandatyp, syrtta - Ýkraına, Qyrym, Grýzııa qaýpi men NATO áskerleriniń jaqyndap qalǵanymen eldi qorqytyp keldi.  Biraq, saıasatkersymaqtar, halyqtyń kózi ashylǵanyn, aýylda da ınternet jelisi baryn, dúnıede 5-shi tehnıkalyq revolıýııa bolyp jatqanyn esten shyǵaryp aldy. Al, Reseı bolsa ondaǵan jyldarǵa artta qalyp barady.Tipti, «A» men «O» dep sóıleıtin rýsıchter urpaǵynyń ózderi, bılik pen shonjarlarǵa ashý men yzadan «ah» pen «ýh» dep zyǵyrdany qaınaýda.

Uzaq ýaqyt boıy qaqpaqpen jabylǵan bý qazandyqtan shyqpaı qaldy. «Óz erkimen qosylǵan» halyqtar jaqsylyq kútip, birigýden sharshady. Pýtınniń: «bárin bastarymen týaletke qadańdar! - dep kavkazdyqtarǵa aıtqanyn, endi eshkim óz basyna qalap otyrǵan joq!

Barlyǵyn ıadrolyq chemodanmen jáne zymyran raketalarmen qorqyta berý, endigide kúlki týdyratyn boldy. Orys armııasynyń jaýyngerlik rýhy týraly ne aıta alamyz, Kavkazdyqtardy RF Qarýly Kúshteri shaqyrmaıdy. Shaqyra qalsa, olar kazarmada bárin byqpyrt tıgendeı qýalaıtynynan qorqyp otyrǵandaryna qarap oılanbaı ma?. Reseı qorǵanys mınıstrliginiń Olımpinde áıel - generaldar. Bular, Napolennyń Davý, Neı, Mıýrat, Lann sııaqty, marshaldyq jezlderin qaharmandyq pen aıbyndylyǵymen alǵandar emes.

Qazaqtar Uly dala batyrlaryn, epostyq qaharmandardan: Alpamys batyrdan, Qobylandy batyr Er Tóstikten bastap qurmetteıdi jáne eske alady. Saq babalarymyz Tomırıs - patshaıymy, men mámlúkter men Egıpettiń bıleýshisi Sultan Beıbarys urpaqtary ekenin esten shyǵarmaıdy.

Biz sondaı-aq túrkilerdiń 16 uly ımperııa qurǵanyn bilemiz: Húnnúdiń uly ımperııasynan - Móde, ǵundar ımperııasy - Atılla, Seljýkıdter. Batýdyń Altyn Ordasy, Tımýrıdter Imperııasy (Tamerlan), Moǵol ımperııasy (Babyr) jáne Osman ımperııasy HH ǵasyr.

Biz, búkil ómirin Uly dala úshin arnaǵan handarymyzdy, bılerimizdi jáne batyrlarymyzdy esh umytqan emespiz. Alashorda kósemderi: A.Bókeıhanov, S.Amanjolov, Dosmuhamedovtar, M.Tynyshpaev, M.Shokaı, Mirjaqyp Dýlatov, M.Jumabaev, A.Baıtursynov pen «Halyqtar kóseminen» qoryqpaǵan Turar Rysqulovtar el esinde. Uly Otan soǵysynda, Moskvany aman alyp qalǵan, qan maıdanda fashısterdiń zárelerin alǵan aıbyndy azıattar – qazaqtar biz bolamyz.

Reseıdiń qazaq jerlerin bólshekteýge degen ambıııasy jańa taqyryp emes. Keńes Odaǵyn basqarǵan kezde N.S.Hrýev Mańǵystaý oblysyn Túrikmenstanǵa qosý, Ońtústik Qazaqstannyń maqta aımaqtaryn Ózbekstanǵa berý, Qazaqstannyń soltústik aýdandaryn tyń jer retinde biriktirip, Reseı Federaııasyna berý ıdeıasyn oılastyrdy. «Tyń aımaqqa» 5 oblys kiredi dep josparlanǵan: Aqmola, Kókshetaý, Qostanaı, Pavlodar jáne Soltústik Qazaqstan. Bul aımaqty basqarýǵa T.I.Sokolov Máskeýden jiberildi. Ol aımaqty Reseıge berý úshin negiz daıyndady jáne Qazaqstan basshylyǵyna baǵynýdan bas tarta bastady. Sol kezeńde, Qazaq KSR-niń mınıstrleri kabıneti basshysy, Máskeýdiń josparlaryna ashyq qarsy turýdan qoryqpaıtyn qazaq halqynyń naǵyz uly Jumabek Táshenov boldy. 1960 jyldyń kúzinde ol «Tyń ólkesiniń» ortalyǵy bolǵan elınograd qalasyna ushyp kelip, Memlekettik josparlaý komıssııasynyń kelesi jylǵa arnalǵan bıýdjeti týraly málimetterdi bermeı sabotaj jasap otyrǵan T.Sokolovty 24 saǵat ishinde Qazaqstannan shyǵaryp tastaıtynyn eskertip, «Tyń ólkesi» eshqashan Reseıdiń quramyna enbeıtindigin shegelep turyp aıtady.

Árıne, osyndaı ashyq qarsylyqtardan keıin Táshenov qyzmetinen bosatylyp, Shymkent oblystyq atqarý komıtetiniń orynbasary retinde qyzmeti tómendetiledi. Biraq, aıtqanynan qaıtpaı, soltústik oblystar men Mańǵystaý oblysyn bergizbedi!

Bazbireýler, batyrlar men uly tulǵalar buryn bolǵan dep aıtýy múmkin. Alaıda, olar bizdiń aramyzda áli de bar ekenin bilip júrińizder.

* Toqtar Áýbákirov, qazaqtyń tuńǵysh ǵaryshkeri. Biraq, eń aldymen, ol Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyn Soltústik polıýske toqtaýsyz ushýmen jáne 1989 jyly 1 qarashada otandyq avıaııa tarıhynda alǵash ret MıG-29K ushaǵyn, aýyr kreıser palýbasynan, aýa raıy qolaısyzdyǵyna qaramaı ushyrǵany úshin alady.

* Sultanǵabıev, Serik Ǵazızuly, 2014 jyldyń 25 qyrkúıeginde, granata laqtyrý jattyqtyrý kezinde, jarylǵan granatadan serjantty óz denesimen jaýyp, kóptegen jaraqattar alady. Reseı Federaııasy Prezıdentiniń jarlyǵymen polkovnık Sultanǵabıevke áskerı boryshyn oryndaý kezinde kórsetken erligi úshin Reseı Federaııasynyń Batyry ataǵy berildi.

* Úmbetov, Qaırat Jarylqasynuly, merzimdi áskerı qyzmetshilermen birge granata laqtyrýdy júzege asyrǵan kezde 6505 áskerı bóliminiń shtab bastyǵy Qaırat Úmbetov óz ómirin qaterge tigip, jas sarbazdy denesimen jaýyp, ony ajaldan qutqardy. Qazaqstannyń halyq qaharmany.

* Kapıtan Ǵazız Baıtasov. ..Qylmysker toqtap, aınalasyndaǵylardyń bárine: mashınalarǵa, dúkenderdiń terezelerine, adamdarǵa oq jaýdyra bastady. Ǵazız qylmyskerdiń qolynda granata bar ekenin bildi, ol turǵyndarǵa tónip turǵan qaýipti eskerip, aýyr jaralanǵanyna qaramastan, lankestiń ústine jata ketti. Jarylys  Ǵazız Baıtasov ómirin qıyp, ol ondaǵan adamdardy qutqardy. Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti - Elbasy Jarlyǵymen, oǵan Halyq Hakarmany joǵary ataǵy berildi.

* «300 spartandyqtar qajet emes». Bir qazaq jetkilikti. Tasbolat Ibrashev, Tasbolat Qazaqstanda dúnıege keldi, 1986 jyly anasymen birge Astrahanǵa kóshti. Qolyndaǵy pýlemetpen, jalǵyz ózi Grýzııa armııasynyń motoatqysh jaıaý áskeriniń tutas kolonnasyna qarsy tura aldy. Qaqtyǵystyń odan ári órbýine jol bermeıdi. Osy arqyly ol eki jaqtaǵy júzdegen jáne júzdegen beıbit turǵyndar men sarbazdardyń óliminiń aldyn aldy.

Qoǵamnyń rýhanı daǵdarysy - bul ımperııanyń, memlekettiń kúıreýine aparatyn jol

Imperlik asqynýshy Fedorov, ımperııanyń murageri bolýdy qalaýy jańa qubylys emes ekenin bilýi kerek. Tarıhta «úshinshi Rım», Vızantııa ımperııasynyń murageri Konstantınopol dep atalǵysy keletinder kóp bolǵan.

913 jyly Bolgarııadan shyqqan Sımeon I ımperator (patsha) taǵyna ıe boldy, onyń ataýy: «Barlyq bolgarlar men rımdikterdiń ımperatory jáne avtokraty».

1345 jyly Serbııa koroli Stefan Ýrosh IV Dýshan ózin ımperator (korol) dep jarııalady. Serbııalyq ımperııalyq ataq «serbter men rımdikterdiń ımperatory» túrinde boldy.

1453 jyly Konstantınopol qulaǵannan keıin, II Mehmed ózin Kaıser-ı Rým dep jarııalady, sózbe-sóz «Rım ımperatory». Mehmedte Vızantııa ımperııalyq otbasynan shyqqan tegi bolǵan; onyń aldyndaǵy Sultan Orhan, Vızantııa hanshaıymyn alǵan bolatyn.

«Máskeý-úshinshi Rım» tujyrymdamasyn Pskov Eleazarov monastyryndaǵy Fıloteı 1523 jyldary hattarynda tujyrymdap, Máskeý knıazin Uly Konstantın ımperatorymen qatar qoıǵan edi. Fıloteı bylaı dep jazdy: “Eki Rım qulady, úshinshisi tur, al tórtinshisi eshqashan bolmaıdy”: eki Rım pravoslavıe dinin satqany úshin jazalandy, sodan keıin olardyń ornyn Máskeý basty. Eger Máskeý de kúnáǵa batsa, tórtinshi Rım bolmaıdy, álemniń aqyry bolady».

Ispanııa da, Greııanyń Uly ıdeıasynda, Franııa men Germanııa da ımperııa taǵyna úmitkerler boldy.

Úshinshi Rım - dinı jáne saıası negizge negizdelgen ıdeıa. Al, «Máńgilik Rım» sondaı máńgilik boldy ma? Romýl qurǵan Rım 12 ǵasyr  ómir súrip,476 jyly Rım ımperııasynyń sońǵy ımperatory Romýl Avgýst taqtan bas tartty. Iaǵnı, ımperııa tarıh sahnasynan ketti.

Kóptegen zertteýshiler uly ımperııanyń ne úshin joıylǵanyn uzaq ýaqyt túsingisi keldi? Aǵylshyn tarıhshysy Edvard Gıbbon ​: «Rım ımperııasynyń quldyraýy men qulaý tarıhy» degen eńbeginde, ımperııa tarıhyn tolyq zertteı kele: «Biz bul suraqty qate qoıyp otyrmyz. Másele osy uly ımperııanyń nege qulaýynda bolmaýy kerek. Bul: «nege sonshama uzaq ǵumyr keshken? - dep suraýymyz kerek dedi.« Imperııanyń qulaý sebepteriniń ishinde Gıbbon, ​​bastysy - rýhanı quldyraý, elıta men azamattardyń sán-saltanatqa, baılyqqa degen umtylysy dep sanady.

Qoǵamda maskúnemdik, nekeden tys qatynastar, bir jynysty nekeler, otbasylyq qundylyqtardyń quldyraýy, ımansyzdyq, jalqaýlyq basym boldy. Otbasylardaǵy balalar sany kúrt azaıyp, kópbalaly otbasylar mazaqqa aınaldy. Rım azamattary áskerı qyzmetten qashqaqtap jáne onyń ornyna jaldamaly basqa taıpalardyń quldaryn jaldandy. Las qalalyq mádenıet aýylǵa jetip, ishten jeı bastady. Ádebıette, poezııada, teatrda jáne ónerde mádenıettiń joqtyǵy, rýhanı quldyraý jáne zınaqorlyqty joǵarylatý (azǵyndyq). Abyroıdyń, batyldyqtyń ornyn ataqqa, sán-saltanatqa, baılyq pen qumarlyqqa umtylý ıemdendi.

Imperııanyń kúıreýiniń bastalýy- Rımniń sharqyndap damyp, gúldený kezeńinde bastalady. Eger, Rım tarıhynyń alǵashqy kezeńinde quny 10 fýnt bolatyn kúmis ydys úıinde bolǵany úshin áıgili senator óz ornyn tastap ketýge májbúr bolsa, onda qoǵamnyń kelesi damý kezeńinde, halyq trıbýny Mark Drýzeniń jınaǵan ydystarynyń quny 10000 fýnttan asyp tústi. Dıktatýra men ımperatorlar kezeńinde Tıt Petronıýstyń quny 350 000 altyn dana bolatyn sharap shómishi bolǵan.

Iaǵnı, qarsy kelgen dushpandaryn árin talqandap, «máńgilik Rım» atanǵan alyp ımperııa, dúnıeqmarlyq, ataqqumarlyq pen azamattardyń rýhanı azǵyndaýy saldarynan qırap, tarıhta tek - panteon,  pompeı, kolızeı, trıýmfalyq arka tárizdi sáýlet óneri týyndylary ǵana qaldy.

Búgingi Reseıge oralyp, Fıloteıdiń sózin eske túsireıik: «Eger Máskeý de kúnáǵa batsa, tórtinshi Rım bolmaıdy. Bul álemniń aqyry ».

Oılanyńyzshy, Reseı ımperııasynyń qazirgi rýhanı azǵyndaýy, kúná men jıirkenishke belsheden batýy, ydyraý men kúıreýdiń aldy emes pe?. Soǵystan keıingi «salqyn soǵys», Alen Dallestiń KSRO-ny ish jaǵynan rýhanı azdyryp, ydyratýǵa arnalǵan jospary iske asty emes pe. Qoǵamnyń rýhanı quldyraýy, ımperııanyń joıylýyna ákeledi. Joǵaryda sýrettelgen Rım qoǵamynyyń azǵyndaýy, búgingi Reseıge uqsamaı ma? Alkogoldi ishý, sýııd, balalar arasyndaǵy qylmys jáne jezókshelik,  kóshede tentiregen balalar. Qıyr Shyǵytaǵy aımaqtar emes, Reseıdiń ortalyq oblystarynda,tipti Máskeý oblysynda,y selolar jappaı bosap jatsa, halyq sany bir jylda 300 myńnan astam adamǵa demografııalyq azaıyp jatsa. Ata-apalary, ata-analary men balalary kúnige bir dastarhanda otyryp, samogonsyz tamaq ishpeıtin deńgeıde bolsa, ondaı ımperııadan ne haıyr?

Antıkolog E.V.Fedorova ımperııalyq Rımdi zertteı kele: «Ejelgi Rımdi birde-bir syrtqy kúshter joıa almady, aqyrynda ol mılıtarızm men quldyqpen joıyldy dep tujyrymdaǵan edi. Iaǵnı, mılıtarızaııa, «poseıdondar», «Kınjaldar» men «ırkondar» Reseıdi qutqara almaıdy. Reseı, óz qoǵamyna qamqorlyq jasap, mádenıet, ǵylym, dástúr, senimdi damytyp, qoǵamdy túzeı alady. Ómirlerinde shirkeýge úsh ret baryp (shomyldyrý rásiminen ótý, neke qııý, jerleý), sonymen birge Pashany toılaý,  senim emes.

«Reseı jerin jınaýshylardyń» jalyndy urandarynan keıin ne kútýge bolady?

Reseı Federaııasynda orys áleminiń bul «qamqorshylaryn» eshkim qoldamaıdy dep aıtýǵa bolmaıdy. Kúndelikti ishimdikke salynyp, ǵıbadathanaǵa baratyn joldy uzaq ýaqyt umytyp ketken, adamgershilik, qaıyrymdylyq, janashyrlyq týraly túsinikteri joq orys halqynyń bir bóliginiń sanasynda orys emes halyqtarǵa degen jekkórinishti kózqaras áli de saqtalǵan. Olar úshin orys emester: qara kó..ender, maldar, babaılar, qysyq kózder. «Adamsha sóıle, oryssha!» dep aıtatyndar. Fedorov ne deıdi: «oryssha sóılep otyrsyń, endeshe sen – oryssyń!». Sonda, birneshe álem tilin biletin adam qaı ulttan? Bul, aýyrý ma álde saý adamnyń sandyraǵy ma? Árıne, orys emester munyń bárin eskeredi

Ne boldy jáne ne bolady?

Kóp eshqandaı ózgeris bola qoımaıdy. Reseı, qazirgi jerin ıgerip ustaı alsyn. Kýbıktermen oınap otyrǵan balalarǵa qarap otyrsańyz, olardy biriniń ústine birin qoıa beredi, qoıa beredi. Besinshisi, altynshysy ne jetinshisinde jınaǵandarynyń bári shashylyp, qulaıdy. Munda da sol sııaqty. Artyq dúnıe tas jarady, tas jarmasa bas jarady.

Endigide, Reseıge ıslam álemimen, rýhanı jáne ekonomıkalyq qarym-qatynasyn kúsheıtýi kerek. Musylman áleminiń bir bóligi bolyp tabylatyn Qazaqstanǵa qoqan – loqy kórsetip, dúnıedegi barlyq radıkaldyq – terrorıstik toptardyń nazaryn ózine aýdaryp, olarǵa shapalaq bergendeı. Árıne, endigide Reseıdi taratýǵa múddeli syrtqy kúshter syltaý taýyp, dinniń atyn jamylyp, dinı soǵys otyn Reseı federaııasyna aýystyrýǵa tyrysýy múmkin. Bul bárimiz úshin qaýipti.

Búgingi qazaqstandyq qoǵamyn da rýhanı bolmys máseleleri mazalaıdy. Batys «mádenı tóńkerisi» Reseı arqyly ótip, Dalaǵa enip ketti. «Qyrǵı qabaq soǵystan» jeńilgennen keıinde uly kommýnıstik ımperııa kúıredi.

Erotıka, porno, sánqumarlyq eldi basyp - bıkını qanshalyqty az bolsa, soǵurlym jaqsy, emansıpaııa, femınızm sııaqty anaıy uǵymdar qalyptasa bastady.. Mindetti emes azamattyq neke otbasylyq qundylyqtardy buza bastady. Tek jýsannyń ıisi ańqıtyn Dala, esirtkimen, alkogolmen toltyryla bastady. Jezókshelerdiń óksheleri kóshelerimizde erkin óksheledi. Alkogoldik ishimdikterdi tutyný boıynsha biz Ortalyq Azııada birinshi oryndamyz jáne «Eýrazııadaǵy alǵashqy toptamyz. Sýııd pen sottalǵandar sany boıynsha bizdiń reıtıngimiz odan da joǵary. Jumyssyzdyq pen kedeılik ýrbanızaııalanǵandardyń sanyn arttyryp, halyq qalalarǵa aǵylyp, lıýmenstendirildi (bizdi Reseıdegi kóptegen adamdar, qazaqtar áli kúnge deıin kıiz úıde turady jáne túıege minedi dep oılaıtynyn bilemiz).

Bir nárse qýantady. Jastar jaqsy bilim alýǵa umtylady. Saryaǵash medrese kolledjinde alty adam bir orynǵa talasýda. Bilimi men adamdyq qasıetterin osyndaı medreselerde qalyptastyrǵan jetkinshekter, bolashaqta elimiz ben álemniń eń úzdik joǵary oqýlaryn támamdap, Otanyna qyzmet jasaıdy.

Jastar negizinen alkogolden, nashaqorlyqtan, qylmystan aýlaq bolyp, meshit jamaǵatynyń 90% quraıdy. Qalalarda Juma namazynda  meshitterge syımaı, Máskeýdegideı aýlalarda jáne kóshelerde namaz oqıdy.

Táýelsizdik jyldary 50 myńnan astam «kóshpendiler», «Bolashaq» baǵdarlamasy boıynsha álemniń úzdik ýnıversıtetterinde batystyq bilim alyp, elinde qyzmet atqarýda.

Reseılik elıtanyń shabýylyna jaýap retinde qazaq qoǵamy qandaı alǵashqy qadamdar jasaı alady:

  • Ol, eń aldymen, rýhanı, patrıottyq tárbıeni qolǵa alýy múmkin. Múmkin, Reseı Federaııasynyń Prezıdenti sııaqty, Qazaqstan Prezıdenti Qazaqstannyń rýhanı damýy máselelerimen aınalysýǵa qurylǵan qoǵamǵa qamqorshy bolady;
  • «Baıqońyr» kosmodromyn jalǵa berý sharty qaıta qaralýy múmkin (Baıqońyr kosmodromy men qala aýmaǵy 6717 km². Reseı Qazaqstannan 2050 jylǵa deıin jalǵa alǵan);
  • Qazaqstan terrıtorııasynda áskerı polıgondardyń ornalasýy qaıta qaralýy múmkin;
  • Sondaı-aq, «kazbat» negizinde (Franııanyń sheteldik legıonyna uqsas) sheteldik legıon qurýǵa bolady. Qazaqstandyq áskerı korpýsqa basqa aımaqtarda jáne soǵys oshaqtarynda praktıka júzinde áskerı daıyndyqtan ótetin áskerı mamandar qajet;
  • Qazaqstandyq, óziniń kóp vektorlyq syrtqy saıasaty oryndaryn ózgertýi múmkin. Eger, osyǵan deıin Reseı birinshi pozıııada bolsa, endi ol artqa sheginýi ǵajap emes. Birinshi pozıııalardy baýyrlas halyqtar: qyrǵyzdar, ózbekter, túrikmender, tájikter, ázirbaıjandar, sheshender, ıngýshtar, daǵystandyqtar jáne burynǵy KSRO-nyń basqa halyqtary alady. Sodan keıin - barlyq túrki halyqtary, onyń ishinde birinshi kezekte Túrkııa. Olardyń artynda arabtardyń jáne búkil musylman áleminiń qalaýy jatyr;
  • Qaýipsizdigine qaýip tónip turǵanyn kórgen halyq birtindep birigip, ulttyq ıdeıany damytady. Ol: bilim, senim, mádenıetti saqtaý jáne halyqtyń ejelgi dástúrleri platformalaryna negizdelmek. Bala kezinen ıman negizinde tárbıelengen jastar álemdegi eń jaqsy mekemelerde bilim shyńdaryn baǵyndyrýǵa tyrysady. Ata-analaryn, rýhanılyqtyń joqtyǵy, alkogolızm men nashaqorlyq batystyq moraldyń áseri mazalaıtyn bolady. Jastardyń urany: «Ult úshin jáne halyqtyń ıgiligi úshin!» bolmaq;
  • Memlekettiń bolashaǵy – jas urpaqty tárbıeleý úshin túrik modelin qabyldaýǵa bolady. Balabaqshalardaǵy zaıyrly memleket ustanymyn saqtaı otyryp, balalar ıslam dini qundylyqtarymen tárbıelenýi. Balalyq shaqtan bastap olarǵa jaqsy men jamannyń (halal men haram), jaqsy minez, qaıyrymdylyq, ata-anany qurmetteý, Otanǵa degen súıispenshilik sııaqty uǵymdar sińirilmek.
  • Namaz oqýǵa, Jaratýshynyń mindttegen parzalaryn oryndaýǵa shaqyrýmen aınalysqanlarǵa degen kózqaras ózgerýi múmkin (Tablıg Jamaǵatqa (qazirgi kezde «Dagatchıkterge»). Múmkin, olarǵa QMDB alshaqtamaý jáne qarapaıym jamaǵat sııaqty ımamdarmen birlese dinge shaqyrý men qaıyrymdylyq sharalaryna kómektesý sharttary qoıylar;
  • Din páni, ıslam qundylyqtaryna negizdelgen rýhanı tárbıe mektepterdiń jalpy bilim beretin oqý baǵdarlamalarynyń bastaýysh synyptarynan bastap engizilýi múmkin. Balıgat jasyna jetkende qyzdarǵa oramal taǵýǵa ruqsat etilýi múmkin. Bilim berýdiń ekinshi kezeńiniń basynan bastap. (I-shi: 1-den 4-ke deıin; II-I: 5 - 9 synyptar; III-I: 9 - 11 synyptar). Qyz balalardyń oramal taǵýlaryna, Qazaqstan ǵana emes, burynǵy Keńester Odaǵy elderinde de, Moskvanyń talabymen tyıym bolǵan sııaqty;
  • Jalpy bilim beretin mektepterde, kolledjderde jáne ýnıversıtetterde jastardyń áskerı-patrıottyq tárbıesine basa nazar aýdarylatyn bolady. Buqaralyq sportty, «Zarnıa», «Dala Qyrandary» sııaqty áskerı oıyndarymen jalpylaı qamtý talap etilýi múmkin.
  • Qazaqstan qarýly kúshterinde áskerı qyzmet atqarý boryshy, bárine birdeı mindetteledi. Áskerdegi qyzmet merzimi ulǵaıýy múmkin;
  • Orta mektepterdiń joǵarǵy synyptarynda, kolledjderdiń, ýnıversıtetterdiń, áskerı jáne ishki ister mınıstrliginiń akademııalarynda: rýhanı bilim, aqparattyq tehnologııalar jáne aqparattyq soǵys mindetti kýrstary engizilýi múmkin.
  • Kásiporyndarda, uıymdarda, áskerı bólimder men bólimshelerde saıası bilim engizilýi múmkin (KSRO-daǵy «Bilim qoǵamy» sııaqty agıtprop jumys).
  • Ideologııalyq, úgit-nasıhat qyzmetkerleriniń mártebesin kóterip, olardy oqytý men biliktiligin arttyrý kýrstary ashylýy múmkin;

Osylaısha, Reseı halyq qalaýlylarynyń shabýyldary, halqymyzdyń oıanýyna, baýyrlastyq qushaǵynan bosatylýyna jáne kúsh-jigerin qaýipsizdikke, bolashaq urpaqty tárbıeleýge jáne Uly Dalanyń bolashaǵynyń órkendeýine baǵyttamaq.

Mırhat MADIIaROV,

ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ aǵa oqytýshysy,

tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty

Pikirler