Jyrau degen – öner iesıne berıler zor dəreje. Bızdıŋşe – jyrşy. Al ol atty bar-joǧy 24 jasynda ielenu – zor deŋgeidıŋ körınısı. Kelısesıŋder me? Bız jyraqta tuyp-ösken qandasymyz Jənıbek Piiazovtyŋ jetıstıgıne süisınudemız. «O, Piiazov degen tanys qoi?» deisıŋder me? İə, bıraz ai būryn (№46, 15 qaraşa, 2016 jyl) «24 jasynda Qaraqalpaqstannyŋ, 26 jasynda Özbekstannyŋ Eŋbek sıŋırgen ərtısı atanǧan Jeŋısbek» (www.zhasorken.kz) turaly jazǧanbyz.
Jeŋısbek ənşı –Jənıbek jyrşynyŋ tuǧan aǧasy. Qaraqalpaq jerınde tuyp-ösken qazaqtyŋ ūldary. Inısınıŋ jetıstıgın aǧasy arqyly estıp-bılgenbız. Aldaǧy uaqytta ol bauyrymyzben de tanysarmyz degenbız. Sonyŋ sətı tüstı. Jeŋısbek ənşı Taşkentte tūrǧanymen, ınısı Nökıste mekendeidı. Jyrşy jıgıt «uaqytymdy ūrlaidy» dep, əleumettık jelılerdıŋ bırın de qoldanbaidy eken. Al onymen bailanysu bızge oŋaiǧa soqpady. Sonda da Almaty men Nökıs arasynda bırneşe kün əŋgımeden köpır ornattyq. Ənşeiınde saǧattap dastan jyrlaityn jandar jai kezde sözge şorqaq-au. Dese de, ə degennen «Almatydan habarlasyp tūrsyz ba?» dep, ol da məz boldy. Jeltoqsanda ǧana Almatyǧa jyrşylar konsertıne kelıp ketken eken. Köŋılı alyp-ūşyp tūr. Alaida, kei sūraǧymyzdy attap ötedı, şamasy, maqtanuǧa joq. Özınen görı əigılı akter atasyn, önerpaz əke-şeşesın, daryndy bauyrlaryn aityp maqtanǧysy keletındei.
Sonymen, Jənıbek jyrau degen kım ekenın tani jürıŋder, aǧaiyn.
Ūlan: Jənıbek, Qaraqalpaqstannyŋ Halyq jyrauy ataǧyna qaşan, qalai ie boldyŋyz?
J.Piiazov: Būl ataqty byltyr ielendım. Köptegen halyqaralyq jyrşylar baiqauynyŋ jeŋımpazy atandym. «Alpamys batyr», «Edıge batyr» syndy ūzaq dastandardy tolyq jatqa bılıp, jyrlai alamyn. Al būl dastandardy tolyǧymen üzdıksız jyrlauǧa 16 saǧat ketedı. Sol eŋbekterıme orai osy zor dəreje berıldı.
Ūlan: Qazaq ūǧymynda jyrau ūǧymy basqa, jyrşy bölek. Məselen, sızdı jyrşy der edık…
J.Piiazov: Ras aitasyz. Qazaq jerınde menı jyrşy deidı. Al Qaraqalpaqtar arasynda qobyzdyŋ süiemeldeuımen qissa-dastandardy, jyr-tolǧau, termelerdı oryndauşylardy jyrau dep ataidy. Taǧy bır jyraulyq şart – kömeige salyp oryndai bılu.
Ūlan: Piiazovtardy negızınen köpşılık akterlar men ənşıler əuletı dep tanidy. Sız dəstürlı jyrşylyq önerge qalai keldıŋız?
J.Piiazov: Atamnyŋ ülesı zor. Ol kısı kışkentaiymnan teatrlarǧa, türlı dəstürlı keşterge ertıp baratyn. Sonda elge məşhür jyraulardy körıp, tyŋdap, tamsanatynmyn. Söitıp, mektep jasynan qissa-dastan, qobyzǧa jaqyn östım. Jastaiymnan tyŋdap ösken jyraularym ömırden ozdy. Olardyŋ ornyn bızdei jas jyraular tolyqtyryp keledı. Jyrdy üzdıksız 16 saǧat jyrlai alamyn.
Ūlan: Sonda sızderde jyrşylar qatary köp pe?
J.Piiazov: Qazırgı taŋda tört qana jyrau barmyz. Ekeuınıŋ jasy 40-tan asqan, qalǧan ekeuınıŋ bırı – özım. Al taǧy bırı 20 jasar menıŋ şəkırtım – Qiias Sūltanov. Özım 2004 jyldan berı jyraular qataryna qadamdap qosylǧanmyn. Muzykalyq kolledjde halyq jyrauy Baqbergen Syrymbetovten təlım alǧanmyn. Keiın Berdaq atyndaǧy memlekettık universitette oqydym. Mamandyǧym – qobyzşy. Qazır Nökıstegı Esjan baqsy atyndaǧy balalarǧa arnalǧan №1 muzykalyq mektepte oqytuşymyn. Jetı şəkırtım bar. Şəkırtterıme dastandardan qissalardy aitudy üiretıp jürmın.
Ūlan: Üzdıksız 16 saǧattyq dastandardy jyrlaǧanyŋyzdy qai jerlerden tamaşalauǧa bolady?
J.Piiazov: Arnaiy konsertterde qysqa qissa, tolǧau, termelerdı oryndaimyz. Ary ketse jarty saǧattyq öner körsetemız. Al 16 saǧat boiy jyrlaǧanymdy telearnaǧa arnaiy tüsırıp alǧan. Ony ər aptaǧa jarty saǧattan bölıp körsetken.
Ūlan: Toi-tomalaqtarda qissa-dastan oryndaityn dəstürlerıŋız bar ma?
J.Piiazov: Bar. Məselen, betaşardyŋ aldynda köpşılık jyraulardan qissa-dastandardy oryndap beruın sūraidy.
Ūlan: Sızdıŋ oryndauyŋyzdaǧy dastandardyŋ eŋ kölemdısı men eŋ qysqasy qanşa saǧat jyrlanady?
J.Piiazov: Dastandar köp-aq. Eŋ ūzaǧyn 24 saǧat tolǧauǧa bolady. Oryndauymyzdaǧy eŋ qysqa dastandardy 2-3 saǧat jyrlaimyz. Köbıne yŋǧaiǧa qarai qysqa qissalardy oryndap jüremız. Mysaly, kolledj aiaqtarda mındettı türde ekısaǧattyq bır dastandy jyrlap beruge tiıstısıŋ.
Ūlan: Ūzaq-sonar dastandy oryndaudan būryn, ony qalai jattap alady degen sūraq ərkımnıŋ kökeiınde tuyndaidy…
J.Piiazov: Dastandardyŋ oqiǧalarynyŋ qyzyqtyǧy sondai, mazmūnyn bılseŋ, ūmytpaisyŋ. Bır hikaiadan ekınşısın jyrlap otyryp, uaqyttyŋ qalai syrǧyǧanyn baiqamai da qalamyn. Keide arasynda öz tarapymyzdan söz qosyp aituymyz mümkın. Sosyn dastandardy tyŋdauşyǧa jaqsy jetkızude akterlık şeberlıgıŋ zor röl oinaidy.
Ūlan: Dastandardy jyrlauda ər jyrşy öz qalauyndaǧy maqamǧa sala bere me?
J.Piiazov: Negızı, öz erkı. Sosyn bıraz jyraudyŋ oryndauyndaǧy jyrlar bızde jazylyp qaldyrylǧan. Sony qaitalauǧa da bolady. Degenmen, ər jyrau öz betınşe öner körsetedı.
Ūlan: Otbasyŋyzdy aitsaq, ūldaryŋyz ösıp keledı eken…
J.Piiazov: İə, 19 jasymda üilengenmın. Əielım de – qazaq. Aty – Aqmaral. Ol – medisina salasynyŋ mamany. Ülken ūlym düniege kelerde «Alpamys batyr» dastanyn jattap jürgenmın, sodan esımın Alpamys qoidym. Ekınşısı düniege kelerde «Edıge batyr» dastanyn jattap jürgem, aty Edıge boldy sodan.
Ūlan: Bərekeldı! Öse berıŋızder!
Piiazovtar äuletınıŋ atasy
Piiazovtar – Qaraqalpaqstandaǧy qazaqtar arasyndaǧy eŋ önerlı, tanymal əulet. Osy əulettıŋ atasy turaly bırer söz aityp ötelık. Jeŋısbek pen Jənıbektei daryndy ūldardyŋ atasy – Zeinel Piiazov. Ol kısı bügınde ömırde joq, degenmen önerlınıŋ önegesı ölmek emes. Zeinel atamyz 1928 jyly Taqtaköpır audany Börşıtau auylynda düniege kelgen eken. Qazırgı Berdaq atyndaǧy Qaraqalpaq memlekettık sazdy teatrynda 1955-1995 jyldary aralyǧynda üzdıksız 40 jyl qyzmet etken.
Teatr sahnasynda 70-ten asa obrazdar somdaǧan, keŋ diapazondy ənşılıgımen tanymal bolǧan. Telearna men radioda da satiralyq baǧdarlamalarymen el jadynda qalǧan ərtıs. Eŋbekterı baǧalanyp, Özbekstannyŋ Eŋbek sıŋırgen ərtısı, Qaraqalpaqstannyŋ halyq ərtısı ataqtaryna ie bolǧan.
9 perzent tərbielep ösırgen. Əziza, Roza, Liza, Maral Zeinelqyzdary bügınde əke jolyn quyp, teatr sahnalarynda öner körsetıp keledı. Liza men Maral Piiazovalar – Almaty teatrlarynyŋ önerpazdary. Al ūly Bürkıtten tuǧan nemerelerı – Jeŋısbek pen Jənıbektıŋ jetıstıkterı öz aldyna.
Belgılı akter Zeinel Piiazov 2011 jyly 5 aqpanda dünieden ozdy. Öner iesınıŋ ruhyna qūrmet retınde Nökıstegı ülken köşenıŋ bırıne esımı berılgen.
Ūlan: Jənıbek, Qaraqalpaqstannyŋ Halyq jyrauy ataǧyna qaşan, qalai ie boldyŋyz?
J.Piiazov: Būl ataqty byltyr ielendım. Köptegen halyqaralyq jyrşylar baiqauynyŋ jeŋımpazy atandym. «Alpamys batyr», «Edıge batyr» syndy ūzaq dastandardy tolyq jatqa bılıp, jyrlai alamyn. Al būl dastandardy tolyǧymen üzdıksız jyrlauǧa 16 saǧat ketedı. Sol eŋbekterıme orai osy zor dəreje berıldı.
Ūlan: Qazaq ūǧymynda jyrau ūǧymy basqa, jyrşy bölek. Məselen, sızdı jyrşy der edık…
J.Piiazov: Ras aitasyz. Qazaq jerınde menı jyrşy deidı. Al Qaraqalpaqtar arasynda qobyzdyŋ süiemeldeuımen qissa-dastandardy, jyr-tolǧau, termelerdı oryndauşylardy jyrau dep ataidy. Taǧy bır jyraulyq şart – kömeige salyp oryndai bılu.
Ūlan: Piiazovtardy negızınen köpşılık akterlar men ənşıler əuletı dep tanidy. Sız dəstürlı jyrşylyq önerge qalai keldıŋız?
J.Piiazov: Atamnyŋ ülesı zor. Ol kısı kışkentaiymnan teatrlarǧa, türlı dəstürlı keşterge ertıp baratyn. Sonda elge məşhür jyraulardy körıp, tyŋdap, tamsanatynmyn. Söitıp, mektep jasynan qissa-dastan, qobyzǧa jaqyn östım. Jastaiymnan tyŋdap ösken jyraularym ömırden ozdy. Olardyŋ ornyn bızdei jas jyraular tolyqtyryp keledı. Jyrdy üzdıksız 16 saǧat jyrlai alamyn.
Ūlan: Sonda sızderde jyrşylar qatary köp pe?
J.Piiazov: Qazırgı taŋda tört qana jyrau barmyz. Ekeuınıŋ jasy 40-tan asqan, qalǧan ekeuınıŋ bırı – özım. Al taǧy bırı 20 jasar menıŋ şəkırtım – Qiias Sūltanov. Özım 2004 jyldan berı jyraular qataryna qadamdap qosylǧanmyn. Muzykalyq kolledjde halyq jyrauy Baqbergen Syrymbetovten təlım alǧanmyn. Keiın Berdaq atyndaǧy memlekettık universitette oqydym. Mamandyǧym – qobyzşy. Qazır Nökıstegı Esjan baqsy atyndaǧy balalarǧa arnalǧan №1 muzykalyq mektepte oqytuşymyn. Jetı şəkırtım bar. Şəkırtterıme dastandardan qissalardy aitudy üiretıp jürmın.
Ūlan: Üzdıksız 16 saǧattyq dastandardy jyrlaǧanyŋyzdy qai jerlerden tamaşalauǧa bolady?
J.Piiazov: Arnaiy konsertterde qysqa qissa, tolǧau, termelerdı oryndaimyz. Ary ketse jarty saǧattyq öner körsetemız. Al 16 saǧat boiy jyrlaǧanymdy telearnaǧa arnaiy tüsırıp alǧan. Ony ər aptaǧa jarty saǧattan bölıp körsetken.
Ūlan: Toi-tomalaqtarda qissa-dastan oryndaityn dəstürlerıŋız bar ma?
J.Piiazov: Bar. Məselen, betaşardyŋ aldynda köpşılık jyraulardan qissa-dastandardy oryndap beruın sūraidy.
Ūlan: Sızdıŋ oryndauyŋyzdaǧy dastandardyŋ eŋ kölemdısı men eŋ qysqasy qanşa saǧat jyrlanady?
J.Piiazov: Dastandar köp-aq. Eŋ ūzaǧyn 24 saǧat tolǧauǧa bolady. Oryndauymyzdaǧy eŋ qysqa dastandardy 2-3 saǧat jyrlaimyz. Köbıne yŋǧaiǧa qarai qysqa qissalardy oryndap jüremız. Mysaly, kolledj aiaqtarda mındettı türde ekısaǧattyq bır dastandy jyrlap beruge tiıstısıŋ.
Ūlan: Ūzaq-sonar dastandy oryndaudan būryn, ony qalai jattap alady degen sūraq ərkımnıŋ kökeiınde tuyndaidy…
J.Piiazov: Dastandardyŋ oqiǧalarynyŋ qyzyqtyǧy sondai, mazmūnyn bılseŋ, ūmytpaisyŋ. Bır hikaiadan ekınşısın jyrlap otyryp, uaqyttyŋ qalai syrǧyǧanyn baiqamai da qalamyn. Keide arasynda öz tarapymyzdan söz qosyp aituymyz mümkın. Sosyn dastandardy tyŋdauşyǧa jaqsy jetkızude akterlık şeberlıgıŋ zor röl oinaidy.
Ūlan: Dastandardy jyrlauda ər jyrşy öz qalauyndaǧy maqamǧa sala bere me?
J.Piiazov: Negızı, öz erkı. Sosyn bıraz jyraudyŋ oryndauyndaǧy jyrlar bızde jazylyp qaldyrylǧan. Sony qaitalauǧa da bolady. Degenmen, ər jyrau öz betınşe öner körsetedı.
Ūlan: Otbasyŋyzdy aitsaq, ūldaryŋyz ösıp keledı eken…
J.Piiazov: İə, 19 jasymda üilengenmın. Əielım de – qazaq. Aty – Aqmaral. Ol – medisina salasynyŋ mamany. Ülken ūlym düniege kelerde «Alpamys batyr» dastanyn jattap jürgenmın, sodan esımın Alpamys qoidym. Ekınşısı düniege kelerde «Edıge batyr» dastanyn jattap jürgem, aty Edıge boldy sodan.
Ūlan: Bərekeldı! Öse berıŋızder!
Piiazovtar äuletınıŋ atasy
Piiazovtar – Qaraqalpaqstandaǧy qazaqtar arasyndaǧy eŋ önerlı, tanymal əulet. Osy əulettıŋ atasy turaly bırer söz aityp ötelık. Jeŋısbek pen Jənıbektei daryndy ūldardyŋ atasy – Zeinel Piiazov. Ol kısı bügınde ömırde joq, degenmen önerlınıŋ önegesı ölmek emes. Zeinel atamyz 1928 jyly Taqtaköpır audany Börşıtau auylynda düniege kelgen eken. Qazırgı Berdaq atyndaǧy Qaraqalpaq memlekettık sazdy teatrynda 1955-1995 jyldary aralyǧynda üzdıksız 40 jyl qyzmet etken.
Teatr sahnasynda 70-ten asa obrazdar somdaǧan, keŋ diapazondy ənşılıgımen tanymal bolǧan. Telearna men radioda da satiralyq baǧdarlamalarymen el jadynda qalǧan ərtıs. Eŋbekterı baǧalanyp, Özbekstannyŋ Eŋbek sıŋırgen ərtısı, Qaraqalpaqstannyŋ halyq ərtısı ataqtaryna ie bolǧan.
9 perzent tərbielep ösırgen. Əziza, Roza, Liza, Maral Zeinelqyzdary bügınde əke jolyn quyp, teatr sahnalarynda öner körsetıp keledı. Liza men Maral Piiazovalar – Almaty teatrlarynyŋ önerpazdary. Al ūly Bürkıtten tuǧan nemerelerı – Jeŋısbek pen Jənıbektıŋ jetıstıkterı öz aldyna.
Belgılı akter Zeinel Piiazov 2011 jyly 5 aqpanda dünieden ozdy. Öner iesınıŋ ruhyna qūrmet retınde Nökıstegı ülken köşenıŋ bırıne esımı berılgen.
Qarlyǧaş DOSANOVA
«Ūlan», №3
17 qaŋtar, 2017 jyl
