2017 jyldyŋ 22 şılde men 20 tamyz aralyǧynda Qazaq memlekettık sirkı eresekter men balalardy «Er Töstık» atty qazaqtyŋ halyq ertegısınıŋ jelısınde qoiylǧan jaŋa baǧdarlamasyna şaqyrady.
Jauyz küşke ızgılık qarsy tūryp, jaqsylyq saltanat qūrady jäne Er Töstıktıŋ şynaiy mahabbaty jauyzdyqty toqtatady.
Er Töstıktıŋ oqiǧalary sirk önerınıŋ tılımen sahnalanǧan. Ertegı barysynda batyrdyŋ jolynda san aluan siqyrly da tylsym küşke ie, qara küşke ie keiıpkerler kezdesedı. Er Töstık, Kenjekei, Ernazar, Qaraşaş, Bektory, Mystan-Kempır, Samrūq qūs, Şalqūiryq at, perıler jäne taǧy basqa ertegı keiıpkerlerı bala köŋılge türlı ǧajaiyp äser qaldyrady.
Baǧdarlamada şabandoz jıgıtter, äue gimnastary, akrobattar, kloundar, ekvilibristter, üiretılgen aiular, eşkıler, itter, kögerşınder aluan türlı airyqşa öner körsetıp, balalardyŋ taŋdaiyn qaqtyrady. Ǧajaiyp qörınısterdı Qazaq memlekettık sirkınıŋ äigılı «Farandol» balet toby körıktendırdı.
Jaqsylyq pen jamandyqtyŋ, zūlymdyq pen meiırımdılıktıŋ, aq pen qaranyŋ küresı retınde şytyrman oqiǧa jelısınde äzırlengen qoiylymda qairan qaldyrar triuktar da ūsynylady.
Būl qoiylymǧa 65 ärtıs qatyssa, şamamen ekı jüzdei dizainerlık kostiumder tıgıldı, erekşe rekvizitter, jaŋa sahnalyq tehnologiialar qoldanyldy. Teatraldy-sirktık qoiylymnyŋ ūzaqtyǧy üzılıstı qosa eseptegende – 2 saǧat 30 minut.
21 şıldede Almaty sirkı mügedek balalarǧa, qarttar üiınıŋ ardagerlerıne, internat pen balalar üiınıŋ tülekterıne, tömen jaǧdaidaǧy otbasylaryna arnalǧan qaiyrymdylyq qoiylymyn ötkızdı.
Sonmymen, būl ertegı jaiynda ne bılemız? «Er töstık» – qazaq batyrlyq ertegılerınıŋ eŋ köne ülgısı. «Er Töstıkte» erte däuırdegı halyqtyŋ miftık tanymy, yrymdary men ädet-ǧūryptarynyŋ bärı bar: Töstık qiial-ǧajaiyp jaǧdaida düniege kelıp ösedı. Jylan Bapy hannyŋ jūmsauymen Töstıktıŋ Temır han elıne baryp, onda qalyŋdyqty alu üşın saiysqa tüsuı, osy saiysta keiıpkerdıŋ öz küşımen emes, keremet dostarynyŋ arqasynda jeŋuı – qiial-ǧajaiyp ertegınıŋ zaŋdylyǧy. Mysaly, Şalqūiryq – tek jüirık at qana emes, aldaǧyny boljai alatyn qabıletı bar, neşe türlı siqyrdy bıletın, adamşa söilep, adamşa ıs-äreket qylatyn qasiettı januar. Al jer astynda Töstıkke dos bolatyn Jelaiaq, Tausoǧar, Költauysar siiaqty keiıpkerler – miftık tanymnyŋ sipaty. Ertedegı adamdardyŋ miftık tüsınıgı boiynşa, jeldıŋ, taudyŋ, sudyŋ "ielerı" bolǧan. Keiıngı zamandarda olar körkemdık sipat alyp, "dostar osyndai bolsa eken" degen adam armanyn jüzege asyruşy beineler retınde qabyldanǧan» delınedı enseklapediialyq anyqtamalyqta (Qazaq ädebietı. Ensiklopediialyq anyqtamalyq. — Almaty: «Aruna Ltd.» JŞS, 2010).
«Er Töstık» qoiylymy jeŋımpaz atandy
Aita keterlık jaŋalyq, «Er Töstık» jaŋa lazerlık şouynyŋ oryndauşylary, N. Alşynbaevtyŋ jetekşılıgımen «Legion» nomerınıŋ lopingtaǧy akrobat-voltijerlary «Joǧary oryndauşylyq şeberlıgı jäne käsıbilıgı» üşın X halyqaralyq sirk önerı «Aziia jaŋǧyryǧy-2017» festivalınde altyn jüldenı jeŋıp aldy.
«Aziia jaŋǧyryǧy-2017» X halyqaralyq sirk önerı festivalı 2 men 6 şılde aralyǧynda Astana qalasynda öttı. Festivalǧa Qazaqstan, Monako, Resei, Qytai, Belarus, Latviia, Ukraina, Egipet, Efiopiia, Qyrǧyzstan, Özbekstan, Turkmenstan elderınıŋ artisterı qatysyp, öz önerlerın dodaǧa saldy. Qazylar alqasynyŋ qūramynda toǧyz eldıŋ ırı halyqaralyq sirk käsıporyndarynyŋ basşylary boldy. Atap aitsaq, B.A. Bökebaev (Qazaq memlekettık sirkınıŋ direktory), P. Fekete (Vengr ūlttyq sirkınıŋ direktory, körkemdık jetekşısı), S.B. Kabakov (Ukraina memlekettık sirk kompaniiasynyŋ bas direktory, körkemdık jetekşısı), V.A. Şaban (Belorus memlekettık sirkınıŋ direktory), L. Lipinski (Latviia, qoǧamdyq ūiymdarynyŋ qūryltaişysy «sirk ärtısterınıŋ qauymdastyǧy»), S.Petrosian (Erevan sirkınıŋ bas direktory, körkemdık jetekşısı), A. İlamanov (Turkmen sirkınıŋ direktory), S.V. Rastorguev (Saha Respublikasynyŋ memlekettık sirkınıŋ direktory, körkemdık jetekşısı (Iаkutiia), A.M. Aliev ("Oŋtüstık-Sirkı"-nıŋ direktory), A.A. Jitniskii (gen.direktor, hud. rukovoditel Harkov memlekettık sirkınıŋ bas direktory, körkemdık jetekşısı), predsedatel jiuri E.K. Joljaksynov («Astana sirkı» GKKP-nıŋ bas direktory, QR halyq artisı). Qazaq ertegısı negızınde qoiylǧan qoiylymnyŋ bolaşaǧy zor bolaryna senım mol-aq. Sirk ūjymy ūlttyq qūndylyqtardy nasihattauda talai jetıstıkterge jeterıne senımımız zor.
Baqyt BÖKEBAEV, Qazaq memlekettık sirkınıŋ direktory:
- Qazaq sirkınde osy künge deiın qazaq ertegısınen qoiylym qoiylmady. Ertegı türınde bız eŋ alǧaş «Şelkunchik» ertegısı negızınde täjıribe bastap kördık. Jūrt jyly qabyldady. Sonda jurnalister tarapynan «Nege qazaq ertegısınen ūlttyq qoiylym qoiylmaidy?» degen sūraqtar tuyndady. Bız Elbasynyŋ «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» maqalasynyŋ aiasynda ūlttyq qūndylyqtardy nasihattau maqsatynda qazaq ertegısınen qoiylym qoiuǧa şeşım qabyldadyq. Būl qoiylym sondai-aq EXPO-2017 aiasynda körermenge jol tartyp otyr. Ertegılık qoiylymǧa negızınen N.Tılendiev, Q.Şıldebaev, T.Mūhamedjanov tärızdı zamanui qazaq klassikalyq kompozitorlarynyŋ şyǧarmalaryn qoldandyq. Barynşa tasyr-tūsyrdan, jeŋıl äuenderden qaşuǧa tyrystyq. Balalarǧa tärbienı sirktegı muzyka arqyly da beruge äreket jasap baqtyq. Sonymen qatar, sirk ärtısterı qazaq ūlttyq kiımderın zamanaui ülgı negızınde öŋdelgen sipatta sahnaǧa kiıp şyqty. Būl da bızdıŋ alǧaşqy täjıribelerımızdıŋ bırı. Qoiylymǧa kelgen körermender dän riza. Jurnalister de joǧary baǧalap, lazerlık jaŋa ülgıdegı qoiylymǧa taŋdanys bıldırıp jatyr. Äigılı Asanälı Äşımovtei aqsaqaldarymyzdyŋ özı bızge qonaq bolyp kelıp, ärtısterdıŋ şeberlıkterıne öz rizaşylyǧyn bıldırıp, batasyn berdı. Ol kısı qiyn triuktermen qatar ärtıstık öner körsetken önerpazdardyŋ jūmysyna şyn köŋılden alǧsyn jaudyryp, qūrmet körsettı.
Bız «Er Töstık» ertegısın taŋdap alǧan sebebımız, mūnda şytyrman oqiǧa jelısı bar. Keiıpkerlerı de – qyzyqty obrazdar. Şalqūiryqtai tūlpary, Kenjekeidei sūlu qyz, qastyq jasaityn Jalmauyz kempır qoiylymǧa şielenısken dramma beredı. Mūny bır körgen bala eş ūmytpaidy. Osylaişa qanşama orystıldı balalar qazaq ertegısınıŋ keiıpkerlerımen tanysuǧa mūmkındık alyp otyr. Qoiylym bır mezgılde qazaqşa ärı orysşa jüretın sebebı, orystıldı balalar qazaqşa üirense, qazaqtıldı balalar orysşa üirenedı. Osylaişa būl qoiylymnyŋ balalar üşın tälım-tärbielık maŋyzy zor dep aituǧa bolady.
Qazaq sirkınıŋ tarihy
Qazaq halqynyŋ san-salaly dästürlı mädenietınıŋ ışınde sirk önerınıŋ körınısı de şet qalmaǧan. Köşpendı halyqtyŋ aspan kögınde qalyqtaǧan qyrany, jelmen jarysqan jylqysy qazaqtyŋ ūlttyq bolmysymen jasasyp, zamanaui rämızderden oryn alǧan. Qazaq halqynyŋ köşpelı tūrmysyndaǧy jaugerşılık, batyldyq, eptılık, asau arǧymaqtardy baǧyndyryp, at qūlaǧynda oinau önerı ejelden äigılı bolǧan. Halyq ışınde qūralaidy közge atqan mergender, tüienı tügımen jūtqan tüie baluandar, jelmen jarysqan jelaiaqtar älemdı moiyndatqanyna tarih kuä. Ūly dalada atadan qalǧan dästürlı mädeniet, ǧasyrdan ǧasyrǧa jalǧasyp zaman talabyna sai sirk önerınıŋ ömırge keluıne ūiytqy boldy.
1968 jyly QazKSR OK-nıŋ Bırınşı hatşysy D.A.Qonaevtyŋ bastamasymen jäne QazKSR Ministrler Keŋesımen Almaty qalasynda Qazaq memlekettık sirk ǧimaratyn salu turaly şeşım qabyldandy.
QazKSR- nıŋ Mädeniet ministrı İ.Omarovtyŋ baǧa jetpes qoldauynyŋ arqasynda jäne QazKSR-nıŋ halyq ärtısı Güljihan Ǧalievanyŋ jetekşılıgımen 1970 jyly Qazaq memlekettık sirkı, estradalyq sirk studiiasynda alǧaşqy sirk önerınıŋ ärtısterı daiyndaldy. Käsıbi ūjymnyŋ tūŋǧyş qoiylymy Saratov sirk manejınde qazaq ūlttyq «Medeu» baǧdarlamasymen aşyldy. 1970 jyldyŋ 24 şıldesındegı osy qoiylym qazaq ūlttyq sirk önerınıŋ tuǧan künındei tarihta qaldy.
Qoiylymnyŋ rejisserı RF-nyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı G.Perkun, ssenariiın jazǧan Iý.Blagov, suretşısı A.Falkovskii, muzykasyn KSRO halyq ärtısı N.Tılendiev, Qazaq KSR eŋbek sıŋırgen qairatkerlerı L.Hamidi, A.Botbaev, kompozitor M.Moller jazdy.
Az uaqyt aralyǧynda talaidy taŋdai qaqtyrǧan sirk ūjymy, 1972 jyly erekşe arhitekturamen salynǧan «Siqyrly kiız üi» ǧimaratyna köştı.
Sirk keşenınıŋ jobasyn ıske asyrǧan bas säuletşı V.Kasev, bas injenerı S.Matveev.
Osy jyldyŋ 10 mausymynda aqyn Jambyl Jabaevtyŋ 125 jyldyq mereitoiyna orai jaŋa sirk ǧimaratynda, Almaty tūrǧyndary men qonaqtary üşın «Ǧajaiyptar jerı» baǧdarlamasy körsetıldı. Būl tarihi qoiylym qazaq sirk önerı qalyptasuynyŋ negızın qalady. Baǧdarlamanyŋ qoiuşy rejisserı KSRO halyq ärtısı V. Golovko.
1972-78 jyldar aralyǧynda ūlttyq naqyşta üş baǧdarlama ışınde: “Epos”, “Jer gülderı”, “Dala”, “Medeu”, “Baiqoŋyr” jäne “Tynys alǧan keruen» qoiylymdary daiyndalyp, qazaq sirkı önerındegı «Şabandoz jıgıtter» önerı damydy.
«Taŋǧajaiyptar elı» miuzik-holl ssenariiın jazǧan O.Süleimenov pen O.Leviskii, änın oryndaǧan «Dala qyzǧaldaqtary» sirk ansamblınıŋ tūŋǧyş oryndauşysy N. Esqalieva boldy.
1980 jyly Qazaq sirk ūjymyna sirk önerınıŋ damuyna qosqan eŋbegı üşın «Qazaq KSR-nıŋ eŋbek sıŋırgen ūjymy» ataǧy berıldı.
1991 jyly elımız Täuelsızdık alǧan kezden bastap, Qazaq sirk önerınıŋ jaŋa damu kezeŋınde «Qazaq sirkı» Qazaqstan Respublikasy Mädeniet ministrlıgınıŋ ielıgıne öttı.
1990 - 2000 jyldar aralyǧynda Almaty sirkınıŋ keşenı jeke käsıptık qūrylymnyŋ ielıgınde boldy.
2002 jyldyŋ köktemınde Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ Qaulysymen «Qazmemsirk» mülıktık keşenı respublikalyq menşıkten Almaty qalasynyŋ kommunaldyq menşıgıne öttı.
Qazaq sirkı: Dosbatyrovtar, Künǧojinovtar, Qorjynbaevtar, Qoŋyrbaevtar, Ormanbetovtar, Öselbaevtar, Şalabaevtar, Äbışevter, Bolatovtar, Hadikovterdıŋ qalyptasqan sirk äuletterın jäne osy önerge qaltqysyz qyzmet etken basqa da ardager ärtısterın maqtan tūtady.
Qazırgı Qazaq sirkı memleket qoldauymen bolaşaq strategiialyq josparynda jas ūrpaqqa qazırgı önerdegı jaŋa tehnologiialardy jäne älemdık baǧyttardy qoldanyp, ūlttyq dästürlerdı ūmyt qaldyrmau, sirk önerın saqtau, damytu jūmystaryn jürgızedı.
Bügıngı taŋda zamanaui Qazaq sirkı dünie jüzıne tanylǧan, käsıbi qaraşaŋyraqqa ainaldy.
Jaqsylyq pen jamandyqtyŋ, zūlymdyq pen meiırımdılıktıŋ, aq pen qaranyŋ küresı retınde şytyrman oqiǧa jelısınde äzırlengen qoiylymda qairan qaldyrar triuktar da ūsynylady.
Būl qoiylymǧa 65 ärtıs qatyssa, şamamen ekı jüzdei dizainerlık kostiumder tıgıldı, erekşe rekvizitter, jaŋa sahnalyq tehnologiialar qoldanyldy. Teatraldy-sirktık qoiylymnyŋ ūzaqtyǧy üzılıstı qosa eseptegende – 2 saǧat 30 minut.
21 şıldede Almaty sirkı mügedek balalarǧa, qarttar üiınıŋ ardagerlerıne, internat pen balalar üiınıŋ tülekterıne, tömen jaǧdaidaǧy otbasylaryna arnalǧan qaiyrymdylyq qoiylymyn ötkızdı.
Sonmymen, būl ertegı jaiynda ne bılemız? «Er töstık» – qazaq batyrlyq ertegılerınıŋ eŋ köne ülgısı. «Er Töstıkte» erte däuırdegı halyqtyŋ miftık tanymy, yrymdary men ädet-ǧūryptarynyŋ bärı bar: Töstık qiial-ǧajaiyp jaǧdaida düniege kelıp ösedı. Jylan Bapy hannyŋ jūmsauymen Töstıktıŋ Temır han elıne baryp, onda qalyŋdyqty alu üşın saiysqa tüsuı, osy saiysta keiıpkerdıŋ öz küşımen emes, keremet dostarynyŋ arqasynda jeŋuı – qiial-ǧajaiyp ertegınıŋ zaŋdylyǧy. Mysaly, Şalqūiryq – tek jüirık at qana emes, aldaǧyny boljai alatyn qabıletı bar, neşe türlı siqyrdy bıletın, adamşa söilep, adamşa ıs-äreket qylatyn qasiettı januar. Al jer astynda Töstıkke dos bolatyn Jelaiaq, Tausoǧar, Költauysar siiaqty keiıpkerler – miftık tanymnyŋ sipaty. Ertedegı adamdardyŋ miftık tüsınıgı boiynşa, jeldıŋ, taudyŋ, sudyŋ "ielerı" bolǧan. Keiıngı zamandarda olar körkemdık sipat alyp, "dostar osyndai bolsa eken" degen adam armanyn jüzege asyruşy beineler retınde qabyldanǧan» delınedı enseklapediialyq anyqtamalyqta (Qazaq ädebietı. Ensiklopediialyq anyqtamalyq. — Almaty: «Aruna Ltd.» JŞS, 2010).
«Er Töstık» qoiylymy jeŋımpaz atandy
Aita keterlık jaŋalyq, «Er Töstık» jaŋa lazerlık şouynyŋ oryndauşylary, N. Alşynbaevtyŋ jetekşılıgımen «Legion» nomerınıŋ lopingtaǧy akrobat-voltijerlary «Joǧary oryndauşylyq şeberlıgı jäne käsıbilıgı» üşın X halyqaralyq sirk önerı «Aziia jaŋǧyryǧy-2017» festivalınde altyn jüldenı jeŋıp aldy.
«Aziia jaŋǧyryǧy-2017» X halyqaralyq sirk önerı festivalı 2 men 6 şılde aralyǧynda Astana qalasynda öttı. Festivalǧa Qazaqstan, Monako, Resei, Qytai, Belarus, Latviia, Ukraina, Egipet, Efiopiia, Qyrǧyzstan, Özbekstan, Turkmenstan elderınıŋ artisterı qatysyp, öz önerlerın dodaǧa saldy. Qazylar alqasynyŋ qūramynda toǧyz eldıŋ ırı halyqaralyq sirk käsıporyndarynyŋ basşylary boldy. Atap aitsaq, B.A. Bökebaev (Qazaq memlekettık sirkınıŋ direktory), P. Fekete (Vengr ūlttyq sirkınıŋ direktory, körkemdık jetekşısı), S.B. Kabakov (Ukraina memlekettık sirk kompaniiasynyŋ bas direktory, körkemdık jetekşısı), V.A. Şaban (Belorus memlekettık sirkınıŋ direktory), L. Lipinski (Latviia, qoǧamdyq ūiymdarynyŋ qūryltaişysy «sirk ärtısterınıŋ qauymdastyǧy»), S.Petrosian (Erevan sirkınıŋ bas direktory, körkemdık jetekşısı), A. İlamanov (Turkmen sirkınıŋ direktory), S.V. Rastorguev (Saha Respublikasynyŋ memlekettık sirkınıŋ direktory, körkemdık jetekşısı (Iаkutiia), A.M. Aliev ("Oŋtüstık-Sirkı"-nıŋ direktory), A.A. Jitniskii (gen.direktor, hud. rukovoditel Harkov memlekettık sirkınıŋ bas direktory, körkemdık jetekşısı), predsedatel jiuri E.K. Joljaksynov («Astana sirkı» GKKP-nıŋ bas direktory, QR halyq artisı). Qazaq ertegısı negızınde qoiylǧan qoiylymnyŋ bolaşaǧy zor bolaryna senım mol-aq. Sirk ūjymy ūlttyq qūndylyqtardy nasihattauda talai jetıstıkterge jeterıne senımımız zor.
Baqyt BÖKEBAEV, Qazaq memlekettık sirkınıŋ direktory:
- Qazaq sirkınde osy künge deiın qazaq ertegısınen qoiylym qoiylmady. Ertegı türınde bız eŋ alǧaş «Şelkunchik» ertegısı negızınde täjıribe bastap kördık. Jūrt jyly qabyldady. Sonda jurnalister tarapynan «Nege qazaq ertegısınen ūlttyq qoiylym qoiylmaidy?» degen sūraqtar tuyndady. Bız Elbasynyŋ «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» maqalasynyŋ aiasynda ūlttyq qūndylyqtardy nasihattau maqsatynda qazaq ertegısınen qoiylym qoiuǧa şeşım qabyldadyq. Būl qoiylym sondai-aq EXPO-2017 aiasynda körermenge jol tartyp otyr. Ertegılık qoiylymǧa negızınen N.Tılendiev, Q.Şıldebaev, T.Mūhamedjanov tärızdı zamanui qazaq klassikalyq kompozitorlarynyŋ şyǧarmalaryn qoldandyq. Barynşa tasyr-tūsyrdan, jeŋıl äuenderden qaşuǧa tyrystyq. Balalarǧa tärbienı sirktegı muzyka arqyly da beruge äreket jasap baqtyq. Sonymen qatar, sirk ärtısterı qazaq ūlttyq kiımderın zamanaui ülgı negızınde öŋdelgen sipatta sahnaǧa kiıp şyqty. Būl da bızdıŋ alǧaşqy täjıribelerımızdıŋ bırı. Qoiylymǧa kelgen körermender dän riza. Jurnalister de joǧary baǧalap, lazerlık jaŋa ülgıdegı qoiylymǧa taŋdanys bıldırıp jatyr. Äigılı Asanälı Äşımovtei aqsaqaldarymyzdyŋ özı bızge qonaq bolyp kelıp, ärtısterdıŋ şeberlıkterıne öz rizaşylyǧyn bıldırıp, batasyn berdı. Ol kısı qiyn triuktermen qatar ärtıstık öner körsetken önerpazdardyŋ jūmysyna şyn köŋılden alǧsyn jaudyryp, qūrmet körsettı.
Bız «Er Töstık» ertegısın taŋdap alǧan sebebımız, mūnda şytyrman oqiǧa jelısı bar. Keiıpkerlerı de – qyzyqty obrazdar. Şalqūiryqtai tūlpary, Kenjekeidei sūlu qyz, qastyq jasaityn Jalmauyz kempır qoiylymǧa şielenısken dramma beredı. Mūny bır körgen bala eş ūmytpaidy. Osylaişa qanşama orystıldı balalar qazaq ertegısınıŋ keiıpkerlerımen tanysuǧa mūmkındık alyp otyr. Qoiylym bır mezgılde qazaqşa ärı orysşa jüretın sebebı, orystıldı balalar qazaqşa üirense, qazaqtıldı balalar orysşa üirenedı. Osylaişa būl qoiylymnyŋ balalar üşın tälım-tärbielık maŋyzy zor dep aituǧa bolady.
Qazaq sirkınıŋ tarihy
Qazaq halqynyŋ san-salaly dästürlı mädenietınıŋ ışınde sirk önerınıŋ körınısı de şet qalmaǧan. Köşpendı halyqtyŋ aspan kögınde qalyqtaǧan qyrany, jelmen jarysqan jylqysy qazaqtyŋ ūlttyq bolmysymen jasasyp, zamanaui rämızderden oryn alǧan. Qazaq halqynyŋ köşpelı tūrmysyndaǧy jaugerşılık, batyldyq, eptılık, asau arǧymaqtardy baǧyndyryp, at qūlaǧynda oinau önerı ejelden äigılı bolǧan. Halyq ışınde qūralaidy közge atqan mergender, tüienı tügımen jūtqan tüie baluandar, jelmen jarysqan jelaiaqtar älemdı moiyndatqanyna tarih kuä. Ūly dalada atadan qalǧan dästürlı mädeniet, ǧasyrdan ǧasyrǧa jalǧasyp zaman talabyna sai sirk önerınıŋ ömırge keluıne ūiytqy boldy.
1968 jyly QazKSR OK-nıŋ Bırınşı hatşysy D.A.Qonaevtyŋ bastamasymen jäne QazKSR Ministrler Keŋesımen Almaty qalasynda Qazaq memlekettık sirk ǧimaratyn salu turaly şeşım qabyldandy.
QazKSR- nıŋ Mädeniet ministrı İ.Omarovtyŋ baǧa jetpes qoldauynyŋ arqasynda jäne QazKSR-nıŋ halyq ärtısı Güljihan Ǧalievanyŋ jetekşılıgımen 1970 jyly Qazaq memlekettık sirkı, estradalyq sirk studiiasynda alǧaşqy sirk önerınıŋ ärtısterı daiyndaldy. Käsıbi ūjymnyŋ tūŋǧyş qoiylymy Saratov sirk manejınde qazaq ūlttyq «Medeu» baǧdarlamasymen aşyldy. 1970 jyldyŋ 24 şıldesındegı osy qoiylym qazaq ūlttyq sirk önerınıŋ tuǧan künındei tarihta qaldy.
Qoiylymnyŋ rejisserı RF-nyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı G.Perkun, ssenariiın jazǧan Iý.Blagov, suretşısı A.Falkovskii, muzykasyn KSRO halyq ärtısı N.Tılendiev, Qazaq KSR eŋbek sıŋırgen qairatkerlerı L.Hamidi, A.Botbaev, kompozitor M.Moller jazdy.
Az uaqyt aralyǧynda talaidy taŋdai qaqtyrǧan sirk ūjymy, 1972 jyly erekşe arhitekturamen salynǧan «Siqyrly kiız üi» ǧimaratyna köştı.
Sirk keşenınıŋ jobasyn ıske asyrǧan bas säuletşı V.Kasev, bas injenerı S.Matveev.
Osy jyldyŋ 10 mausymynda aqyn Jambyl Jabaevtyŋ 125 jyldyq mereitoiyna orai jaŋa sirk ǧimaratynda, Almaty tūrǧyndary men qonaqtary üşın «Ǧajaiyptar jerı» baǧdarlamasy körsetıldı. Būl tarihi qoiylym qazaq sirk önerı qalyptasuynyŋ negızın qalady. Baǧdarlamanyŋ qoiuşy rejisserı KSRO halyq ärtısı V. Golovko.
1972-78 jyldar aralyǧynda ūlttyq naqyşta üş baǧdarlama ışınde: “Epos”, “Jer gülderı”, “Dala”, “Medeu”, “Baiqoŋyr” jäne “Tynys alǧan keruen» qoiylymdary daiyndalyp, qazaq sirkı önerındegı «Şabandoz jıgıtter» önerı damydy.
«Taŋǧajaiyptar elı» miuzik-holl ssenariiın jazǧan O.Süleimenov pen O.Leviskii, änın oryndaǧan «Dala qyzǧaldaqtary» sirk ansamblınıŋ tūŋǧyş oryndauşysy N. Esqalieva boldy.
1980 jyly Qazaq sirk ūjymyna sirk önerınıŋ damuyna qosqan eŋbegı üşın «Qazaq KSR-nıŋ eŋbek sıŋırgen ūjymy» ataǧy berıldı.
1991 jyly elımız Täuelsızdık alǧan kezden bastap, Qazaq sirk önerınıŋ jaŋa damu kezeŋınde «Qazaq sirkı» Qazaqstan Respublikasy Mädeniet ministrlıgınıŋ ielıgıne öttı.
1990 - 2000 jyldar aralyǧynda Almaty sirkınıŋ keşenı jeke käsıptık qūrylymnyŋ ielıgınde boldy.
2002 jyldyŋ köktemınde Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ Qaulysymen «Qazmemsirk» mülıktık keşenı respublikalyq menşıkten Almaty qalasynyŋ kommunaldyq menşıgıne öttı.
Qazaq sirkı: Dosbatyrovtar, Künǧojinovtar, Qorjynbaevtar, Qoŋyrbaevtar, Ormanbetovtar, Öselbaevtar, Şalabaevtar, Äbışevter, Bolatovtar, Hadikovterdıŋ qalyptasqan sirk äuletterın jäne osy önerge qaltqysyz qyzmet etken basqa da ardager ärtısterın maqtan tūtady.
Qazırgı Qazaq sirkı memleket qoldauymen bolaşaq strategiialyq josparynda jas ūrpaqqa qazırgı önerdegı jaŋa tehnologiialardy jäne älemdık baǧyttardy qoldanyp, ūlttyq dästürlerdı ūmyt qaldyrmau, sirk önerın saqtau, damytu jūmystaryn jürgızedı.
Bügıngı taŋda zamanaui Qazaq sirkı dünie jüzıne tanylǧan, käsıbi qaraşaŋyraqqa ainaldy.
Daiyndaǧan A.SERIKŪLY
