MAQSAT: «RÝHANI JAŃǴYRÝ» ulttyq jobasy aıasynda Ot men qýat dúleıin, jylqy baǵý mádenıeti arqyly kóshpeli ómir saltyn pash etetin túrkilik jazǵy SABATOI merekesin qalpyna keltirý men damytý; mereke barysynda halyq birligin nyǵaıtý, qazaqy etnografııalyq tanymdardy pash etý, salttardy, joralǵylar men rásimderdi jáne sporttyq saıystardy damytý ári nasıhattaý; elimizde týrızmdi damytýǵa alǵyshart jasaýǵa úles qosý.
Sabatoıdyń máni
Sabatoı merekesi - asa ejelgi ulttyqtanymnan bastaý alatyn uly meıram.«Sabatoı» sózi bylǵarydan tigilgen qymyz quıýǵa arnalǵan ydys ataýynan qalyptasqan. Merekeniń bul ataýy qazaq halqynda umyt bolǵan, alaıda áli kúnge deıin sibirdegi kóshpeli ómir saltyn ustanǵan keıbir túrki jurttarynda qoldanysta.
Sabatoı – jaz maýsymynyń bastalýyna sáıkes keletin ári jazǵy tún toqyraýyna qabat atalatyn túrki merekesi. Bul merekeni búginde túrki halyqtarynyń ishinde tek qana saha jurty «Ysyah» ataýymen joǵary dárejede jańajyldyq mártebemen atap ótedi. «Sabatoı» sózin túrkilik basqa uly meıram ataýy «sabantoımen» shatastyrýǵa bolmaıdy – ol kúzgi Topyraq dúleıin pash etý merekesi.
Merekeniń tarıhı sıpaty
Sabatoı merekesiniń ornyn qazaqtyń kóshpeli ómir salty dáýirlegen kezeńde jaılaýǵa kóshý úderisi basqan. Osy jaılaý kóshi óz boıyna Sabatoıdyń barlyq qadyr-qasıeti men kórinisin sińire merekeni jazǵy kóshtiń erekshe úlgisin qalyptastyrǵan deýge bolady.Sabatoı meıramynyń sovettik nusqasy da bolǵanyn umytpaýymyz kerek. Ol – shopandar toıy bolatyn. Maýsym aıynda qoı qozdap, sonyń nátıjesin shyǵaryp, shopandar sletin shaqyryp, máre-sáre mereke ótetin.
SABATOI meıramynyń mezgili
Bul – jazdyń bastalý meıramy.Bul ýaqyt tabıǵattyń gúldený kórinisin pash etedi. Jer beti túrlenedi, shúıgindenedi, ádemilenedi, kókoraı shalǵynǵa oranady. Tabıǵat ot pen qýattyń kózine aınalady. Jańa týǵan tólder marqaıady, pisedi. Jan-janýar otyǵady. Mine Sabatoı meıramy osy shaqqa sáıkes keletin saltanat. Merekeniń mazmuny
Sabatoı merekesi jaz maýsymynyń maýsymashary, jer betiniń Otyǵý merekesi, eń uzaq Kúndizdiń meıramy, jerdiń shúıgindelýi jáne adam men maldyń, aıýan bitkenniń otyǵý, qýattalý kezeńiniń kirispesi.Sabatoı – ottoqsan atalatyn toqsan kún jazdy pash etý saltanaty; Ómirdiń kózi retinde Otqa pen Kúndi qurmetteý, Jaryqty qadyr tutý, ot pen sýdyń úılesimin tileý sharasy bolyp tabylady.
Ańyraqaı taýyndaǵy jartastaǵy petroglıftebeınelengen jazǵy maýsymdy baıqatatyn jaıylyp júrgen baspaq retinde osy jaz mezgiliniń beınesi bederlengen.
«Otamaly jaqsy bolsa - ot alǵansha,
Jaman bolsa - otaǵansha». Bul jerde jazdyń jaılylyǵy men jerdiń ottylyǵy, shóptiń shúıgindigi áńgime bolyp otyr. «Otamaly» sózi maldyń otyǵý uǵymynan týyndaıdy. Shóptiń shúıgindigi maldyń kúıliliginiń, adamnyń aýqattylyǵynyń kepili. Sol sebepti bul mereke jaılaý men egistiń shúıgin shyǵýynyń uly ǵurpy deýge bolady.
Jaz maýsymy toı men saltanatqa qolaıly ýaqyt.Saıyp kelgende Sabatoı meıramy Ot pen Sýǵa, Kúndiz ben Tún úılesimine qatysty barlyq sharalar men joralǵylardy, ǵuryptardy qamtıdy. Buǵan jamby atý, kókpar tartý, aıtys, altybaqan tebý sekildi qazaq mádenıetine sińisti búgingi salt-ǵuryptardyń,rásimderdiń barshasy da Sabatoıǵa sán beretin sharalar bolyp tabylady.
Sabatoıǵa orda úılerdiń qalashyǵy tán, taǵamdar jármeńkesi men sýsyndar sherýi laıyq.
Nyshandar
Sabatoı merekesiniń atrıbýttyq nyshandary meıramnyń sanaǵa sińisýin, qabyldanýyn tezdetedi ári onyń qadyryn arttyrady.
Qulyndy bıe – Sabatoıdyń basty aıýandyq keıpi bolmaq, óıtkeni, qymyz bolmasa saba joq, saba qymyzdyń ydysy ǵana emes, qýattyń kózi retindegi nyshany.
Qarlyǵash – Aýa dúleıiniń belgisi, jaz shyǵa qarlyǵash uıa salady, qazaq halqy ony qanatty dos sanaıdy.Ol týraly talaı ańyzdar men ápsanalar saqtalǵan. Bul qus jazdaǵy Tabıǵattyń túleýin baıqatatyn birden bir qanatty nyshan.
Torsyq – Sý dúleıiniń ydystyq belgisi, bul Uly dalanyń basty tirshilik kózi; sýsynnyń basty ydystarynyń biri.
Baýyrsaq – Kúnniń sáýlesindeı shashylatyn dám. Qyzýly Kúnniń beınesin pash etedi, Ot dúleıiniń ónimi. Sol sebepti qazaqtar qýanyshta baýyrsaq pisiredi.Rásimder
Bul alǵash ret jelini kerip, bıe saýý naýqanyn ashardaǵy ǵuryp bolyp tabylady. Ony Sabatoıda da rásim retinde atqarǵan. Bunyń «qymyzmuryndyq» atalý sebebi, qymyz ishýden arnaıy jarystyrý arqyly muryndy qymyzǵa batyryp ishý joralǵysy bolsa kerek. Bul joralǵy qymyzdyǵyn moldyǵyn pash etý yrymynan shyqqan. 
9 kúı. Ejelgi ǵundar uly tańdy 9 kúı tartyp qarsy alǵan. Bul rásimi Sabantoıǵa da jarasymdy. Uly tańnyń alǵashqy sáýlesin qarsy alyp, basqy tańǵa sálem etý, jas sáýlege shomý, alǵashqy pák qýatqa kenelý rásimi. Aıtys. Sabatoıdyń da Óli-Tiri, Jaz-Qys, Qyz-Jigit aıtystary merekeniń ónerli rásimderine jatady. Sabatoıda da jek pe jek aıtys ótkeni lázim. Aıtys óneriniń basty negizi jyrmen sharpysý,tartysý ne saıysý emes, basty túrtki – Aı men Kún, Jaryq pen Túnektiń ıdeologııalyq tartysy.
Altybaqan. Alty baqandy tiginen úsh-úshten bastaryn baılaý men jetinshisin olardyń bastaryn qosýǵa paıdalanýda úlken kosmogonııalyq tanym jatyr. Alty baqanymyz – Kún men Aıdyń úılesimin pash etý.Ǵuryptar
Jamby atý. Bul ǵurypta Kún men Aıdyń sharpysyn bildiretin mán bar. Jamby – aıdyń músini, jebe – kún shapaǵynyń músini.
Kókpar. Kókpar oıynynyń áýelgi qazaqy nusqasy boıynsha eki taraptyń talasy emes, qansha aýyl oıynshylary qatyssa, sonsha taraptyń tartysy bolǵan. 
Alastaý. Bul ǵuryp – ot dúleıimen tazarýdy bildiredi. Alastaýdyń birneshe jerden ot jaǵyp óristi, túnekti,óristialastaý salty bar. Odan basqa úıdi alastaý burysh-buryshqa shyraqty tosý arqyly jasalady. Al eki qatar tizilgen ottyń arasynan adamdardy ne maldy ótkizý arqyly da tazartý joralǵysy bar. Dámder
Árbir merekeniń basty atrıbýttary oǵan tán taǵamdarmen de aıqyndalady.
Baýyrsaq-shelpek. Jeńimpaz Kún-qudyrettiń shashýy, merekege tartýy men sáýlesiniń beınesi.Sabatoı meıramynda dastarqanǵa meılinshe shashyrata tógilgen baýyrsaq Kúnniń baýyrlary – sáýlesi esebinde tartymdy bolary sózsiz. Al jetinandy ıaǵnı shelpekti Aıdyń nyshany ekenin eskersek, merekede onyń da mindetti orny bar.Baýyrsaq – Kúnniń shýaqtary túrindegi nyshan, burynǵy kezderi kún sáýlesi sekildi baýyrsaqty dastarqanǵa shashyp tastaıtyn bolǵan. Marqa-sirne. Maýsymǵa qaraı erte týǵan qozy marqaıady. Osy kezde marqa etinen sirne jeý barynsha keń taraǵan. Bul taǵam bir jaǵynan jazdyń kelgendigin, ekinshi jaǵynan jazǵy maýsymnyń ónimi retinde marqaıǵan tóldi pash etedi.
Kóje – «kó+je» sózinen, Kóktiń asy uǵymynan shyqqan, kóje asý 4 dúleıdiń birikken kórinisi: oǵan ot ta, sý da, topyraqta óngen daqyl da, otty jaǵýǵa aýa da qatysady.Shubat. Qymyz. Aıran. Qurt – Birliktiń nyshany, sút ónimderi retinde Jerdegi Ot dúleıiniń berekesi,qýattyń berekesi, jan-janýar men ósimdik áleminiń birigý nátıjesi.
Atrıbýttar
Saba – Sý dúleıiniń ydystyq belgisi, bulUly dalanyń basty qýat kózi.Qymyzdyń bul qasıetti ydysy meıramnyń basty atrıbýty sanalady. Sabanyń qos túıege artatyn, arbaǵa salynatyn, tipti birneshe ógiz jegilip tartylatyn kirege ornatylǵan birneshe tonnalyq túrleri bolǵan.
Taıqazan.Taıqazan Ottoqsannyń yrys nyshany, moldyq pen bereke shaqyrýshy saıman esebinde jáne halyqtyń birligi men yntymaǵynyń rámizi ispetti. 
Torsyq. Mes. Kónek. Sabatoı merekesiniń basty dámi qymyzdyń jáne basqa sút ónimderiniń ydystary, molshylyqtyń nyshany, Ot dúleıiniń antıpody Sý dúleıiniń belgisi.Bul ejelgi túrkilerdiń qasıetti ydysy, onymen Kókke, Kúnge sút tosyp, Jerdi sútpen sýaryp joralǵy jasaǵan.Oshaq – sabatoı merekesiniń negizgi belgisi, túrki halyqtaryndaǵy qasıetti atrıbýt, óıtkeni ol ottyń bastaýy, qaınary bolyp tabylady. Otaıaq – Ot dúleıiniń belgisi, jamanatty alastaý rásiminiń basty saımany.
Sharalar
Kósh-kerýen saltanaty. Qazaqtyń jaılaýǵa kóshý kórinisi sherý retinde ótkiziledi. Qazaq kóshi otamaly maýsymyna sáıkes keletin ámbebap mereke men sharanyń bite qaınasqan kórinisi.Otamaly jármeńkesi
Bul ottoqsannyń yrysy men berekesin pash etetin sherý bolyp tabylady. Jazǵy mereke ulttyq taǵamdardyń qaı-qaısysynda jaınatyp kórsetý múmkindigi mol kezeń. Sondyqtan qazaqy tujyrymmen as-taǵamdardy úshke bólip, bereke men ıgiliktiń jarshysy etip jármeńke men kórme uıymdastyrý asa qolaıly: aq – sút taǵamdary, qyzyl – et taǵamdary, kók – jemis-jıdek pen kókónister.
Bereke sherýi.
Sherý basynda Kún men qarlyǵash qusynyń beınesi bar kólik túsedi de, oǵan túrli qustardyń balapandary tıelgen kólik eredi. Qus balapandaryn tegin taratýǵa da, satýǵa da jaǵdaı jasalady. Ekinshi lekte kólikterge qyzǵaldaqtyń jáne basqa da gúlderdiń kózdiń jaýyn alatyn kórnek/kartına jasalyp júredi. Jolaı qyzǵaldaqtan shashý jasalady, qalǵany saýdaǵa túsedi.
Úshinshi lekte taıqazan toly baýyrsaq kóligi bastaǵan taǵamdar jóńkiledi.
Tórtinshi lekte sút taǵamdarynyń sherýi: aıran, sút,irimshik, qurt, qymyz, shubat t.t.
Serik Erǵalı,
pedagogıka ǵylymdarynyń magıstri,
mádenıettanýshy, etnolog
