MAQSAT: «RUHANİ JAŊǦYRU» ūlttyq jobasy aiasynda Ot men quat düleiın, jylqy baǧu mädenietı arqyly köşpelı ömır saltyn paş etetın türkılık jazǧy SABATOI merekesın qalpyna keltıru men damytu; mereke barysynda halyq bırlıgın nyǧaitu, qazaqy etnografiialyq tanymdardy paş etu, salttardy, joralǧylar men räsımderdı jäne sporttyq saiystardy damytu ärı nasihattau; elımızde turizmdı damytuǧa alǧyşart jasauǧa üles qosu.
Sabatoidyŋ mänı
Sabatoi merekesı - asa ejelgı ūlttyqtanymnan bastau alatyn ūly meiram.«Sabatoi» sözı bylǧarydan tıgılgen qymyz qūiuǧa arnalǧan ydys atauynan qalyptasqan. Merekenıŋ būl atauy qazaq halqynda ūmyt bolǧan, alaida älı künge deiın sıbırdegı köşpelı ömır saltyn ūstanǧan keibır türkı jūrttarynda qoldanysta.
Sabatoi – jaz mausymynyŋ bastaluyna säikes keletın ärı jazǧy tün toqyrauyna qabat atalatyn türkı merekesı. Būl merekenı bügınde türkı halyqtarynyŋ ışınde tek qana saha jūrty «Ysyah» atauymen joǧary därejede jaŋajyldyq märtebemen atap ötedı. «Sabatoi» sözın türkılık basqa ūly meiram atauy «sabantoimen» şatastyruǧa bolmaidy – ol küzgı Topyraq düleiın paş etu merekesı.
Merekenıŋ tarihi sipaty
Sabatoi merekesınıŋ ornyn qazaqtyŋ köşpelı ömır salty däuırlegen kezeŋde jailauǧa köşu üderısı basqan. Osy jailau köşı öz boiyna Sabatoidyŋ barlyq qadyr-qasietı men körınısın sıŋıre merekenı jazǧy köştıŋ erekşe ülgısın qalyptastyrǧan deuge bolady.Sabatoi meiramynyŋ sovettık nūsqasy da bolǧanyn ūmytpauymyz kerek. Ol – şopandar toiy bolatyn. Mausym aiynda qoi qozdap, sonyŋ nätijesın şyǧaryp, şopandar sletın şaqyryp, märe-säre mereke ötetın.
SABATOI meiramynyŋ mezgılı
Būl – jazdyŋ bastalu meiramy.Būl uaqyt tabiǧattyŋ güldenu körınısın paş etedı. Jer betı türlenedı, şüigındenedı, ädemılenedı, kökorai şalǧynǧa oranady. Tabiǧat ot pen quattyŋ közıne ainalady. Jaŋa tuǧan tölder marqaiady, pısedı. Jan-januar otyǧady. Mıne Sabatoi meiramy osy şaqqa säikes keletın saltanat. Merekenıŋ mazmūny
Sabatoi merekesı jaz mausymynyŋ mausymaşary, jer betınıŋ Otyǧu merekesı, eŋ ūzaq Kündızdıŋ meiramy, jerdıŋ şüigındeluı jäne adam men maldyŋ, aiuan bıtkennıŋ otyǧu, quattalu kezeŋınıŋ kırıspesı.Sabatoi – ottoqsan atalatyn toqsan kün jazdy paş etu saltanaty; Ömırdıŋ közı retınde Otqa pen Kündı qūrmetteu, Jaryqty qadyr tūtu, ot pen sudyŋ üilesımın tıleu şarasy bolyp tabylady.
Aŋyraqai tauyndaǧy jartastaǧy petrogliftebeinelengen jazǧy mausymdy baiqatatyn jaiylyp jürgen baspaq retınde osy jaz mezgılınıŋ beinesı bederlengen.
«Otamaly jaqsy bolsa - ot alǧanşa,
Jaman bolsa - otaǧanşa». Būl jerde jazdyŋ jailylyǧy men jerdıŋ ottylyǧy, şöptıŋ şüigındıgı äŋgıme bolyp otyr. «Otamaly» sözı maldyŋ otyǧu ūǧymynan tuyndaidy. Şöptıŋ şüigındıgı maldyŋ küilılıgınıŋ, adamnyŋ auqattylyǧynyŋ kepılı. Sol sebeptı būl mereke jailau men egıstıŋ şüigın şyǧuynyŋ ūly ǧūrpy deuge bolady.
Jaz mausymy toi men saltanatqa qolaily uaqyt.Saiyp kelgende Sabatoi meiramy Ot pen Suǧa, Kündız ben Tün üilesımıne qatysty barlyq şaralar men joralǧylardy, ǧūryptardy qamtidy. Būǧan jamby atu, kökpar tartu, aitys, altybaqan tebu sekıldı qazaq mädenietıne sıŋıstı bügıngı salt-ǧūryptardyŋ,räsımderdıŋ barşasy da Sabatoiǧa sän beretın şaralar bolyp tabylady.
Sabatoiǧa orda üilerdıŋ qalaşyǧy tän, taǧamdar järmeŋkesı men susyndar şeruı laiyq.
Nyşandar
Sabatoi merekesınıŋ atributtyq nyşandary meiramnyŋ sanaǧa sıŋısuın, qabyldanuyn tezdetedı ärı onyŋ qadyryn arttyrady.
Qūlyndy bie – Sabatoidyŋ basty aiuandyq keipı bolmaq, öitkenı, qymyz bolmasa saba joq, saba qymyzdyŋ ydysy ǧana emes, quattyŋ közı retındegı nyşany.
Qarlyǧaş – Aua düleiınıŋ belgısı, jaz şyǧa qarlyǧaş ūia salady, qazaq halqy ony qanatty dos sanaidy.Ol turaly talai aŋyzdar men äpsanalar saqtalǧan. Būl qūs jazdaǧy Tabiǧattyŋ tüleuın baiqatatyn bırden bır qanatty nyşan.
Torsyq – Su düleiınıŋ ydystyq belgısı, būl Ūly dalanyŋ basty tırşılık közı; susynnyŋ basty ydystarynyŋ bırı.
Bauyrsaq – Künnıŋ säulesındei şaşylatyn däm. Qyzuly Künnıŋ beinesın paş etedı, Ot düleiınıŋ önımı. Sol sebeptı qazaqtar quanyşta bauyrsaq pısıredı.Räsımder
Būl alǧaş ret jelını kerıp, bie sauu nauqanyn aşardaǧy ǧūryp bolyp tabylady. Ony Sabatoida da räsım retınde atqarǧan. Būnyŋ «qymyzmūryndyq» atalu sebebı, qymyz ışuden arnaiy jarystyru arqyly mūryndy qymyzǧa batyryp ışu joralǧysy bolsa kerek. Būl joralǧy qymyzdyǧyn moldyǧyn paş etu yrymynan şyqqan. 
9 küi. Ejelgı ǧūndar ūly taŋdy 9 küi tartyp qarsy alǧan. Būl räsımı Sabantoiǧa da jarasymdy. Ūly taŋnyŋ alǧaşqy säulesın qarsy alyp, basqy taŋǧa sälem etu, jas säulege şomu, alǧaşqy päk quatqa kenelu räsımı. Aitys. Sabatoidyŋ da Ölı-Tırı, Jaz-Qys, Qyz-Jıgıt aitystary merekenıŋ önerlı räsımderıne jatady. Sabatoida da jek pe jek aitys ötkenı läzım. Aitys önerınıŋ basty negızı jyrmen şarpysu,tartysu ne saiysu emes, basty türtkı – Ai men Kün, Jaryq pen Tünektıŋ ideologiialyq tartysy.
Altybaqan. Alty baqandy tıgınen üş-üşten bastaryn bailau men jetınşısın olardyŋ bastaryn qosuǧa paidalanuda ülken kosmogoniialyq tanym jatyr. Alty baqanymyz – Kün men Aidyŋ üilesımın paş etu.Ǧūryptar
Jamby atu. Būl ǧūrypta Kün men Aidyŋ şarpysyn bıldıretın män bar. Jamby – aidyŋ müsını, jebe – kün şapaǧynyŋ müsını.
Kökpar. Kökpar oiynynyŋ äuelgı qazaqy nūsqasy boiynşa ekı taraptyŋ talasy emes, qanşa auyl oiynşylary qatyssa, sonşa taraptyŋ tartysy bolǧan. 
Alastau. Būl ǧūryp – ot düleiımen tazarudy bıldıredı. Alastaudyŋ bırneşe jerden ot jaǧyp örıstı, tünektı,örıstıalastau salty bar. Odan basqa üidı alastau būryş-būryşqa şyraqty tosu arqyly jasalady. Al ekı qatar tızılgen ottyŋ arasynan adamdardy ne maldy ötkızu arqyly da tazartu joralǧysy bar. Dämder
Ärbır merekenıŋ basty atributtary oǧan tän taǧamdarmen de aiqyndalady.
Bauyrsaq-şelpek. Jeŋımpaz Kün-qūdyrettıŋ şaşuy, merekege tartuy men säulesınıŋ beinesı.Sabatoi meiramynda dastarqanǧa meilınşe şaşyrata tögılgen bauyrsaq Künnıŋ bauyrlary – säulesı esebınde tartymdy bolary sözsız. Al jetınandy iaǧni şelpektı Aidyŋ nyşany ekenın eskersek, merekede onyŋ da mındettı orny bar.Bauyrsaq – Künnıŋ şuaqtary türındegı nyşan, būrynǧy kezderı kün säulesı sekıldı bauyrsaqty dastarqanǧa şaşyp tastaityn bolǧan. Marqa-sırne. Mausymǧa qarai erte tuǧan qozy marqaiady. Osy kezde marqa etınen sırne jeu barynşa keŋ taraǧan. Būl taǧam bır jaǧynan jazdyŋ kelgendıgın, ekınşı jaǧynan jazǧy mausymnyŋ önımı retınde marqaiǧan töldı paş etedı.
Köje – «kö+je» sözınen, Köktıŋ asy ūǧymynan şyqqan, köje asu 4 düleidıŋ bırıkken körınısı: oǧan ot ta, su da, topyraqta öngen daqyl da, otty jaǧuǧa aua da qatysady.Şūbat. Qymyz. Airan. Qūrt – Bırlıktıŋ nyşany, süt önımderı retınde Jerdegı Ot düleiınıŋ berekesı,quattyŋ berekesı, jan-januar men ösımdık älemınıŋ bırıgu nätijesı.
Atributtar
Saba – Su düleiınıŋ ydystyq belgısı, būlŪly dalanyŋ basty quat közı.Qymyzdyŋ būl qasiettı ydysy meiramnyŋ basty atributy sanalady. Sabanyŋ qos tüiege artatyn, arbaǧa salynatyn, tıptı bırneşe ögız jegılıp tartylatyn kırege ornatylǧan bırneşe tonnalyq türlerı bolǧan.
Taiqazan.Taiqazan Ottoqsannyŋ yrys nyşany, moldyq pen bereke şaqyruşy saiman esebınde jäne halyqtyŋ bırlıgı men yntymaǧynyŋ rämızı ıspettı. 
Torsyq. Mes. Könek. Sabatoi merekesınıŋ basty dämı qymyzdyŋ jäne basqa süt önımderınıŋ ydystary, molşylyqtyŋ nyşany, Ot düleiınıŋ antipody Su düleiınıŋ belgısı.Būl ejelgı türkılerdıŋ qasiettı ydysy, onymen Kökke, Künge süt tosyp, Jerdı sütpen suaryp joralǧy jasaǧan.Oşaq – sabatoi merekesınıŋ negızgı belgısı, türkı halyqtaryndaǧy qasiettı atribut, öitkenı ol ottyŋ bastauy, qainary bolyp tabylady. Otaiaq – Ot düleiınıŋ belgısı, jamanatty alastau räsımınıŋ basty saimany.
Şaralar
Köş-keruen saltanaty. Qazaqtyŋ jailauǧa köşu körınısı şeru retınde ötkızıledı. Qazaq köşı otamaly mausymyna säikes keletın ämbebap mereke men şaranyŋ bıte qainasqan körınısı.Otamaly järmeŋkesı
Būl ottoqsannyŋ yrysy men berekesın paş etetın şeru bolyp tabylady. Jazǧy mereke ūlttyq taǧamdardyŋ qai-qaisysynda jainatyp körsetu mümkındıgı mol kezeŋ. Sondyqtan qazaqy tūjyrymmen as-taǧamdardy üşke bölıp, bereke men igılıktıŋ jarşysy etıp järmeŋke men körme ūiymdastyru asa qolaily: aq – süt taǧamdary, qyzyl – et taǧamdary, kök – jemıs-jidek pen kökönıster.
Bereke şeruı.
Şeru basynda Kün men qarlyǧaş qūsynyŋ beinesı bar kölık tüsedı de, oǧan türlı qūstardyŋ balapandary tielgen kölık eredı. Qūs balapandaryn tegın taratuǧa da, satuǧa da jaǧdai jasalady. Ekınşı lekte kölıkterge qyzǧaldaqtyŋ jäne basqa da gülderdıŋ közdıŋ jauyn alatyn körnek/kartina jasalyp jüredı. Jolai qyzǧaldaqtan şaşu jasalady, qalǧany saudaǧa tüsedı.
Üşınşı lekte taiqazan toly bauyrsaq kölıgı bastaǧan taǧamdar jöŋkıledı.
Törtınşı lekte süt taǧamdarynyŋ şeruı: airan, süt,ırımşık, qūrt, qymyz, şūbat t.t.
Serık Erǧali,
pedagogika ǧylymdarynyŋ magistrı,
mädeniettanuşy, etnolog
