Bügın 27 qyrküiek - Ūlt kösemı Älihan Bökeihan atylǧan kün. Qaraǧandy jastary Aqtoǧai audanynda baba ruhyna qūran baǧyştap, qūrbandyq şalyp, as berdı.
Qaraǧandy jastarynyŋ bastamasymen Alaş arysynyŋ tuǧan jerı Qaraǧandy oblysy Aqtoǧai audany Jekejal qystaǧynda «Älihan äruaǧyna taǧzym» atty eske alu şarasy öttı.
Eske alu şarasyna Qaraǧandy qalasy ışkı saiasat bölımınıŋ basşysy Nūrjan Iliiaş, "Älihannyŋ şyraqşysy" atanǧan älihantanuşy, dala akademigı, ölketanuşy Tūŋǧyşbai Mūqan, Aqtoǧai audany äkımınıŋ orynbasary Abylai Bazylūly, Qusaq auyldyq okrugınıŋ äkımı Darhan Mūqatai, jurnalist Zarina Äşırbek bastaǧan Alaş qozǧalysynyŋ tarihyn tanyp-bıluge qūştar belsendı jastar jäne BAQ ökılderı qatysty.
Taǧylymy mol şara audandyq meşıtte bastaldy. Aqtoǧai audandyq meşıtınıŋ naib imamy Asqat Süiındık Älihan Nūrmūhamedūlynyŋ ruhyna arnap Qūran baǧyştady. Qaraǧandy jastary meşıttıŋ naib imamyna audandyq meşıtte Älihan Nūrmūhamedūlynyŋ ruhyna arnap alǧaş ret Hatym Qūran tüsırudı ötınıp, amanattap tapsyrdy. İmam jastardyŋ ötınışın qabyl aldy. Qūrandy tügel audaryp şyǧyp, Hatym Qūrandy tüsırudı öz mındetıne aldy.
Şara aiasynda Ä.N.Bökeihannyŋ ata-anasy, tuǧan-tuystary jerlengen «Taldybeiıt» qorymynyŋ basynda Alaş arysynyŋ ruhyna qūrban şalynyp, as berıldı.
Eske alu şarasynyŋ ūiymdastyruşysy, ideia avtory Zarina Äşırbek ötkızılıp otyrǧan şaranyŋ maŋyzdylyǧyna toqtalyp, maqsatyn tüsındırdı.
Şara soŋynda qatysuşylar Aqtoǧai audanyndaǧy «Alaş» alaŋyndaǧy «Üş arys» eskertkışıne, Aqtoǧai arheologiialyq-etnografiialyq mūrajaiyna, Saiasi quǧyn-sürgın jäne aşarşylyq qūrbandaryna arnalǧan «Tarih taǧylymy» saiabaǧyna jäne J.Şaidarov atyndaǧy mädeni demalu ortalyq saiabaǧyna baryp, Älihan Bökeihannyŋ bai mūrasynan oi tüiıp, äserlenıp, ruhtanyp qaitty.
Taǧylymy mol şara audandyq meşıtte bastaldy. Aqtoǧai audandyq meşıtınıŋ naib imamy Asqat Süiındık Älihan Nūrmūhamedūlynyŋ ruhyna arnap Qūran baǧyştady. Qaraǧandy jastary meşıttıŋ naib imamyna audandyq meşıtte Älihan Nūrmūhamedūlynyŋ ruhyna arnap alǧaş ret Hatym Qūran tüsırudı ötınıp, amanattap tapsyrdy. İmam jastardyŋ ötınışın qabyl aldy. Qūrandy tügel audaryp şyǧyp, Hatym Qūrandy tüsırudı öz mındetıne aldy.
Şara aiasynda Ä.N.Bökeihannyŋ ata-anasy, tuǧan-tuystary jerlengen «Taldybeiıt» qorymynyŋ basynda Alaş arysynyŋ ruhyna qūrban şalynyp, as berıldı.
Eske alu şarasynyŋ ūiymdastyruşysy, ideia avtory Zarina Äşırbek ötkızılıp otyrǧan şaranyŋ maŋyzdylyǧyna toqtalyp, maqsatyn tüsındırdı.
"1937 jyly 27 qyrküiekte Alaş ūlt-azattyq qozǧalysynyŋ köşbasşysy, Alaşorda ūlttyq avtonomiiasynyŋ tūŋǧyş töraǧasy, täuelsızdık küreskerı, stalindık terror qūrbany - Älihan Nūrmūhamedūly Bökeihanǧa keŋes ükımetı tarapynan «halyq jauy» degen jalǧan aiyp taǧylyp, Mäskeudegı Butyrka türmesınde atu jazasyna kesıldı. Alaş arysyna qatysty sot ükımı sol künı oryndalyp, mäiıtı örtelıp, külı Don ziratyna kömıldı. «Tırı bolsaq, aldymyz ülken toi. Alaştyŋ balasy būl joly bolmasa, jaqyn arada öz tızgını özınde bölek memleket bolar», - dep azattyqtyŋ aq taŋyn armandap ketken Älihan Bökeihanǧa tuǧan jerden bır uys topyraq būiyrmai, jyraqta atyldy. Süiegı kül bolǧan ūlt kösemınıŋ janazasy şyǧarylmai, mäiıtı jerlenbei qaldy... Künı bügınge deiın būl qaraly dataǧa män bermei keldık. Halqymyzdyŋ azattyǧy men erkındıgı jolynda janyn qūrban etken Älihan Bökeihan babamyzdyŋ ruhyna taǧzym etu – perzenttık paryzymyz. Alaşty ızdeuşı jastar bar da, Alaş ruhy eşqaşan öşpeidı. Şaranyŋ maqsaty – Azattyq jolynda qūrban bolǧan babamyzdy eske alyp, ruhyna taǧzym etu. Önegelı bastama arqyly būl qaraly kündı jalpyūlttyq deŋgeige köterıp, Aza tūtu künıne ainaldyruǧa bastamaşy bolu. Jas qabılet ielerın Alaş arysynyŋ azamattyq bolmysy men qairatkerlık ūstanymymen tanystyru. Daŋqty bahadür babamyz basqan är ızdı ūrpaq jadynda jaŋǧyrtyp, öskeleŋ ūrpaqtyŋ sanasyna ruh, janyna jıger beru", - dep tüsındırdı Zarina Äşırbek.Älihantanuşy Tūŋǧyşbai Mūqan Qaraǧandy jastary ūiymdastyrǧan şaraǧa "tyŋǧa türen salǧan batyl bastama" dep joǧary baǧa berıp, öz oiymen bölıstı.
"Alaş qozǧalysynyŋ qairatkerı, «Alaş» demokratiialyq partiiasynyŋ, «Alaşorda» ūlttyq avtonomiiasynyŋ töraǧasy, ūlt kösemı, dariia bılımdı ǧūlama ǧalym, folklorşy, etnograf, audarmaşy, jurnalist, Abaitanuşy, «Bükılälemdık şynaiy, daŋqty qairatker» dep tanylǧan dara tūlǧa, Qazaq dalasyndaǧy kontrrevoliusiialyq qozǧalystyŋ jetekşısı degen jalǧan jalamen bükıl taǧdyry tauqymetke tüsken, 6 ret türmege jabylyp, 8 jyl aidauda, 15 jyl üi qamaqta otyryp, ekı märte atu jazasyna kesılgen Älihan Nūrmūhamedūlynyŋ «Men eşqaşan Sovet ökımetın süigen emespın, bıraq moiyndadym» degen Butyrka türmesındegı soŋǧy jauabymen aiaqtalyp baryp atylǧan qasırettı, qaraly künın iaǧni jyl saiyn bır ainalyp soǧatyn «27 qyrküiektı» aza tūtyp, qūran baǧyştatyp, eske alyp, ruhqa taǧzym etu şarasyna ainaldyru turaly jas jurnalist, qoǧam belsendısı Zarina Äşırbektıŋ tyŋǧa türen salǧan batyl bastamasynyŋ sılkınıstı jaŋǧyryǧy Qaraǧandydan Aqtoǧaiǧa deiın jetıp, qala äkımınıŋ orynbasary Läzzat Tökenqyzy men audan äkımınıŋ orynbasary Abylai Bazylūlynan qoldau tauyp, sonyŋ äserımen osy serpılıstı saparǧa erekşe qūlşynyspen qatysqan qala jastary, töre ūrpaqtary jerlengen «Taldybeiıt» qorymymen, Älihan tuǧan Jekejal qystaǧymen, alaştanuşy ǧalym, professor Aigül Smaqova «Han taǧy» dep atap ketken Jeltaudaǧy täuelsızdıktıŋ mūnarasyndai Älekeŋnıŋ tūǧyrly Qaratasymen, ırgeles jatqan Qarabauyrdyŋ qoitasyndaǧy qola däuırınıŋ qaptaǧan tas taŋbalarmen tanysyp, tarih tolqynynan dän tergendei tolǧanysqa tap boldy", - deidı älihantanuşy Tūŋǧyşbai Mūqan.Dala akademigı biyl el tarihynda tūŋǧyş ret 27 qyrküiek «Älihan ruhyna taǧzym» künı retınde belgılenıp otyrǧanyn erekşe atady.
"Al özınıŋ qas jauy Stalinnıŋ ölgen künıne döp keletın Älihan Nūrmūhamedūlynyŋ tuǧan künı besınşı nauryzdyŋ Aqtoǧai audanynda alǧaş ret Älihan atyn ielengen jastardyŋ forumy retınde saiasattanuşy ǧalym Erlan Karinnıŋ qatysuymen saltanatty şara türınde atalyp ötkendıgı de maŋyzdylyǧymen este saqtalǧan bolatyn. Sonyŋ taǧy bır balamasyndai Alaş ideiasyna közqarastary qanyǧa bastaǧan bır top jastardyŋ Älekeŋnıŋ qaraly qazasynyŋ 19 jyl būrynǧy tuǧan anasy Begjan dünie salǧan künımen bır künge qaptaldasyp säikes keluın qarauylǧa alyp, bügıngı iaǧni 27 qyrküiektı alǧaş ret «Älihan ruhyna taǧzym» künı retınde ötkızgendıkterı Aqtoǧai atyrabyndaǧy üzılmeitın taǧylymdy ısterdıŋ taqyrybyn jaŋa arnaǧa baǧyttap jıberdı. Kezınde Keŋester Odaǧynyŋ öz Odaqtasy Qazaq KSR-ın tura 71 jyl ötkende bodandyq būǧauynan amalsyzdan bosatyp jıberuı, qart Älihandy 71 jasynda «halyq jauy» dep qiianatpen ölımge qiǧan qasırettı ükımınıŋ qarymta jazasyndai bolǧandyǧyna «Taldybeiıt» qorymyna taban tıregende közderı jetken jastar, Alaş qasıretınıŋ aqtarylmai kele jatqan bıraz qūpiia syrlaryn kökeilerıne küizelıspen tüiıp aldy. Jantalasqan dübırlı dodaǧa toly XX ǧasyrdyŋ alǧaşqy jartysynda aqyl-oiynyŋ kemeldıgımen älemdık saiasi tūlǧaǧa ainalǧan Älihan Nūrmūhamedūlyna «Taldybeiıtten» ekı jarym kez jerdıŋ topyraǧy būiyrmasa da ūlylyqtan ruh ızdegen talapty jastardyŋ jaŋa tolqynynyŋ talpynysymen alyp tūlǧanyŋ kındık qany tamyp, anasynyŋ aq sütınen när alǧan Arqadaǧy jer biıgı Jekejalda astarly aqiqattyŋ taǧy bır alaulaǧan şyraǧy jaǧylǧandai boldy", - deidı dala akademigı Tūŋǧyşbai Mūqan.Ärı orai ıs-şara baǧdarlamasyna säikes Qaraǧandy jastary Alaş arysynyŋ kındık qany tamǧan qasiettı meken – Aqtoǧai öŋırınıŋ tarihymen tanysyp, Jekejal qystaǧynyŋ ornyn kördı. «Älihannyŋ şyraqşysy» atanǧan dala akademigı, belgılı ölketanuşy Tūŋǧyşbai Mūqanmen bırge «Han taǧy» atalǧan qasiettı qara tasqa şyǧyp, Älihan Bökeihannyŋ tuǧan jerınde qola däuırınen saqtalǧan petroglifter älemıne saiahat jasady.
Şara soŋynda qatysuşylar Aqtoǧai audanyndaǧy «Alaş» alaŋyndaǧy «Üş arys» eskertkışıne, Aqtoǧai arheologiialyq-etnografiialyq mūrajaiyna, Saiasi quǧyn-sürgın jäne aşarşylyq qūrbandaryna arnalǧan «Tarih taǧylymy» saiabaǧyna jäne J.Şaidarov atyndaǧy mädeni demalu ortalyq saiabaǧyna baryp, Älihan Bökeihannyŋ bai mūrasynan oi tüiıp, äserlenıp, ruhtanyp qaitty.
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
