Sot, zań, reforma, quqyq. Memleket ishinde osy tórt uǵymnyń bıligi zor. Birinsiz qurdymǵa ketemiz. Barlyǵyn saqtasaq, tártipke baǵynsaq tasymyz kókke órleıtini belgili. Memleket basshysy bastaǵan sot reformasy jyl saıyn qarqyndy damýda. Bastapqyda engizilgen ózgeristerdiń mańyzdy aspektileri týraly qysqasha baıandaıyq.
Sońǵy jyldary Qazaqstanda sot júıesiniń tıimdiligin, táýelsizdigi men ashyqtyǵyn jaqsartý maqsatynda keń aýqymdy reformalar júrgizilýde. Osy reformalar sheńberinde mynadaı ózgerister engizildi:
- Qaıta uıymdastyrý. Reforma barysynda sot mekemeleri qaıta quryldy, olardyń sany azaıtyldy jáne olardyń jumys isteýi ońtaılandyryldy.
- Elektrondyq qujat aınalymyn engizý. Sottardyń jumysyn jaqsartý maqsatynda elektrondyq qujat aınalymy engizildi, bul isterdi qaraý ýaqytyn qysqartyp, proestiń ashyqtyǵyn arttyrdy.
- Sýdıalardy oqytý jáne biliktiligin arttyrý. Oqytý jáne biliktilikti arttyrý arqyly sýdıalardyń kásibı deńgeıin jaqsartý boıynsha sharalar qabyldandy.
- Sýdıalardyń táýelsizdigin nyǵaıtý. Sýdıalardyń táýelsizdigin qorǵaýǵa jáne olardyń qyzmetine aralasýdyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan zańdar men erejeler qabyldandy.
Qazirgi tańda memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha Senatta sot júıesin reformalaý úshin jumys isteıtin arnaıy jumys toptary quryldy. Advokat, zańger, depýtatar, ǵalymar, jalpy alǵanda túrli memlekettik organdardyń ókilderi barlyq bastamalardy tolyqtaı talqylaýǵa tartylǵan.
Bul tásil nátıjeli, árıne. Bul tek shaǵymdardy ǵana emes, sonymen qatar sot qyzmetterin tikeleı paıdalanýshylardyń naqty usynystaryn tyńdaýǵa múmkindik beredi. Birinshi kezeńniń nátıjesi 2023 jyldyń naýryz aıynda qabyldanǵan zańnamalyq aktiler edi.
Negizi atalǵan kóptegen shaǵymdar sot proesterin keshiktirýmen tikeleı baılanysty boldy. Birinshi saty isti tolyqtaı zerttemeı, apellıaıǵa jiberetin, osylaı is belgili bir sheńber boıynsha sheshimin tappaı, aınalyp júretin. Sondyqtan shilde aıynan bastap apellıaııalyq sottar isterdi qaıtarý proesin tolyǵymen toqtatty. Eger apellıaııa birinshi satyda qabyldaǵan barlyq sheshimderdiń kúshin joıatyn bolsa, onda ol birinshi satydaǵy sottyń erejelerine sáıkes iske núkte qoıady, ıaǵnı istiń barlyq jaǵdaılardy anyqtap, sheshim qabyldaıdy.
Bul atalǵan shara eki satydaǵy sýdıalardyń da qabyldanǵan sheshim úshin alatyn jaýapkershiligin kúsheıtedi, sondaı-aq sot tájirıbesiniń birkelkiligin qamtamasyz etpek.
Advokattar jáne quqyq qorǵaý uıymdarynyń sózine súıensek, buǵan deıin sýdıalarǵa quqyq qorǵaý organdary men sot tóraǵalary úlken qysym jasaıtyn, Qaýipsizdik kúshteri tarapynan mundaı qysymdy joıý úshin sýdıalarǵa qatysty jasyryn arnaıy jedel is-sharalardy ótkizý úshin burynǵydaı oblys prokýrorynyń emes, Bas prokýrordyń sankııasy qajet ekenin zańnamalyq turǵydan anyqtady.
Joǵarǵy Sot sýdıalaryna kandıdattar Senatqa balama negizde usynyla bastady.
Aýdandyq sottardyń tóraǵalaryna qatysty 2024 jyldyń 1 qańtarynan bastap saılaý elementteri engizildi. Bul laýazymdarǵa kandıdattardy sýdıalardyń ózderi jasyryn daýys berý arqyly saılaıdy.
Taǵy bir mańyzdy qadam "otbasylyq sottardyń" qurylýy edi. Bul shyn máninde ıývenaldy sottardyń ókilettigin keńeıtti. Iaǵnı bul jaǵdaıda balalardyń múddeleri birinshi orynǵa qoıyldy. Sondyqtan, aǵymdaǵy jyldyń 1 qyrkúıeginen bastap ıývenaldy sottar is júzinde barlyq isterdi jáne túrli daýlardy qaraıdy.
Reformalardyń kelesi paketi Parlamenttiń jańa shaqyrylymynyń depýtattarymen qalyptasty. Ol, eń aldymen, jeke jáne zańdy tulǵalardyń quqyqtaryn, zańdy múddelerin sot arqyly qorǵaýdyń tıimdiligin arttyrýǵa, sonymen qatar sýdıalardyń jaýapkershiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan.
Reforma jandanyp, jańǵyryp jatqanyn ańǵarýǵa bolady. Al azamattarymyzdyń quqyǵy men bostandyǵy ne bolyp jatyr? Qazaqstandaǵy adamdardyń bostandyqtary zańnamalyq jáne quqyq qorǵaý deńgeılerinde qorǵalady. Zańnamalyq deńgeıde bul Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýııasymen, zańdarmen, halyqaralyq sharttarmen jáne kelisimdermen qamtamasyz etiledi.
Azamattar quqyqtary buzylǵan jaǵdaıda quqyq qorǵaý organdaryna, ombýdsmenge nemese basqa da quqyq qorǵaý uıymdaryna júgine alady. Sonymen qatar, Qazaqstan Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymy (EQYU) jáne Birikken Ulttar Uıymy (BUU) sııaqty ártúrli halyqaralyq uıymdardyń múshesi bolyp tabylady, bul da azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaýǵa yqpal etedi.
Zań bilgen adam, quqyqtyq turǵydan saýatty azamat osy tásilderdiń paıdalana otyryp, kez kelgen qıyndyqtan ózin alyp shyǵyp, ádilettilikke qol jetkize alady. Ómir ózgeris ústinde, qoǵam da solaı. Reformalardyń ýaqyt talabyna saı ózgerip turýy - aqıqat. Eskirgen dúnıe essiz áreketterge aparady. Bastysy, halyq barlyǵynan habardar bolyp otyrsa bolǵany.
foto: infozakon.kz
