Sot, zaŋ, reforma, qūqyq. Memleket ışınde osy tört ūǧymnyŋ bilıgı zor. Bırınsız qūrdymǧa ketemız. Barlyǧyn saqtasaq, tärtıpke baǧynsaq tasymyz kökke örleitını belgılı. Memleket basşysy bastaǧan sot reformasy jyl saiyn qarqyndy damuda. Bastapqyda engızılgen özgerısterdıŋ maŋyzdy aspektılerı turaly qysqaşa baiandaiyq.
Soŋǧy jyldary Qazaqstanda sot jüiesınıŋ tiımdılıgın, täuelsızdıgı men aşyqtyǧyn jaqsartu maqsatynda keŋ auqymdy reformalar jürgızılude. Osy reformalar şeŋberınde mynadai özgerıster engızıldı:
- Qaita ūiymdastyru. Reforma barysynda sot mekemelerı qaita qūryldy, olardyŋ sany azaityldy jäne olardyŋ jūmys ısteuı oŋtailandyryldy.
- Elektrondyq qūjat ainalymyn engızu. Sottardyŋ jūmysyn jaqsartu maqsatynda elektrondyq qūjat ainalymy engızıldı, būl ısterdı qarau uaqytyn qysqartyp, prosestıŋ aşyqtyǧyn arttyrdy.
- Sudialardy oqytu jäne bılıktılıgın arttyru. Oqytu jäne bılıktılıktı arttyru arqyly sudialardyŋ käsıbi deŋgeiın jaqsartu boiynşa şaralar qabyldandy.
- Sudialardyŋ täuelsızdıgın nyǧaitu. Sudialardyŋ täuelsızdıgın qorǧauǧa jäne olardyŋ qyzmetıne aralasudyŋ aldyn aluǧa baǧyttalǧan zaŋdar men erejeler qabyldandy.
Qazırgı taŋda memleket basşysynyŋ tapsyrmasy boiynşa Senatta sot jüiesın reformalau üşın jūmys ısteitın arnaiy jūmys toptary qūryldy. Advokat, zaŋger, deputatar, ǧalymar, jalpy alǧanda türlı memlekettık organdardyŋ ökılderı barlyq bastamalardy tolyqtai talqylauǧa tartylǧan.
Būl täsıl nätijelı, ärine. Būl tek şaǧymdardy ǧana emes, sonymen qatar sot qyzmetterın tıkelei paidalanuşylardyŋ naqty ūsynystaryn tyŋdauǧa mümkındık beredı. Bırınşı kezeŋnıŋ nätijesı 2023 jyldyŋ nauryz aiynda qabyldanǧan zaŋnamalyq aktıler edı.
Negızı atalǧan köptegen şaǧymdar sot prosesterın keşıktırumen tıkelei bailanysty boldy. Bırınşı saty ıstı tolyqtai zerttemei, apelliasiǧa jıberetın, osylai ıs belgılı bır şeŋber boiynşa şeşımın tappai, ainalyp jüretın. Sondyqtan şılde aiynan bastap apelliasiialyq sottar ısterdı qaitaru prosesın tolyǧymen toqtatty. Eger apelliasiia bırınşı satyda qabyldaǧan barlyq şeşımderdıŋ küşın joiatyn bolsa, onda ol bırınşı satydaǧy sottyŋ erejelerıne säikes ıske nükte qoiady, iaǧni ıstıŋ barlyq jaǧdailardy anyqtap, şeşım qabyldaidy.
Būl atalǧan şara ekı satydaǧy sudialardyŋ da qabyldanǧan şeşım üşın alatyn jauapkerşılıgın küşeitedı, sondai-aq sot täjıribesınıŋ bırkelkılıgın qamtamasyz etpek.
Advokattar jäne qūqyq qorǧau ūiymdarynyŋ sözıne süiensek, būǧan deiın sudialarǧa qūqyq qorǧau organdary men sot töraǧalary ülken qysym jasaityn, Qauıpsızdık küşterı tarapynan mūndai qysymdy joiu üşın sudialarǧa qatysty jasyryn arnaiy jedel ıs-şaralardy ötkızu üşın būrynǧydai oblys prokurorynyŋ emes, Bas prokurordyŋ sanksiiasy qajet ekenın zaŋnamalyq tūrǧydan anyqtady.
Joǧarǧy Sot sudialaryna kandidattar Senatqa balama negızde ūsynyla bastady.
Audandyq sottardyŋ töraǧalaryna qatysty 2024 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap sailau elementterı engızıldı. Būl lauazymdarǧa kandidattardy sudialardyŋ özderı jasyryn dauys beru arqyly sailaidy.
Taǧy bır maŋyzdy qadam "otbasylyq sottardyŋ" qūryluy edı. Būl şyn mänınde iuvenaldy sottardyŋ ökılettıgın keŋeittı. Iаǧni būl jaǧdaida balalardyŋ müddelerı bırınşı orynǧa qoiyldy. Sondyqtan, aǧymdaǧy jyldyŋ 1 qyrküiegınen bastap iuvenaldy sottar ıs jüzınde barlyq ısterdı jäne türlı daulardy qaraidy.
Reformalardyŋ kelesı paketı Parlamenttıŋ jaŋa şaqyrylymynyŋ deputattarymen qalyptasty. Ol, eŋ aldymen, jeke jäne zaŋdy tūlǧalardyŋ qūqyqtaryn, zaŋdy müddelerın sot arqyly qorǧaudyŋ tiımdılıgın arttyruǧa, sonymen qatar sudialardyŋ jauapkerşılıgın arttyruǧa baǧyttalǧan.
Reforma jandanyp, jaŋǧyryp jatqanyn aŋǧaruǧa bolady. Al azamattarymyzdyŋ qūqyǧy men bostandyǧy ne bolyp jatyr? Qazaqstandaǧy adamdardyŋ bostandyqtary zaŋnamalyq jäne qūqyq qorǧau deŋgeilerınde qorǧalady. Zaŋnamalyq deŋgeide būl Qazaqstan Respublikasynyŋ Konstitusiiasymen, zaŋdarmen, halyqaralyq şarttarmen jäne kelısımdermen qamtamasyz etıledı.
Azamattar qūqyqtary būzylǧan jaǧdaida qūqyq qorǧau organdaryna, ombudsmenge nemese basqa da qūqyq qorǧau ūiymdaryna jügıne alady. Sonymen qatar, Qazaqstan Europadaǧy qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiymy (EQYŪ) jäne Bırıkken Ūlttar Ūiymy (BŪŪ) siiaqty ärtürlı halyqaralyq ūiymdardyŋ müşesı bolyp tabylady, būl da azamattardyŋ qūqyqtary men bostandyqtaryn qorǧauǧa yqpal etedı.
Zaŋ bılgen adam, qūqyqtyq tūrǧydan sauatty azamat osy täsılderdıŋ paidalana otyryp, kez kelgen qiyndyqtan özın alyp şyǧyp, ädılettılıkke qol jetkıze alady. Ömır özgerıs üstınde, qoǧam da solai. Reformalardyŋ uaqyt talabyna sai özgerıp tūruy - aqiqat. Eskırgen dünie essız äreketterge aparady. Bastysy, halyq barlyǧynan habardar bolyp otyrsa bolǧany.
foto: infozakon.kz
Basqalarmen bölıse
otyryŋyz
